|
2000
|
|
|
Estreinakoa, agure adiskideaz arduratzea izan nuen; huraxe, hilotz aurkitu nuena bi ilara harantzago, irribarre idor bat zuela aho zilarrezkoan. Niregana erakarri nuen bortizki, kemenez, soil soilik lo zegoela pentsatu nahian, eta konturatu nintzen, nire ezusterako, bagoiaren zoru grisean zetzan gorpu hura ez zela gizon bat, trapuzko panpina bat baizik, izugarri ongi egina, hori bai, baina zainetan odol arrastorik ere ez
|
zuena
. Trapu eta zerrauts besterik ez, oro gezur, eta min eman zidan arimak eta irainak.
|
|
|
Gauzak horrela, lehenbailehen jarri nuen egitasmoa martxan. Zer xume baina sotil bat zen, militarretik gutxi eta poetatik asko
|
zuena
. Gorrotoak begiak itsutzen zizkidan.
|
|
|
Bozgorailua gainean zeukan. Gizaseme adintsuak lehen egonarri
|
zuena
, orain mugimendu bortitz zuen. Hipnositik espasmora pasatu zen minutu baten gorabeheran.
|
|
|
Handik hamar bat minutura, gutariko zaharrena zen ikusleak, esperientziaren ahoz, isiltasun txuri hura hausteko ausardia izan zuen. Esaldi terrible bat entzun ahal izan genuen orduan, kirolari haren patuari buruz zalantzabiderik uzten ez
|
zuena
.
|
|
|
Eta ez al da auto hau Lester garbitu
|
zuena
–
|
|
|
Era berean, ariketa gastronomikoetan trebatzeko aukera ere oso kontuan hartua zuen, ordurako bazekielako emakume bat erakar  tzeko era bakarra zela huraxe, eta handixetik zuela etorri gero eta konkistagaitzago iruditzen zitzaion ordainak. Atzemangarriagoa zitzaion inondik ere beste ordain bat, jada pasio iturri jori bihurtua
|
zuena
: otomanoen enperadoregoari buruzko liburuak irakurtzea.
|
|
|
Jokabide, bizimodu eta gainerako xehetasunekin Brown jaunak ordezkatzen zuen gizaseme berriaren soslaia ehundu zuen, bere baitarako; gehien harritzen
|
zuena
zen, nolanahi ere, ezer itxurazkorik egin gabe eta segur aski ez zuen ezer egiten, ez zekielako ezer egiten, zein maila ekonomiko erakusten zuen: jantziak, erlojua, bazkariak, gau kontuak, eta garajean gordetzen zuen Escort Cosworth urdina!
|
|
|
Eta, hortaz, apurka apurka ene baitan sortzen joan ziren errezeloak, egunek aurrera egin bezala, gorpuzten joan ziren, indartzen, errealitate bihurtzen. Ezen, kasualitate huts hutsari egotz al zekiokeen Salbatzailea irudikatzen zuen animalia hain gordinki hil izana, eta Satanas irudikatzen
|
zuena
, berriz, gugandik gero eta gertuago egotea. Eta usapalen desagerketa ere kasualitate huts al zen?
|
|
|
Negarrari ekin genion gero, Edurtxo Caterpilarrek behin eta birritan adierazi zigun arren amonatxo haurdunena parodia bat zela, halako antzerki satiriko bat. Baina guk eta horrexegatik jakin nuen beste hiru gonbidatuen izaeraz eta minduraz beste begi batzuekin ikusten genuen oro, anestesiaren edo maitasunaren begiekin, guk edaniko ardoaren ozpinduak zer berezi bat, hondar berezi bat utzi baitzuen gugan, sentiberatasun isuria biziki areagotzen
|
zuena
; guk, hortaz, ezin ikus genezakeen graziarik halako satira beltz batean, edota azafatek beren borondate on guztiarekin egun batzuk atzera erakutsi ziguten show gaztaina lerden beroarekin, hienaren larrutzeari edo Afrikako ume gosetuen gainean egiten ziren txiste gordinei irribarrerik txikiena ere egiten ez genien modu berean.
|
|
|
Argi zuriaz lepo, argiaren begiez blai, noizbait utzi zioten hiru aurkezleek paperak eta errepasatzeari. Beti bezala, Otsotzarmendi jauna izan zen hitza hartu
|
zuena
. Hor aritu zen oharkabean baina etengabe errepikatzen zituen auskalo eta auskalo artean (eta noizbehinka batek daki eta zer gerta ere bezalako leloak ere ahoskatuz), baina lasaitasunez hartu zuen hitza oraingoan, kalapita gehiegizkorik gabe, sustu jasan berriaren harra kosk eta kosk ari balitzaio bezala oraindik.
|
|
|
Egia al zen, beraz, andrearen memoria eidetikoarena? Ala, Deerek susmatu bezala, inpostore zikin bat zen, bost milioiak kobratzeko, eta bere berezitasun fisikoa konpontzeko, trikimailu hura guztia asmatu
|
zuena
–Egiaz al zen gor mutu?
|
|
|
" zer da?", galdetu zidan bere begiekin. Eta orduan Da Vincik esaten
|
zuena
adierazi behar izan nion aurkezle prestuezari: " Inork ezin dezake basiliskoa hil, animalia batek izan ezik:
|
|
|
Erabaki sendo haren ondoren, hiru aurkezleek ordu erdiko atsedenaldia izan zutenez paperak eta errepasatzeko, argiak itzalita zeudelarik eta ikusleak palomita jate isilekoan, bada, aulki hartantxe ahalik eta erosoen eseriz artean Ana Morena zenaren haragi erre usain sarkor okaztagarria ederki asko suma nezakeen, aulkiak belus gorrimin hartatik isurtzen
|
zuena
, programara ekarri nindutenetik hainbeste alditan neure buruari egin nion galdera egin nion berriz ere, baina orduan larritasun handiagoz beharbada: zergatik ekarri naute hona?
|
|
|
Gargolaren pasadizo hark ez zuen bestelako garrantzirik izan: lekuz kanpoko aldarrikapenak xotilki isilaraziak ezen jendeak uste izan baitzuen bat bateko hotz izugarri hura fronte polar baten eraginez gertatu zela, Zuzendaritzak bozgorailuetatik ohartarazi
|
zuena
bete betean irentsiz, bada, aurrerantzean efektu bereziekin kontu handiagoz ibiltzera mugatuko ziren. Gargola benetakoa ez izanak ez zuen ikuslerian ardura edo zalantza apartekorik sortuko:
|
|
|
Barkatu, baina halaxekoak ziren gauzak. Eta dagoena errezeloaren erresuman uzteko zuhurtzia baldin badut, eta era berean, zenduena zeina, gehiegikerietan erori gabe, genozidiotzat kalifikatuko bailuke edozein irrati edo telebistako berri esatarik eta haien salketarena, ez da nahikoa froga eta ebidentzia ez dudalako, baizik eta niretzat ere, Euripides jakintsuak idatzita utzi
|
zuena
aintzakotzat hartuz, zuhurtzia delako benetako balorea. Baina nire uste izugarri hauek ez direla eldarnioak erakustearren, eta orain ere beti bidaialagun aldaezin izan dudan zuhurtziari eskua emanik, hitz bi soil soilik:
|
|
|
martiri gizagaixo baten modura aurkeztu behar nuen neure burua, niganako errukia sortarazi behar nuen bihotz gogor haiengan, eta handik etorriko zitzaidan salbazioa. Errukia bai noski, baina ez erruki mixerable baldarra, oinarri sendoekikoa baizik, jasoa, ongi argudiatua, erudizio puntu bat
|
zuena
. Eta helburu hori lortzeko asmoarekin ekin nion, bada, defentsa lan nekosoari.
|
|
|
Platoko ikusleek panpinak, eskulturak, txotxongiloak barne ezinago gustura egin zuten barre karkara, lehertu arte barre egin ere, eta leherketa eztandatsu haiek plus koloretsu bat eman zioten programaren taxuari, errealizatzaileei eta oso artistikoa iruditu zitzaiena. Eztanda gehien sortarazi
|
zuena
, noski, nire zazpi andregai birjinen kontua izan zen. Sexuak barrerako bidea erraztu egiten du.
|
|
|
Horren adibide, kontatu diot badudala lagun bat orain dela gutxi marka bereko auto bat erosi duena eta, egun batez, garajetik irtetean, zutabearen kontra igurtzi ez oso nabarmen bat egin ziola autoaren hegal bati. Gaineratu diot lagunak pena handia hartu zuela, baina are penatuago eta harrituago geratu zela senarrak egin zion errietaldi lekuz kanpokoarekin (noski, ez diot esan Dabidek" luxuzko er  tzain" egin izana ospatzeko erosi genuela auto hori, ertzainei egiten zaien deskontu ederraz baliatuz, bestalde; eta errietaldia jaso
|
zuena
ni neu izan nintzela, eta harrezkero nahiago izaten nuela oinez edo autobusez ibili, kasik gidatzea ahanzteraino (orain, ordea, berriro ikasi behar nuke). Orduan berak aitortu dit Santa Monikan, beraren bizilekuan alegia, ez daukala autorik, motor ttiki bat baizik, baina agentziaren furgoneta bere burua baino hobeki zaindu behar duela (agentziak, kolpearen neurriaren arabera, seguruak ordaintzen ez duen konponketaren zatia ordainaraztera eta garajean dauden furgonetak garbitzera zigor  tzen ditu gidariak).
|
|
|
Amak, ordea, ospitaleko egonaldiak oso garesti jo  tzen zuenez, etxera itzuli behar izan zuen. Guztiarekin, haurra bere esneaz elikatu nahi eta, bien bitartean, herriko errekadista (herritarrek hiriburuan zer behar, horixe egiten
|
zuena
) arduratu zen biberoiak ospitalera eramateaz. Hori zen jende guztiak zekiena, baina jendeak ez zekien emakumearen senarra ez, baina errekadista bera zela haurraren aita, Karmelorena hain zuzen ere...
|
|
|
Nola esango nuke. Aurreko batean Danek furgonetako irratian entzun, eta kontatu zigunaren arabera, New Orleans hirian ba omen zen amona bat bere katuarekin bizi zena, eta, gureak Polikarpo nola, halatsu maite
|
zuena
. Baina amonaren alboan bizi zen familiak txakur bat izan, eta katua begitan baitzuen, amorratzen ibiltzen zen hura harrapatu nahian.
|
|
|
Une horretan furgoneta denboraren makina bilakatu izan balitzait bezala, berez berez oroitzen hasi naiz: gure harreman hasierako Dabid kasik nerabe eta jeloskorraz oroitu naiz, bihotzean min senti  tzen
|
zuena
berarekin baino lehenago birritan oheratu nintzelako beste mutil batekin nahiz eta bera ere bi neskarekin ibilia izan; geroko Dabid jostarinaz oroitu naiz, elkarrekin bizitzen jartzea amestu, eta hori lortzearren edozein lan egiteko prest zegoena; azken aldiko Dabid arduratsuaz ere oroitu naiz, oharkabean niregandik urrundu, eta beste neska baten kilika bilatu duena. Denboran aurrera egin eta etorkizuna ere igartzen saiatu naiz, eta guztiz imajinaezina egin zaidan arren, gutxienez aukeraz betea dagoela pentsatu dut, eta beldurrezko filmekin gero eta antz gutxiago izatea desio dudala.
|
|
|
Utzidazu barre egiten, eta barkaidazu, baina net barregarria egiten zait. Seguruenik zuk ez duzu jakingo, baina Patxi horrek beste batean gereziak oparitu zizkion Rakeli, fardeltxoarekin ohar bat bidali zuen eta testua, Rakelek Patxirena zela uste
|
zuena
, nik gogoko dudan idazle galiziar batena zen, Manuel Rivasena hain zuzen ere. Futxo!
|
|
|
Nahi duzuena egin amaitu du Danek, baina norbaitek galdegiten badizue ea gidariak jaistera animatu zaituzten, mesedez ezetz esan. Ardura
|
zuena
da.
|
|
2001
|
|
|
Honatx nazi nazkagarri bat! Inporta zait asko niri zerri hark esaten
|
zuena
! (Kopatxoa kolpetik hustuz):
|
|
|
Bikote hura hain konpontzen zen ongi, hain zen isila eta banaezina eta zorionekoa, non sekula inork ez baitzuen jakin nagusia ote zen zakurra pasearazten
|
zuena
, edo, aldiz, zakurrak pasearazten zuen nagusia.
|
|
|
Bazen herri hartan gizon bat jantzi bitxien bilduma egiten
|
zuena
, gero saltzeko: azkarrago ibiltzeko abarkak, gorputzeko azala zuritzen zuen atorra, andre gosea asetzeko galtzak, haurdun gelditzeko kamisa, zorriak hiltzeko kapusaia Â, eztarria garbitzeko koilarea, ilea luzatzeko lazoa...
|
|
|
... Bazen behin, oihal bat, ustez, hasierarik eta bukaerarik ez
|
zuena
.
|
|
|
nuan eta nuen. Hura, Goierrikoa, Bizkaiko nebanen ahaide hurbila; hau Beterrikoa (Donostia Hernani aldekoa, hobeto), Nafarroa Lapurdietakoa berbera, Lardizabal goierriarrak ere, hobe ustez, erabili
|
zuena
. Gero, nun izkribuz agertzen hasi zenean, Orixe ez zen azkena izan4 Besteek, nuin eta horren kideek, gerra gutxi eman dute hemen, nik dakidanez behintzat.
|
|
|
ez kolorerik ez usainik ez zuten berrikeriak ipintzen genituela. Beste edozeinek egiten
|
zuena
bere hizkuntzan egingo genuen guk ere gurean, baina ez besteek bezala: guk hori berbera egin genezakeen hankak mozturik, besoak loturik, baita burua txapelarekin batean zoko batean utzirik ere.
|
|
|
hizkuntzak ez du deus barrenen eta zernahi izan dezake". Esaldi horretan biribilduta dago Mitxelenak hiz  kuntzari buruz pentsatzen
|
zuena
. Hainbat hiztunek bitarteko moduan hautatu dugu euskara, elkarrekin komunikatzeko hitzezko adierazpide gisa.
|
|
|
Gure gaurko garaiotan guztiz galdua dagoen heziketa jasotako gizona izaki, Mitxelenarentzat gizakiaren kezka intelek  tual oro zen jakingarri, ez zegoen zientzia arloko deus Mitxelena epel utziko zuenik. Gauzak ulertzen saiatzetik eta adimenaren eremuetatik datozen emozioetan sinesten
|
zuena
genuen Mitxelena. Eta interes askotariko horren fruitu da Mitxelenaren testu barneko antolamenduak inoiz ematen duen itxura alderraia.
|
|
|
Campion batek, eta ez zen juez kaskarra maitasunak itsutzen ez zuenean behintzat, gorengo izarretaraino goretsi zuen. Otxandiarra izan zitekeen, bere ustez, hil aginean zegoen euskarak behar zuen sostenguetarik bat, poesiaren arnasaz biziberrituko
|
zuena
. Campionek, eta ez genuke hau sekula ahaztu behar, Nafarroako zenbait eskualdetako hizkuntza erian ikusten du euskararen egoera, ahaleginean eta epetan ibili gabe sendotu behar den hilzorikoa.
|
|
|
Paregabea zen, nolabait esan, Piarres Adame Lafonentzat, euskal literaturan berdintzekorik ez
|
zuena
. Hizkuntzagatik zioela uste nuen, nabari baita beti Elizanburuk euskararen gainean zuen nagusitasuna.
|
|
|
4 " Plauto Bascongadorekikoa" idatzizko eztabaida bat izan zen F. Lécluse ren eta Prai Bartolome Santa Teresaren artekoa, eta J.I. Iztuetak ere parte hartu
|
zuena
. Prai Bartolomeren idazlana J.J Mogelek argitaratu zuen, 1828an.
|
|
|
Bazterrak ongi arakatuz gero, Iztueta ez legoke hain bakarti. Hau izan zen, halaz guztiz, Larramendiren bidea saiatu
|
zuena
inork baino  lehenago eta areago, mundu honetako gauzak (dantzak zein erabateko  kondaira) tratatzeko. Gure egunotaraino begira egon gabe, horrexek erakusten digu Larramendi izan zela, lehenengo eta behin," aldiritarren" hizkuntza hiritartu nahi izan zuen euskaltzalea.
|
|
|
Andoaindarrarenak oro uxatu zituzten batzuen eta besteen artean, lauzpabost ale baino ez dela gelditzen. Tira, eskutitza, garrantzia (hark garransia idatzi
|
zuena
), eta berezitu, orain berriro berpiztua. Besterik geratu da eta lehentxeago eta gehixeago.
|
|
|
Beranduago oraindik, etorri behar
|
zuena
etorri zenean, luzaro gabe ikasi nuen lehenago irakatsi behar zidatena. Labur meharrak direla gure Gipuzkoako lurrak eta nahitaezkoa dela bestetan aritzea defendituko baditugu:
|
|
|
Horrelaxe hemen ere. Senarra, Iñaki (honela du izena, ez dut nik bataiatu), pilotari izan nahi
|
zuena
eta arrantzan gelditua. Emaztea, Begoña, hemezortzi urteak igaro baino lehen aspertua eta Iñakirekin, besterik ezean, ezkondua.
|
|
|
Ez nuke nahi euskara beste hizkuntza baten (Erdararen) errainu hits bihur dadin, eta" errainu" bitara har daitekeenez berehala argitzera noa zer esan nahi dudan. Guretzat," errainua" da guztiok itsatsirik daramaguna eta harako Peter Schlemihl hark galdu omen
|
zuena
.
|
|
|
Zorionez, Â ordea, ez zebilen hirietako bizitzaz higuindurik ihesi mendi bila, ez zeraman herresta antzinako amets bukolikoaren lilurak. Bizimodu hura haurtzaroan ikasi
|
zuena
besterik ez zen eta ez zion bere nahiari ukorik egin behar, inoiz San Antonio abadeak bezala, mendian basagizonen artean bizitzeko. Horiengandik ikasiak zituen esaerak, ipuinak eta bertso umilak ez zituen gutxietsi gero, jesuiten artean poesia goitarraren berri ikasi zuenean.
|
|
|
han batik bat gertatu denari lock out deritza, han eta hemen. Bakuninek beti amets izan
|
zuena
, eta langileek lortzeko gauza izan ez direna, erdietsi dute nagusi ugazabek: komunikabideak oro moztuz, bizi iturriak agortu Talcatik hasi eta Punta Arenaseraino.
|
|
|
Axularrek semék, semén eta antzekoak jarri zituenean semeen, semeek eta abar aldatzea. Axularrek idatzi
|
zuena
baita gaur euskaldun askok, gehienek beharbada, esa  ten dutena, baita noski berak eta ingurukoek esaten zutena ere. Ez da hori, ene iritziz, bokal luzea adierazteko bidea, doinua edo azentua bokal horrek zeramalakoa baizik.
|
|
|
Zenbaitek esan dezake eta zenbaitek esango du euskal idazle kaxkarra izan genuela andoaindarra, euskara ia isil gordean baizik erabili ez
|
zuena
,  testu zaharrei Telletxeak gehitu dizkienak aintzakotzat hartzen baditugu ere. Erdaraz idatzi zuen gehienbat, guztiok dakigunez, eta ausarki bezain ederki, gaztelaniaz batez ere2 Alde horretarik idazle bezala zor zitzaion zorra, egia esan, ez zaio oraindik aitortu, baina hori beharbada  askok Barojari ukatu dionaren pareko arrazoiengatik gertatu da:
|
|
|
Hizkuntzaz kanpoko xedeei âElizaren eginkizunei, batik batâ Â begira zegoen jendeari, ez zitzaion gehiegi kostatzen, erraztasuna lagun, euskararen izaeraz eta egoeraz atzentzea. Berak eskatzen
|
zuena
, hizkuntzarekiko arreta gaiarekikoaz gainera, lortu zuen, besterengandik lortu, idazlerik  onenengandik. Hementxe dugu lekuko, inora mugitu gabe, bere saioak gerora ere hobetzen aritu zen Mendiburu.
|
|
|
Puntu honetan, bere eragina edozeinengan da nabari, non sendoago non ahulago, baita mugaz harantz ere. Larramendiren asmoak badu, haatik, beste alderdi bat ere, inoiz gogoki azaldu
|
zuena
. Euskara bat zen beretzat, eta hain euskara hangoa zein hemengoa.
|
|
|
Zenbait euskal autorek azaldu dute maitasuna, egia, eta ez guztiek orobat. Ezagunenak besterik ez aipatzeko, hor ditugu Etxepare eta Oihenart aseak neska mutil gaztetxoei irakurtzea komeni ez zaizkien hamaika gauza esan zituztenak, eta gugandik hurbilago Bilintx gosea, bizi zeino ondorerik gabeko amets txuri gorriak iruten jardun
|
zuena
. Hegoaldeko maite haizetxo bat ere etorri zitzaigun behin Proventzatik.
|
|
|
Hasieran gaude oraindik; ez dakigu ezeren berri, Leturiaren itsumena gurea baldin bada. Neke eta ardaila, erdietsi du gogo
|
zuena
. " Uda" dator orain, uda isila, zorionari edo zorion itxurari dagokionez, eta laburra gainera.
|
|
|
Eskerrak eman nahi nizkioke, azkenik, Txillardegiri eleberri hau euskaraz eman digulako. Ez ote du bada behar
|
zuena
, euskaldun bati dagokiona, bakarrik egin. Bai, horrelaxe da noski.
|
|
|
Guztiok nahi genuena, duela ia hogei urte" Ibar" ek2 eskatzen
|
zuena
, eskuetan daukagu: Axularren Gero argitaraldi berri batean.
|
|
|
Liburuxka hauxe dugu, gainera, iturbururik ugariena egilea barrendik ezagutzeko, gizonak ezagutu behar diren bezala, ez azaletik. Elizgizona zela esana dago, baina Trento aurretikako elizgizon euskalduna, munduko bide malkarrak, haragiaren nahigabe atseginak ezagutzen zituena eta, ezagutzeaz gain, estalki arinez âeta batere estalkirik gabe zenbait aldizâ agertzeko debekurik ez gupidarik ez
|
zuena
. Munduaren begietan hori baino larriago den bekatua egin zuela ere esan da:
|
|
|
Dakiguna hauxe da: gure Arnauten aitonak inoiz bere burua" Mauleko burges eta merkatari" bezala agertu
|
zuena
. Nolanahi ere, jaio  tzaz ez bazen handizki, ezkontzaz bihurtu zen, 1627an, 32 urte zituela, edo lehentxeago, Joana dâErdoy aitoren alaba aberatsarekin ezkondu zenean.
|
|
|
Margarita, Argia, Xuria, Graziana, Beltxarana, Ioana, Ederragoa. Ez dakigu  horietaz deus, Ioanaz kanpora, emazte izan
|
zuena
baita noski. Ez dira gainera denak pertsona bereziak nahi eta nahi ez.
|
|
|
Are lehenago, bada oraindik beste obra bat etxeko sukaldeko suak, amaren eskuz, bi urte zituelarik irentsi
|
zuena
, munduaren kaltetan: 1934an" ondu" nuen Memorias de un jelkide zeritzana.
|
|
|
Ez nuke guretarrik ikusi ere nahi, 1972an edo geroxeago, Heidegger-ek 1933an egin
|
zuena
egiten: erreur tragique zelakoaz ari naiz.
|
|
|
Barkakizun da, ordea, horretan ere. Bere garaiko joera baitzen hori, Azkuek berak ere burutik burura segitu
|
zuena
. Herriko gizonaren lekuko leial izaten Barandiaran jauna izan dugu geroztikakoek gidari, beste sail askotan bezalaxe.
|
|
|
Eta zorigaitzeko argitaragabeen edo zabaldugabeen istorio honetan, berri alaia dakart Barrutiarenaz kezkaturik dauden ezjakinentzat. Egia da delako eskuizkribua, Gerrak ikusi
|
zuena
, agertu dela. Are gehiago, inprenta lanak aski aurrera direlarik, aurten bertan," presarik eta pausarik gabe" besteak zioen bezala, kalean idoro omen dezakegu4.
|
|
|
Jesuitak alde egitera behartu ondoren ere, Larramendi hil eta hurrengo urtean, bestek hartuko du haren xedea eta jokabidea, hurbilagotik nahiz urrutiagotik. Hor duzue Lizarraga apaiz nafarra eta, nahi baduzue, Harriet, Haranederren itzulpena Larramendiren hiztegiari esker zuzendu (nahiz okertu)
|
zuena
. Inolako kulparik erakusten ez duena, nik besterik esan arren, Hiribarrenen Eskaldunac poema da7.
|
|
|
9 Larramendik izkribuz eta predikuetan erabiltzen zen euskara garbitu nahi izan zuen, jaso eta aberastu; eredu bat sortu eredurik ez zuen hizkeran. Eta ezin uka nahi
|
zuena
erdietsi zuela, hein jakin batean, beti gertatu ohi den gisa, Gipuzkoan eta, elkarren hurren, Bizkaian eta Nafarroan. Hautatu zuen gipuzkera, oharturik ala oharkabez, Beterrikoa izan zen, eta hori da gero Larregiren ondotik ibili zen Lardizabal zaldibiarrak, Larramendiren gramatika ia ia hitzez hitz aldatzeaz gainera, [Testamentu  zarreco eta berrico] Condairan (1855) bereganatu zuena.
|
|
|
Eta ezin uka nahi zuena erdietsi zuela, hein jakin batean, beti gertatu ohi den gisa, Gipuzkoan eta, elkarren hurren, Bizkaian eta Nafarroan. Hautatu zuen gipuzkera, oharturik ala oharkabez, Beterrikoa izan zen, eta hori da gero Larregiren ondotik ibili zen Lardizabal zaldibiarrak, Larramendiren gramatika ia ia hitzez hitz aldatzeaz gainera, [Testamentu  zarreco eta berrico] Condairan (1855) bereganatu
|
zuena
. Ez da, bada, miresteko aurki Bonapartek gipuzkera huts bihurtzea.
|
|
|
Arrazoi dute, beharbada, baina ezin dezake egungo eguneko inork aldi hartako edozeinek zekiena jakin, ez sentitzen
|
zuena
sentitu. Hona zer bertso egin omen zituen Txirritak, eta ez da Txirrita jauntxotzat hartuko duenik jaio, Cánovasen alarguna ikusi ondoan:
|
|
|
Halaz guztiz ere, gure adineko eta gazteagoen artean baten bati suertatu zaionez sarri aski, dena delako literatura hori, lehendanik doi doi ba omen zelakoa entzuna
|
zuena
, ustekabeko harri preziatuz josia irudi zekiokeen. Josia ez bazegoen ere, urre gorrizko printzak atzemango zituzkeen, bakanka bederen.
|
|
|
Balioaren aldetik, bai, esan daiteke ez dagoela ilunegi," ez, arren, ezetz esan" edo adierazi nahi baitu dudarik gabe. Eta euskaraz ukatzea izanik" ezetz esatea", horra hor lan handirik gabe, vcatu gaizki irakurri zela medio, Gerrak itxuratxartu
|
zuena
: Ostatu eske gabilz, ez arren ukatu.
|
|
|
Errurik gabe isuri den odolaren egia noizbait bederen agertuko dela, odol horrek isurtzailea salatuko duela, etc., aski zabaldua dagoen ustea da munduan barrena, uste kontsolagarri bezain gezurtia eskuarki. Hori da, aspaldidanik zetorrela, Schiller-ek Die Kräniche des Ibykus poeman jaso
|
zuena
edo, hurbilago," Itoxurak ziñaldari" izenarekin Kirikiñoren Abarraketan irakur dezakeguna.
|
|
|
Urkixoren gaia, izenburuak argi eta garbi adierazten duenez, ez zen euskara izan zuzen zuzenean. Gogoan
|
zuena
ez zen hizkuntza eta hizkuntzaren gorabeherak, hizkuntzaren inguruan egina zegoen eta egiten ari zen ikerlana baizik, filologia eta hizkuntzalaritzaren aldetik hain justu, bi hitz hauek orduan (Urkixoren ingurunean batik bat) edo hitz horiek aditzera ematen dituzten gogoetak aski ongi bereizten ez ziren arren. Ordukoez eta etorkizunekoez ere mintzatu zen, ezinbestean, hizkuntzari buruz, garai hartako eztabaida latzen oihartzuna Oñatira zekarrelarik.
|
|
|
Teoriak, noski, iragankorrak dira, ez dute bere hartan irauten. Baina izen hori merezi duen edozein teoriak esan dezake bere buruaz besteak esan
|
zuena
: Non omnis moriar.
|
|
|
Aski izan bedi, oraingoz behintzat, huskeria hau hona aldatzea. Goian osorik izendatu ditugun omenaldietarik lehenbizikoan Euskaltzaindia dator aitzindari, 1947an urgazle (horrela esaten zen noski garai hartan) hautatu zuelako urteen buruan ohorezko lagun aukeratuko
|
zuena
.
|
|
|
alferlana litzateke, beraz, eta ez batere erraza, beregana zenbat aldiz eta nolako estuasunetan jo dugun bana banaka kontatzea. Hizkuntza gaietan ohi baino eskuzabalagoa zelarik (Salamancan agertu zen bera buru zenean, esate baterako, Carles Ribaren Salvatge cor, ez izena ez izana itxuraldatu gabe), bazuen haurtzarotik gurekiko lotura eta gureganako joera, hizkuntza gaietan bizi zeino bizirik iraun
|
zuena
.
|
|
|
Gizona nolakoa zen ezin hitz laburretan esan. Eskuzabala ez ezik, diruaren goserik ezagutzen ez
|
zuena
. Langile amorratua.
|
|
|
Askojakina, baita bere sailetik kanpoko arazoei buruz ere edota hauetan batik bat askojakin. Beregandik gerok geure begiz ikusi ez genituen gertari eta pertsona ugariren berri sakon
|
zuena
. Eta ez zuen bereizkuntzarik egiten besteren pentsamoldearen arabera.
|
|
|
ugariago apika neronek lehengoez gainera aski eta gehiegi erantsi diodalako. Nik (eta barka behin eta berriz harri horretan behaztopa egiten baldin badut, baina Le moi est haïssable esan
|
zuena
ez zen Artetxeren gogokoa, bere Saint Cyran irakurri duenak dakienez) ez ditut gauzak horrela ikusten. Herriaren alde egin behar nituenak eta egin ez ditudanak ikusten ditut, lotsaz nahiz beldurrez, eta, horiek nahikoa ez balira, egin behar ez nituenak eta beldurrez nahiz lotsaz egin ditudanak.
|
|
|
Horrenbeste jende, hain aspaldidanik âeta alferrik, dirudienezâ horrezaz mintzatu ondoren, nola nahi duzu nik ezkutu sakon hori azal  tzea? Behin batean, Pikabea zenak, bestetaz ari zelarik, esan
|
zuena
datorkit gogora: " Batasuna zer dan galdatzen didazu, Pello Errota?".
|
|
|
Urte hartako azaroan, Terrorismoaren aurkako Ituna onartu zuen Diputatuen Kongresuak aho batez (HBk izan ezik). Ondoko urtean sinatu zen Ajuria Eneako Ituna," terrorismoaren aurkako borrokan" lehenaren eta geroaren arteko muga zehaztuko
|
zuena
eta hedabideen norabidean eragin handia izango zuena. 1997ko uztailean, Miguel Angel Blanco, PP alderdiak Ermuan zuen zinegotzia hil zuen ETAk, bahituta eduki ondoren.
|
|
|
Urte hartako azaroan, Terrorismoaren aurkako Ituna onartu zuen Diputatuen Kongresuak aho batez (HBk izan ezik). Ondoko urtean sinatu zen Ajuria Eneako Ituna," terrorismoaren aurkako borrokan" lehenaren eta geroaren arteko muga zehaztuko zuena eta hedabideen norabidean eragin handia izango
|
zuena
. 1997ko uztailean, Miguel Angel Blanco, PP alderdiak Ermuan zuen zinegotzia hil zuen ETAk, bahituta eduki ondoren.
|
|
|
29 Kode horietako baten adibidea dugu Europako Kontseiluak 1993ko uztailaren 1ean onartu
|
zuena
:
|
|
2002
|
|
|
Denek begiratu zioten afixategiari. Ilehori platino bat zen, izentzat Marie Laforet
|
zuena
. Hirugarren aktorea, berriz, Maurice Ronet, aski ezaguna zen beste film frantziar batzuetatik.
|
|
|
Denbora luze gabe, lehen zatia bukatu, eta lagun koadrilakoak atez aldatzera mugitu ziren, ohi bezala, orduan ere. Pasabidean zihoazela, Julianek jendearen begiratu haietara jarria zuen arreta, eta begiratu haietan irakurri
|
zuena
ez zitzaion zipitzik gustatu. "  ¿ Dónde estarà ¡ mi padre?
|
|
|
Ikastetxea aldaparen gainaldean zegoen. Bertan bat zegoen, autoen pasabidea zeharkatzen
|
zuena
, eta beste aldean, ikastetxeko ate nagusia, eskola inguratzen zuen harresiaren erdian; eta ate nagusiaren barnealdean, eskolaren egoitza. Kanpotik hau da, kaletik haren teilatua eta teilatuaren azpiko azken solairua baino ez zen ikusten.
|
|
|
Eta haiei begira nengoela, munduaren dimentsio berri bat deskubritu uste izan nuen. Alegia, bazela beste jende bat jende heldua, gainera guk bezala egunero  egunero eskolako aldapako bidea egiten
|
zuena
, eta eskola umeak bezala, egunero egunero tropelka ibiltzen zena: behargin jendea, hain zuzen ere.
|
|
|
Traukok oraingoan ere ez zion deus erantzun, baina, haren isilunean, Josu R k ez zuen lehengo harriduraren zantzurik antzeman, baizik mesfidantza xume bat, Traukok beraren jakinezaz baliatzen ari zelako susmoa egiten zuela interpretatu
|
zuena
. Haren konfiantza bortxatu nahi ezta, hitz beste egin, eta ohiko hizpideetara eraman zuen solasaldia.
|
|
|
" Bilbao, Nerbioi ibaiak zeharkaturiko hiria, edo hobe esanda, izen bereko itsasadarrak, zeren haren urek itsas mareen gora beheraldiak jasaten baitituzte bertatik igarotzean,...". Ibaiaz beste aldean berriz, bertako tren geltokiaren atalburuan hizki handiz idatzita," Santurce San Julián de Músquiz" zioen errotulua, guri ulergaitz zitzaiguna eta gure arreta merezi izan ohi
|
zuena
. " Ez al zuan, bada, Santurce azken herria itsasoa baino lehen?", galdetuko genion geure buruari," Zer duk orduan San Julián... hori?
|
|
|
Kontsolatzen bazaitu, nahiko lasai hil dela esango dizut, guztiekin adiskidetuta". Edota beste hura, denboran aski lehenagokoa izan behar
|
zuena
: " Oso gaua da eta alde batera utzi dut ipuina.
|
|
|
" Igandea izan arren, ofizinara joan naiz zure eskutitzik heldu den ikustera". Edo harako hura, gutuna bulegoan irakurri zuela adierazten
|
zuena
: " Bezero bat nire mahai aurrean, eta ni zure eskutitza irakurtzen txoro bat bezala".
|
|
|
" Bezero bat nire mahai aurrean, eta ni zure eskutitza irakurtzen txoro bat bezala". Eta azken bat, agerian uzten
|
zuena
bulegoan ez bakarrik jaso eta irakurri egiten zituela gutunak, baizik inoiz eran  tzun ere bai: " Nire hiru zuzendari nagusiak gainean banitu ere, beren begiak nire idazlumara jarrita, ezin izango lidakete zuri idaztea galarazi, bada zure eskutitza zerutik bezala erori da arestian nire eskuetara".
|
|
|
" Normala aititak txakurrak tratatzen jakitea; baserrian jaio eta hazia zela kontuan hartuz gero, behintzat", egin nuen gogoeta. Haren itzala, ordea, txakurren pasadizoak erakusten
|
zuena
baino handiagoa zela hausnartu nuen jarraian; hots, ez zela anekdota hutsal batzuetara mugatzen, baizik Don Beldurren erresuma guztira luzatzen zela, bertan bizi ginenok samurtasunez gerizatu eta babestuz. Une hartan, ohean etzanda ilunpetan, sabaira begira geldi geldi, eta bizia baino hila nirudiela, aititari buruz zerbait jakitera iritsi nintzela errezelatu nuen, alegia bera ere seguruenik erresuma hartan bizi izan zela denbora guztian.
|
|
|
Hori ere, alde batera, beti gertatzen zen horrela. Gure harremanean ni nintzen hitz egiten
|
zuena
; berak nahiago zuen entzutea. Ez nion ezer esan, halere, gaueko ametsei buruz; horrelako hizpideak beti egin zaizkit aldapatsu.
|
|
|
Baina bost axola, ezagutzen nuen-eta nire bikotekidearen logika: ezin zuen aitortu esandakoaren atzean esan gabe utzi
|
zuena
. Zabor gehiegi.
|
|
|
Neu izan nintzen Les diaboliques ikusi behar genuela proposatu
|
zuena
ere, eta badakizu zergatik, ama. Ez behintzat lagunarekin haserretu nahi nuelako, Simone Signoret oso gustuko nuelako baizik.
|
|
|
Ordu erdi lehenago, ama izan zen oker interpretatu
|
zuena
ni bustita eta errukarri etxeratu izana. Aitari ere bere alabatxo bakarrak sufritutako bortxa sexualaren bide beretik ari zitzaion, itxura guztien arabera, irudimena.
|
|
|
Bezero jakinak zituen arren, elizara hurbiltzen ziren guztiei zabaltzen omen zien atea. Nirekin ari zen mutilak txakurtegi deitu
|
zuena
, berriz, ez zen ardi txabola erdi erori bat baino: bertan, drogazale hura bizi zen, hiruzpalau txakurrekin.
|
|
|
Hutsik hizketan egiteko gauza ez, eta nire arropak jasotzen eta gela atontzen ibili zen argibideak ematen zituelarik, beti natural agertu nahian. Aurpegian, ordea, halako itzal goibel bat zuen, ni lasaitu nahiak argitzen ez
|
zuena
. Nik erdi zabalik utzitako tiradera bat txukuntzen hasi zen, galtzerdiak lodieraren arabera ordenatuz.
|
|
|
Haren gauza batzuek Perti gogorarazten zuten, mingainaren zorroztasunak batez ere, baina ezin zuten elkar ikusi, ez nuke jakingo esaten zergatik. Perti ez zen, Txikierdi bezala, egoera zailetan desagertzen, eta hark esaten
|
zuena
bat etortzen zen egiten zuenarekin. Agian horrexegatik ibiltzen ziren beti txakurra eta katua bezala.
|
|
|
Euskara nahi genuen gureganatu, denonganatu hobeki esan, guk bai baikenuen dagoeneko gureganatua, eta ehiztariak xoria saretan atzematen duen gisa, uste genuen euskarak ere halako batean erdara bere sareetan harrapatuko zuela behin hegoak mozturik. Indartsu sentitzen genuen gure burua, gogoz betea, adoretsu eta kementsu, eta gai ginen beroaldi batean horretan sinesten ez
|
zuena
ezpatarat deitzeko ere harresi baten gibeleko aldean ezkututako lorategian.
|
|
|
Hori da egungo errealitatea, zuretzat esangura gehiegi izango ez duen errealitatea. Baina gure garaian ahoaren berotzeko balio
|
zuena
, euskaraz mintzatzen ikasteko gai zenari harridura eta miresmenarekin behatzen geniolako. Egia esan, ez nizun honen berri eman beharrik, hau guztia zuretzat zaharra baita, zure bizia bezain zaharra, baina zu baino zaharrago garenondako hori guztia aski berria da.
|
|
|
Ez, ez naiz ni izango idazleari merituak ukatuko dizkiona eta inor ere apalduko dudana, behar ez denean gainera. Baina beldur naiz salmenta horietan, idazteko merituez gain, bazela beste zerbait ere, literaturarekin zerikusi gutxi
|
zuena
.
|
|
|
Gauetik goizera sortu zen ETB, gure telebista, euskaraz. Eta beste gau txar batean, beste kate bat agertu zen, horrek ere" euskal telebista" hartzen
|
zuena
izentzat, baina erdaldunez betea oraingo hau. Ondoren, kateak han hemenka, hizkuntza guztietan.
|
|
|
" Tierra Santa [24]" entzuten egon beharrean honaino iritsi baldin bazara, zaude lasai, berehala akituko baitut kontu hau. Kezkak eraman nau aurrekoa idaztera eta gauza hauek kontatzera, barnean dudan halako minsur honek, denbora zaharrean baitzen euskalduna Euskadi eskualde izen Euskal Herria
|
zuena
, Hiribarren batek esan zezakeen gisa. Kezkak, agian zu sortu baino lehenago, orain dela hogeita hamar urte genituen ametsak uste bezain ongi bete ez direlako.
|
|
|
Orain, eginaren eginak gure eskura jarri dizkigu autore guztien liburuak CDetan edo Interneteko sareetan, hariaren bidez kontsultatzeko moduan. Atzo ez bezala, fisikaz mintza daiteke edonor (ez gaitezen gehiegikerietan erori, fisikaz dakien edonor esan nahi baitut) Axularren hizkera erabiliz, Suárez presidente ohiak halako hartan, zu jaio gabe zinela, esan
|
zuena
gainetik beheiti gezurtatuz. Polizia bera ere, Ertzaintzakoa izan edo izan beste segurtasun zerbitzuren batekoa, euskaraz irakurtzeko gai da, edo hala ematen du bederen, norbait atxilotu eta berehala itzultzen dituztelako, ez dakit ongi ordea zein hizkuntzatatik zeintara, han eskuratutako dokumentuak.
|
|
|
Eta barka horrenbeste" disko" eta" diska" rekin, baina bitartean Euskaltzaindiak ez zuen ezer ere esaten ez erabakitzen puntu honetaz. Jakina, Atxagak ez zion galdetuko akademiari zer jarri, berak nahi
|
zuena
jar baitzezakeen eta artistek nahi dutena egiteko eskubide osoa dutelako. Baina pentsatzen dut Bernardok liburu bat eramango ziola argitaldariari eta honek ikusten bazuen izenburuan" disko" ageri zela, eta aurreko astean inprimategira eramandako beste liburu baten izenburuan" diska" jartzen zuela, editoreak esango zion Atxagari:
|
|
|
Guk artean ez genuen aluzinaziorik izan, baina bero hark luzaroan segitzen bazuen, laster hasiko ginen geu ere haizetakoaren kontra erortzen ziren saguzar erraldoiak ikusten. Horregatik ez nuen jakin Igorrek esan
|
zuena
sinetsi behar nuen ala beroak eragindako eldarnioa baino ez zen:
|
|
|
Las Vegasetik Yosemiteko inguruetara joateko bide bat baino gehiago dago, eta hauen artean laburrena aukeratzea zen zentzuzkoena. Hala ere, Nevada eta Kalifornia arteko muga aldean bazegoen izen misteriotsuko eskualde bat, mapari begiratzen nion bakoitzean nire arreta ezinbestean erakartzen
|
zuena
: Death Valley," Heriotzaren Harana".
|