|
2009
|
|
|
Nire bildurre! Etorri zan da amaori te errezibimentu terriblie
|
egin
osten. «Bazatoz alabatxoa?» Ta, pozik.
|
|
|
Da ogie, nik, bakixu, gose eukiten neuen, da ogie noizeanpehinan, uzandre egoten ez zan orduen, hartu eiten nauen. Da atzenean eite ostien ogieri honan markak
|
egin
nik hartzean baneun ez baneun igirteko. Da exin hartu, ze ebagi ezketino markea kendu egiten notsen da.
|
|
|
Turinetik abiatu eta Aosta, Venezia, Padua, Trieste eta Rijeka bisitatzen ditu idazleak, bakarti, baina iruditzen zait bidaia erreportajearen generotik harantzago dagoen hausnarketa duela gogoan. Ibilaldi literarioa da eta, horrenbestez, badu zerikusirik Mentura dugun artean (2001) liburuarekin, non sustrai literario askotarikoen miaketa
|
egin
zuen. Oraingoan, aldiz, generazio indarra ez diote liburuek ematen.
|
|
|
Hasieratik Claudio Magrisek Danubioren arroilari jarraituz eginiko bidaia hausnarketaria zuen gogoan. Berak «apal laburrean»
|
egin
behar omen zuen, «Po ibaiaren inguruetako hiri, istorio eta desioarekin». Apaltasun aitormena egin zuen liburuaren aurkezpenean ere, baina ez zuen zertan.
|
|
|
Berak «apal laburrean» egin behar omen zuen, «Po ibaiaren inguruetako hiri, istorio eta desioarekin». Apaltasun aitormena
|
egin
zuen liburuaren aurkezpenean ere, baina ez zuen zertan. Merezi izan du egileak bere buruari gogor egin eta kultur erreferentziak dosifikatzea, jakina baita italiar literatura eta kultura direla gaztetandik Lertxundiren itsasargi.
|
|
|
Apaltasun aitormena egin zuen liburuaren aurkezpenean ere, baina ez zuen zertan. Merezi izan du egileak bere buruari gogor
|
egin
eta kultur erreferentziak dosifikatzea, jakina baita italiar literatura eta kultura direla gaztetandik Lertxundiren itsasargi.
|
|
|
Gogoan dut Ihes betea eleberriaren zati nabarmen bat Triesten kokatzen duela, eta eleberriko protagonistetako bat Umberto Saba bera dela. Gu ere izan ginen, Italia, bizitza hizpide bidaia liburuaren atzetik, Triesten, eta joan ginen Sabak bere garaian lan
|
egin
zuen liburu dendara, gaur «Libreria antiquaria Umberto Saba» den horretara. Halaxe deskribatu zuen Lertxundik Ihes betea lanean:
|
|
|
Egileak bere joan etorrietan interesa pizten digu, eta irakurrian eraman egiten gaitu. Hori nola lortu duen ikusteko nik behintzat bigarren (edo hirugarren) irakurketa bat
|
egin
nuke.
|
|
|
Arteak, literaturak... eskaintzen dien «balkoitik» ikusten dute Gigik eta agureak besteen sufrimendua. Ez dute, Lisak bezala, osasuna galdu arte lanik
|
egin
behar izan. Pasarte horretan hausnarketa metaliterarioa iradokitzen digu narratzaileak, Arteak errealitatea, giza sufrimendua «adierazteko»/ «aditzera» emateko duen gaitasunaz?
|
|
|
Uriberen liburuak oroimen kolektiboaren eta pertsonalaren ekarpenez zabaldu nahi luke hertsitasun hori, «geureak esatea» xedetzat hartuz. Ez da harrigarri liburuko lehen eskaintza Elias Canettirentzat izatea, hots, bere oroitzapen pertsonalen hausnarketaz La lengua absuelta edo La antorcha en el oído bezalakoetan
|
egin
baitzuen «bereak esate hori». Besteak beste, atal bereziki interesgarria da liburuan 22.a, non kontatzen duen Agirrek Azkue bisitari zetorkionean, bere etxera sartzera gonbidatzeko lotsaz, beti atarian edukitzen zuela, bere bizileku txiki, txiro eta desordenatua ez erakustearren.
|
|
|
Uribek euskal literaturarekiko dugun jarreraren paralelismoa bilakatzen du eta ezkutatzeko jarrera hori senalatzen kaltegarrientzat. Etxe aurretik pasatzen diren horiek sartzera gonbidatu ditu bere liburuak eta zerbait eskaintzeko saioa
|
egin
. Obserbazio lirikoan apoiatzen da gehienbat eta ezaguna den Uriberen sentiberatasun poetiko erakargarria hor da liburuan zabal zabal, liluratzaile.
|
|
|
Hain zuzen ere, testuinguruaren mugak eta sistemaren ahuleziak gainditzeko ahaleginak seinalatu ditu Kintanak bere saiakeran, Azkueri eskainiriko ikerlan sakonak ekarri dion ezagutzan zimendaturik, eta Pizkundea deritzogun aldi luze horretako alde aski ezezagun zenbait argitan ezartzen dituelako
|
egin
zait interesgarri.
|
|
|
zoritxarrez XIX. mendean idatzitako euskarazko nobela errealista potolorik ez dugunez, Iban Zalduak apokrifo bat osatzeko komenientzia aipatu du, eta era horretara kolorez zipriztindu euskal literaturaren historia grisa eta apaizez josia, hein txiki batean bada ere. Apokrifoaren ideiatik tiraka, Jurgik aztertu
|
egin
du nork idatz zezakeen zinez horrelako nobela bat euskaraz, eta guztiz ezinezkoa zela begitandu zaio, konplikatuegia, euskarak ez baitzuen sistema literario bat bere inguruan. Ostera, posibleagotzat jotzen du bostehun bat orrialdeko nobelatzarra barik testu laburragoren bat, «hain laburra non irakurle falta eta argitaratu ezina ez zen aski arazo izango autorea idaztetik desanimatzeko» (12 or.). Jurgi giro burgeseko autore eta obra ezezagun horren peskizan aritu izan da lan hipotesi horrekin.
|
|
|
Indarkeria politikoak eragindako minean (Lisaren minean, Jesusenean), horien erruduntasun sentimenduan, zergatien, galderen, zalantzen tunel beltzean sakontzeko gonbidapena baita, azken finean. Eta bestetik Gigiren pertsonaia
|
egin
zait interesgarri, Lisak, batez ere, ordezka dezakeen tragediaren aurrean kontrapuntua delako, ezker abertzalearen munduarekiko duen distantzia ironikoarekin, erakusten duen energia eta bizitzeko gogoekin. Liburuan hunkitzen diren gaiek halako zerbait eskatzen zuten.
|
|
|
umore mingots hori, horrela deitzerik badago, Mrozeken edo A. M. Homesen estilokoa. Askotan ez dakizu azaltzen dituen egoerekin («Etorkizuna» narrazioan agertzen dena, esaterako) barre ala negar
|
egin
zenukeen. Iruditzen zait hori duela berezko Zalduak, tragedia barregarri bihurtzeko gaitasuna alegia.
|
|
|
Psikologoarekin duen solasaldian, berriz, gehiago azaleratzen dira emakume honen barne zauriak eta autoestimu baxua. Gaiaren gaurkotasun tragikoak izan lezakeen erakargarritasunaz gain, tratu txarren etiologian sakontzeko ahalegina
|
egin
du Lertxundik. Bortxatzaile biktima harremanaren disekzioa egiten ahalegindu da, bakoitzaren karakterizazio sinesgarria eskainiz (amaren gonapenik atera gabeko semea da senarra/ aitak abandonatutako autoestimu baxuko emakumea emaztea).
|
|
|
Erabat ados nago zurekin. Neuk ere oso gogoko dut Etorkizuna, hasieratik gozatu nuen bere irakurketarekin eta liburuaren alde
|
egin
nuen aipatzen dituzun Euskadi Sarien deialdian. Ipuin liburuez ari garenean, gehienetan aipatzen diren gorabehera kontuak alde batera utzita, oroimenean itsatsita geratu zaizkigun ipuinek «salbatzen» dute liburua, lagunei kontatzen dizkiegun ipuin horiek hain justu.
|
|
|
Kointzidentziaz, ikastetxean zortzigarren mailan zegoenean, Liz Arregui Dick nerabeak, geroago Hardestyrekin ezkonduko zen? lan
|
egin
zuen estatu mailako proiektu batean, beronen asmoa Idahoko eliza katolikoetako artxiboak eskuz kopiatzea zen, geroago artxibo handi bat egiteko, fitxa katalogo bidez gordeta gera zitezen finkaturik heriotza datu guztiak. Ikastetxe katolikoetako ikasleek kaligrafia, idazkaritza ahalmenak, eta antolakuntza nahiz alfabeto ahalmenak praktikatzen zituzten, eta, bide batez, elizek eskuz idatziriko dohaineko datu base bat lortzen zuten.
|
|
|
Dee Ann Urrestik, Jay Yribarrek eta Petra Asumendik St. John katedraleko artxiboak kontsultatu zituzten, han izan baitziren euskaldunen hileta elizkizun gehienak, eta alderatu
|
egin
zituzten hileta elizkizunetako artxiboak, hileta etxeetako artxiboak eta Morris Hilleko ehorzketa daten artxiboak, eta ondoren ehorzketa lekuak eta datak bateratu zituzten. Morris Hilleko artxibategian bilatzen ari zirelarik, Hardestyk eta bere taldeak «O» letran zerrenda luze bat topatu zuten «Occupied Unknown» (ez da ezagutzen nork betetzen duen) kategoria zeramana.
|
|
|
Behin, Hardestyk telefono deia jaso zuen neba arreba edadetu batzuengandik. Haien gurasoek Boisetik alde
|
egin
zuten haiek jaio baino lehen, baina bazekiten bazutela arreba/ ahizpa bat Boisen jaioa eta lurperatua. Gurasoak beti penatu ziren haurra Boisen «bakarrik» utzi izanaz eta, beste nonbaitera bihurtu zirelarik, hilobia zaindu ezinaz.
|
|
|
Artxiboen datuen arabera, hortaz, 1913ko maiatzaren 24an, heriotza gertatu eta hiru urte geroago, 118 dolar ordaindu ziren, baina eskuz idatzia egonik ez da argi geratzen Mateo Arreguik eskaera
|
egin
ondoren bera izan ote zen ordaintzailea («paid by same») ala semeak ordaindu zuen («paid by son»). Baliteke Maleschevarriak semea izatea eta hark ordaintzea hiletaren gastu guztiak hiru urte geroago, baina ez zuen oroitarririk ordaindu.
|
|
|
Beste hirurogeita bost euskaldunen kokagunea ezin izan da konfirmatu, hilerriko artxiboek arazoak eragiten jarraitu baitute. Plaka non ezarriez zeukaten kokagune ezezaguneko euskaldun horiei ondorengo urtean monumentu bat
|
egin
zitzaien, euren izenak han grabaturik, eta emaile anonimo berak ordaindu zituen harrizko lauza monumentuaren gastuak.
|
|
|
Euzkaldunak Inc. elkartearen oroitarri gabeko hilobien egitasmoa benetan «jarduera eskuzabala» izan zen; hala deskribatzen dute egunkari, eliza, hileta zerbitzu eta hilerriko artxiboak arakatzen hainbat arratsalde eta asteburu igaro zituzten boluntarioek. Milia ugari
|
egin
zituzten atzera eta aurrera, gora eta behera, hilobi lerroak kurrituz eta, nahiz eta markaturik ez egon, hilkutxa bat egon zitekeen lekuko lurrean arrastoak bilatzen saiatuz. Hilerriko artxiboak eliza katolikokoekin nahiz Gibson hileta zerbitzuenekin alderatu eta zuzendu zituzten.
|
|
|
Liz Hardestyren aitonak, Mateo Arreguik, bere maizterrak bizitzan nahiz heriotzan zaintzen zituen moduan, bilobak haien oroimen iraunkorra ziurtatu zuen, hiru urte eman zituelarik artxiboak arakatzen eta ikertzen, espezialistei elkarrizketak egiten, eta boluntario talde bat gidatzen. Nekaezin
|
egin
zuen lan, euskaldun haiei eman dakien Idahon igarotakoa eta lur honi ekarririkoa gogoraraziko duen oroigarri bat. Liz Hardestyri esker, euskaldun horiek gogoratuak izango dira.
|
|
|
Dolores Totoricak [Totoricagüenak] hainbat dei eta egun behar izan zituen hilobia bilatzeko, baina konturatu zen ez zegoela gizon honen oroitarririk eta, are gehiago, Morris Hilleko artxiboek erakusten zutenez, ehorzketa batzuetan hilarria erosteko diru faltan, hainbat euskaldun oroitarririk gabeak zirela. Dohaintza emaile anonimo batek ordaindu zuen premiazko azkartasunez enkargaturiko hilarria, eta Iñaki Goikoetxetak ehorzte gunean geratu eta gogoeta
|
egin
ahal izan zuen.» (Totoricagüena, 2004: 246)
|
|
|
Bezeroak ostatura laguntzen zituzten eta askotan eginkizun pastorala hartzen zuten euren gain: bezeroentzat etxerako gutunak idatzi, medikuarenean nahiz dentistarenean interpretazio lanak
|
egin
, banku eragiketekin eta gainerako finantziazio xehetasunekin laguntza eman eta, bestalde, larrialdirik gertatuz gero, etorkinaren nagusiarengana edo ostatu emailearengana jotzen zen. Boiseko ostatari famatuak ziren Mateo Arreguik eta bere lehen emazteak, geroago bere bigarren emazte Maria Dominga Goicoecheak ere?, garai desberdinetan, lauostatu eduki edo gobernatu zituzten.
|
|
|
Boise aldean familiarik ez zutenei, larrialdirik izanez gero sorotsiak izateko asegurua eta segurtasuna ematen zien. Nolanahi ere, euskaldun guztiak ez ziren kide egiten, edo ezin zituzten beharrezko kontribuzioak
|
egin
. Beste kasu batzuetan, baziren lan denboralditik kanpo ostatuetan bizi ez zirenak, ez zutenak euskal sorospen elkarteei buruz berririk, eta beraz ez zirenak kidetu.
|
|
|
«1992an Eusko Jaurlaritzako ordezkari Iñaki Goikoetxetak bisita ofiziala
|
egin
zion Boiseko euskal komunitateko Euzkaldunak, Inc. elkarteari, Gasteizko Lehendakaritzaren izenean. Horretaz gain, egonaldian zehar denbora nahikoa izatea eskatu zuen, norbere eginkizun moduan, Morris Hill hilerrian zetzan aitonaren hilobia bisitatzeko aukera izateko.
|
|
|
Liz Dick Hardesty garai hartan lanean ari zen zuzendaritza batzordean eta, Totoricak egitasmoa aurkeztu zuenean, ekimena zuzentzeko prest agertu zen, betiere, aste gutxi batzuetako jarduera izanez gero. Hala ere, hiru urteko borondatezko lana
|
egin
behar izan zuen, harik eta, azkenik, oroitarririk gabeko 130 euskaldun hauteman zituen arte. Alabaina, narrazio honen xehetasunak askoz ere antzinagokoak dira, izan ere, duela ia ehun urte hasten dira.
|
|
|
Kate emigrazioa ematen zen, aita eta osabek seme eta ilobei deitzen baitzieten, eta emazte, arreba eta alabek jarraitzen zieten horiei guztiei. Hala ere, etorkin askok soilik bost sei urte egoteko asmoa zeukaten, gogor lan
|
egin
, urritasunean bizi, sosak aurreztu, eta etxera «poltsikoak bete urre» itzultzeko.
|
|
|
Zazpi egunean sortu zuen mundua Jainkoak. Orduz geroztik, atseden hartu besterik ez du
|
egin
.
|
|
|
Gerra Hotzaren garaiko espioiaren ahoko lurrun bihurtzekoa. Kearena
|
egin
eta desagertzekoa.
|
|
|
Poesiak zer
|
egin
behar duen bizirauteko. Disoluziorantz jotzea da nire proposamena.
|
|
|
Eta, hala ere, poesia, diogu, abantailaz betetako generoa da: «poesia gauetako tele dendako iragarkietan saltzen dituzten trepeta horien antzekoa da», dio Chirbesek, «kableak eta pilak dituzten traste horietaz ari naiz, gorputzeko edozein partetan jarri eta haiek bakarrik giharrak sasoi puntuan jartzen dizkizutenak, zimurrak kendu edo tripa gutxitzen dizute zuk zirkinik ere
|
egin
beharrik gabe. Poesia irakurriz gero orduerditxo bipila igaro dezakezu orrialdea pasatu ere egin gabe.
|
|
|
Aitzakia bat izan dezan poesiak. Kearena
|
egin
izana damututa ere, bueltatzeko.
|
|
|
Sortzailearen talaia harroa, tarteka epikoa den arroka hori? geureganatu besterik ezin dugu
|
egin
: pitzadurarik gabeko poemak baino ez eskribitu, ez argitaratu.
|
|
|
Horregatik, poesiak zehatza eta doia izan behar du. Intentsitateak kontzentrazioa esan nahi du [orduan eta kontzentrazio handiagoa, are eraginkorragoa disolbatzean, erantsiko luke disoluzioaren apologistak], baina honek ez du esan nahi, ezta gutxiagorik ere, poema ulertu
|
egin
behar denik. Kontua da zeri esaten ote diogun guk, ulertzea?.
|
|
|
Poema batera ere, pertsona bat animo egoera jakin batekin sartzen da, hau da, bere barne oreka etengabe zalantzan jartzen duten beldur, tristezia eta galerek eragiten dioten desorden batekin sartzen da[?]. Poema horretatik irtetean desorden hori txikiagoa bada, esan nahi du poema on bat zela, eta ulertu
|
egin
dela. Ez daude kutxa beltz asko, geure bakardadea bertara sartu eta handik nolabaiteko kontsolamenduarekin eta modu ordenatuagoan ateratzen dena.
|
|
|
zinemaren heriotza predikatzen dutenen aurrean, kontrakoa defendatzen dute haiek. Alegia, zinema aretoak hustutzen joan ahala, errealitateari so
|
egin
eta errealitatea maila ezberdinetan bizitzeko gure modua gero eta zinematografikoago bilakatu dela. Zinema inoiz baino biziago legoke, zine aretoetatik urrun bizi dela litzateke kontua?
|
|
|
Publizitateak zinemarekin duen lotura ez da atzo goizekoa, Lumière anaiek 1897an Moët Chandon xanpainaren spotak
|
egin
zituztela kontuan hartuta... Baina esan liteke iragarkiak egiteko modua gero eta zinematografikoagoa dela:
|
|
|
Zineak ulertu du urtu
|
egin
behar duela eta beste zerbaitekin nahastu, desagertuko ez bada: zinerik gabeko ikuspegi zinematografikoa posible den bezala, ez ote litzateke posible poesiarik gabeko ikuspegi poetiko bat?
|
|
|
Entretenimendurako gaien oparotasuna da arazoa? Irakurleak, idazleak, hiritarrak, aukeratu
|
egin
behar du eta bere burua definitu, soslai bat eraiki: ezin zaigu denbora guztian dena gustatu.
|
|
|
ezin zaigu denbora guztian dena gustatu. Aukeratu
|
egin
behar dugu zer eta noiz, eta poesiaren abantailak saltzen ez gara inoiz trebe izan, ez behintzat poesia etiketaren pean, nahiz eta tresna egokiak baditugun orain sarean: afinitatezko sare sozialak «nire lagunaren etsaiak nire etsaiak dira» edo «nire poeta gustukoenen poetarik gustukoenak nire gustuko poetak dira» gisako formulak.
|
|
|
Aukeratu
|
egin
behar dugu eta aukeratu dugu: ispilua aukeratu dugu, itzali orduko geure aurpegi gero eta zahartzenagoa islatzen digun pantaila lau distiratsua.
|
|
|
Horien testuak gaur erreferentzia saihestu ezinak dira diziplina horretan, diziplinak berak gero eta hots nabariagoa baitauka literaturaren eremuan. Aipamenak modu askotara
|
egin
daitezke. Dena den, egin dezagun, hasteko, Posner en liburu klasikoarena, berrikitan kaleratu baita horren hirugarren argitaraldia.
|
|
|
Aipamenak modu askotara egin daitezke. Dena den,
|
egin
dezagun, hasteko, Posner en liburu klasikoarena, berrikitan kaleratu baita horren hirugarren argitaraldia.
|
|
|
Hitz gutxitan laburtuta, hasiera hasieratik bilatu du arlo berri horrek literaturaren eta legearen arteko uztardura. Horren nolakotasuna, aldiz, bestera
|
egin
du.
|
|
|
Bere nagusiak ere lur jo zuelarik, Petek 10 dolar jaso zituen hiru urteko lanaren truke. Gero meatzari izan zen, beste euskaldun batek Maderan (Kalifornia) zeukan French Liquour Store delakoan
|
egin
zuen lan, San Frantziskora itzulita esnea kalez kale saltzen zuten gurdietan ere enplegatu zen, harik eta hiriko bizimoduaz aspertu, eta Elkora (Nevada) joan zen arte, Pedro eta Bernardo Altuberen Spanish Ranch en lan egitera.
|
|
|
Gogoz kontra, Shortyk bere lupa hartu eta harriari begiratu zion. Zalditik jauzi
|
egin
eta oihuka hasi zen: «Alajaina!
|
|
|
Pete Aguereberry Shorty Harrisekin zihoan urre aurkikuntza historiko hura
|
egin
zenean Harrisburgen, Panamint mendietan; hobeto esanda, Pete bera izan zen aurkikuntza egin zuena. Duela 36 urte izan zen hori, eta geroztik Harrisburgek bat batean sortutako beste mea herri askoren bide berbera hartua du aspaldian.
|
|
|
Pete Aguereberry Shorty Harrisekin zihoan urre aurkikuntza historiko hura egin zenean Harrisburgen, Panamint mendietan; hobeto esanda, Pete bera izan zen aurkikuntza
|
egin
zuena. Duela 36 urte izan zen hori, eta geroztik Harrisburgek bat batean sortutako beste mea herri askoren bide berbera hartua du aspaldian.
|
|
|
Heriotza Ibarrean bertan, Shorty Harrisekin egokitu nintzen. Bide bera
|
egin
behar genuenez, elkarrekin joatea pentsatu genuen. Mendien goiko aldean, Shorty aurretik zihoan.
|
|
|
«Esan nion,, mendi honetan ziur urrea badela?. Shortyk ez zuen begiratu ere
|
egin
. –Harri kozkorra eta lokatza!?, esan zuen.
|
|
|
Korrika joan nintzen Shortyrengana, erakustera. Bere astoari tu
|
egin
eta bere lupa handi hura atera zuen. Tximino bat bezala gora eta behera saltoka hasi zen.
|
|
|
Bi hirugihar xerra eta katilukada bat irin neukan. Hirugiharra frijitu eta irinarekin taloa
|
egin
nuen gure alorraren eta Ballaraten artean kanpatu nuen aldi bakarrean. Ballaratera heldu nintzenean txekea iritsi gabe zegoen artean.
|
|
|
York zuen izena. Surik ez nuela
|
egin
konturatu zela esan zidan. Postak ekarri behar zidan diru pixka baten zain nengoela esan nion.
|
|
|
Mundu guztia harantz zihoan, esan zutenez. Orduan jakin nuen Emigrant Canyon dik zetorren norbait gure alorretik pasatu zela eta Shortyk hitz
|
egin
egin zuela.
|
|
|
Mundu guztia harantz zihoan, esan zutenez. Orduan jakin nuen Emigrant Canyon dik zetorren norbait gure alorretik pasatu zela eta Shortyk hitz egin
|
egin
zuela.
|
|
|
»Erakutsi
|
egin
zidan. Ertz guztiak miatzera joan ginen.
|
|
|
Pete isildu
|
egin
zen. Suari eragitera eta beste egur bat botatzera altxatu zen.
|
|
|
Inoiz ustiatu al zuen bere erdia? Petek ezetz
|
egin
zuen buruaz.
|
|
|
–Shortyk sekula ez zuen izan horrelako joerarik, irribarre
|
egin
zuen?. Ezta prospekziorako joerarik ere, horretara bagoaz.
|
|
|
Ezta prospekziorako joerarik ere, horretara bagoaz. Walter Scott eta biak, Heriotza Ibarreko «Scotty», bazter hauetako prospektorerik famatuenak dira seguru aski, baina oraindaino inork ez du frogatu batak zein besteak benetan inolako prospekziorik
|
egin
zuenik.
|
|
|
Bere nortasun koloretsua da bere benetako urre meatzea, eta bere gaztelua ikusteagatik ken tzen dituen dolarra eta hamar zentaboak? , barre
|
egin
zuen Petek.
|
|
|
Astebetean xahutuak zituen. Harrisburgen ez zuen sekula deus
|
egin
.
|
|
|
Lehengo garai haietan trebea izan beharra zegoen armekin. Nik inoiz ez nuen gizon bati tiro
|
egin
beharrik izan, baina pistola zorrotik ateratzen azkarra izaten ikasi nuen. Behin bizia salbatu zidan.
|
|
|
Muinoaren erdia eman diagu!» Errabiaturik zirudien. Zutitu
|
egin
nintzen. Zaku bat zeraman lepoan.
|
|
|
Nire 32a atera nuen. Harritu
|
egin
zen. Ez zen mugitu.
|
|
|
Nire mantenuaz arduratzen zen gizonarentzat alorra markatzen ari nintzela esan nion. «Ez hik ez beste inork ez zian muino honetaz ezer jakingo, Shortyk hitz
|
egin
ez balu», esan nion. «Hori hala duk», aitortu zuen.
|
|
|
Hain iruditu zitzaion berebizikoa, besteek ere ikus zezaten nahi izan zuen. Harainoko lehenengo bidea
|
egin
zuen pala eta pikotxarekin, eta zaindu ere berak zaindu du duela urte gutxi arte.
|
|
|
Ez nekien zer zen azpiak ateratzea, baina saiatuko nintzela esan nion. Handik hiru astera meatzea itxi
|
egin
zen. Ordurako ikasia nengoen, azpiak ateratzen?.
|
|
|
Isildu
|
egin
zen, irribarre egin zuen.
|
|
|
Isildu egin zen, irribarre
|
egin
zuen.
|
|
|
Udazkenean, mendian luzaz bakarrik egon ondoren, euskal artzainek geldialdi bat
|
egin
ohi zuten Oak Creek eko alpapa sailetan eta Williamson eta Lone Pine azpian, neguko hilabeteetarako deserturantz jo aurretik.
|
|
|
«Leku desertuetan
|
egin
ditudan miaketa guztietan, hiru gauza ez ditut sekula ikusi: galdutako meatzea berriro topatu duen gizona, kriskitin suge4 baten hozkagatik hildako baten oinordekoak, eta artzain erotu bat».5
|
|
|
Egun batean, itzali
|
egin
zuen betiko
|
|
|
Poema idatzi eta ordenagailuan gorde nuen. Eta, esan bezala, ahaztu ere
|
egin
nintzen poema hartaz. 2008an, hala ere, ordenagailuko artxibategi zaharrak berrikusten ari nintzela, hara non agertu zitzaidan olerkia berriz ere, ezustean, deika ari balitzait bezala.
|
|
|
Idazteko prozesuaz hitz
|
egin
digu hemen Anjel Lertxundik. Idazlea idazten, bere zurrunbiloan sartuta.
|
|
|
Herri txiki honetan bizi garelarik, beraz, salto
|
egin
dezagun beste arte mota batera. Zinemara, esate baterako.
|
|
|
Belarririk gabeko gidoilariak garela ematen du? Dirulaguntzak eskatzeko egitasmo asko gaztelaniaz
|
egin
behar izaten ditugula ez aipatzeagatik, dirua eman edo ez eman deliberatu behar duten profesionalek askotan ez dakitelako euskaraz. Baina jakina, orain esan ohi den bezala:
|
|
|
Historiak umilak izaten erakusten digu eta guk geuk horixe ikasi genuke. Hara zer gertatu den hemen eta hemen, hara zergatik gertatu zen hau eta hau, hara zer ez den inoiz
|
egin
behar, bestela hori eta hura gertatuko zaizue, halako haiei garai hartan gertatu zitzaien moduan. Alde horretatik begiratuta, MacMillan katedradunarentzat Historiak balio praktikoa dauka egun ere, beste abantaila gehiagoren artean.
|
|
|
Jakina, idazlea izanik, badut nik galdera horretarako erantzun propioa, baina ikuspegi orokor eta zabalago baten bila hasi naizenez, galdera hori kritikari profesional bati luzatzea otu zait. Horrela, idazle, irakasle eta kritikari den Víctor Morenorekin hitz
|
egin
dut (berari ez zaio «kritikari literario» esatea gustatzen, «kritikari» baizik). Eta besterik gabe bota diot ziplo galdera:
|
|
|
Litekeena da literaturak balio izatea honetarako edota beste hartarako. Baina askoz zailagoa da demostratzea helburu hori gauzatu
|
egin
zela literaturarekin harreman estuak izan zituen inoren jarreran.»
|
|
|
ideiak etorri ahala, zakarrontzira botatzen hasten naiz, harik eta bizpahirurekin gelditzen naizen arte. Deskartea
|
egin
eta bakar batekin gelditutakoan, ez dut gaiaren inguruko zalantzarik egiten (eta zalantzetan hastea komeni ere ez, bestela nuke lan berri bat hasi).
|
|
|
Espainiara joan ginenean ingelesari eutsi genion gure arteko hizkuntza pribatu gisa, eta harekiko atxikimendua, lehen berezkotzat hartzen genuena? areagotu
|
egin
zen. Bere sorterrira hain azkar itzultzea pentsatu ez zuenez, Sumptarentzat ingelesa aterpea zen, oreka antzeko zerbait, Espainiako herrixka batean, bertoko kezka hurbilen kontra.
|
|
|
Gure hirugarren hizkuntzak, katalanak, hiztegi berria ez ezik, hizkuntz hedadura berri oso bat ere ekarri zuen. Katalanik gabe ez genuen hizkuntzen elkarbizitza baketsuaz hainbeste gogoeta
|
egin
beharrik izango.
|
|
|
Handiagoak ere aienatu dira iraganean, aztarna handirik utzi gabe. Aurretiaz jakintzat emandakoak ere berraztertu
|
egin
behar dituzu.
|
|
|
Nire beldurra zen haurrak haztea ingelesa hitz
|
egin
barik. Eta aukera hau nabarmena zen oso.
|
|
|
Izan ere, Joan eta biok gaztelaniaz mintzatzen gara bakarrik gaudenean. Horrela
|
egin
dugu beti.
|
|
|
Argi eta garbi zegoen. Bost urteko ume batek hitz
|
egin
nahien duen hizkuntza gurasoek egiten dutena da, ez berari mintzatzeko darabiltena, baizik eta beren artean egiten dutena.
|
|
|
Mary Poppins en Mr Banks-en antzera hitz egiten dudala iruditzen zait. Filma
|
egin
zutelarik haurtxo bat nintzenez, argi daukat adin horretan entzun genuen hizkera umeei errepikatzeko joera dugula.
|
|
|
Gauzak horrela, ez zuen zentzu handirik gure haurrari ingeles hutsean
|
egin
ziezaion eskatzea Sumptari. Edozelan ere, ez nion inoiz entzun hainbeste katalan erabiltzen Julia jaio zen arte.
|
|
|
Makashi, piko, potososo, kantolo, seeposh, pur r rto, boliki. Behin saiatu nintzen gogokoen zituenak esanarazten, baina gelditu
|
egin
nintzen berrogeita hamargarrenera heldu eta irriz aurrera segitzen zuela ikusi nuenean.
|
|
|
Haren oparotasun kutsagarriak aferaz pentsarazi digu. Hizkuntza bat ikasi edo erabili baino gehiago, bizi egin behar duzu, mahaian gosalorduan, bainugelan, gauerdian, ohean egon nahiago zenukeen orduan?, maite
|
egin
behar duzu. Konfiantza horrek eta ez beste ezerk emango dizu hitz bakoitzaren pisua sentitzeko aukera eta beraiekin jolasaraziko.
|
|
|
Katalanarekiko ene harremanak, esaterako, bide luzea
|
egin
du (jakin min, arnegazio, onarpen eta begirune), amodio dei dezakedana iritsi aitzin. Atzerritar gutxik nahiago dute katalana gaztelania eztitsuagoa baino.
|
|
|
Haren oparotasun kutsagarriak aferaz pentsarazi digu. Hizkuntza bat ikasi edo erabili baino gehiago, bizi
|
egin
behar duzu, mahaian gosalorduan, bainugelan, gauerdian, ohean egon nahiago zenukeen orduan?, maite egin behar duzu. Konfiantza horrek eta ez beste ezerk emango dizu hitz bakoitzaren pisua sentitzeko aukera eta beraiekin jolasaraziko.
|
|
|
ingelesa, gaztelania eta katalana. Hirurok erroak
|
egin
dituzte eta haziz doaz gure baratzeko bugainbileak bezala, han hemenka nahasiz, baina bakoitzak bere eremua atxikiz eta garatuz nekez aurreikusitako osasun eta kemenarekin. Hizkuntz hostaila honetan nolabaiteko ordena atxikitze aldera, kontuz landatu behar izan genuen geuk ere.
|
|
|
Luze gabe ohitura, eta ondoren erreflexu inkontziente bilakatu zen arau ugarietako bat hauxe da: etxean nik ez dudala katalanez hitz
|
egin
beharrik.
|
|
|
Orduan bira
|
egin
zuen eta, beheko solairu aldera begira, oihuka hasi zen:
|
|
|
The Independent, Granta, The New Statesman, The Boston Globe eta El País Semanal agerkarietan argitaratu ditu lanak. 1996an JWP ekoiztetxea sortu zuen (www.jwproductions.tv), eta BBC, Arte, TV3 Cuatro, Al Jazeera eta beste hainbat telebistatan ikusi ahal izan diren dokumentalak
|
egin
ditu politikaz, arteaz eta kulturaz. Batzuk aipatzearren:
|