|
2000
|
|
|
Joanes Borda eta
|
biok
kantuz aritzen ginen han hemenka, lagunartean, etxean. Halako batean jende aitzinean kantatzeko urrats tipi hori eman genuen, ausartu ginen nolazpait.
|
|
|
Ofizioa niretzat bizitzeko lain ematen dizuna da, nork bere bizibidea irabazteko egiten duena, diruz. Niri literaturak ez dit dirurik ematen, edo ematen didana ba, agian, egun batetan gizona eta
|
biok
afari dotore bat egiteko, ez bizitzeko. Orduan niretzat gehiago da zaletasun handi bat, ez dakit nondik eta nora datorren zera bat, baina pasa litezke, kasu honetan bezala, 8 urte idatzi gabe...
|
|
|
Duela 40 bat urte, gutxienez, Uztapidek Olabarrira joateko deitu zidan. Horrelaxe, Bixente lagunak bazuen «Hilario» esaten zion motor bat, ez dakit Vespa edo zer zen hura, eta ni harekin joan nintzen Beasaingo geltokira motorrean, eta handik gora Bixentek jaso gintuen Uztapide eta
|
biok
, banaka banaka. Bixentek kristoren mesedea egin zigun, egingo ez zigun ba?
|
|
|
Nik lehenengo ehun durokoa orduan kobratu nuen. Lazkano eta
|
biok
laurogei duro eta, besteak baino gutxiago kobratuz ibiltzen ginen... Amari eman nion hurrengo egunean ehun durokoa, eta amak esan zidan «hau atzo irabazia al dek?
|
|
|
Manolo eta
|
biok
antzerki zaleak izan gara beti eta hain zuzen, hola ezagutu genuen elkar Antiguako parrokian antzerkia egiten. Ausardia zen, ordura arte neskak neskekin eta mutilak mutilekin nahastu gabe aritzen baikinen.
|
|
|
Gogoan dut bertan tokatu zela egun hartan Joan Mari Irigoien ere eta bi idazleek hitz batzuk egin zizkiotela elkarri. Markek galtzarbean zekarren izenburuak harritu ere gintuen Joan Mari eta
|
biok
. " Cod, A Biography of the Fish That Changed the World".
|
|
|
Amaitzeko, esker onez ageri da Asier konpainia abiarazten lagundu duen jendearekin: " Anaia eta
|
biok
harrituta gaude laguntzeko jendeak agertutako jarrerarekin. Ez zaigu eskurik falta fokoak jarri edo zamalanak egiteko.
|
|
|
Beraiek proposatu ziguten lan hau aurrera ateratzea, irakaskuntzan hutsune bat zegoelako literatura unibertsala euskaraz emateko garaian. Irakasleak gara
|
biok
, eta gertutik ezagutzen ditugu irakasleen kezkak. Liburuan aurkituko dute euskaraz dagoen materiala, euskarara itzulitako literatura unibertsala oro har, baldin eta testuak euskara zuzenean aurkitu baditugu.
|
|
|
Liburuaren aurkezpenean bertan, jendearen iritziz behintzat, agian bi toki diferenteetan egon gaitezkeen Koldo Izagirre eta
|
biok
egotea niretzako oso inportantea izan zen. Iruditzen baitzait gero eta gehiago gabiltzala bakoitza berean, eta ematen du kokapen ideologikoak eragin erabatekoa daukala, edo pasatu dugun urte eta erdi lasai horren ostean berriro ere dena hondatzeko arriskua dagoela, ez bakarrik goi mailakoa, baizik eta maila pribatuan ere bai.
|
|
|
Jabier Cillero: Hollywood eta
|
biok
(1999)
|
|
|
Reno, Hollywood,... Honela, Hollywood eta
|
biok
izenburuan, biok hitzaren atzean Euskal Herriari eginiko erreferentzia aurki genezake.
|
|
|
Reno, Hollywood,... Honela, Hollywood eta biok izenburuan,
|
biok
hitzaren atzean Euskal Herriari eginiko erreferentzia aurki genezake.
|
|
|
1999 Hollywood eta
|
biok
, narrazioa, Alberdania.
|
|
|
Gogoan izan, halaber, Aragoi eta Gaztelako Erregetza
|
biok
, edonork dakienez, XI. mende hasieran, Nafarroako Santxo III.ak (Santxo Handia zeritzanak) sortu zituela musulmanei kendu zizkien lurraldeetan, eta bere semeen artean zatitu zituela: Gaztelako erregetza sortuz Fernando I.arekin eta Aragoikoa Ramiro I.arekin.
|
|
|
Neurri batean horregatik aritu izan naiz, nire hizkuntzatik eta nire herritik mundu zabalera begira beste inori ukorik egin gabe. Eta Andima Ibiñagabeitiaz ikus Pako Sudupek eta
|
biok
1999 urtean Jakin aldizkariaren 112 zenbakiaren 83 orrialdeetan idatzi genuena.
|
|
|
Arras aspaldian ezagutu genuen elkar, Jose Luisek eta
|
biok
: 1948 urteeninguruan.
|
|
|
hiruronartean: Eneko Irigarai-k eta
|
biok
Aljeria-ra joan nahi genuen han kokatzeko: lan etabizi.
|
|
|
iradoki ziotenean, estola onartu zuen. Eta ulertzekoa da, estola eta liburua trukagarriak baitira askotan,
|
biok
tresna bikainak konjuruak egiteko eta edozein parte txarreko uxatzeko. Bestalde, Eulalik berak kontatu zuen liburu zabalduaren testa nola erabili zuen beste apez batek, bere ama sorgina zela jakiteko.
|
|
|
Une batez isilik gaude bi
|
biok
. Leihotik itsasoa suma liteke.
|
|
|
Kontuan hartu beharra dago, azken hogei urteotan(
|
biok
batera heziketa zereginetan ibili garen haietan) pedagogiaren mundua etsipenak jota egon dela. Funtsezkoakizan zaizkigun egileek (Basil Bernstein, Michael Apple edo Pierre Bourdieu eta JeanClaude Passeron1) irakaskuntzak indarrean zegoen gizarte mota iraunarazteko besterikez zuela balio zioten.
|
|
|
Aspalditik ezagutzen dut Jose Luis. Alta, azken bolada honetan, batez ere Montrealdik 1986an etorrinintzenetik, hamaika bileratan, eta makina bat ekitalditan kontaezinezko hitz aspertuak egiteko aukeraizan dugu
|
biok
. Zenbaitetan beste lagun batzuekin batera; askotan,, eta gehienetan, high politics, delakoaz patxadaz hitz egin nahi izan dugunean?
|
|
|
Zenbaitetan beste lagun batzuekin batera; askotan,, eta gehienetan, high politics, delakoaz patxadaz hitz egin nahi izan dugunean?
|
biok
bakarrik. Gure aspaldiko kezkarik nagusienetakoaondokoa izan da, alegia, Euskal Herrian dagoen gabezia intelektuala ikusita, nolabai teko eztabaida sakoneta lasaia ahalbidetzea.
|
|
|
Ez dut uste sinetsi zidanik, baina bisita legearenak egin genituen
|
biok
, harik eta, gure ohiko elkarrizketa gaien zerrenda amaitu ostean, halaxe bota nion arte:
|
|
|
Gonbidapen haren azpian garbi uzten zidan harekin joan beste erremediorik eznuela, fraidea ikusiko banuen. Hala bada, esandako egun eta orduan abiatu ginen AitaArbizu eta
|
biok
, komentukoen R.
|
|
|
Itsasontziak Hego Afrikatik etorri behar zuen. Hori bazenekiten zuok
|
biok
. Zuk ez zenuen jakingo, ezta, basque?"
|
|
|
Ralph eta
|
biok
Clifdenera joan gara paseatzera. Handik postal bat bidali diot Jabiri.
|
|
|
Badakit itzuliko dela. Eta parez pare geratuko gara, isilik baina irribarrez,
|
biok
dakigulako besteak zer sentitzen duen. Musu emango diot, eta urez estalitako denbora galdua berpiztuko dugu.
|
|
|
Bihotzeko taupadak entzun behar izan dizkit derrigorrean. Bere begi beltzek almohadan iltzatu nahi nindutela zirudien, eta
|
biok
genekien zer gertatu behar zuen, baina begiratu baino ez zidan egiten, eta ni jada bere aurpegiko azala ere konkistatzera heldu naiz, eta ez diot begirik gainetik kendu, baina erresistentziarik ere ez dut aurkitu hatz puntekin lurralde leunak eskuratzen ari nintzenean: belarri gingilak, kopeta beroa, bekainen artetik behera begiak, sudurra ere konkistatu dut.
|
|
|
Aurreko esaldi hori idatzi nuenean, Cashelen, luze hitz egin genuen Rocíok eta
|
biok
. Eta ez dakit zelan, agian kontatzeko gauza gutxiegi izatearen beldurrez, Irlandara etortzean bururatu ere egin ez zitzaizkidan arrazoiak bota nizkion bidaia hau justifikatzeko.
|
|
|
Bestea, Txema. Eta orduan geu ere, Tere eta
|
biok
esan nahi dut, apuntatu egin ginen akademia horretan. Astean hirutan joaten ginen eta joaten ziren, noski, mutil biak ere; eta astean hirutan Jabiri begira igarotzen genuen klaseak irauten zuen ordu eta erdia, beti erdi jolasean eta intsinuazioz gainezka.
|
|
|
Eta, astebetea iraganik, erdi eroturik bezala jalgi zen gizagaixoa bertatik, erranez ezen gartzela hartarat aspaldi kondenatuak izan zirenen nigarrak eta intziriak —gaizkileenak, nahastekarienak eta gainerako jendailarenak— aditu zituela han barruan, eta amets batean bezala ikusi zituela haiek guztiak —ikatza baino beltzagoak—, infernuko garren artean kiskaltzen eta oihu desesperatuak egiten; eta, honelatan, mozkor hark amestu edo asmatu idurietarik hartu zuen ziega ilun hark fama are ilunago hura, jauregiko bertze morroien eta neskameen kontsentimenduarekin; eta ez hauek erran ziotelako sinesten ziotela, baina bai isilik geratu zirelako, irririk eta trufarik egin gabe morroi mozkorrari gai hartaz solasten zenean, erakusten zutelarik, gisa hartan, ezen sinestetik hurbilago zeudela ez sinestetik baino. Eta Mattin eta
|
biok
ere halatsu geunden, zeren eta artean umeak baikinen, imajinazinoaren edozein fantasia sinesteko prest. Hargatik, noiz eta jauregi azpiko pasabideetarik aitak eta morroi batek ziega hartarat baininderamaten, iduritu zitzaidan ezen bihotza bularretik ateratzerat zihoakidala, hain bainindoan kikildurik eta koldarturik.
|
|
|
Eta, orain, hoa kanporat, eta egon adi, badaezpada ere...". Eta, atea hersten zuela, osaba eta
|
biok
geratu ginen. Eta nik hura besarkatu eta nigarrez hasi nintzen.
|
|
|
Eta nork daki ez ote zuen arrazoin, Joanes? Zeren eta, dakian bezala, jaun Albert Etxegoienek egin baitzuen, Nafarroako erregeordearekin, Urbiainerat itzultzeko tratua, Mattinek eta
|
biok
aitona Nikolasi anitzetan entzun izan diozuen bezala; eta, badakik, halaber, ezen, barkamenduaren eta etxerat itzultzeko baimenduaren truke, jaun Albertek uko egin behar izan ziola iraganari, zeinak jaun Esteban Etxegoienekin ere lotzen baitzuen: agramondarrekin eta protestantismoarekin, beraz.
|
|
|
Nola ibili ginen hurrengo egunetan osaba Joanikot eta
|
biok
bazter guztiak miatzen, gutuna gorde zezakeen lekuaren bila! Baina leku hura, bertzalde, nonahi egon zitekeen:
|
|
|
Begi bistakoa zen ezen present haiek ez zirela, ohi bezala, berdinak, zeren fardeltxo bat luzea eta astuna zen, eta bertzea tipia eta arina. Fardel luzearen idurirat, berehala ohartu ginen Mattin eta
|
biok
zer izan zitekeen, eta, hala, fardelak laxatzen eta destolestatzen hasi baino lehen aitaren ohiko erritualari aitzinatzen zitzaiola, Mattinek erran zuen:
|
|
|
ERRAN dizut osaba eta
|
biok
elkargo sekeretu bat fundatu genuela, edo eliza bat —Zientziaren Eliza—, baina ez zenuke pentsatu behar ezen gurea, stricto sensu, eliza bat izan zela, bere arauak eta bere egunorozko errituak zituena, edo gure xedea eta helburua atergabeko lana eta azpilana egitea zela, urbiaindarren artean gure sinesteen eta gure ideien hedatzeko eta propagatzeko... zeren eta osaba ez baitzen hain ino... gure elizak eta gure untzi tipiak, halatan, gehiago zuten, alde horretarik, izenetik izanetik baino...
|
|
|
Eta
|
biok
ari ginen, beraz, irriz, baina arrazoin diferentengatik, segur...
|
|
|
Mattin eta
|
biok
geunden egun hartan, eta bazkalondoa izanen zen, osabak erran zigunean:
|
|
|
Erran dizut nola osaba eta
|
biok
fundatu genuen elkargo sekeretu hura: bada baldinba, jaun Marcel handik sei zazpi hilabeterat heldu zen, hamar urte betetzeko bidean nintzela.
|
|
|
Gure jauregian lau urte eta zertxobait gehiago egin zituen, hiru lehenak Mattin eta
|
biok
ikasle gintuela —nahiz eta Mattinek eskola haietarat ere anitzetan huts egiten zuen—, eta azkena ni bakarrik, zeren eta, hamabortz hamasei bat urte zituela, Mattinek Villagrandeko dukearen etxerat egin baitzuen, dukeak berak gonbidaturik, Madrilgo dantza eta eskrima eskolak eta gorterako joan jinak ikasbide egokiagoak izan zitezkeelakoan, Urbiainen irakasten zitzaizkionak baino.
|
|
|
Erretorika eta oratoria emaiten zigunean, mihiaren trebatzeko eta geure arrazoinen aitzinatzeko, anaia eta
|
biok
eztabaidan ipintzen gintuen jaun Mar celek, erabiltzen eta manaiatzen zituela, hartarakotz, edo Fedro edo Esoporen fabularen bat, bi animalia edo bi pertsonaia antagonikoren solasa biltzen zuena —txirrita eta inurriarena, konparazione— eta guk harrointzat hartu behar izaiten genuena, nork bere arrazoinak defenda zitzan bertzearen aitzinean, jakinik ezen emanaldi haiek bigarren parte bat... Baina, hartan hasi aitzin, jaun Marcelek oroitarazten zigun ezen biok anaiak ginela, eta, nork berea atxiki behar zuen arren, ez genuela koleratu behar, eta bai dibertitu... eta behartzen ere gintuen kortesiazko salutantziaren egiterat, hala hastean nola akabatzean, adierazi nahi baligu bezala ezen gure arteko solas haiek jostetatik gehiago zutela zinezko polemikatik baino.
|
|
|
Erretorika eta oratoria emaiten zigunean, mihiaren trebatzeko eta geure arrazoinen aitzinatzeko, anaia eta biok eztabaidan ipintzen gintuen jaun Mar celek, erabiltzen eta manaiatzen zituela, hartarakotz, edo Fedro edo Esoporen fabularen bat, bi animalia edo bi pertsonaia antagonikoren solasa biltzen zuena —txirrita eta inurriarena, konparazione— eta guk harrointzat hartu behar izaiten genuena, nork bere arrazoinak defenda zitzan bertzearen aitzinean, jakinik ezen emanaldi haiek bigarren parte bat zutela, zeren lehenengoan txirrita iduri egin zuenak inurri iduri egin behar baitzuen bigarrenean, eta inurri iduri egin zuenak txirrita iduri. Baina, hartan hasi aitzin, jaun Marcelek oroitarazten zigun ezen
|
biok
anaiak ginela, eta, nork berea atxiki behar zuen arren, ez genuela koleratu behar, eta bai dibertitu... eta behartzen ere gintuen kortesiazko salutantziaren egiterat, hala hastean nola akabatzean, adierazi nahi baligu bezala ezen gure arteko solas haiek jostetatik gehiago zutela zinezko polemikatik baino.
|
|
|
Erran dizut ezen osaba eta
|
biok
geure elkargo sekeretu hura fundatu eta handik sei zazpi hilabeterat heldu zela jaun Marcel: prezeptore berria heldu zenean, beraz, guztiz nengoen osabarekin liluraturik, baina jaun Marcelek ere berdin liluratuko ninduen handik aitzina.
|
|
|
Irri karkaraka akabatu genuen
|
biok
.
|
|
|
Eta, burutazio haiek nerabiltzala, sukalderat joan zen zure ama, urdaiazpikoaren pikatzerat, eta
|
biok
bakarrik geratu ginen bisitagelan.
|
|
|
Mattin eta
|
biok
anitzetan joaiten ginen harat, baita osaba Joanikot ere, zeinak oso ere atsegin baitzuen, dakizun bezala, animalien eta hegaztien studioa, eta, horrela, behin baino gehiagotan ikusi izan genuen nola piztiak egiten zuen jauzi leihorantz, orroka, handik ihes egin nahiko balu bezala.
|
|
|
HURRENGO urteko garizuman, osaba eta
|
biok
Italiarat joan aitzin, aita Bartolome Ziaurrizkoa predikari ezagunak bere misioneak eman zituen Urbiaingo elizan: prediku nagusiak hiru egunetan, ortzegunetik larunbaterat; igandean, berriz, egun haiei azkena emaiteko, meza saindua eta komunionea.
|
|
|
Ordea, aitaren balizko arrazoinak bazterrerat utzirik, osaba eta aita Bartolomeren arteko disputa haietarik bat ekarri nahi nizuke orain... disputa hura gerokoa izan bazen ere, osaba eta
|
biok
Italiatik itzuli berriak. Eta, hala bada, egun hartan ere katu ehiztaria eta sagu zirikatzailea bezala aritu ziren aita jesuita eta osaba Joanikot:
|
|
|
AMAK iradoki eta aitak erabaki bezala, jauregirat etorri bezain sarri bete zuen Ziaurrizkoak jaun Marcelek utzi lekua, ene prezeptore berri bihurtuz. Eta, hala, osaba eta
|
biok
Italiarantz abiatu aitzin, prezeptore berria egun guti batzuetan aritu zitzaidan eskola emaiten.
|
|
|
Zeren, amets hartan, jauregiko gelan sentitu bainintzen bat batean eta supituan: Mattin eta
|
biok
geunden, bakoitza bere ohe gainean biluzik; bi oheen arteko hutsunean, berriz, jainkosa bat bezala zetzan Elbira —Mattinek eta biok maite izan genuen neska—, hura ere biluzik; zakila zut nuen, eta argi bat nuen eskuan... eta argi hartaz zakila ukitu, eta zakila suge bihurtu zitzaidan, ustekabean; behatu nion Mattini, eta hark ere bertze hainbertze egin zuen; eta sugeak elkarrenganat abi...
|
|
|
Zeren, amets hartan, jauregiko gelan sentitu bainintzen bat batean eta supituan: Mattin eta biok geunden, bakoitza bere ohe gainean biluzik; bi oheen arteko hutsunean, berriz, jainkosa bat bezala zetzan Elbira —Mattinek eta
|
biok
maite izan genuen neska—, hura ere biluzik; zakila zut nuen, eta argi bat nuen eskuan... eta argi hartaz zakila ukitu, eta zakila suge bihurtu zitzaidan, ustekabean; behatu nion Mattini, eta hark ere bertze hainbertze egin zuen; eta sugeak elkarrenganat abiatu, borrokan hasi, eta eneak Mattinena irentsi zuen; eta aitzina egin zuen sugeak Elbiraganantz eta, neskak irri lizun bat egiten zuela,...
|
|
|
—Mattin sendatzen bada, Loiolarat joanen gara, Joanes, pelegrinazionean —erran zidan amak lehenengo egunean, kaperako san Inazio eta san Frantziskoren figuren aitzinean
|
biok
belauniko egon ondoren, ordubete luzez.
|
|
|
Gero, jauregiko kaperarat joan ginen
|
biok
. Eta, kaperarat sartu bezain fite, ikusi nuen gurutzefikatua han aldarean, eta, belauniko jarririk, galdegin nion ezen igor ziezaiola desgraziaren bat osabari, edo bertzela Maddaleni, desgraziaren gainean zentza zitezen amoreakatik, eta halatan zezaten Jainkoaren argia eta Jainkoaren garazia eskurat.
|
|
|
Zeren, hasteko, Urbiaingo lurretan sartzear ginela, bele eta sai haiek ikusi ahal izan baikenituen zalgurdia zeraman gurdizainak eta
|
biok
, arkume baten bazkan ari zirela han bide ertzean. Haiek ikusi bezain fite, nola baitzen superstizios samarra, hiru aldiz zeinatu zen gurdizaina, erreus eta urduri.
|
|
|
Zeren eta hi letratua izanen haiz, edo pintorea, edo hik nahi duana, baina ni astronomoa, eta astronomo bezala erraiten diat, taroteko kartetarik harat, ezen gau bakoitzak dituela bere izarrak eta ez dagoela izarrik gabeko gaurik —eta, bere boza apaltzen zuela eta misteriotsu bihurtzen, erran zuen—: Eta Joanes eta
|
biok
bizi gaituen gauak ere badik bere izarra: libertatearen izarra...
|
|
|
Eta hitz eman behar didak ezen anitz janen duala eta neurriz edanen. Eta has bihartik pintatzen, ehiza eszenaren bat ahal baduk... iloba eta
|
biok
Pisarat goazen bitartean, Galileoren jaioterrirat. Handik itzultzean erranen diat gurekin etortzea merezi duan ala ez —eta, behakoa zorrozten zuela, erran zion—:
|
|
|
Eta goiti igan ginen eta goi argi batek ukitu gintuen bat batean. Zeren eta nola erran eta nola definitu, bertzenaz, osabak eta
|
biok
bizi izan genituen mementu labur bezain bete haiek. Eguzkia goian genuen eta Pisako dorrea behean, eta airea kristal transparent bat zen, substanza spiritossissima, tenuissima e velocissima batek iragana bezala.
|
|
|
Dorre gaineko talaia pribilegiatu hartarik, urruneko zeru urdinean, miru majestuos bat ikusten ahal genuen, hegaldi zirkularretan dantza eta dantza, osaba eta
|
biok
bizitzen ari ginen mementu biribil haien interpretazione doia eta zehatza eskaini nahi baligu bezala.
|
|
|
Eta ez zuen gezurrik erraiten, nihaur nauzu lekuko. Zeren, Mattin eta
|
biok
aitortzerat gindoazenean, galdera bera egiten baitzigun: " Zer?
|
|
|
Harik eta egun batean —Mattinek eta
|
biok
aitonarekin berarekin Gipuzkoarat eginikako bidaiaren ondotik izan zen, handik bizpahiru egunetarat— gure aitak erran zion arte:
|
|
|
Haietarik bat, hiruretan lehena, bere lehengusu tipi bat zen, Xalbador Etxegoien. Eta oroitzen dut ezen, noiz eta aitak hura jauregitik egotzi baitzuen, Mattin eta
|
biok
jostetan genbiltzala jauregiko atari nagusiaren parean, elkarri kainaberak tiraka, adarga bana eskuetan, eta aitaren ahots erlatsak eten zuela gure josteta.
|
|
|
—Lehengusuak gara, ordea, etxegoiendarrak
|
biok
, eta odolak batzen gaitu...
|
|
|
Hatsarrean, halarik ere, txantxetan ari zitzaidala pentsatu nuen, baina ez, zeren eta, osaba eta
|
biok
han geundela, aita iragan baitzen aldamenetik, zaltegietarat edo zihoala. Eta osabak aitari deitu eta bere asmoak agertu zizkion.
|
|
|
Alessandrok hiru egun egin zituen jauregian: egun batean geletako zoru paretetako neurriak hartu zituen; bertze batean ehizarat eraman zuen aitak... eta hirugarrenean, osaba eta
|
biok
ere lagun gintuela, Donibanerat itzuli zen.
|
|
|
Baina lehendik erran nizuke, benturaz, nola iragaiten genituen gauak osabak eta
|
biok
, ostatu edo benta bateko gela berean komunzki, nor bere ohean eta Arkimedes zoko batean, ene hainbat jokabideren ulertzeko inportant izan daitekeelakoan. Izan ere, osabak zurrunga egiteko ohitura zuen, eta, nahiz eta gehienetan ez nituen haren zurrungak aditzen, loak ni hura baino lehenago hartzen ninduelako eta behin loak hartuz gero nekez itzartzen nintzelako, halarik ere, guti batzuetan, astean behin edo, hura ni baino lehenago lokartzen zen, eta halakoetan ez nuen gozorik izaiten, zeren urduri jartzen bainintzen eta nekez hartzen ninduen loak eta nekez egiten nuen lo handik aitzina eta, egiten nuenean ere, urduri egiten nuen, eta urduriago jaikitzen nintzen, finean.
|
|
|
Hala, bada, kontua da ezen Bolognatik jalgi behar izan genuenean, gau haietarik bat eman nuela, osabaren zurrungen artean, erreus eta ekurugaitz; eta, Bolognatik jalgi berriak ginelarik, berriz, tormenta izugarri bat izan genuen —euria goian behean—, eta gurdia lohitan sartua gelditu zitzaigun, eta bi zaldiak ere hantxe, ez arre eta ez so. Atertu zuenean, osaba eta
|
biok
gurditik jaitsi eta, gurdizainari laguntzeko asmotan, harri batzuk jarri genituen gurpilen aitzinean; gero, berriz, gurdian zituen bi taket eman zizkigun gurdizainak eta manatu zigun ezen taketak lurrean berma, eta bulka genitzala gurpilak gibeletik, berak zaldiak zigorrez jotzen zituen bitartean, eta entseia gintezela, halatan, gurdia lohitik ateratzerat. Eta, arestian erran bezala, nik gauez gaizki lo egin nuen eta urduri nengoen... eta hala ibili behar izaiteak are urduriago jarri ninduen.
|
|
|
Baina gu ez bezala, dei deigarri hark deitua izan zen Pedro Huizi, itxura batean... eta harenganat gindoazen osaba eta
|
biok
, Florentziarat, gogoz gainezka, amak —Ubarneko damak— emanikako direkzionerat. Baita kezkaturik ere, zeren baitzirudien ezen urtebete zeramala Pedroren amak semearen berririk jaso gabe.
|
|
|
Finean, nola aitona Nikolasek printzipalki frantsesez ikasi baitzuen, eta nola behin batean, bere izebetarik bat, Parisko handiki baten etxerat ezkondu behar zuela eta, Parisen egon baitzen eta Parisko handitasunarekin liluraturik itzuli baitzen, hala miresten zituen Paristik eta Frantziatik zetozen kasik gauza guztiak, eta hala nahi izan zuen eta hala erdietsi ere zuen, erregeordearen fabore berezi baten bidez, bere bi semeek —gure aitak eta osaba Joanikotek— Parisen ikas zezaten, Filipe II.ak bere denboran ezarri legearen gainetik, zeinak bere menekoei kanpoan ikastea eragozten baitzien. Eta, hala eta halatan, Parisko izebaren eta haren senarraren ahaleginei esker bete ahal izan zuen aitonak bere semeak ongi hazteko eta hezteko ametsa, igortzen zituelarik bai bata eta bai bertzea ere Parisko Collège de France rat, gure aita lehenik, eta osaba Joanikot ondotik, zeren eta haiek ere hiru urteren aldea baitzuten beren artean, Mattinek eta
|
biok
gure artean bezalaxe.
|
|
|
Eta, ezin zuenean, erran komun batekin, edo bururat zetorkion lehen hitzekin jalgitzen zen, airos baino airosago. Eta, nola Mattinek eta
|
biok
laket baikenituen apezaren ateraldiak, hala, korapiloak eta trabak berez sortzen ez zirenean, edo berak sortzen ez, guk asmatzen genituen, ikasgai astun haiek arinago gerta zekizkigun amoreakatik. Anekdota pare bat kontatuko dizut:
|
|
|
Zeren orain segur bainengoen ezen gure maisua ere pintore ezin eskasagoa zela: Michelangeloren aitzinean bikote paregabea egiten genian Domenicok eta
|
biok
, hutsa eta hutsaren hurrengoa...! Eta lehen gozamen eta bozkario iturri zitzaidana —pintatzea eta, alegia— sufrimendu eta gogogabetasun bihurtu zitzaidaan.
|
|
|
Handik gutirat jakinen genuen osaba eta
|
biok
Pedro Huiziren enigmaren berri...
|
|
|
anaia salatzea. Izan ere, aitaren hitzak gogoratzen nituen, noiz eta etxeko sehiei, edo guri ere, arau haiek emaiten baitzizkigun, amorioarekin eta haragiaren plazerrarekin lotuak zeudenak, etxeko sehiak etxetik egoztearekin mehatxatzen zituela, eta gu, berriz, Mattin eta
|
biok
, azotatzearekin: " Gauza horietarako lekuak eta lekuak zaudek, eta egunen batean harrapatzen bazaituztet, azotatu eginen zaituztet!
|
|
|
Eta ni, ahal nuenean, Pedro Huizirenganat joaiten nintzen: eguerdian, bisita labur batzuetan, aita Bartolomerekin eskola akabatu ondoren, bazkal aitzinean, edo arratsalde arratsetan, bisita luze batzuetan, zeren komunzki eta eskuarki osaba Joanikot eta
|
biok
orduan jaisten baikinen Pedroren studiorat —osabaren goiko studiotik Pedroren beheko studiorat, beraz—, osabak neuri eskola eman ondoren.
|
|
|
Pedro Huizi hasi berria zen kaperako freskoa pintatzen —nola gozatu nuen nik fresko haren egiteko ibili ginen hiru hilabete haietan, ahal nuenean Pedrori laguntzen niola, baita pintzelada batzuk emaiten ere! —, noiz eta osaba txakur tipi harekin heldu baitzen, Pedro eta
|
biok
egiten ari ginen lanaren ikusterat. Eta oroitzen dut ezen ikusi bezain sarri galdetu niola, handiz:
|
|
|
Eta neure Elbira ponpoxaren bertze irri baten zain nengoen jadaneko, eguzki eta arrosa deklinaezin haiek ene baitan lora zitezen berriro... Ordea, handik bi egunetarat, anaia eta
|
biok
elkarrekin geundela, gure aitzinetik iragan zen Elbira, eta kasik ez zigun konturik ez kasurik egin.
|
|
|
Eta, ondoren, osaba eta
|
biok
nor bere ohean sartu ginen eta Arkimedes zoruan etzan zen. Baina ni ez ninduen loak hartzen.
|
|
|
SEGIDAN, hotsak eta abarrotsak entzun ziren ostatu barrenean. Jalgi ginen gelatik osaba eta
|
biok
, eta handik gutirat jakin genuen nahaste borrastearen arrazoina, zeren Maurice Ducreux zeritzan gizon printzipal bat iritsi berri baitzen: frantsesa zen eta Erromatik zetorren Pariserako bidean.
|
|
|
frantsesa zen eta Erromatik zetorren Pariserako bidean. Eta harekin ere, nola osaba eta
|
biok
baikinen ostatuan frantsesez genekien pertsona bakarrak, solas joria eta atsegina izan genuen afalorduan... baina ez nuke hartan luzatu nahi, eta soilki erranen dizut ezen Erromaz mintzatu zitzaigula, Vatikanoaz bere batez: ez ordea aita sainduaz, baina hainbat pintore, eskultore eta arkitektoren arteaz, zeren haien artelanek harriturik utzi baitzuten.
|
|
|
Oherakoan, oroitzen nituelarik Mattinek eta
|
biok
jaun Marcelekin jokatzen genituen jokoak, noiz eta erretorikako eskolan Fedroren edo Esoporen fabulak interpretatzen baikenituen, erran nion osabari:
|
|
|
—Izan ere, gauza handia da ordenaren sakramendua, baina baita ezkontzarena ere, eta, bietarik ere, ondo gabiltza ingurune honetan, zeren, Joanesek apez izaiteko asmoa duen bezala, Maddalenek eta
|
biok
ezkontzekoa.
|
|
|
" hilik nahiago zintuzket, bekatu mortalean baino...", eta amarenetarik aita Bartolomerenetarat, amets bat izan nuen gau hartan: bertze munduan geunden osaba Joanikot eta
|
biok
belauniko, aita jesuitaren aitzinean, zeina tronu batean jarririk baitzegoen, gu juzkatzeko asmotan; eta jujamendua hasi zen, eta aita jesuitak mila bekatu leporatu zizkigun, ahotik habuina zeriola;" Eta zuk Maddalenekin bekatu egin duzu!", erran zion osabari;" Eta zuk, Elbirarekin!", neuri; eta, segidan bioi xuxentzen zitzaigula, erran zigun: " Eta biok zarete luthertarrak eta hereseak!"; eta, halako batean, tronutik altxatu, eta, hatzaz mehatxatzen gintuela, erran zuen:
|
|
|
bertze munduan geunden osaba Joanikot eta biok belauniko, aita jesuitaren aitzinean, zeina tronu batean jarririk baitzegoen, gu juzkatzeko asmotan; eta jujamendua hasi zen, eta aita jesuitak mila bekatu leporatu zizkigun, ahotik habuina zeriola;" Eta zuk Maddalenekin bekatu egin duzu!", erran zion osabari;" Eta zuk, Elbirarekin!", neuri; eta, segidan bioi xuxentzen zitzaigula, erran zigun: " Eta
|
biok
zarete luthertarrak eta hereseak!"; eta, halako batean, tronutik altxatu, eta, hatzaz mehatxatzen gintuela, erran zuen: " Hala, bada, bekatu mortalean zaudete biok, eta infernua izanen duzue betiko ordaina!" Eta, bat batean, aita Bartolome zerurat igaiten hasi, eta osaba eta biok sugar batzuek inguratu gintuzten, eta halako izua eta halako ikara sartu zitzaidan, non oihuka itzarri bainintzen:
|
|
|
" Eta biok zarete luthertarrak eta hereseak!"; eta, halako batean, tronutik altxatu, eta, hatzaz mehatxatzen gintuela, erran zuen: " Hala, bada, bekatu mortalean zaudete
|
biok
, eta infernua izanen duzue betiko ordaina!" Eta, bat batean, aita Bartolome zerurat igaiten hasi, eta osaba eta biok sugar batzuek inguratu gintuzten, eta halako izua eta halako ikara sartu zitzaidan, non oihuka itzarri bainintzen:
|
|
|
" Eta biok zarete luthertarrak eta hereseak!"; eta, halako batean, tronutik altxatu, eta, hatzaz mehatxatzen gintuela, erran zuen: " Hala, bada, bekatu mortalean zaudete biok, eta infernua izanen duzue betiko ordaina!" Eta, bat batean, aita Bartolome zerurat igaiten hasi, eta osaba eta
|
biok
sugar batzuek inguratu gintuzten, eta halako izua eta halako ikara sartu zitzaidan, non oihuka itzarri bainintzen:
|
|
|
Edo, etsimenduak harturik ote zegoen osaba? Zeren pentsa baitzezakeen ezen deus guti egin zezakeela libertatearen aldeko borrokan, are gutiago Pedro Huizik eta
|
biok
bakarrik utzi genuenetik, eta zeren pentsa baitzezakeen, ondorez, ezen aski zuela ezkontzearekin eta iduri egitearekin, bere egia eta bere sekeretua bere seme alaben bidez bideratuz, nola gertatu izan baitzen etxegoiendarren artean belaunez belaun. Edo, despit hutsez jaurtiki ote zituen hitz haiek, gogaiturik zegoelako kontu hartaz eta berdin zitzaiolako jada guztia?
|
|
|
Zinez ote gara, bada, Marianak erraiten zuen moduan gente de suyo grosera, feroz y agreste, eta zinez ote da gure lengoaia lenguaje grosero y bárbaro y que no recibe elegancia? Ordea, ez ote dakigu
|
biok
ezen Axularrek ongi baino hobeki frogatu zigula bere Gero hartan ezen euskara latina, frantsesa, gaztelania edo bertze erdara eta hizkuntza bezain urrun irits zitekeela... eta arrazoin zuela, halatan, noiz eta erran baitzuen ezen euskaldunona zela falta, ez euskararena. Edo, Graciánek dioen bezalakoak ote gara, noiz eta baitio El criticón en:
|
|
|
Eta alkateak apeza eta
|
biok
gonbidatu gintuen bere etxerat bazkaltzerat, eta, auzapezak, halako batean, igurikitzen nuen galdera egin zidan, erraiten zidala, irri ezin zabalagoa ezpainetan:
|
|
|
Eta, jardina zegoen lekuan, baratze bat lantzen hasi nintzen; eta, baratzeaz gain, sagasti zahar bat nuen; lizardi itzaltsu bat nuen, non udako egun beroetan atseden har bainezakeen; errota bat nuen, asto bat nuen, oilo batzuk nituen, eta errenta tipi bat nuen, aitzina egiteko, zeren amak eta
|
biok
hala erabaki baikenuen, gainerako ondasunak miserikordiazko obretarat uzten genituela.
|
|
|
Baina, Indietarik Europarako bidaia ezin luzeagoan galdu gabe, xuxen heldu nahi nioke Pasaiako portutik Urbiainerat egin nuen bertze bidaia hari, edo, hobeki, Irundik Urbiainerat egin nuenari, zeren Pasaiatik Iruneraino elkarrekin joan baikinen kapitaina eta
|
biok
, eta zeren Irundik Urbiainerat egin nuen bertze bidaia hura Indietarikoa baino laburragoa gertatu baitzitzaidan, bistan da, baina baita beteagoa eta erranahitsuagoa ere, berehala endelagatuko duzu zergatik.
|
|
|
Eta neure gurdiko gurdizaina eta
|
biok
bidean aitzina gindoazen, eta nik baso haiek ikusten nituen ezker eskuin, baita ibai Bidasoa ere, non islatzen baitziren zuhaitzak eta harat eta honat zebiltzàn hodeiak, iduri ezin ederrago batzuetan.
|
|
|
KAPERAKO etxebizitzak sukalde bat zuen, gela bat eta egongela bat, eta ama eta
|
biok
egongelan jarri ginen, aulki banatan.
|
|
|
Jainkoaren hitza zen hura, profezia baten iduria zuena... errebelazione bat!, edo hala sentitu nuen nik bederen. Eta, handik harat, hitz haietan jarri nuen neure fede osoa, halako suertez, non, Felisaren eskuetan uzten zintudala eta nihaurk lehen marratik eta lehen lerrotik bigarrenerat egiten nuela, urrunetik behatzen hasi bainintzaizun, igurikirik ezen Jainkoak egunen batean bere hitza bete eta dei eginen zizula, eta hala libratuko gintuela
|
biok
nik egin bekatutik... Eta, bitartean, ene barrengo hutsa mila arauz eta bertze hainbat ordenantzaz bete nuen, jauregiko kide guztiak eta gauza guztiak zein bere tokian paratzen nituela, gure mundu tipi hura osoki eta konplituki ibil zedin amoreakatik, akatsik gabeko makina bat bezala.
|
|
|
Gero, badakizu zer gertatu zen osaba Joani ko ten eta don Bartolomeren artean, noiz eta aita jesuitak txakurra eskatu baitzion osabari, bere izenean eta herritarrenean, eta noiz eta txakurrak bere menerat hartu baitzuen aita jesuita. Ha ren ondoren, sinetsirik ezen osaba Joanikot deabruak hartua zela, haren salatzerat bulkatu genuen aita Bartolomek eta
|
biok
hainbat herritar, babes osoa emaiten geniela.
|
|
|
" Orain dela zortzi bederatzi urte erran niana erranen diat berriro... zeren eta orduan zismatikoa hintzen, eta orain ez gutiago... Baina, zismatikoa haizen arren eta ni katolikoa,
|
biok
ere giristinoak gaituk, nola baita Pedro ere, eta hargatik gaituk hirurok ere anaiak, odolaren baitan ez ezik, Kristoren baitan ere". Ailitez hire hitz horiek giristino guztien bihotzean erroturik, giristinoak giristinoen kontra para ez daitezen sekula mila gerla odoltsutan, anitzetan gertatu izan den bezala, eta hemendik aitzina ere gertatuko den bezala, segur...!
|
|
|
—Eta horrek, beraz,
|
biok
Kubarat joan behar duzuela erran nahi du, La Habanan hartu ahal izaiteko Espainiarat eramanen zaituzten galeoi flota arauzkoa... Cumanátik La Habanarako itsasaldiaz, berriz, nerau ardura naiteke, jakin dezazuen zein untzitan itsasoratu behar duzuen eta noiz, zeren ezagutzen baitut Cumanáko portuko marinelengan eta gainerako itsas jendeengan eraginik duen gizonik...
|
|
|
Nahaste borraste hartan, Gorukik eta
|
biok
doi doi ihes egin ahal izan genuen. Eta are iparralderago abiatu ginen oihanean barrena, buruan iduri bat gehiago neramala, zeren sarraskiaren iduri negargarri hura burmuinetan iltzaturik geratu baitzitzaidan:
|
|
|
HILABETE edo egin genuen Gorukik eta
|
biok
oihan hartarik ateratzen...
|
|
|
Eta, gaiari hastetik beretik lotzen natzaiola, derradan ezen, oihanetik jalgi ondoren, lur batzuetan sartu eta zaldizko bi etorri zitzaizkigula, Goruki eta
|
biok
ezin arbuiagarrikiago hartu gintuztenak —Goruki, indiarra zelako, eta ni, ohoin edo gaizkintzat hartu nindutelako, zeren eta estatu nigargarri hartan bainengoen eta itxura lohi eta likits harekin—, halako moldez, non haietarik batek Gorukiri" arratoi satsu" deitu baitzion, eta neuri" bilau nardagarri", biek ere zigorra airean zerabilten bitartean —eta, ai, nola ...
|
|
|
Eta galdegite hura zen ene egoerari buruzkoa, zeren jakin nahi baitzuen zer egiten nuen nik Indietan eta zertarat etorri nintzen. Eta orduan asmatu nuen nola Nafarroan nengoela Antonio Ibarbia zeritzan kapitain ohi bat ezagutu nuen, El Doradoko mapa bat zuena, eta hargatik etorri nintzela harekin Indietarat, eta hargatik egin genuela Gorukik eta
|
biok
iragan berri genuèn oihan hartan barrena, baina ez genuela deus ere aurkitu ez irabazi... eta, are okerrago, zeren, batetik, kapitain ohia eritu eta sukar izugarri baten ondorez hil baitzen, eta zeren baitzirudien, bertzetik, ezen oihanean galdu ginela Santo Tomáserat itzultze asmotan ginenean, nahiz eta azkenean zorte apur bat ere izan genuen... edo zorte handia, hobeki, ez baitzen ahuntzaren ...
|
|
|
hura zen fortuna gaixtoa hura, zeren oihaneko infernutik atera baikinen, bertze infernu batean sartzeko, zeina ez baitzen, itxura batean, hura baino tipiagoa! Izan ere, gordinak jan ondoren, lirinak nahi genituen Gorukik eta
|
biok
; aldiz, are gordinagoak jan behar izanen genituen handik gutirat. Eta, nola oroitarazi zidan sugeen putzuak —biharamunean ikusi nuenean— Pagabasoko leizea!
|