|
2000
|
|
|
Dagoeneko kontatu dugun bezala (ikus 54 orrialdea, eta bertan aipaturiko Henriette Walter-en liburua), Frantziako Estatuaren barnean XVI. mende hasieran erabaki zen pertsona bakoitza bere hizkuntzan epaitu beharra. Bazirudien behingoz
|
bide
egokia hartu zela, baina ez zuen asko iraun, eta geroztik hango hertsitasuna nabarmenagoa izan da.
|
|
|
Hala ere, Espainian, 1978ko Konstituzioak ez zuen jarraitu Suitzakoaren
|
bide
eredugarria, ezta ONUk 1948 urtean giza eskubideez agertu zuen agiriaren 2 artikuluak bere orokortasunean adierazten duena ere. Baina oroigarriagoa dugu oraindik Unesco erakundearen L, emploi des lan gues vernaculaires dans l, enseignement (1953), guztiontzat hain gomendagarria dena.
|
|
|
Hizkuntzaren ofizialtasunari buruzkoan ordea, kon tuan hartu eta ezagutarazi beharrekoa iruditzen zait, euskarak lehen aldiz izan zuen ofizialtasuna, Nafarroako erresumaz gainera, Iparraldean gertatu zela, Frantziako Estatuaren barnean XVI. mende hasieran. Bazirudien
|
bide
egokia hartu zutela, baina laster aldatu ziren irizpideak eta, gerorantz, hango hertsitasuna na bar menagoa izan da.
|
|
|
Inperio hark hizkuntzarik gehienak suntsitu zituen. Gureak ere
|
bide
hori eraman zezakeen, baina hara hor suspertu eta indarberrituz gure herriak nola berreskuratu zuen.
|
|
|
Non da hemengo kristautasuna? Non Euskal Herriko hainbeste seme alaba eredugarrik adierazi ziguten
|
bide
egokia. Guztiok dugu bizitzeko eskubidea eta, ezbairik gabe, inork eta ezergatik ez du beste bati bizia kentzeko eskubiderik.
|
|
|
Gidariaren eskuak esnatu zuen. " Heldu gaituk Clifden a, Connemarako hiriburura...", esan zion eta segituan gaineratu zuen egunero egiten zuela berak
|
bide
hura, eta gutxitan ikusi zuela Connemara hain eder. Eta ez zuela ulertzen nola lokartu zen, eta ea nola zen posible, inoiz ez zuela aukerarik izango naturaren holako espektakulurik berriz ikusteko eta hala ere lotan pasatu zuela bide guztia, eta ardiak errepidetik joaten ez zirelako taxia ordu laurdenez geldirik izan zuela, eta paisaia hark arnasa ere osten dizula (noski, esna egonez gero), eta berrogeita hamar libera zirela, mesedez.
|
|
|
Eta orduan bai, orduan ondo itsatsi nituen aurikularrak nire belarrietan. Laino mehe baten erdian gindoazen,
|
bide
estu eta amaigabe baten gainean, zelan azaldu... Zerua inoiz ikusi dudan grisena zen, eta errepidearen albo bietan ehun laku eta beste ehun gehiago etengabean, belar motza eta marroia, lurrari zohikatza ostu dioten seinaleak han eta hemengo zulo beltz sakonetan, ardiak bide erdian asfaltoaren arrakaletatik sortzen diren belartxoak janez, mendixken gailur borobilduak, eta Breschi jaunaren pianoa denaren gainetik, kaio harro baten hegaldi pausatuaren moduan, denaren gainetik eta denarekin bat eginik.
|
|
|
Batez ere sentsazio ikaragarri batek egin ohi dit bisita, eta ez naiz neska pesimista bat, ezta antzik ere, baina benetan zapore tragikoa izaten du intermitentearen une horrek. Ez dut esan nahi negarrez hasten naizenik holakoetan; alderantziz, irribarretsu hurbiltzen natzaio gidariari, nire
|
bide
bera egingo duen galdezka. Baina segundo frakzio txiki batez iruditzen zait... ez dakit, hor dagoela, gidari horrek erabakiko duela nire bizitzak momentu horretatik aurrera nondik nora jo behar duen, guztia idatzita dagoela, ez dakit, ezin dudala patu horretatik alde egin.
|
|
|
Baserria, berriz, eta paper kontuek
|
bide
onetik jarraitzen badute, nire gurasoentzat izango da. Honek ez du esan nahi segituan etorriko direnik hona bizitzera.
|
|
|
Neuk ere, beste norbait balitz nire lekuan legokeena, eta ni nahaste honetatik kanpo banengo, erraz emango nuke iritzia. Baina arrazoia eta sentimenduak
|
bide
desberdinetatik doaz, eta hara: maite ez dudanarekin bikote bizitza ia normala egiten ari naiz, gerta daitekeenaz beldurtuta.
|
|
|
Hurbildu ahala Riañokoaz oroitu nintzen,
|
bide
asfaltatuak uretan nola galtzen ziren. Edo Ciudad Realeko beste hartaz, zeinen azpian gordetzen zen herriko kale batean egin bainuen lo.
|
|
|
Eta gainera gero, etxera bueltatzean, parejatxoarekin joan behar izaten nuen, nire amorraziorako. Beno, gure amorraziorako, zeren Txemak ere
|
bide
bera egiten baitzuen. Eta hura zen koadrila itxura geneukana:
|
|
|
Eta Estebanek ez zian nahi, uste zuelako bere heriotza aski izan zitekeela auziaren erabakitzeko, jauregia gaztelau soldaduek setiaturik zegoenez gero, itxuraz, bere erranetarat zituèn hirurogei bat soldadu agramondarrak alferrik sakrifikatzerat utzi gabe... menerat zituen zortzi beaumondar preso laxatzen zituela, aldi berean. Eta,
|
bide
hartarik bere deliberamendu hura aitzina zeramala, bere buruaz bertze egin zian, ezpata bihotzean sarturik, eta pentsaturik ezen zeruan bilduko zela bere bi anaienganat —Eusebioganat eta Pedroganat—, zeinak, bera ez bezala, katolikoak baitziren, baldin bere bi anaia haiek hilik bazeutzan, Noaingo guduaren ondotik...
|
|
|
‘Aski duk, Joanikot! Zeren,
|
bide
horretarik aitzina egiten baduk, guztiz alda baitezaket testamenta Martinen alde... ’, eta ez nioan bertze hitzik atera".
|
|
|
" Nik ez zekiat salbatuko garen, baina Kris toren Pasioneak salbatuko gaitik", eta sineste hark eta konfiantza hark emaiten zioten bertze anitz jendek izaiten ez zuten libertatea, bide bati zein bertzeri ekiteko erabiltzen zuena. Eta,
|
bide
haietan barrena, protestantismoaren inportantziaz baino areago, zientziarenaz aritzen zitzaidan behin eta berriro. Eta ikus dezazun halaxe izan zela, hatsarre hartako anekdota bat kontatuko dizut, arestian errana ilustra diezazukeena:
|
|
|
Eta,
|
bide
hartarik, euskaraz skribatzen zuten bertze hainbat skribatzaileren berri jakin nuen: Hirigoiti, Materre, Argaignarats... eta, bere batez, Joanes Etxeberri ziburutarra, manual debozionezko bat skribatu zuena eta bertze liburuska bat, Noelak zeritzana eta poema edo kanta labur batzuk biltzen zituena.
|
|
|
Eta aita Bartolomek erran zion: " Zer erran nahi duzu horrekin, jaun Joanes, katolikoen eta protestanten artean alderik ez dagoela...?", baina erran hura nik ezin garbiago aditu banion ere, gainerakoek ez dut uste, zeren, osabak bere solasa akabatu eta aita Bartolomek bereari ekin orduko, hasi baitzen aita irriz, jarraitu zitzaizkion bertze jauntxo guztiak
|
bide
beretik, eta guztiak aritu ziren irriz, lekat ama, zeinak xuxendu baitzion osaba Joanikoti behako hotz hura, bere etsaigoaren erakusgarri, erran nahi balio bezala: " Gaur ere ihes egin duzu tranpatik, baina egunen batean..."
|
|
|
—Zaude lasai, zeren zorigaitza da Jainkoaren argirako bidea, eta zure osaba Joanesek eta Maddalenek ere urratu dute noizbait
|
bide
hori. Bitartean, badakizu:
|
|
|
—Hara, seme, ni zahartua nagok, hezurrak gero eta minberago ditiat, eta gero eta gehiago kostatzen zaidak Jainkoaren
|
bide
horietarik orain zaldiz eta orain kotxez ibiltzea. Azken bidaiatik, berriz, leherturik etorri nauk, eta ene erreuma honek atsedenaldi bat merezi dik.
|
|
|
sal-erosi nahasiak izan ote ziren edo sal-erosi garbiak, lukurreriazko tratu gaixto engainamenduz beteak edo egainamendu gabeak, baina bai segura diezazuket ezen probetxu handikoak gertatu zitzaizkiola guztiak ere, halako suertez, non oker handirik gabe erran baitzitekeen gizon hartaz ezen nekez ereinen zuela bihirik buru beterik emanen ez zionik... Eta, hala,
|
bide
hartarik bideratu eta biribildu ahal izan zuen hurrengo hamabi hamahiru urteetan —bizi izan zen artean, beraz— mirakulu iduriko hura Urbiainen, zeren Euskal Herria pobretzen eta jendez hustutzen ari zela eta gainbehera zetorrela erdietsi baitzuen jauregiaren eta jauregi inguruaren jasotzea eta nehoiz baino goitiago edukitzea, diru irabaziak urtez urte berretzen eta gurentzen zituela.
|
|
|
Eta orain, berriz, erranen dizut ezen mendi horren igaiteko etsairik eta antagonistarik handiena imajinazinoa dela, eta hartaz baliatzen dela deabrua gure igaitearen behaztopatzeko eta galarazteko, eta ez dagoela mendi haren garaitzerik bat bederaren borondateaz eta Jainkoaren garaziaz lagundurik ez bada. Horixe da bidetik ez desbideratzeko bidea, eta
|
bide
horretarik bazoaz, nahiz eta anitzetan idurituko zaizun ezen desbideraturik zaudela, ez zara egiazki hala egonen, zeren fruituak ez baitira egun batetik bertzerat jasotzen... eta zeren nekez erdietsia estimatzen baita, eta fite erdietsia arbuiatzen. Ez etsi, bada, ezta erdi bentzuturik sentitzen zarenean ere, ilargia ere ez baitago beti bere betean.
|
|
|
Ez etsi, bada, ezta erdi bentzuturik sentitzen zarenean ere, ilargia ere ez baitago beti bere betean. Eta,
|
bide
horretarik zoazela, ezkila edo kanpai baten hotsa adituko duzu halako batean, edo txori baten kanta, Birila izeneko Leireko abat hark edo bertze anitz lurraldetako monjeek bezala, edo bertze zernahi adituko duzu, eta oharkabean ohartuko zara orduan ezen oinpean duzula gailurra. Eta, eskerren emaiteko, begiak zerurat jasoko dituzu, eta ilargia ere ezin beteago ikusiko duzu... eta bihotz bihotzez erranen duzu aleluia eta aleluia!
|
|
|
Izan ere, berehala pentsatu nuen ezen okasinoa ez zela bakarra izanen, eta ez nenbilela, ondorez, berant, bi uso joanei sareak berriro hedatu ahal izaiteko... zeren eta haiek ez baitziren munduko punta batetik bertzerat zebiltzan usoak, baina etxe etxekoak, eta segur nengoen, halatan, ezen berriro bilduko zirela Mattin eta Elbira elkarrenganat etxean edo etxe inguruan, nola Maddalen eta osaba Joanikot biltzen baitziren itzalgaizka urroztarren bordan, eta nola erleak itzuli ohi diren behin eta birritan utzi izan duten lorerat, gehiagoren igurikitzan. Eta gorabehera haietan galdu nuen denbora ongi etor zekidakeen, bertzalde, zeren,
|
bide
hartarik, aitari jakinarazi beharrekoak presta bainitzakeen, elez ele eta erranez erran.
|
|
|
—Bai —ihardetsi nien— Bertze
|
bide
horretarik joan da, oihanean barrena, orain dela denbora eskas...
|
|
|
Eta erraiten nion nola sinets zezakeen, indiar gorri haiek bezala, ezen ilargiak bi andregai zituela, artizarra, zeinak laket baitzituen gizon lodiak, eta jupiter, zeinak laket baitzituen meheak eta argalak, eta nola sinets zezakeen,
|
bide
beretik, ezen artizarrak eta jupiterrek zaintzen eta begiratzen zutela ilargia, lehenengo egunetan batak, azkenekoetan bertzeak, halako suertez, non artizarrak zaintzen zuenean egiten baitzuen ilargiak goiti, zeren jaten emaiten baitzion, eta, jupiterrek zaintzen zuenean, berriz, beheiti, zeren ez baitzion jaten emaiten... baina Antoniok ihardesten zidan ezen indiarren historia hark hiru argi age...
|
|
|
...zut kontatuko zenbat neke eta trabailu, eta zenbat pena eta sufrimendu pairatu behar izan genuen, ezta zenbatetan sentitu izan nintzen ahiturik eta anu eginik ere, zeren zuhaurk ere imajina baitezakezu, hango ibai-adar lohitsuetan eta hango baso amarauntsuetan, ni neure hanka herrenarekin arrastaka, behin baino gehiagotan biluz eta ortuz, ez aldatzeko atorrarik eta ez etzateko oherik, atsekabearen
|
bide
meharrean gaitz eta penos, deserosotasuna eta gabetasuna egunorozko bisitari bagenitu bezala, eskuak eta oinazpiak maskurturik eta ikorzirinez josirik... Nik ez dakit nola atera ginen handik bizirik, ez bada zeren Probidentziak gidaturik eta indarturik baikindoazen, hain izan baitzen neurriz kanpokoa gure gorputzen soportua eta jasana, eta ez bada zeren neure ondoan bainuen Goruki, zeinak, nola baitzen oihanean jaioa eta oihanean bizia, beti baitzekien, baita zalantzarik edo ondikorik handienen erdian ere, norat jo, eta zeinak beti baitzuen aterabideren bat korapilo bakoitzeko.
|
|
|
—Bai, Lopek huts egin zuen, baina bide bat ireki zuen, eta gaurko
|
bide
okerra biharko bide xuxena da batzuetan...
|
|
|
—Bai, Lopek huts egin zuen, baina bide bat ireki zuen, eta gaurko bide okerra biharko
|
bide
xuxena da batzuetan...
|
|
|
Baita ederragoak ere. Omne quod movetur ab alio movetur, erraiten zuen Akinokoak, Jainkoaren existentziaren demostratzeko, bere bortz argumentu ezagun haietarik lehenean,
|
bide
hartarik mugimenduaren lehen kausa eta arrazoina edireiten zuela, baina nago ezen, kausen kausetarat jo gabe ere, aski arrazoin zela tigrearen edertasun basati hura Guztiahaldunaren existentzia frogatzeko.
|
|
|
Eta, kontra egiterat nindoakion, guztiz kontra nengoelako, baina zer aitzina nezakeen nik
|
bide
hartarik, harentzat hain inportant izan zitekeen kontuan.... Deus ez!
|
|
|
Desterru hura, beraz, distantzian eta legoatan ez zen luzea ez neurtezina, baina nola amorante batzuei gorputzen urruntzerik tipienak arimen urruntze guztizkoa dakarkien, hala egiten zitzaien gure odoleko gizon emazteki haiei eskumenean zirudiena eskuragaitz, desterrua kasik jasanezin egin arteraino. ...les de Luxe eta Belzunzeko jaunaren artekoak—, etxegoiendarrak saihesterat eta ekiditerat entseiatzen zirenak, eta ekidin ere zituztenak nola edo hala, baina beren baitarik eta beren gorputz arimetarik baztertu ezinik, aldi berean, arrisku eta peril sentsazio hura, deserosoa eta gozagaitza, aitzina eginikako urrats bakoitza edonoiz gibelat bihur zekiekeen beldur, alde bietarat osin bana zuèn
|
bide
meharretik ibiltzerat kondenaturik baleude bezala, egun batean bai eta hurrengoan ere bai.
|
|
|
Ikusten duzu, jaun André, gertaki batek zenbat korapilo dituen, eta hala nabilkizu handik eta hemendik horien laxatzen... Bai, badakit ezen ez dudala nehoiz ikasiko ezen bi punturen arteko biderik laburrena marra zuzena dela, baina zer egin behar dut nik, baldin puntu batetik abiatu orduko ohartzen banaiz ezen puntu horrek bertze hamaika puntu biltzen dituela bere baitan, eta puntu batetik bertzerako bidea, halatan, hamaika puntutatik bertze hamaika puntutarako
|
bide
korapilatsu bihurtzen zaidala, ezinbertzean. Eta, hala, egia bada ezen jakintasuna ezjakintasunaren korapiloak laxatzea dela, egia da, halaber, ezen, korapilo bat laxatzerako, bertze zazpi asmatu behar izaiten ditugula... eta hala betetzen dugu filosofoak erran zuena, zeren, gehiago dakigularik, gutiago baitakigu, zinez.
|
|
|
Eta elizkoiak dira eta ez dira aker beltzaren jarraitzaileak... Eta Jainkoak dohain berezi bat eman zien eta, halatan, ahal berezi bat dute, adurra
|
bide
onetik jartzeko... Eta hala joan zaizkit orainokoan negozioak, haiei esker, ezin hobeki...", ihardetsi zion aitak.
|
|
|
Zeren, nork daki gaztetan hartu hinduen su hark hartuko ez ote hauen egunen batean berriro, eta mudaraziko ez ote duen hire pintura goiti beheiti...? Eta ezin etsi duk, hasi baino lehen... eta heure
|
bide
hori ere bilatu beharra duk, nahiz eta, bertzetik, ene anaiaren gustuko pintura ere egin behar izanen duan... Baina hik ere aurkituko duk heure erdibidea, eta, handik aitzina, auskalo...
|
|
|
Baina deabrua etxean zuenak aitortu du bere falta, eta sendatzeko bidean jarri da. Eta, bere gaztigua eta penitentzia bete dezanean, etorriko da, guztiz,
|
bide
onerat, eta geure artaldekotzat hartuko dugu, zeina baita jende onest eta prestuarena: Erromako Eliza Sainduarena, alegia..." Eta, fina eta hatsarrea lotzen zituela, hala erran zuen azkenean:
|
|
|
Eta ni ere berehala hartu ninduen Pedroren sukarrak. Marrazkia egina zuen orduko, trazu bizi bezain kementsuz, eta pintura ere aski aitzinatua zuen, marrazkiaren
|
bide
beretik, bere pintzel urduria baterat eta bertzerat mugitzen zuela, baina ez nahas mahasean eta anabasa hutsean, zeren han lerro bakoitzak eta pintzelada bakoitzak intentzione jakin bat baitzuen, koadroa aitzina zihoan heinean aiseago eta nabariago hautemaiten zitzaiona. Ez, koadro hark ez zuen zer ikusirik bere anarterainoko koadroekin, guztiak hain neurtuak eta hain bide beretik eramanak; hain bizirik gabeak eta hain arimarik gabeak; hain bigunak eta hain indarrik gabeak; hain kalkulatuak eta hain studiatuak, baina hain urrunak eta hain zurrunak; pintzeladak hain elkarri josiak, eta koloreak eta formak hain arau hertsietarat makurtuak, non forma bakoitzaren harat honatak eta koloreen keinu bakoitza bihurtzen baitziren langa eta hesi, eta langek eta hesiek koadroko iduriak espaziorik hertsienetarat kondenatzen zituzten eta aire faltan uzten; eta arau eta hesi haiek, bertzalde, burdinak ere ziren, kreatzailearen libertatea gartzelaratzen zutenak, eta koadroak bertzela izan zezakeèn balioa baliogabetzen.
|
|
|
Marrazkia egina zuen orduko, trazu bizi bezain kementsuz, eta pintura ere aski aitzinatua zuen, marrazkiaren bide beretik, bere pintzel urduria baterat eta bertzerat mugitzen zuela, baina ez nahas mahasean eta anabasa hutsean, zeren han lerro bakoitzak eta pintzelada bakoitzak intentzione jakin bat baitzuen, koadroa aitzina zihoan heinean aiseago eta nabariago hautemaiten zitzaiona. Ez, koadro hark ez zuen zer ikusirik bere anarterainoko koadroekin, guztiak hain neurtuak eta hain
|
bide
beretik eramanak; hain bizirik gabeak eta hain arimarik gabeak; hain bigunak eta hain indarrik gabeak; hain kalkulatuak eta hain studiatuak, baina hain urrunak eta hain zurrunak; pintzeladak hain elkarri josiak, eta koloreak eta formak hain arau hertsietarat makurtuak, non forma bakoitzaren harat honatak eta koloreen keinu bakoitza bihurtzen baitziren langa eta hesi, eta langek eta hesiek koadrok... Guztiz bertzelakoa zen, zinez, koadro hura:
|
|
|
Eta,
|
bide
hartan, Mignonek Spinolarekin konparatu ninduen, eta ni, hitz haiek entzunik, harro egoiteko moduan egon nintekeen... eta harro ere nengoen, egia erran, alde batetik, zeren eta Mignonen laudorioek klarki adierazten baitzidaten ezen, materia hartan eta trabailu haietan hasi berria nintzen arren, nornahi den baino gaiago eta antzetsuago izan nintekeela, eta ene etorkizuna, halatan, ezin joriagoa et...
|
|
|
Eta, hartaraz gero, berehala luzatu zidan neskak kanabera eta eskaini zidan beita, amua ezin hobeki gordetzen zuena. " Amorioaren artean, zeren amorioa artea ere baita, berritasuna da inportantena, eta zu ezin uka
|
bide
onetik zoazela, mon petit, berritik berrirat zure lehen bi aldietan... Baina munduan ez dago bigarrenik hirugarrenik gabe... eta zer idurituko litzaizuke, baldin hurrengoan goiti beheiti biluztuko banintzaizu, eta bertze egiteko batzuk eginen banizkizu, guztiz ez-ohikoak...?
|
|
|
Eta azal hartan barrena, zenbat bide eta bideska hauteman nituen, guztiak ere hatzez eta ukitzearen ukitzez ibiltzekoak izan zitezkeenak edo bista hutsez; hauek, meharrak eta malkarrak eta mendiska ezin biribilago batzuetarat zabaltzen zirenak, eta haiek, berriz, plaunak eta berdinak baina leize batean akabatzen zirenak, non ezkutatzen baitzen ukitu leuneko goroldioaren erresuma...! Eta
|
bide
haietan barrena imajinatzen nituèn joan jinak eta itzul-inguruak hain ziren tentagarriak eta gozoz beteak, bertzalde, non desiratzen bainengoen jada noiz bihurtuko ote nintzen Axularrek aipagai zituen inurri gimnosophista haietarik bat, neke eta trabailu guztien hartzeko prest, ez nagi, baina dilijent, bide haien guztien ibiltze alderat. Nola ez nituen, bada, urrezko dukat bi ordainduko —baita hiru eta lau ere, jaun André! —, baldin Mignonek eskaini zidan lehen zerua hain atsegin izan banuen, eta baldin Mignonek bere gorputz biluz ezin ederrago harekin zazpigarren zerua eskaintzen bazidan, norat igan bainuen plazerrez plazer eta zeruz zeru...!
|
|
|
Guardien ohiko sarealdi baten aitzinean ote nengoen, bada, eta gartzelarat eramanen ote ninduten haiek? Zeren aditua bainengoen ezen agintariek eta gobernariek batzuetan halako neurriak hartzen zituztela hain fama gaixtoko lekuetan, ez dakit jendea
|
bide
xuxenetik abiarazteko asmoz edo, bertzerik gabe, iduri egiteko. Edo bertze zerbait ote zen eta bertze arrazoin bat ote zegoen haren azpian...?
|
|
|
edo ez genituen puta haiek salatzen, zeren ezein salatzailek ez baitzuen nehor salatzeko eskubiderik, baldin berak ere salatua izaitea merezi bazuen, nola izan baitzen gure kasuan, etxe galdu hartan fornikatzen harrapatu gintuztelako; edo, egitekotan, uko egin genion nork bere poltsaren jabetasunari, puta haiek ezin pobreagoak zirenez gero, beren seme alabei jaten emaiteko sos erdirik ere ez zutenak, eta hargatik ebatsi zizkigutenez gero, hain zuzen ere, diru poltsak, nezesitate handian zeudelako. Eta, puntu hartarat iristen zela, guardia buruak erran zigun are boz sendoagoaz ezen kontent ere egon gintezkeela, zeren, alde batetik, hagitzez ere hobe baitzen gure diru haiek
|
bide
onetik bideratzea, nola egin baitzuten puta haiek, beren ohoinkeriaren fruitua karitatezko edo miserikordiazko obretan enplegatzen zutela, beren seme alaben mantenuan, gizalegeak eta Jainkoaren legeak manatuaren arabera; ezen ez bide gaixtotik, nola izan baitzen gure asmo ezin lizunagoa; eta zeren, bertzetik, puta haiei zorren ordaina barkatzea izan baitzitekeen gure bekatuaren kulpa eta hobena o... gaur izen bat dute, bihar bertze bat; gaur iduri bat dute, bihar bertze bat..."
|
|
|
edo ez genituen puta haiek salatzen, zeren ezein salatzailek ez baitzuen nehor salatzeko eskubiderik, baldin berak ere salatua izaitea merezi bazuen, nola izan baitzen gure kasuan, etxe galdu hartan fornikatzen harrapatu gintuztelako; edo, egitekotan, uko egin genion nork bere poltsaren jabetasunari, puta haiek ezin pobreagoak zirenez gero, beren seme alabei jaten emaiteko sos erdirik ere ez zutenak, eta hargatik ebatsi zizkigutenez gero, hain zuzen ere, diru poltsak, nezesitate handian zeudelako. ...hartarat iristen zela, guardia buruak erran zigun are boz sendoagoaz ezen kontent ere egon gintezkeela, zeren, alde batetik, hagitzez ere hobe baitzen gure diru haiek bide onetik bideratzea, nola egin baitzuten puta haiek, beren ohoinkeriaren fruitua karitatezko edo miserikordiazko obretan enplegatzen zutela, beren seme alaben mantenuan, gizalegeak eta Jainkoaren legeak manatuaren arabera; ezen ez
|
bide
gaixtotik, nola izan baitzen gure asmo ezin lizunagoa; eta zeren, bertzetik, puta haiei zorren ordaina barkatzea izan baitzitekeen gure bekatuaren kulpa eta hobena ordaintzeko modurik egokiena; eta akabatzeko erran zigun ezen, baldin, halarik ere, justiziak haiek harrapatzea nahi bagenuen, uste genuelako ezen gure eskubidea zela, lasai egon gintezkeela, zeren segur baitzegoen berant baino lehen h... gaur izen bat dute, bihar bertze bat; gaur iduri bat dute, bihar bertze bat..."
|
|
|
Unaik emandako datuen ariora, Ximurra bederatzietan agertuko zen nire emaztearen eske. Telefonoz hitzordua finkatzen aditu eta, Kristina" prestatzera" komunean sartu zela profitatuta, ez bat eta ez bi, semeak
|
bide
bera erabili zuen albistea niri jakinarazi beharrez. Josurenean une horretan zegoen nahaspilan —anaia aieneka, manta gorriz tindatuetan bildua; anbulantziakoak korridorean, beren trasteria guztia harat honat zerabiltela; Edurne, histeriak joa, botikin ezdeusa eskuetan—, miraria izan zen haurraren azalpenak ulertu ahal izatea.
|
|
|
Haztatu nuelako ustea ernatu zitzaidan, bide nagusia utzi eta bigarren mailako errepide batera jo zutelarik. Ez nintzen guti harritu, tupustez, Ximurraren auto urdineko keinukariek ñir ñir egitean
|
bide
ondoko aparkaleku baterat. Tokia ezaguna nuen:
|
|
|
Ospitaleko gerente berria hiri handiko ikaskide ohi bat omen zen, Ximurraren parranda laguna. Lau urte geroago, makineria ultramodernoaz hornituriko ikuztegi berria ireki zuen, Zabalgunearen erdi erdian,
|
bide
emankor baten atari zerbitzuen sektorean. Orain, bi hiru gehiago zituen hirian barreiatuak, baita pabilioi handi bat ere inguruko industrialde batean.
|
|
|
Korbata estua laxatu zuen nik zigarroa piztuta. Arnasarako
|
bide
zabalagoa giro ketu berrian.
|
|
|
Unai munduratu baino lehen, maiz egiten zizkidan gisa horretako ferekak. Axal axaleko ukitu bat, grinaren
|
bide
bihurgunetsuen erretenetik egina, bertze deus baino gehiago gogoeta handirik gabeko ongizate laño eta artez baten baieztapentzat hartzen nuena. Urteak zituen halakorik gabe.
|
|
|
Gutariko bakoitzaren geroko urratsen norabidea aurreikusteak ere ez zion lan handirik emanen. Hurrengo egunetan elkarrekin behin eta berriz gurutzatuko ziren
|
bide
horien hondarrean bere heriotza egon zitekeenik, hainbertzeraino ez zen noski gogoetatu.
|
|
|
nire tokitik, keinuka igorri nizkion eskerrak. Irratilariak
|
bide
bera erabili zuen, hurbiltzeko eskatu beharrez, baina ezezkoa egin nion buruaz. Lagun berriak egitea ez da nire dohainetarik eta ez nengoen bertze hitz erauntsi bat jasateko tipoan.
|
|
|
Erdi txantxetan errana, baina aldi berean gogaituxea ere bai. Aire girotua goiti beheiti, neure baitan egiten hasia nintzen zinema ez ote zen gertatuko, azken finean, Josurengandik eta Edurne/ Ixter puxkarengandik ihes egiteko
|
bide
atsegingarriagoa.
|
|
|
Ez naiz inoiz haurkoi izan. Oraino aita amenean bizi nintzen, arreba Marixak, burutan hartzen dituen langintza orotan bezain lehiatsu, seme alabak munduratzeari eman ziolarik, eta, orduan ere,
|
bide
malkartsua nuen haren sabeleko fruitu negartien ikuspegian osaba berri bati omen dagozkion lilura eta zirrara agertzea. Duela zortzi urte, Kristinari emalegeak eten eta, farmaziatik itzulirik, haurra nahi zuela jakinarazi zidanean, kasik konortea galtzeraino zorabiatu nintzen.
|
|
|
Hasieran, oharkabez, guhaurek aisatzen genion egitekoa. Garai hartan, bertzeena entzun gabe, gure berri ematera lehiatzen ginen, eta Ttipiren izaera patxadatsu eta lasaiak, haren manera eztiek, gure orduko zakarkeriatik hain urrun beti,
|
bide
zabala uzten zieten konfidentziei. Eleketaldian jalgitako datuak —zernahi zirela— erregistraturik gelditzen ziren, gure lagunaren oroimen apartekoan.
|
|
|
Ahoz erdietsi informazioa askiesten ez zuelarik, bertzalde, beldurrik batere ez zien
|
bide
katramilatsuagoei. Ikarak zuritua, ikusia naiz neure laguna irakasleen gelan sartzen, barnean inor ez zela, bere ikaskideen kalifikazioak jakingura huts hutsez kopiatzeagatik.
|
|
|
Horren argi. Bai baitzekien, ez nion azaldu behar izan asteburu horretan, lana nuenez, semea zaindurik egoteko
|
bide
bakarra zegoela, hain juxtu ere, gure amarekin uztea. Halaber, ez nuen denbora alferrik galdu oroitarazten bere amaginarreba ez zela munduko amatxirik ilobazaleena eta, beraz, joan etorrietara behartuko ninduela herritik hirira eta hiritik herrira, egunez ez bazen, gauaz bai behintzat, egun osoan haurrari kateaturik ez uztearren.
|
|
|
Bederatziak hogeita bortz guti; denbora aski eta abasto lan bururatu gabeari akabaila emateko. Eskuin eskua izarapeko
|
bide
ezagunean pulunpatu zen, baina ez zuen helmuga jo. Ondoko logelan bat batean piztutako mugimenduak geldiarazi zuen.
|
|
|
Eta ez nauk Ramirezez bakarrik ari, Urtxipia kasuaz ere bai. Hik
|
bide
bihurri samarrak erabili dituk heure lanean eta, onar dezagun, nire gizonek ere sutsuegi jokatu ditek legea betearazteko beren eginbeharretan. Kito gaudek.
|
|
2001
|
|
|
Atzetik, nire hankartean aluaren
|
bide
desiratua bilatuz, barruraino sartu zidan. Belauniko geunden biak, bera nire atzean.
|
|
|
Autoan doan gizon batek egiten ari den zurbil itxurako neska gazte bat hartzen du. Honek isilik irauten du
|
bide
osoan, nahiz eta gidaria elkarrizketa sortzen saiatzen den. Leku jakin batera helduta hala ere, kontuz orain, oihukatzen dio bat batean, hementxe hil nintzen ni, eta desagertu egiten da.
|
|
|
Baina kalera irtendakoan, euripean ibiltzen jarri eta itzalak bere inguruan gero eta luzeago eta beltzago egin direnean, uzkurtu ordez irribarre txiki bat egin du trenkaren azpitik, doinu alai bat txistukatzen hasiz, eta etxerainoko
|
bide
guztian pauso seguruz dabilen sentsazioa izan du aspaldiko partez.
|
|
|
Eta, pozarren, gure kalkuluak
|
bide
onetik doazela ikusten dugunean, ohartzen gara ez zaigula daukagun lana gustatzen, eta esaten digute karrera gurekin ikasitako neska bat hil dela herenegun ospitalean eta oraindik ez dakitela zerk hil duen.
|
|
|
Kotxeak ere ugari ikusi zituen bidean. Berak kotxeak maite zituen (ez trenak eta tranbiak beste), baina gaztetako bizikleta ikusten zuen begi urdinez, aldi berean, lagunekin eta Rosarekin, eta batez ere Rosarekin (ez
|
bide
hartan, bide berdeago batean), eta kotxeak maite bazituen ere bizikletak zeuzkan gogoan.
|
|
|
Kotxeak ere ugari ikusi zituen bidean. Berak kotxeak maite zituen (ez trenak eta tranbiak beste), baina gaztetako bizikleta ikusten zuen begi urdinez, aldi berean, lagunekin eta Rosarekin, eta batez ere Rosarekin (ez bide hartan,
|
bide
berdeago batean), eta kotxeak maite bazituen ere bizikletak zeuzkan gogoan.
|
|
|
Vikasek egunero, eskolara joateko, itzulinguruko bidea hartzen du, lagunek nondik datorren jakin ez dezaten. Goseak hamikatua badago ere, eskolatik etxera itzultzeko, luzeago izan arren,
|
bide
bera hartuko du.
|
|
|
Bizimodu higuingarri honetatik ateratzeko bide bat besterik ez zen. Poonjik heldu egin zion
|
bide
horri. Gau batez, senarra lo zetzala, aizkoraz hil zuen.
|
|
|
Lehenengo eguneko ardura nagusia, enbarkaziotik kanpamentura
|
bide
egokia finkatzea izanen da. Zuzen zuzenean joanez gero barranku bertikala agertuko da itsasertzean eta, bestalde, elur lautadan itzelezko arrakalak izango dira han hemenka.
|
|
2002
|
|
|
Nathaniel Hawthornek ez zuen mitoen itzulpena proposatzen, eta liburua egiterakoan ere aldendu egin zuen bere lana
|
bide
horretatik. Ez zuen idazle greko eta erromatarren izkribuak oinarri hartu eta itzulpen soila egin, horrelako kontakizunak askatasun handiz egitekoak zirela uste baitzuen berak, eta, bi edo hiru mila urtetako kondaira hauetan muina zela garrantzitsu, eta ez moldatzailearen irudimenak istorioan egin zitzakeen aldaketa xumeak?.
|
|
|
Nora zihoan Mirari? Berak ez zuen
|
bide
hura ezagutzen, eta lepoa jokatuko zukeen Mirarik ere ez zekiela non zebilen. Bide estua zen.
|
|
|
–oihukatu zion Mirarik– Pasatu egin zaizu. Eskuinetara eta atzera egiten zuen
|
bide
hura zela uste dut.
|
|
|
–Jo, ba zergatik ez duzuen jo
|
bide
errazago batetik.
|
|
|
Zure atzetik joango da. Zuk
|
bide
okerra hartu baduzu, bera ere bide okerretik zure ondoan.
|
|
|
Zure atzetik joango da. Zuk bide okerra hartu baduzu, bera ere
|
bide
okerretik zure ondoan.
|
|
|
Zakurra hezteko, dena den, makila dantzatzea
|
bide
erabat okerra dela esaten dute bai Gorkak eta bai zakur hezitzaile guztiek ere.
|
|
|
Zakurrok ez dituzte ebasleak izutzen, ordea. Lapurretan egiteko
|
bide
egokiak aurkitzen dituzte.
|
|
|
Zakurra, adimenak baino emozioek eraginda bizi dela esan liteke. Eta badituzte beren poza eta maitasuna agertzeko
|
bide
jakinak. Horietako bat zutitu eta nagusiaren bularretan besoak ezartzea.
|
|
|
Halaxe egin ahal izan zion aurre aitaren heriotzari, indar eta kemen gutxieneko batekin, Karmeleri gero gezurra esan bazion ere," Sergiorenaren ondoren ez dinat bururik altxatzen...", gurasoen etxera itzultzeak ematen zion bertigoak kikildurik. Eta egun batean tunelez tuneleko sator
|
bide
azkengabe hartatik begiratu, eta argi izpi batzuei antzeman zien. Eta, ai, nola besarkatu zituen argi izpi haiek banan banan, eta nola gorde zituen bere oroimenean, biharamunean aitzina egin ahal izateko!
|
|
|
Larunbat bat zen, eta ongi oroitzen dut egun hura, gauean Iñigo eta Kosme Urrutia izan baikenituen geurean afaltzen,
|
bide
hartatik geure esker ona eta adeitasuna erakusten genizkiela. Berria eman genienean, Iñigo zirika hasi zitzaion Sarari:
|
|
|
marxistek eta, orobat, zientzialariek ziurtzat dute munduaren existentzia, eta abiapuntu horretatik hasten dira mundua esplikatzen, modurik arrazionalean; neuri, ordea, munduaren existentzia egiten zait harrigarri; misterio hutsa baita; eta, misterioaren inguruan, ez zaizkit ametsa eta irudimena baizik geratzen; eta poesia eta errealitate onirikoa, azken finean; aldez aurretik onartu arren munstro iturri agortezinak gertatu izan direla bai ametsa eta bai irudimena ere botere erlijioso eta zibilen eskuetan, gizon emakumeon historian; baina, beste muturrera joz, hobeak izan ote dira, bada, arrazoiak fabrikatu dituen munstroak?; sozialismo zientifikoak sortu zuen Stalin; erlabititatearen teoriak, bonba atomikoa; eta, ene kasuari lotuz, inork irudika al dezake aita bat, hiltzera doakion alabari honako hitz hauek esaten: ...en, materialismo dialektikoaren arabera, hau, hori eta hura..."?; ez ote nuen askoz hobe, aldiz, materiaren mugak hausten saiatu, alabaganako maitasuna eta infinituaren nostalgia xede horren zerbitzuan jarriz, mundu paralelo batzuen eta beste hainbat errealitate ezberdinen xerkan?; Leirerena jakin nuenetik bai bainuen gose aseezin bat, barnetik jaten ninduena... eta ezin ase nezakeena, ausaz,
|
bide
hari ekinez baizik; zergatik egin behar nien uko, hiesaren munstroa garaitzen lagun ziezaguketèn arma haiei eta sentimendu sakon haiei?; zergatik ez hitzak dantzan jarri eta hegan egin, bihotzaren begiak zabalduz, maitasuna eta errukia oinarri?
|
|
|
Balea baten aurrean nengoen, zinez! Eta balea neure esparrura ekarri beharra nuen, oharturik bainengoen orduko,
|
bide
hartatik nuela fitsik ere aurreratu. Beste amu bat eta beste beita bat eskaini behar nizkion baleari.
|
|
2003
|
|
|
Bizkitartean, gizalegearen
|
bide
horretatik nahi nuke eraman orain hemen aitzina ene urratsa. Eta bururatzeko, hona zein izanen diren ene saioaren hiru ardatz nagusiak:
|
|
|
Haren ondotik, beste kardinale bat, Giulio Mazzarini, aita sainduaren nuntzio bezala etorria Parisera, Frantziako erregearen kontseiluburu bilakatu zen 1642tik aitzina, eta honek ere
|
bide
bera erakutsi zion Luis XIV.a errege gazteari. Ez du geroztik nehork ahantzi Borbondarrak erran zuela:
|
|
|
Zenbait hilabete geroago soldadu alemanak eta haien mongoliar presonerak itzuri zitzaizkigun beren mando eta karroekin Frantziako iparraldera, eta azkenean
|
bide
beretik etxera itzuli ziren hain aspaldian igurikatzen genituen gure herritar presoak, ihesliarrak eta gerlari ohi berriak. Horretan amaitutzat eman baikenuen II. Mundu Gerla.
|
|
|
Anartean gure belaunaldia badoalarik, han harat,
|
bide
handiz, ikusi ditut, zenbait aste barne, Hazparne ene sorterrian bi adiskide handi, bat Ximun ene haurreko laguna, bestea Janpiarre ene ikasle ohia, biak lekukotasun bera emaiten beren ehortzetako elizan, frantses bandera handiaren orde, euskaldun ikurrina hautatu dutelarik hilkutxaren gainean agertzea. Eta aitortzen dut egitate xume horrek bihotza itxaropenez bete didala.
|
|
|
Eta demagun, arma nuklear gaberikako gerla garbia baizik(?) ez baledi balia ere, Irakeko diktadorearen aurkako gerla horretan, gerla
|
bide
hori hartu duelakotz Estatu Batuetako lehendakariak Nazio Batuen Erakundearen baimenik gabe, Estatu guztien gainetik dagoen erakunde horren iritziak eta erabakiak gutietsiz, lehenago de Gaulle batek egin zuen eta geroztik askotan Bushek berak egin duen bezala, quoniam nominor leo edo. Lehoia hemen ni naizelako!?, ez da dudarik izigarriko urratsa gibelera eginarazten zaiola bortizkeria guztien gai...
|
|
|
Bigarrenik,
|
bide
bera hartu zuten gero Europako beste erresuma zenbaitek eta bere gain utzi menturaz lau mende hartan eskutan zeuzkaten ontasunak: Hala nola, Portugalek Mozambike, Ginea, Angola eta Timor; Espainiak Maroko Iparra eta Sahara Mendebala; Belgikak Kongo, Burundi eta Ruanda; Herbehereek Indonesia; Italiak Libia, Etiopia, Eritrea eta Somalia.
|
|
|
Iduri luke menturaz populuen autodeterminazio eskubideak nazionalitateen printzipioa gainditu duen unetik hona, mundu osoko bakearen oinarriak finkatuak ditugula eta, eskubide horren aplikazioa Nazio Batuen Erakundearen kontu utziz geroz, gaurko mundua
|
bide
onetik daramagula.
|
|
|
Gehiago oraino, ene irudipena da, Joanes Paulo II.ak, bere aitzineko aita sainduen
|
bide
beretik, baina haiek baino urrunago aitzinatuz, aita Woronieckiren irakaspenari esker, 1995eko urriaren hastean, New Yorkeko Nazio Batuen Biltzar Nagusian eman zuen hitzaldi garrantzitsuan, giza eskubideen oinarriak eta eremuak finkatu nahi izan zituela, zehazki bereiziz honela munduko estatuburuen aitzinean gizakien eskubideak eta beti ahanzten diren nazioen eskubideak:
|
|
|
Eta
|
bide
horretatik joan ziren aita sainduak eta haien kontseilariak, berpizkunde arte bederen, nahiz XIII. mendean Ramon Llull kataluniar dohatsuak beste asmorik izan zuen.
|
|
|
Ez dezagun ahantz Mao Zedong lemazain handia ere
|
bide
beretik zebilela, fusilaren puntan zegoela boterea irakasten zuelarik.
|
|
|
Geroztik, 1948an, onartu zen Gizakien eskubideak goraki iragartzen dituen Deklarazio Unibertsala, baina ez da oraino nehon agertzen munduko Nazioen Eskubideak, orokorrean eta
|
bide
beretik, iragartzen dituen nazioarteko hitzarmenik. Baitezpada kontuan hartzeko puntua da hau, ezen Justiziak eta Askatasunak zenbait galde garrantzitsu eginarazten dizkigute gaurko munduan?
|
|
|
Hau da, arrasto faltsua izan zitekeen Van’t Hoff. Hau da, arrastoak bilatzeko
|
bide
faltsua izan zitekeen Van’t Hoff. Hau da, entziklopediako beste letra batzuetan begiratu zuen beharbada.
|
|
|
Nirekin arazoak zituela esan ohi zuen, etengabe antzaldatzen nintzelako –hasi zen gelan alderik alde ibiliz berriro ere– Zein gutxi garen bizitzan! Bere arkatz gorria edo koaderno urdina eskuetatik kendu eta erabat galdurik, ezertarako adorerik gabe ikusten nuen, eta saiatu nintzen
|
bide
horretatik aurrera egin zezan, baina alferrik izan zen, berak idazlea izan nahi baitzuen. Literatura sentimenduen erlijio gisa bizi zuen, are gehiago esango nuke, erlijio horren fanatikoa zen, bere itxura, bizimodu eta poseetan idazle bat izatera iritsi zen, baina inoiz ezer idatzi gabe.
|
|
|
–Nola igartzen den, Pello –eta ez gaizkira hartu–, kanpoan bost urte egin dituala! Ez duk horretara ausartuko don Kosme, ez baitzaio komeni,
|
bide
hori herriarentzat interes orokorrekoa baita, eta bere aldeko azpildar asko, edo batzuk behintzat, galduko bailituzke, bidearen aurka agertuko balitz. Eta bazekik hauteskundeak dei ditzakegula, jendea gure alde jartzea erdiesten badugu.
|
|
|
Herriko etxe baserri kasik gehienetatik zegoen ordezkariren bat, baita Patxiren eskuetatik pasatutako ikaslerik gehienak ere, elizako kanpaiak arratsaldeko laurak jo zituenean. Orduan, Patxik hitza hartu, eta hitzaldi sutsua egin zuen,
|
bide
hura anaitasunaren bidearekin lotuz. Gero, bertso zaharrak kantatzen hasi zen, han zeudenak batu egiten zitzaizkiola.
|
|
|
Azpilgo
|
bide
nazkagarriak!, zulo eta hauts, hauts eta zulo, baina bidezuloetako batean arrosa bat sortuko da noizbait, zer arraio sortuko da!, edo deabrua aterako da lurpetik, deabrua lur gainean dugu ordea hemen Azpilen, etxegile diru goseak new york urdaiazpikoa amets...
|
|
|
Oraindik ere zurekin txoratuta dago Joseba. Nik ez dakit zer gertatuko zitzaion zu baztertuta Ainhoarengana hurbiltzeko, baina argi dago ez zuela
|
bide
egokia hartu, eta orain lehengora itzuli nahi duela.
|
|
2004
|
|
|
Azertu bat izan zela ikusirik, eta seme alabarik ez zeukanez, bere ilobari deitzea erabaki zuen, inprimategian lagun ziezaion. Beraz,
|
bide
horretatik sartu zen aita Estatu Batuetan. Baina aurretik ezkondu egin zen, ez baitzegoen prest bere Leena maitea barik Palestinatik irteteko.
|
|
|
–Gizarteak dibertsitatea, ezberdin izate hori, ulertu, onartu eta bereganatu egin behar du, dibertsitate hori norbereganatzea lagungarria eta aberasgarria baita eta, azken batean, ezinbestekoa baita gizarte berean elkarrekin modu atsegin eta egokian bizi ahal izateko. (...) Euskal Herriak, integrazio
|
bide
horri jarraituz, euskara, gaztelania eta frantsesa, bat zein besteak, hiru hizkuntzak onartu behar ditu, hirurak baitira aldi berean gure kultura ondarearen oinarri eta osagarri?. 49
|
|
|
Askotariko izaeraren aldeko defentsa ez da lurralde jakin batean hiru nazionalitate elkarren gainka, kontrakarrean, bizitzen jarraraztea, munduan dauden berezko sei mila herri nortasunei, zein bere lurraldean, berezko nortasunean bizitzeko hizkuntzazko eta kulturazko aukera ematea baizik. Bide hori da pluraltasunaren
|
bide
demokratikoa, ez nazio identitate batzuk espazio berean nahasiaz mendekoen eta menderatzaileen harremanetan usteltzea. Zer integrazio mota dago izan ere horrelako estatus egoera batean Estatuaren estalperik ez duten mendeko aberkideentzat?
|
|
|
Edozein modutan ere, asmoak asmo, hizkuntzaren funtzio andana ez dago gure esku, eta dagokion eginkizuna gure gogoaren gainetik beteko du. Kasu honetan, gainera, euskararen aldeko borroka daukagu tartean, eta ez dirudi oso
|
bide
egokia denik gure hizkuntza nazionalaren izaera itxuragabeki narrasten aritzea. Alajainkoa, bestela ere badu areriorik franko.
|