|
2013
|
|
|
Teodosioren erregealdiak berarekin ekarri zuen Inperioaren beste transformazio bat bukaraztea, Konstantinoren garaian hasitako kristautzea, alegia. Konstantinoren ediktuak, Milanen 313
|
urtean
eman zen horrek, amaiarazi egin zuen kristauen aurkako pertsekuzio ofiziala. Konstantino egonarri gutxikoa zen teologiako zorroztasunekin, eta ahalegin handiak egin zituen kristau herriaren batasunaren alde.
|
|
|
Ondorenez, haustura donatistari eta heresia ariotarrari aurre egin behar izan zien. Lan horrek gailurra jo zuen Nizeako kontzilioan, 325
|
urtean
. Edozein kasutan ere, Erromako kultu zaharrek iraun egin zuten, eta Teodosioren agintaldia arte, ekialdeko enperadoreek onartu zuten pontifex maximus titulua.
|
|
|
Inperioak gida-lerroren bat ematea nahi zuten jurista horiek, eta halakoa jaso zuten, jaso ere, K. o. 426
|
urtean
, Aipamenen Legeari esker. Lege hori Ekialdeko enperadore zen Teodosio II.aren izenean, eta Mendebaldeko enperadore zen Valentiniano III.aren izenean aldarrikatu zen (biak ere Teodosio I.aren ilobak ziren).
|
|
|
V. mendean, Inperioko agintariek atzeman zuten beharrezkoa zela bilduma ofiziala egitea. Horrela, 429
|
urtean
, Teodosio II.ak batzordea izendatu zuen; batzorde horren ardura zen Konstantinoren garaietatik aldarrikatutako inperio legeria osoa biltzea.
|
|
|
Liburu horietan, legeak hurrenkera kronologikoaren arabera zeuden antolatuta, eta, legeen barruan, tituluak bereizten ziren. Bilduma nahiko goiz bukatu zen, 438
|
urtean
, alegia. Egiatan, lana Inperioaren ekialdeko zatirako pentsatuta zegoen, bertan betearaziko zelakoan; baina mendebaldeko gunera ere kopiak bidali ziren, eta, bertan, enperadore Valentiniano III.ak eta senatuak testua onetsi behar zuten.
|
|
|
Mendebaldeko Inperioaren gobernua Milanen ezarrita zegoen eta Ravenara aldatu zen, Adriatiko ondora. 410
|
urtean
, bisigodoek Erromako hiria arpilatu zuten. Egia esateko, Erromako hiriak aspaldi utzi zion zentro administratibo eta militar izateari.
|
|
|
Erroma arpilatu eta bi
|
urte
geroago, bisigodoek Galiako hego mendebaldera jo zuten, Loira haranaren hegoaldera, hain zuzen, eta euren hiriburua Tolosan ezarri zuten. Antzeko baldintzetan onartu zen burgundioak Galiaren ekialdean kokatzea.
|
|
|
Worms izan zen euren hiriburua. 429
|
urtean
, bandaloak, Espainiara Galiatik etorri ziren horiek, Afrikan finkatu ziren, eta, denbora laburrean, bertan ezarri zuten, Inperioaren mugen barruan gainera, euren erreinu independentea. 455 urtean, eurek ere Italia inbaditu eta Erroma arpilatu zuten.
|
|
|
429 urtean, bandaloak, Espainiara Galiatik etorri ziren horiek, Afrikan finkatu ziren, eta, denbora laburrean, bertan ezarri zuten, Inperioaren mugen barruan gainera, euren erreinu independentea. 455
|
urtean
, eurek ere Italia inbaditu eta Erroma arpilatu zuten. Azkenean, 476.urtean, Mendebaldeko azken enperadore erromatarrak uko egin zion bere tronuari.
|
|
|
494
|
urtean
, aita santu Gelasio I.ak, Ekialdeko enperadore Anastasiori gutuna idatzi zionean, bere teoria azaldu zion. Teoria horren arabera, bi agintari desberdinek gobernatzen dute mundua, sacerdotium eta imperium deiturikoek, alegia.
|
|
|
Lege horien aurreneko adibide ezaguna ediktu bidez argitaratu zen. Eurikok, bisigodoen erregeak, aldarrikatu zuen ediktua 466 eta 484
|
urte
bitartean. Ziur asko, 475 urtean argitaratu zen, Eurikok orduan bere gain hartu baitzuen lehenago Galiako prefektu erromatarrari zegokion agintea.
|
|
|
Eurikok, bisigodoen erregeak, aldarrikatu zuen ediktua 466 eta 484 urte bitartean. Ziur asko, 475
|
urtean
argitaratu zen, Eurikok orduan bere gain hartu baitzuen lehenago Galiako prefektu erromatarrari zegokion agintea. Zuzenbide germaniar tradizionalek euren baitara bildu zuten gizartean sustraituriko ohitura bisigodoa.
|
|
|
Horixe gertatu zen, kasurako, honako arau hau aplikatzean: ezin zen akziorik egikaritu, hogeita hamar
|
urtetik gora
gertatutako egitateei buruz. Eurikoren Kodea idatzi zutenek ondo baino hobeto zekizkiten zuzenbide erromatarraren gorabeherak.
|
|
|
VI. mendearen hasieran, zuzenbide erromatarrari buruz zehatz mehatz hiru bilduma agertu ziren, gobernadore barbaroen mendekoentzat. Teodorikoren Ediktua, gutxi gorabehera, 500
|
urte
inguruan aldarrikatu zen; zehatz esateko, Teodoriko Handiak, Italian ostrogodoen errege izan zenak, aldarrikatu zuen. Teodoriko Handiak, politikaren ikusmiratik, egoki ikusi zuen bere burua ekialdeko enperadorearen ordezkari moduan aurkeztea Konstantinopolisen.
|
|
|
Material erromatarren bilduma horietatik eragin handiena izan zuena Lex Romana Visigothorum izan zen; horrek izen ezagunagoa ere badu, Alarikoren Laburpena, alegia. Alariko II.ak, bisigodoen erregeak, aldarrikatu zuen bilduma hori 506
|
urtean
, bere mendeko erromatarrentzat. Beharbada, Alariko II.ak ahaleginak egin nahi zituen haien leialtasuna ziurtatzeko, frankoen atakearen aurrean (Gundobadoren burgundioak frankoen aliatuak baitziren).
|
|
|
Beharbada, Alariko II.ak ahaleginak egin nahi zituen haien leialtasuna ziurtatzeko, frankoen atakearen aurrean (Gundobadoren burgundioak frankoen aliatuak baitziren). Frankoen atakearen ondorioz, bisigodoak galtzaile atera ziren Vouglen, Poitiersen ondoan, 507
|
urtean
. Horrela, Espainiara bildu zen erreinu bisigodoaren zatirik handiena.
|
|
|
Zuzenbideak, ordu arte, izaera pertsonala izan zuen, baina, harrezkero, lurralde izaera eskuratu zuen, eta, ondorenez, aplikagarri bihurtu zen erreinuko biztanle guztientzat. Praktikan, bisigodoen lan honek bere agintea hedatu zuen frankoen erreinura ere; bisigodoek 507
|
urtean
eta burgundioek 532 urtean erreinu horretatik alde egin zutenetik, erreinu hori antzinako Galia osora zabaldu zen. Egiatan, frankoek zuzenbidearen printzipio pertsonalista onartu zuten; baina ez zuten zuzenbide erromatarrari buruzko bildumarik aldarrikatu.
|
|
|
Zuzenbideak, ordu arte, izaera pertsonala izan zuen, baina, harrezkero, lurralde izaera eskuratu zuen, eta, ondorenez, aplikagarri bihurtu zen erreinuko biztanle guztientzat. Praktikan, bisigodoen lan honek bere agintea hedatu zuen frankoen erreinura ere; bisigodoek 507 urtean eta burgundioek 532
|
urtean
erreinu horretatik alde egin zutenetik, erreinu hori antzinako Galia osora zabaldu zen. Egiatan, frankoek zuzenbidearen printzipio pertsonalista onartu zuten; baina ez zuten zuzenbide erromatarrari buruzko bildumarik aldarrikatu.
|
|
|
527
|
urtean
tronua eskuratu zuen gizonaren izena zuzenbide erromatarrari behin betiko lotuta geratu zen. Justiniano Naissustik hurbil jaio zen (egungo Serbian, Ni?
|
|
|
Haren emazte Teodorak, aurretiaz aktore izan zenak, eragin handia izan zuen Justinianorengan. Horren erakusgarri, Teodora 548
|
urtean
hiltzeaz geroztik, Justinianoren lana legegile gisa asko murriztu zen. Justinianoren jeneralek, Narsesek eta Belisariok, hainbat ahalegin egin ondoren, bandaloei Afrikako iparraldea kendu zitzaien, eta, horrekin batera, Inperioaren agintea berrezarri zen Italiako erreinu ostrogodoaren gainean.
|
|
|
Digestoa hiru
|
urtetan
egin zen. Horretarako, bildumariek eskura zuten materiala laburtu behar izan zuten, ahalak eta leherrak eginez emaitzarik koherenteena erdiesteko.
|
|
|
VI. mendean, lege materialen bilduma osatu zen, Justiniano enperadore bizantziarraren aginduz, eta bilduma horretan du iturburua zuzenbide erromatar zaharretik ezagutzen dugun zatirik handienak. Bilduma hartan jasotako testuak mila urteko eta etenik gabeko garapen juridikoaren emaitzak dira; mila
|
urte
horietan zehar, zuzenbide erromatarrak zenbait bereizgarri bereganatu zituen, eta bereizgarri horiekin behin betiko identifikatuta geratu zen. Milurteko horretan, gutxi gorabehera, K. a. 500 urtetik K. o.
|
|
|
Bilduma hartan jasotako testuak mila urteko eta etenik gabeko garapen juridikoaren emaitzak dira; mila urte horietan zehar, zuzenbide erromatarrak zenbait bereizgarri bereganatu zituen, eta bereizgarri horiekin behin betiko identifikatuta geratu zen. Milurteko horretan, gutxi gorabehera, K. a. 500
|
urtetik
K. o. 550 urtea arte, Erroma guztiz hedatu zen, estatu hiri txikia zena mundu osoko inperio bihurtuz.
|
|
|
Milurteko horretan, gutxi gorabehera, K. a. 500 urtetik K. o. 550
|
urtea
arte, Erroma guztiz hedatu zen, estatu hiri txikia zena mundu osoko inperio bihurtuz. Politikaren ikuspuntutik ere bilakaera gertatu zen:
|
|
|
Zuzenbide erromatarrak, jarraitzaile sutsuak dituen bezainbeste, aurkari zorrotzak ere izan ditu. H. E. Jolowiczek 1947
|
urtean
adierazi zuenari helduta, aurkariek hiru arrazoi erabiltzen zituzten aurka jartze hori oinarritzeko. Lehenengo eta behin, zuzenbide erromatarra sistema arrotza da, esklaboen gizarte zehatz bati dagokiona eta gizarte planteamendu guztietatik at geratzen dena.
|
|
|
1947
|
urtean
argitaratu zena.
|
|
|
Berrogeita hamar
|
urte
beranduago, nolabaiteko krisian daude oraindik erromanistak. Zernahi gisaz, zuzenbide erromatarrak Europako kulturari egin dion ekarria gaur egun berriro aztertu behar da, eta sakonago aztertu ere.
|
|
|
Eztabaida horren ondorioz, K. a. 451
|
urtean
, deialdia egin zen, hamar herritarrez batzordea osatzeko. Herritar horiei dezenbiro deitu zitzaien.
|
|
|
–XII Taulak? izeneko legearen aldarrikapenetik bostehun
|
urte
geroago, erromatarrak harro harro jartzen ziren, lege horri berriro erreparatuz gero. Ildo horretatik, Tito Livio historialariak legeari buruz adierazi zuen, zuzenbide publiko eta pribatu osoaren iturria?
|
|
|
Hala izan zen, formulak eta egutegia argitaratu arte. Tradizioaren arabera, argitalpena K. a. 300
|
urtean
gertatu zen, gutxi gorabehera, pontifizeengana jotzeko aukera plebeioei zabaldu zitzaienean.
|
|
|
Jatorrian, bi kontsul ziren magistratu, eta
|
urtean
urtean hautatzen ziren halakoak. Bi kontsul horiek erregearen ordez jarri ziren estatuaren burutzan, eta eurek bereganatu zuten gobernu jarduera guztien gaineko erantzukizuna.
|
|
|
Jatorrian, bi kontsul ziren magistratu, eta urtean
|
urtean
hautatzen ziren halakoak. Bi kontsul horiek erregearen ordez jarri ziren estatuaren burutzan, eta eurek bereganatu zuten gobernu jarduera guztien gaineko erantzukizuna.
|
|
|
Justizia administrazioa haien eginkizunetatik bat besterik ez zen; baina prozedurak berrikuntzarako eremu txikia ahalbidetzen zuen. Erroma hedatu zenean, magistratu berezi baten kargua sortu zen K. a. 367
|
urtean
. Horri pretore deitu zitzaion, urtean urtean hautatzen zen eta haren eginkizun bakarra zen justizia administratzea.
|
|
|
Erroma hedatu zenean, magistratu berezi baten kargua sortu zen K. a. 367 urtean. Horri pretore deitu zitzaion,
|
urtean
urtean hautatzen zen eta haren eginkizun bakarra zen justizia administratzea. Egiatan, ez zeukan horretarako heziketa berezirik, baina, ustez behintzat, berak gainbegiratu behar zuen akzio juridiko bakoitzaren alde formala.
|
|
|
Erroma hedatu zenean, magistratu berezi baten kargua sortu zen K. a. 367 urtean. Horri pretore deitu zitzaion, urtean
|
urtean
hautatzen zen eta haren eginkizun bakarra zen justizia administratzea. Egiatan, ez zeukan horretarako heziketa berezirik, baina, ustez behintzat, berak gainbegiratu behar zuen akzio juridiko bakoitzaren alde formala.
|
|
|
1984
|
urtean
brontzezko taula batzuetan aurkitutako inskripzioa. Taula horiek Irniren udal legearen bi herenak jasotzen zituzten Espainian.
|
|
|
K. a. 100
|
urtean
, gutxi gorabehera, Quintus Scaevola izeneko juristak tratatu laburra argitaratu zuen zuzenbide zibil osoari buruz. Liburuaren lehenengo zatia testamentuei, legatuei eta testamenturik gabeko oinordetzari buruzkoa izan zen.
|
|
|
Constitutio Antoniniana izenekoa, aldiz, K. o. 212
|
urtean
aldarrikatu zen. Aldarrikapen horren eragile nagusiak, eskuzabaltasunari lotutakoak baino gehiago, arrazoi fiskalak izan ziren.
|
|
|
Juristok Papiniano, Paulo eta Ulpiano izan ziren. Handik
|
urte
batzuetara, horiek juristarik bikainenak izan zirela ulertu zen. Hiru horiek Inperioko ofiziorik gorena izan zuten, pretorearen prefektu izan baitziren.
|
|
|
Pretoriar matxino batzuek Ulpiano erail zuten K. o. 223
|
urtean
(Papiniano exekutatua izan zen, Karakalaren aginduz, hamar urte lehenago), eta, erailketa horrekin, epealdi klasikoa bukatu zen. Gure aroko bigarren mendeak bakea eta egonkortasuna ekarri zizkion Erromako Inperioari, halakoak ez-ohikoak baziren ere.
|
|
|
Pretoriar matxino batzuek Ulpiano erail zuten K. o. 223 urtean (Papiniano exekutatua izan zen, Karakalaren aginduz, hamar
|
urte
lehenago), eta, erailketa horrekin, epealdi klasikoa bukatu zen. Gure aroko bigarren mendeak bakea eta egonkortasuna ekarri zizkion Erromako Inperioari, halakoak ez-ohikoak baziren ere.
|
|
|
Inperio hori ezin zen gobernatu, batasun bakuna izango balitz bezala. 284
|
urtean
, Diokleziano enperadore izendatu berriak Inperioaren gobernua berrantolatzeko lanari ekin zion. Dioklezianok, sortzez dalmaziarra zenak, Erromara lehenengo bisita egin zuen, enperadore moduan orduko hogei urte zeramatzanean.
|
|
|
284 urtean, Diokleziano enperadore izendatu berriak Inperioaren gobernua berrantolatzeko lanari ekin zion. Dioklezianok, sortzez dalmaziarra zenak, Erromara lehenengo bisita egin zuen, enperadore moduan orduko hogei
|
urte
zeramatzanean. Inperioan bi zati bereizi zituen, ekialdekoa eta mendebaldekoa, eta Augustus bat jarri zuen zati bakoitzaren buru.
|
|
|
IV. mendearen bukaeran, nolanahi ere, eurek ere barbaroen presioa sentitzen hasi ziren. 376
|
urtean
, bisigodoak Trazian sartu ziren eta Ekialdeko Inperioaren gudarostea garaitu zuten Adrianapolisen; kontuan izan behar da Adrianapolis eta Konstantinopolisen arteko aldea 220 kilometrokoa besterik ez zela. Teodosio I.ak egoera berrezarri zuen, horrek ekialdeko gudarostearen, barbarizazioa?
|
|
|
Bera izan zen azken enperadore handi eta gerraria. Aurrekaririk gabeko tratatu horrek, 382
|
urtean
, bisigodoei ahalbidetu zien Danubioren hegoaldean ezartzea, tribu autonomo gisa; horrela, bisigodoek ez zuten aldatu behar izan euren tribu antolaketa, eta euren lege propioei eutsi zieten.
|
|
|
Teodosio 395
|
urtean
hiltzeaz geroztik, Inperioaren zatiketa formala gertatu zen, bi aldeak bereiziz. Zatiketa horren uztarria izan zen, izan ere, baliabideak ekitatez banatzea.
|
|
|
Azken kasu hori adierazgarria da, Erromak zuzenbidea nolako kautelarekin eraldatzen zuen atzemateko. Arean ere, zuzenbide zibilak gaitasun juridikoa aitortzen zion adingabeari, adingabe hori puberra izanez gero; azkenean, pubertaroa hamalau
|
urtetan
ezarri zen. Adin horrekin, adingabea ezkon zitekeen, eta, aitaren ahalari begira independente izanez gero, bere kabuz administra zezakeen adingabeak bere ondarea.
|
|
|
Berehalako ondorioa hauxe izan zen: inork ere ez zuen nahi kontratatu hogeita bost
|
urtetik beherakoekin
(pretoreak aipatutako muga hori baitzen), salbu eta pertsona independenteren batek aholkua ematen zienean hogeita bost urtetik beherako horiei.
|
|
|
Berehalako ondorioa hauxe izan zen: inork ere ez zuen nahi kontratatu hogeita bost urtetik beherakoekin (pretoreak aipatutako muga hori baitzen), salbu eta pertsona independenteren batek aholkua ematen zienean hogeita bost
|
urtetik beherako
horiei.
|
|
|
Hori dela eta, halakoak ere zuzenbidearen eremuan barneratu behar izan ziren beren beregi. K. a. 242
|
urtean
, bigarren pretorea ezarri zen; bigarren pretore horrek, zehatz mehatz, arazoak aztertu behar zituen, alderdietatik bat edo biak pelegrinak zirenean. Harrezkero, pretoreak elkar bereizi ziren:
|
|
|
Izan ere, Julio Zesarrek argiro argiro gutxietsi zituen Errepublikaren erakundeak: eraila izan zen, K. a. 44
|
urtean
. Konspirazioaren arduradunak, Bruto eta Casio, herritarren pretorea eta pelegrinen pretorea ziren, hurrenez hurren, une horretan.
|
|
|
Pretorearen ediktuak prestakuntza maila handia erdietsi zuen, eta, ondoz ondoko pretoreek urtero urtero ediktua argitaratu arren, nekez hobe zitekeen halakoa
|
urte
batetik bestera. II. mendearen hastapenetan, Adriano enperadorearen agintaldian zehar, Juliano juristak iraunkortasunez itxura berria eman zion ediktuari.
|
|
|
Justinianoren Bildumaren zatirik esanguratsuena Kodeak eta Digestoak osatzen zuten, baina testu konplexuegiak ziren, ikasleei ikastaldiaren hasierako
|
urteetan
emateko; ondorenez, Justinianok agindu zuen testuekin batera,. Erakunde, berriak eskaintzea, lau mende lehenago Gaiok egindakoetan oinarritutakoak.
|
|
|
Justinianok konstituzioak aldarrikatzeari ekin zion, 565
|
urtean
hil zen arte. Nobela horietako asko grezieraz idatzi ziren eta modu pribatuan bildu ostean, Corpus iuris civilis edo «Zuzenbide zibilaren Korpus» izena jasoko zuenaren beste hiru zatiei gehitu zitzaizkien; izen hori erabili zen, zuzenbide hori eta elizaren zuzenbide kanonikoa bereizteko.
|
|
|
Arean, Justinianoren bildumarik gabe, ezer gutxi jakingo genuke gure zibilizazioaren hasierako zuzenbidearen inguruan. Guri zuzenean heldu zaigun zuzenbide klasikoa urria da benetan; adibiderik onena Gaioren Erakundeak osatzen dute, eta horren testu osoa ez zen aurkitu 1816
|
urtea
arte.
|
|
|
VIII. mendean bilduma ofizial labur bat agertu zen grezieraz, Ecloga deitutakoa, eta horren helburua zen Justinianoren zuzenbidea aldaraztea, Bizantzioko eguneroko bizitzari egokitzeko. 900
|
urtearen inguruan
, enperadore Leon Jakintsuak diru-laguntza eman zuen, Justinianoren zuzenbidea grezieraz berregin zedin; horren emaitza Basilica lana izan zen, eta testu bakar horretara bildu ziren Digestoa, Kodea, Erakundeak eta Nobelak. Lan horretako testuekin batera eskolioak agertzen ziren, hau da, Justinianoren garaiko juristek eginiko iruzkinei buruzko oharrak, eta halakoek berebiziko garrantzia zuten batzuetan, latinezko jatorrizko testuaren esangura ulertzeko.
|
|
|
Bizantzioko Inperioaren neurriak, bestalde, urrituz joan ziren emeki emeki, eta azkenean, 1453
|
urtean
inperio horrek amore eman behar izan zuen, Turkiaren erasoaldiaren aurrean. Hala eta guztiz ere, Bizantzioko zuzenbide erromatarraren bertsio greziarrak aurrera egin zuen Balkanetan zein Errusian, eta bertako enperadoreak Bizantzioko enperadoreen oinordekotzat hartu ziren.
|
|
|
III eta IV. mendeetan, tokiko ohitura gero eta gehiago hedatu zen, eta, ondorenez, Inperioaren gobernuak bere burua behartuta ikusi zuen, ohitura lege gisa aitortzera, baina aitorpen hori kontrolatzera, batez ere, ohiturak, legea osatu beharrean, horrekin gatazkan sartzen zenerako. 319
|
urtean
, Konstantino enperadoreak aitortu zuen ohituraren agintea eta horren erabilera luzea garrantzitsuak zirela eta ezin baztertuzkoak; baina, edozein kasutan ere, enperadoreak adierazi zuen ohitura baliozkoa izango zela, arrazoiaren eta zuzenbide idatziaren aurkakoa ez zen heinean (C. 8, 52 (53), 2).
|
|
|
Baldo XIV. mendearen bigarren erdian nagusitu zen, 1400
|
urtean
hiltzeko. Zuzenbide zibilaz landara, zuzenbide kanonikoaren nahiz feudalaren gaineko iruzkinak ere egin zituen, eta iritzia (consilium) hobetu zuen, hots, kasu zehatzak ondorioztatuko gai juridikoei buruzko eztabaida.
|
|
|
Politiano izeneko humanista ez zen jurista, baina konturatu zen F hori sakon aztertu behar zela; beraren ustetan, F zen Justinianok aita santu Vigiliori 550
|
urtean
bidalitako eskuizkribua (eta, seguru asko, halaxe zen). Lorenzo Eskuzabalak baimena eman zion Politianori, F. eta argitalpen inprimatua alderatzeko.
|
|
|
Humanismo juridikoaren lehenengo epealdi horren juristarik ospetsuena Italiako Andrea Alciato izan zen (Alciatus). Zäsi baino hogeita hamar
|
urte
gazteagoa izan arren, hiru liburu txiki argitaratu zituen, eta, horri esker, Zäsik eta biek urte berean erdietsi zuten ospea, 1518an. Liburu horietatik, Paradoxa izenekoak lortu zuen entzute handiagoa (jasotako iritzien kontrako erantzunak bildu zituen bertara).
|
|
|
Humanismo juridikoaren lehenengo epealdi horren juristarik ospetsuena Italiako Andrea Alciato izan zen (Alciatus). Zäsi baino hogeita hamar urte gazteagoa izan arren, hiru liburu txiki argitaratu zituen, eta, horri esker, Zäsik eta biek
|
urte
berean erdietsi zuten ospea, 1518an. Liburu horietatik, Paradoxa izenekoak lortu zuen entzute handiagoa (jasotako iritzien kontrako erantzunak bildu zituen bertara).
|
|
|
Alciatok Avignonen irakatsi zuen 1518tik 1522ra, eta metodo juridiko berria sartu zuen bertan; irrikaz onartutako metodo hori mos gallicus izenarekin ezagutu zen, mos italicus deitutako tradiziozko metodo bartolistatik bereizteko. 1529
|
urtetik
, Alciatok Bourgesen irakatsi zuen, humanismo juridikoaren topagune nagusi bihurtu zen tokian. Bourges hugonoteen gotorlekua zen, jurista humanista ezagunenak protestanteak baitziren.
|
|
|
Lehendabiziko humanista kristauen kezka nagusia zen testuen kalitatea hobetzea, baina horretarako Politianoren ildoari ekin beharrean, alegia, testuok Florentziako eskuizkribuarekin alderatu beharrean, neurri handi batean susmoen mende jardun zuten, Antzinaroari buruz zekitena erabilita, testuak esan nahi zuena asmatzeko. 1553an, Politiano hil eta ia hirurogei
|
urte
beranduago, Lelio Torellik Espainiako Antonio Agustin jakintsuarekin batera Digestoren argitalpena egin zuen, Florentziako eskuizkribuan oinarrituta.
|
|
|
Detektibeen antzeko lan arretatsua burutu ostean, Errepublikaren hasierako XII Taulen Legea ia ia berregin zuten. 1515
|
urtean
, Frantziako Aymar du Rivailek, Pavian Alciatoren maisuekin ikasi zuenak, Historia iuris civiles et pontificii izenekoa argitaratu zuen. Horren kontakizun nagusia Digestoko «zuzenbidearen jatorria»ri buruzkoa zen, Ponponioren 1.2.2 zati luzea, eta Liviok Errepublikaren hastapenetan eginiko kontakizunarekin osatu zuen berori.
|
|
|
Tomanek azaldu zuen bezala, Frantziako lurraren jabetza zuzenbideak arautzen zuen buruen buruenik ere, eta Erdi Aroan Libri feodorum deitutakoak Corpus iurisean sartu arren, zuzenbide feudalak ez zuen zerikusirik benetako zuzenbide erromatarrarekin. Antitribonianus izeneko lana 1552an idatzi zuen, baina ez zen argitaratu 1603
|
urtea
arte, egilea hil ostean. Lan horretan, Tomanek azaldu zuen Frantziako jurista Frantziako auzitegi batean sartzen bazen, gainean jabetza eta oinordetzaren inguruan zekiena bakarrik hartuta, nahiko kualifikatuta egongo zela, Amerikako basatien artetik heldu izan bazen bezala.
|
|
|
Horren eretzean, Erakundeak izenekoaren metodo laburra eta sistematikoa gailendu zuen beste guztien gainetik. Humanista gutxik zokoratu zituzten aurreko programak berri horiek hartzeko, eta euren artean François Connan (Connanus), 1551
|
urtean
hil zena, eta Hugo Doneau (Donellus)() aipa daitezke.
|
|
|
Zuzenbidearentzat antolaketa logikoa eta behin betikoa aurkitu nahian, XVI. mendearen azken
|
urteetako
juristek inprimatzearen aukera guztiak jorratu zituzten, Peter Ramus frantsesak proposatutako oholez baliatuz orokorrean. Taulei esker, modu diagramatikoan ikus zitekeen kategoria orokor eta berezien arteko harremana.
|
|
|
Dumoulinen lanik kontuzkoena Pariseko Ohiturari eginiko iruzkina izan zen, 1538
|
urtean
agertutakoa. Ohiturak behin betiko forma hartu zuen 1510ean, eta iruzkina latinez idatzi zen.
|
|
|
Zalantzan jarri zuen Libri feudorum deitutakoak indarrean ote zeuden Corpus iurisean. Horren bildumaria izan zen Obertusek ez zeukan kargu ofizialik, eta, ondorenez, ezin esan zitekeen bildumak Justinianoren testuen balioa zuenik, horrela izan arren hirurehun
|
urtetan
(Opera omnia, 1681, 1.115, 815). Zernahi gisaz, Pariseko Ohituraren edukia aztertzean feudoak xehetasunez aipatu zituenean, Dumoulin iruzkingileen doktrinaz baliatzeko prest agertu zen.
|
|
|
Alberico Gentilik, protestante italiarrak, zuzenbidea ikasi zuen Perugian, tradizio bartolistari estu estuan lotuta. Erlijio kontuak zirela medio, Italiatik irten eta Ingalaterrara heldu zen 1580an; bi
|
urte
beranduago De iuris interpretibus dialogi sex argitaratu zuen, eta bertan, amorruz defendatu zuen Bartoloren metodoa, Frantziako eskola humanistaren kontra. Horren azalpenaren oinarriak gogoeta praktikoak izan ziren.
|
|
|
Eskozian ez zegoen epaile profesionalek osatutako auzitegi nagusirik, ezta ondo prestatutako juristen talderik ere. 1532
|
urtean
, epaile profesionalen auzitegi iraunkorra ezarri zen, The Court of Session deitutakoa, kontinenteko prozedura idatziaren ereduari helduta. Ahal zen ginoan, auzitegi horrek Eskoziako zuzenbide tradizionala aplikatu zuen, baina zuzenbide horrek konpondu ezin zituen kasuetan, berriro jotzen zen Ius communera.
|
|
|
Italiaren kasua salbuespena zen, zuzenbide erromatarra barbaroen kodeetako zuzenbidean bakarrik jasotzen zela zioen erregelari zegokionez. 553
|
urtean
, erreinu ostrogodoarekin gerra luze eta hondatzailea burutu ostean, Justinianoren jeneralek Bizantzioko agintearen mende jarri zuten Italia osoa, epealdi laburrerako izan arren; arean, hurrengo urtean, «aita santu Vigiliok hala eskatuta», Justinianok Sendespen Pragmatikoa aldarrikatu zuen, eta horren arabera, beraren bilduma Italiara ere zabaldu behar zen. 568 urtean inbasio lonbardiarra jasan eta gero ere, penintsularen alde batzuek harreman arruntak izan zituzten Bizantzioko inperioarekin, batez ere hegoaldeko zatiek, grezieraz mintzatzen zirenek, eta Ravenako eskualdeak, Bizantzioko exarkaren egoitza zenak.
|
|
|
Italiaren kasua salbuespena zen, zuzenbide erromatarra barbaroen kodeetako zuzenbidean bakarrik jasotzen zela zioen erregelari zegokionez. 553 urtean, erreinu ostrogodoarekin gerra luze eta hondatzailea burutu ostean, Justinianoren jeneralek Bizantzioko agintearen mende jarri zuten Italia osoa, epealdi laburrerako izan arren; arean, hurrengo
|
urtean
, «aita santu Vigiliok hala eskatuta», Justinianok Sendespen Pragmatikoa aldarrikatu zuen, eta horren arabera, beraren bilduma Italiara ere zabaldu behar zen. 568 urtean inbasio lonbardiarra jasan eta gero ere, penintsularen alde batzuek harreman arruntak izan zituzten Bizantzioko inperioarekin, batez ere hegoaldeko zatiek, grezieraz mintzatzen zirenek, eta Ravenako eskualdeak, Bizantzioko exarkaren egoitza zenak.
|
|
|
553 urtean, erreinu ostrogodoarekin gerra luze eta hondatzailea burutu ostean, Justinianoren jeneralek Bizantzioko agintearen mende jarri zuten Italia osoa, epealdi laburrerako izan arren; arean, hurrengo urtean, «aita santu Vigiliok hala eskatuta», Justinianok Sendespen Pragmatikoa aldarrikatu zuen, eta horren arabera, beraren bilduma Italiara ere zabaldu behar zen. 568
|
urtean
inbasio lonbardiarra jasan eta gero ere, penintsularen alde batzuek harreman arruntak izan zituzten Bizantzioko inperioarekin, batez ere hegoaldeko zatiek, grezieraz mintzatzen zirenek, eta Ravenako eskualdeak, Bizantzioko exarkaren egoitza zenak. Hori guztia zela medio, Italiako lurralde horietan Digestoa ez ezik, Justinianoren zuzenbidearen beste zati batzuk ere ezagutu eta erabili ohi ziren.
|
|
|
Ezin daiteke ezbairik gabe baieztatu zuzenbide erromatarraren ikerketari ekin zitzaiola, baina Erromak utzitakoaren zati izanda, zentzuzkoa dirudi zuzenbide hori hezkuntza sendo baten osagai esanguratsua izatea, elizgizonen kasuan batik bat. San Isidoro Sevillakoaren Etymologiae entziklopedikoak, gutxi gorabehera 620
|
urtean
idatzitakoak, zuzenbide erromatarraren erreferentzia iturri kontuzkoenak izan ziren Europa osoan barrena, Italia bazter utzita. San Isidorok zekien zuzenbide erromatarrak Inperioaren mendebaldeko zuzenbide arruntean zuen iturburua; arean, legegile erromatar garrantzitsuenak zerrendatzen dituenean, Justiniano aipatu ere ez du egiten.
|
|
|
774
|
urtean
, Carlomagno errege frankoak lonbardoak garaitu eta bere semea tronuratu zuen errege gisa Pavian, Lonbardiako hiriburuan. Carlomagnok Alcuino Yorkekoa izeneko jakintsu anglosaxoniarraren eragina izan zuen.
|
|
|
Carlomagnok Alcuino Yorkekoa izeneko jakintsu anglosaxoniarraren eragina izan zuen. Izan ere, 781
|
urtean
ezagutu zuen berori, eta errege tutore ez ezik, aholkulari ere izendatu zuen, hezkuntza zein erlijioarekin lotutako gaietarako. Erroma caput munditzat hartzen zuen oroitzapena berpiztu zuen Alcuinok eta ideia hori izan zen, hain zuzen ere, «Carlomagnoren Berpizkunde» izenekoaren giltzarria.
|
|
|
Harrezkero, elizaren eta inperioaren arteko harremanek interes berezia erdietsi zuten. Aita santu Gelasio I.ak Anastasio enperadoreari 494
|
urtean
bidalitako gutunak ondorioztatu zuenari ekinez, aita santuek dekretalak aldarrikatu zituzten orokorrean aplikatzeko. Oraingoan, ordea, Carlomagnok eta horren oinordekoek guztientzako legeak egin ahal izatea eskatzen zuten, Inperioko zuzenbide erromatarraren ereduari ekinez, lege horien hartzailea zein naziotakoa zen kontuan hartu gabe, alegia, erkidegoaren adostasunaren beharrizanik gabe.
|
|
|
Autu horren unerik gorena heldu zen aita santu Gregorio VII.ak 1075
|
urtean
eginiko adierazpenarekin. Bertan, aita santuak inbestidurak debekatu zituen, alegia, enperadoreak eta gainerako printzeek zuten eskubidea, abade nahiz gotzainak euren karguei zegozkien eraztun eta makilaz inbestitzeko.
|
|
|
Digestoren hainbat eskuizkribu heldu dira egundaino eta horien guztien iturburua VI. mendeko kodex bat da, Pisan dagoena. 1406
|
urtean
Florentziako garaileek gerrako harrapakin moduan hartu zuten kodex hori, eta gaur egun Florentziako Liburutegi Laurentinan dago. Testu horren eta Digestoaren arteko harremana ez da zuzenekoa, ezpada XI. mendean idatzitako kopia galdu eta zuzendu baten bidezkoa; kopia hori Codex secundus izenarekin ezagutzen da.
|
|
|
Lehenengoek testu lonbardiarren interpretazio tradizionala aintzatetsi zuten; bigarrenek, ordea, erraz erabili zuten zuzenbide erromatarra, hutsuneak betetzeko zein Lonbardiako zuzenbidea interpretatzeko balio zuen zuzenbide orokor gisa. Ekarpen berri hori Liber Papiensis Expositio deitutakoan agertzen da laburtuta, 1070
|
urtea
aldera agertutakoan. Bertan, Italian luzaro kontsulta zitezkeen iturriei buruzko aipamenak jaso ziren, hots, Erakundeak, Kodea eta Epitome Juliani delakoei buruzkoak, baita Digestotik laburtutako bederatzi testu ere.
|
|
|
Ingalaterrako Ralph Niger teologoak mende bat beranduago idatzi zuenari ekinez, haren irakaspenen oinarriak Kodearen eta Erakundeen testuetan aurki zitezkeen, beraren auzitegi argudioetan Digestoa aipatu ez arren. 1076
|
urtean
, ulerbidez, Tuscanyko markesa zen Beatriceren Auzitegiak, Marturin zegoenak, lur baten titulartasunari buruzko auzia ebatzi behar izan zuen, monasterioaren eta edukitzailearen artean: monasterioak aurretiaz dohaintza baten bitartez eskuratutako jabetza erreklamatzen zuen; edukitzaileak, berriz, lur hori luzaroan eduki izana argudiatzen zuen.
|
|
|
Graziano monjeak 1140
|
urtea
aldera Concordantia discordantium canonum izenekoa argitaratu zuenean, aldaketa esanguratsua gertatu zen, eta agintedun bilduma horren bitartez, ustezko kontraesanak konpondu ziren. Lehenengo bildumariek ez bezala, Grazianok aukeratutako testuen azalpenak eman zituen, gero Decretum izenez ezagutuko zen lanean sartzeko.
|
|
|
Jurista horien ustetan, zuzenbide zibilak bakarrik eskaini ahal zituen edozein zuzenbide behar bezala interpretatzeko behar ziren teknikak, baita zuzenbide kanonikoa interpretatzekoak ere. 1160
|
urtea
aldera, jurista zibilistek onartu behar izan zuten zuzenbide kanonikoa zuzenbide zibilaren pareko jakintzagaia izanik, aintzatespen berbera merezi zuela; hala ere, bata eta bestea modu bereizian aztertzen saiatu ziren, aztergaia bibien esparrukoa izan arren, ezkontzaren edo lukurreriaren kasuan bezala.
|
|
|
1188 eta 1226
|
urte
bitartean, aita santuek emandako dekretalen bost bilduma agertu ziren. Gero, 1234 urtean, aita santu Gregorio IX.ak dekretalen laburpenen bilduma luzea aldarrikatu zuen, eta horren oinarri izan ziren, neurri handi batean, antzinako bilduma horiek.
|
|
|
1188 eta 1226 urte bitartean, aita santuek emandako dekretalen bost bilduma agertu ziren. Gero, 1234
|
urtean
, aita santu Gregorio IX.ak dekretalen laburpenen bilduma luzea aldarrikatu zuen, eta horren oinarri izan ziren, neurri handi batean, antzinako bilduma horiek. Espainiako Raimundo Peñaforteko domingotarrak argitaratutako lana Liber extra izenez ezagutu zen, egon ere, Grazianoren Decretumetik at (extra) baitzegoen.
|
|
|
Bolognako arrakasta ikusita, arin imitatu zen eredu hori, eta Italiako beste hainbat tokitan ere zuzenbideko fakultateak eratu ziren. Modenan, esaterako, 1175
|
urtean
sortu zen zuzenbideko fakultatea. Paduako studiumak 1222an hasi zuen bere ibilbidea eta Italiako beste hiri batzuek eredu horri ekin zioten, Paviak esaterako, bertako zuzenbide lonbardiarraren eskola zuzenbide zibil eta kanonikoko fakultate bihurtuz.
|
|
|
Paduako studiumak 1222an hasi zuen bere ibilbidea eta Italiako beste hiri batzuek eredu horri ekin zioten, Paviak esaterako, bertako zuzenbide lonbardiarraren eskola zuzenbide zibil eta kanonikoko fakultate bihurtuz. 1224
|
urtean
, berriz, enperadore Federico II.ak Napoleseko Unibertsitatea sortu zuen, eta bertan zuzenbide erromatarra bakarrik irakasten zen. Unibertsitate berriaren arrakasta ziurtatzeko, enperadoreak agindu zuen bere mendekoek bertan ikasi behar zutela, eta ez, ordea, Bolognan.
|
|
|
1127 eta 1130
|
urteak
aldera, Rodano haraneko Die barrutian Erakundeei buruzko Summa egin zen, San Ruforen arau agustindarrei lotutako zuzenbide eskola batean, eta Summa horri lustiniani est in hoc opera izenburuaeman zitzaion. Horren egileak Corpus iuris osoa ezagutu ez arren, Digestum vetus deitutakoa aipatu zuen.
|
|
|
Horrez landara, Rogeliok Enodationes quaestionum super Codice elkarrizketa egin omen zuen; testu horretan, egileak eta jurisprudentziak zuzenbidearen izaerari eta interpretazioari buruz eztabaidatzen dute, modu bizi eta irudimentsuan. Placentino glosagileak osatu zuen Rogerioren Summa amaitugabea; gizon egiazale eta zuzena baina harroputza zen Placentino hori Bolognatik joan behar izan zen, 1160
|
urtea
aldera. Zuzenbide zibilaren irakaskuntza Proventzatik mendebalderantz eraman zuen, Montpellierrera, hain justu ere, eta fakultatea eratu zuen bertan.
|
|
|
Placentinok arrakastaz irakatsi ez ezik, bere Summae izenekoak ere idatzi zituen, bai Kodearenak, bai Erakundeenak. 1192
|
urtean
hil zenean, Montpellieren ez zen gehiago zuzenbide zibilik irakatsi, hurrengo mendearen lehenengo laurdenean berpiztu zen arte.
|
|
|
Mendearen amaieran, gero kardinal bihurtuko zen Pedro Cardonakoak zuzenbide zibila ikasita erdietsi zuen bere jakituria, eta horretan, lehenengo katalan ezaguna izan zen; aldi berean, Kodean jasotako bi konstituzio greziar latinera itzultzeko gai ere izan zen (C.3, 10,1 eta 2). 1160
|
urtean
, Erakundeen apparatus deitutakoa egin zen Reimsen; beharbada, Alberikok idatzi zuen hori, Bolognako glosagileen ordezkari hain garrantzitsu ez zen batek. Zuzenbide zibila Tolosa eta Orleanseko eskoletan ere irakatsi zen.
|
|
|
Ingalaterran, aldiz, irakaskuntza berriak Vacario lonbardiarrarekin lotzen dira; Teodoro Canterburykoa artzapezpikuak hartu zuen berori 1140
|
urtea
aldera Bolognan, konpondu behar zituen «liskar estali» batzuetan bere laguntza izateko. Agidanez, Vicariok noizean behin irakatsi ohi zuen Canterburyko katedral eskolan; horren irakaskuntza formala, alabaina, ez zen hasi Oxforden 1150 urtean, oraintsu arte pentsatu izan den bezala, ezpada
|
|
|
Ingalaterran, aldiz, irakaskuntza berriak Vacario lonbardiarrarekin lotzen dira; Teodoro Canterburykoa artzapezpikuak hartu zuen berori 1140 urtea aldera Bolognan, konpondu behar zituen «liskar estali» batzuetan bere laguntza izateko. Agidanez, Vicariok noizean behin irakatsi ohi zuen Canterburyko katedral eskolan; horren irakaskuntza formala, alabaina, ez zen hasi Oxforden 1150
|
urtean
, oraintsu arte pentsatu izan den bezala, ezpada
|
|
|
1170
|
urtea
aldera, eta iparralderago. Ingalaterrara heldutakoan, apaiz ordenatu eta Yorkera bidali zuten, egoitza horretako artzapezpikuaren legekontseilari moduan jarduteko.
|
|
|
Bilduma hori bederatzi liburutan antolatu zuen, Kodea bezala (Erdi Arokoa), eta Txiroen Liburu izena jarri zion (Liber pauperum). 1190
|
urtea
aldera, liburu hori testu-liburu antzo erabili zen Oxforden, eta bertan, zuzenbide zibila zuzenbide kanonikoarekin batera irakasten zen. Ikasleei pauperistae izena jarri zieten, eta zuzenbidea gaingiroki bakarrik jakin arren, euren burua inoren gainetik ikusten zuten harroputzak zirela esan ohi zen.
|
|
|
Beste alde batetik, Julianok ohituraren inguruan idatzitako testuan (D. 1, 3, 32) baieztatu zuen herriaren onespenak bidezkotzen zuela legearen nahiz ohituraren agintea; testu hori aipatu dugu dagoeneko («Zuzenbide klasikoaren ostekoa eta prozedura», 34 or. eta hurrengoak). Enperadorea herriaren ordezkari izatearen ideia C. 1, 14, 4an oinarritzen zen (Digna vox), hau da, Teodosio II.ak 429
|
urtean
aldarrikatutako konstituzioan; bertan esaten zen enperadoreak adierazi behar zuela legeen mende zegoela, horren agintea legeek eratorri zutelako, eta Inperioko agintarien ezaugarria zelako zuzenbidearen mende jartzea.
|
|
|
Ingalaterrako zuzenbide erkidea bildu zen «Ingalaterrako lege eta ohituren gaineko latinezko tratatu» zelakora, eta hori Bracton izenez ezagutu zen. Tratatu hori 1230
|
urtea
aldera idatzi zen lehenengoz, eta gero berrikusi zen. Horren oinarria errege auzitegien bildumak osatu arren, behin baino gehiagotan zuzenbide zibilaren kategoriak ere erabili ziren bertan, Azzoren Summa Codicisek eratorritakoak.
|
|
|
Bractonek Ingalaterrako zuzenbidearen bilduma egiten zuen bitartean, enperadore Federico II.ak lege bilduma aldarrikatu zuen 1231
|
urtean
, Siziliako erreinurako; bilduma horri Liber Augustalis edo Melfi konstituzioak deitu zioten. Lege horien eduki substantiboa ez da erromatarra, noski, baina testu erromatarrak erabili ziren ondokoak bidezkotzeko:
|