|
2007
|
|
|
Erran dugu egia. Erran dugu onhartzen
|
dugula
guk kontseilu hori143.
|
|
|
Dena dela, Jules Moulieren ikuspututik, Gure> Herriak gainerako argitalpenek baino betebehar xumeagoa izan zuen; gogoz lan egiteko prest bazegoen ere: Ahala ttipi
|
du
Gure Herriak; bainan nork ere lan eginen baitu zuhurki eskuararen onetan324.
|
|
|
gutxi gehienak, P. La, tte jaun aphezak ekharri dauzkit etcherat. Ez
|
dugu
guk eskuen zabaltzea baizik ukhan. Horra zertako hemen bihotzaren erditik milesker handi bat erraten diogun jaun aphez maiatzagarri eta langile handi horri352.
|
|
|
Gerla etorri zen eta oroitzen naiz alemanak nahi
|
zutela
gurekin zerbait egin, entseiatu zen gu alemanekin elkar izatea; ez dugu batere pusatu alde hortan, Mayi Diharcerekin izandako elkarrizketa, Donibane Lohizune, 1997ko urriaren 8a.
|
|
|
Hor egiten genuen pim pam pum, holan, kritikatzen beti Herrian. Baina gertatu zen, egun batez La, tte hor zegoela geldi hor erraiteko, eta zergaitik?, zeren hasi baiginen pixka bat kritikatzen La, tte bera, bere kazetan, ez zelakotz aski urrun joaten gure ustez, eta hori ez zuen entzun nahi, bera zen direktorea; asko maite genuen ikasleek, baina
|
bagenituen
gure neurriak, Piarres Xarrittonekin izandako elkarrizketa, Baiona, 1996ko uztailaren 7a.
|
|
2008
|
|
|
honetan, behintzat, aurrea hartu beharra dago. On bazaigu ala ez bazaigu, hori da etorkizuna, eta horretarako prestatu behar
|
dugu
gure euskara zaharra.
|
|
|
Baina Azkuek apezaren abantaila zuen. Prakadunek kofesatzen ikasi ez dugulako hobe
|
dugu
gure berriemaile ezagunenekin ibiltzea.
|
|
|
Zoritxarrez Davant-i eta bioi gertatzen zaigu zuberotar ez diren ikerlariek, erreserbetako amerindiarren moduan ikusten gai tuztela eta ez gaituztelarik kontsultatzen gure lanak, gure lekukotasunak, testis> nullus > tzat ematen. Zuberotarrok liburu oso bat idatzi behar
|
genuke
gure munduaz eta gure hizkuntzaz idatzi diren hutsen zuzentzeko. Gaur esan dezaket etnografian, etnologian, hizkuntzalaritzan, Henri Gavel, Robert Lafon, Jean Haritschelhar, Jean Larrasquet, Jon Etxaide eta Kepa Larriñoa direla bakarrik osoki fidagarriak.
|
|
|
Nola nahi etnografia egitean ez
|
genituzke
gure sinesteak, ustekizunak, hizkun tzaz iritziak, estetikak kontutan hartu behar, ahalaz eta etnologia egitean guttiago. Hori da zailena, gure garaiko jendeak gara.
|
|
|
Euskara Batua dela euskara ona uste
|
du
gure arteko askok, eta hori ez da erabat gezurra. Behinik behin, ona da zenbaitek> darabilen Euskara Batua.
|
|
|
Baina, antza denez, zenbait hegoaldetarrentzat, huskeria bat da hori. Euskara Batua euskaldunak batzeko izan dadin nahi baldin badugu, baztertu egin behar
|
ditu
gu premiazko ez diren gaztelaniakadak eta frantseskadak euskara horretatik. Halaxe esana du, adibidez, Ibon Sarasolak, behin baino gehiagotan.
|
|
|
Testuak mintza jardunaren bide erakusle harturik aritu ohi gara hiztunak. Testuen moldatze moduen galbahetik pasarazi beharra
|
dugularik
gure jardunean, jokoan dauden testu legeak eta mugak ezagutzeak badu bere garrantzia gure ustez.
|
|
|
Ezbairik ez dut, bertzalde, euskara bizi, aberats eta erakargarria egin nahi
|
badu
gu, euskalkiak (eta haien ekarpena) behar beharrezkoak ditugula. Haur batek ez luke eskolan inolako arazorik izan behar etxean ikasi duen euskararekin, irakasleak egina halak egin bailituzke etxeko edo eskualdeko euskararen eta eskolako eta ikasliburuetako euskararen arteko zubi lana egiten.
|
|
|
Inpresioa
|
dut
gure artean ez direla gehiegi euskalkia bildu, landu eta errejistro jasoetan erabiltzea bere lehentasunen artean dutenak. Euskaltzain osoen artean, adi bidez, ausartuko nintzateke esaten, hogeita lautik lau edo bost izango direla, asko jota, gaiarekin oso kezkatuta daudenak.
|
|
|
Eta errealitate horretatik, premien, nahien eta ezinen dialektika horreta tik? abiaturik plazaratu nahi
|
dugu
gure gogoeta, gure kezkak eta nahiak zuengana tzeko. Horregatik, honela bataiatu dugu txostena:
|
|
|
Nornahik zernahi erranik ere, holakoa
|
dugu
gure Euskal Herria, aspaldiko arbasoek egin bezalakoa. Zenbaitek nahi bailuzkete oro zatikatu herri batean, hemen bizipideak, hor sinesteak, han kulturak, eta kirolak edo herrigintzak, ez dutea horiek herri huni bekoz beko behatu sekulan, ikusiz hoik direla herri baten bizia, ez batere nahasketan saltsatuak bainan, aitzitik, elgarri polliki lotuak eta josiak, gu aldiz, giren bezala, herri horren seme alabak.
|
|
|
Bainan ipurdia lastoz orduan urrustoitarrak, eskutik arras nekez baitzabilan. Beharrik, berak zionaz, «> Jainkoa> ene> alde> izan> > baitzuen> egun> hartan> > Erran behar da ere burua xuxen
|
zuela
gure apezak hori kondatzen zuelarik 80 urte tan. Ez zaukan, hori kondatzean ahantzia batere, 1942ko irailean bazutela biarnesek, Paueko Stadium ederreko arrabot haundian, orduko. Chantiers de jeunesses?
|
|
|
Har itzazu, beraz, Jean Haritschelhar jauna, zure euskaltzainkideon omena eta aipamena. Hor
|
dituzu
gure ahaleginak, zuk zeuk maite dituzun alorretatik hainbatetan zertuak: euskal literatura, historia, pilota, euskara, euskal klasikoak?
|
|
|
horretarako erne ibili behar
|
ditugu
gure belarriak, eta herrietako karriketan aditzen ahal denaz ohartu.
|
|
|
Ikusteko dago bere horretan noiz arte iraungo duen egutegigintzak, baina bizi izandako historiak merezi
|
du
gure kultur oroimenean dagokion lekua.
|
|
|
–ordutik iraganxea
|
zukeen
gure mirikuak gerla aintzineko bere bihotz erredura? (J.
|
|
|
Barkoxeko herriak behin baino gehiagotan errepikatu du arrakasta handiarekin, azkenik 1986an. Hor zegoen bistan dena Haritschelhar, nahiz 1953an ipuinetik idatzi zuen Irurikoak, egiazko historia geroztik zilatua
|
baitu
gure gaurko, sujetak?.
|
|
|
Egia da, gisa batez, Echepare poesia landugabe baten egile gisa aurkezten duen azterketa horrek erro luzeak
|
dituela
gure literaturako kritikaren historia meharrean, Oihenartek, Notitia ren bigarren argitalpenean (1656, XIV. kap.) errima arrak eta emeak behar bezala bereizten ez zituzten vulgares> versifica > tores> delakoen jokabidea salatu nahi izan zuelarik, Amorosen> disputa ko lehenbiziko distikoa aipatu baitzuen (egilea nor zen erran gabe, haatik), eta
|
|
|
Beraz, Lhande-k ez du hutsetik asmatzen aurreratzen duen hipotesia: adierazten du ez
|
dugula
gure tradizioa ezagutzen, ez dakigula ikusten beneta ko baloreak non diren, ez dakigula ere bestetan egiten denarekin gurea kon paratzen. Hots, literaturaren historia eraikuntza bat dela, beste eraikuntza kultural eta politiko guzien gisa.
|
|
|
–Réveil> > ez da geldituko agertzetik boska ondoan. Kontrarat, bere izenak erraiten duen bezala, deithua da Eskual herriko intresez okupatzerat, eta hortaracotz khondatzen
|
dugu
gure adichkide ezagun eta estranyeren gainean aisago egiteko abia tzen dugun obra, erreusitzeko esperantzan.?
|
|
|
Herrietako afera inportantak izanen dire chuchen aiphatuak eta jurnal horrek ema nen
|
ditu
gutarik bakotchak yakin behar dituen abisu guziak bere intresen zaintzeko, bere dretchuez baliatzeco eta bere obligazionen bethetzeko.
|
|
|
Eta orai, akabatuko dugu, erraiten
|
dugularik
gure adichkideri: –Unionea, bai unionea eta bethi unionea!?.
|
|
|
Guk Haur Hezkuntzatik hasi eta 4 maila arte bizkaiera erabiltzen dugu eta hortik gora batua, nahiz eta goiko mailetan komunikazio hizkuntza bezala bizkaiera erabiltzeko aukera guztiak ematen diren. Honek esan nahi
|
du
guk idazketa irakurketa prozesu osoa bizkaieraz egiten dugula eta laugarrenetik gora hasten garela jarduera akademikoan batua sartzen. Ikastolako ikasleen ehuneko 30 bakarrik dira etxetik euskara dakartenak eta horrek asko murrizten du euskalkien erabilpena.
|
|
2009
|
|
|
Maiz pentsatu izan ohi
|
dut
gure literatura askiurria izanik etaezoso mailagorakoa, batekbainogehiagokazpimarratuohiduenbezala, bereurri tasunean,. XX. mendeko hirugarrenenherenaz geroztik ugariago bilakatu denarren?, etaberemailaapaleanbaduelaaltxorederriketamendeiraganez sorpresa onikaurki dezakegula oraindik, agianbaldinetaliburutegi publiko etapribatuakongiarakatuetaaztertukobagenitu.
|
|
|
Lexikoaren Behatokian, Euskaltzaindiaren koordinaziopean jarri ditugu IXA taldea, Elhuyar eta UZEI. Gu ez gara merkatuan, eta nola halako espazio neutroa eta itzal handikoa eskaintzen dugu, indarrak biltzeko, kasu honetan hirurentzako onuragarria izango den proiektua gauzatzeko. Eskema honetan ere sartu behar
|
dugu
gure burua.
|
|
2010
|
|
|
Ez da lerra arriskurik (irrist arriskurik) gabeko erronka izan. Besteak beste, ez
|
dugu
gure artean ildo honi jarraiki eginiko lanik, eta, beraz, hortik ezer gutxi izan du egileak bere azterketaren xedea gauzatzeko. Halaz ere, ahalegindu da marko teoriko eta metodologiko berriak azaltzen eta egokitzen.
|
|
|
Sermoietan kontrol egintzak ugariak dira. Kontrol hori zertan den gehiago zehaztu daiteke, gertaleku desberdinak
|
baititu
gure ustez. Gorago esan bezala, kontrolak eremu desberdinak hartzen ditu, honako hauek atzeman ditzakegu:
|
|
|
Aipuen ekartzeak eta ugaltzeak beste arrazoi sakonagoak
|
ditu
gure ustetan. Izan ere, esatariari hizpidea ematen dion enuntziazio egoera hartu behar da oinarriagoko faktore eragiletzat.
|
|
|
beste egile batzuren sermoien artean ezagun da zeintzuk diren Agirrerenak. Guk ez
|
dugu
gure lana Agirreren estilo pertsonalean kokatu, oraingoan, nahiz eta onartzen dugun estilo pertsonalaren eta taldekoaren arteko hartu emanak funtsezkoak direla; izan ere, egiletza indibidual eta kolektiboen arteko tentsioetan ontzen dira generoak. Hartu eman horiek nola artikulatzen diren argibiderik badu Bajtin ek:
|
|
|
Adibidea esaten denarekiko lotua dago, memoriaren eta sentimenduaren lehentasuna emanez, arrazoiaren eta pentsamendu zientifikoaren aldean. Adibideak, konpetentzia pasionala aldarrikatzen du, eta berau lotzen da sermoiak
|
duen
gu rekiko obsesioarekin. Greimasi jarraituz esango genuke gizabanako> kolektiboak> zizelkatuko lituzkeela (1982:
|
|
|
eragina baizik. Hiritar gehienok nahi
|
dugu
gure seme alabek ahalik eta ikasketa maila altuena eskura dezaten. Ikasketa horiek euskaraz izatea desio dugu, horrezaz gainera, gutako hainbatek.
|
|
|
–Konturatu ginen ikastolek ez zutela etorkizunik Hezkuntza Sailekoekin eskutik helduta?, adierazi du Xabier Garagorrik. . Gure eredua defendatu behar genuen; guk ez
|
bagenuen
gure eredua definitzen eta defendatzen, jai genuen. Ezin genuen egon beste batzuek gure arazoak noiz konponduko zain.
|
|
|
Eredu bezala, aberatsagoa zela. Beraz, guk gure eredua finkatu beharra genuen; iniziatiba hartu behar
|
genuen
guk geuk, ez politikoek?.
|
|
|
–1983ko martxoan gogoeta abiatu genuen, eta gero idazkietan jasotakoarekin irtenbidea bilatu behar genuen. Irtenbide hori planteatzeko garaian, oso garbi genuen ikastolek gure titulartasun juridikoari eta gure finantzazioari eutsi behar ziotela, eta denbora irabazi behar
|
genuela
gure ideiak biribiltzeko. Aurreko urteetan egindako lana ikastolak sendotzeko eta ikastolen nortasuna eraikitzeko izan baitzen.
|
|
|
Baina haiek ez. Ez ziren gurekin fio, beldurra eta mesfidantza
|
zuten
gurekiko?.
|
|
|
–Nik uste dut behartu egin genituela lege hori egin behar izatera. Azken finean, horrek esan nahi
|
zuelako
gu bagindoazela eskola publikorantz, baina ez ordura arte zegoen eskola publiko sarerantz. Bateratze bat egon behar zuen, alde bakoitzean aldaketak eginez eta alde bakoitzaren gauza onak jasoz, Euskal Eskola Publiko berria eraikitzeko?.
|
|
2012
|
|
|
Ori diotenak ordea, xalto batean iarri nai
|
lukete
gure izkuntza millaka gizon argi eta idazle trebeen arnas eta ukituarekin mendez mende landu eta erabilliak izan diran izkuntza aundien mallan. Baña zearo aztutzen dute izkuntza dotore oriek ere beuren asieran itzul lanaren neke ta izerdi garratzez inguraturik ari izan zirala (Ibinagabeitia 1965:
|
|
|
1950eko hamarkadaren hasierarako ohartua zen zuberotar idazlea euskal literaturaren antzutasun eta gabeziaz, bere lagun Andima Ibinagabeitiari 1952an bidalitako gutun batean argi adierazten duenez: . Nik hizkuntza eli bat ikasi ditut, oso hizkuntzazale naiz-eta, bainan ez batetan ez bertzetan[...] ez
|
dut
gure euskaraz bezalako litteratur ezik ediren[...]? (Mirande 1999b:
|
|
|
Euskera gutxitan aintzat artu
|
dute
gure iakintsu eta eskolatuek, orregatik gure erri xeak ere euskera gai arruntenak erabiltzeko baizik ez dala uste du. Gure olerkariek gainera, gutxi batzu kendu ezkero, gai arruntenak besterik ez ditute erabilli beren poemetan (Mirande, apud Ibinagabeitia 1953:
|
|
|
[...] Erbesteko poesi eskola ageri zaizkigu azken aldi auetan. Eta nik ere orrelako berri zerbait egin nahi
|
nuke
gure euskeraz (Mirande, apud Ibinagabeitia 1953: 99).
|
|
|
Gure etxeko tradizioa bertsolariena da, esate baterako, baina bertsolaritza bezainbeste gozatzen dugu, adibidez, jazzaren erritmoa. Bertsolaritza geurea bada, jazza ere geurea, ez da geurea bakarrik bertsolaritza den moduan, baina lekua
|
du
gure baitan erbesteko beltzengandik heldu den jazzak. Axular geurea da, euskal tradizioaren zutabea, bere liburuan mende gutiko erroak zituen dotrina zekarren arren.
|
|
|
Oraingo agerraldi honek, gainera, hobetua ez ezik, hobeagotua deitzea merezi luke. Ez ditugu, izan ere, aurrerakada makalak egin 30 urte hauetan eta ongi irabazia
|
dugu
gure aldetik zerbait hobetzeko eskubidea. (LIB I:
|
|
|
– Ez da, labur, Sinclair Lewis, en. Main Street?, eztena ere186 falta zaio?, baina
|
badu
guretzat gisa horretako zerbait. (ZIN:
|
|
|
– Merezi zuen, eta ongi merezi ere, berriz agertzea hainbeste irakurle xehe eta larriren onerako, eta hemen
|
ditugu
gure artean. Auspoari, eta San Martini eskerrak.
|
|
|
Ez da, labur, Sinclair Lewis, en. Main Street? , eztena ere falta zaio?, baina
|
badu
guretzat gisa horretako zerbait. (ZIN:
|
|
|
baina
|
badu
guretzat gisa horretako zerbait. (ZIN:
|
|
|
169 Esamolde horiek lotura zuzena
|
dute
gure aiton amonek erabili ohi zituzten, lejia dantzatu, edo, makila dantzatu?
|
|
|
Ez da, labur, Sinclair Lewis, en. Main Street? , eztena ere falta zaio?, baina
|
badu
guretzat gisa horretako zerbait. (ZIN:
|
|
2013
|
|
|
Jainkoak atchikitzen diote bihotza handi eta gora. Horrek erran nahi
|
du
gurekin dela egiazki.1768
|
|
|
Zeren gure zuzenak guk ere hartuko baititugu diren tokitik, bertzeek egiten duten bezala. Zeren erakutsiko baitugu bertzeek bezenbat zuzen
|
badugula
guk ere, gure frantses eginbideak bertzeek bezen ongi, edo oraino hobeki, bethe ditugulakotz.1778
|
|
|
Ez da gaitz humbestetarik bat edo beste ur zolarat igortzen badaukute. Ur peko etsaiek aski dute itsaso erdian egoitia, badakite nahi eta ez, goiz edo berant, kurutzatuko
|
dutela
gure untzietarik.
|
|
|
Guk alemanekin
|
ditugu
gure egitekoak. Lan borthitzena, zailago delakotz alemana, zorria bezala gure lurrari lothurik ez baitu naski tokia hustuko leher egin artio.884
|
|
|
Kargatuz geroz, bala andana handia igor dezake bahazuzan. Halakotsu bat
|
badugu
guk ere, bainan aithor dezagun arduregi trabatzen zaukula eta dendatzen. Mitralletaren ekarle bakotchak badakarza berezkin, haren hazkurri, hiru ehun bala.
|
|
|
Nolazpeit herriko mina ahantzi behar. Pipa makur bat ahoan
|
ditugu
gure bihotzminak ahanzten, erre eta erre.1315
|
|
|
[?] Jainkoak nahi ditu nazioneak eta familiak, gizonaren onetan. Familiari sustengu zor diogu, behar orduan, ez
|
dugularik
guk hautatua; gisa berean herriari eta herritareri.1467
|
|
|
Soissons eta Reims-en artian, arras mehatuak
|
gintuen
gure mailak: errechimendu andana bat igorririk hemendik Montdidier eta Amiens-eko alderat, martcho ondarreko haitada izigarrian.
|
|
|
toki gaichtoa delakotz oldar batentzat, dena bizkar, oihan eta zoko, bide on gutirekin. Angles aralde batzu
|
bagintuen
gureen artian. [?] Etsai zakurra!
|
|
|
Orai arte baino kolpatu gehiago ez badugu hemen egon behar dugun azken egun hautan, ez dauku bihotzean min handirik eginen sarri «Somme» delakoaz orhoitzeak. Ah, nihun ez
|
balute
gure armadako Eskualdunek hemen baino odol gehiago ichuri!!! 1061
|
|
2014
|
|
|
gure ikuskeretan ezarian baina zorrotz sartu direnak se guruenik. Baina, erdiaren erdia balitz ere, gure sasoikook
|
badu
gu zer eskertu; nekez eskuratzen dira gaur egun horren mailegu oparoak
|
|
2016
|
|
|
JOSET: Ba, sobera errex da, dena goragoko buruzagi handien gain emaitea(...) Urruneko buruzagiek guti indar
|
lukete
gure eskualdean, hemengo buruzagiek hortzak pixka bat gehixago erakusten bazinituzte. Bainan, zuen ahuleziarengatik, beti amen eta amen erraiten duzuelakotz, ez deus bilakatuak zarete(...) Pits ez zarete, pitsik(...) Pitsika baino gutiago:
|
|
|
Aurten ere plazetan pilotan bezala behar
|
ditugu
gure saletan chapelgoak jokatu gure komediekin.481
|
|
|
Gotzon. Eta orai, askatu erri
|
dugun
gure ama maitearen goren goresmenetan, egin dezagun kantu eta dantza!
|
|
|
Beti hitz bera! Hitz hori bera errepikatuz, poliziak nahiko luke sinetsarazi gure Felipe dela kriminala, eta berek jada oro badakiztela, jendearen ikusbideak hortaratuz geroztik, jada egina
|
dute
gure Filiperen kondenarazteko.
|
|
|
Ez zaitela kexa! Ez
|
du
gure ahotik, nehork deus ere jakinen.
|
|
|
KOSE: Beren utzikeria guri salduz, uste
|
badute
gu aberastea!
|
|
|
Hemen agertuko dugu halaber Louis XIII.ak, hamazazpigarren mendean hartu zuen erabakia, esanguratsua baita antzerkiarekiko botereak zuen jarreraz. Ez
|
dugu
gure gaia boterearekiko problematika batean sartzen, baina antzerkiak ideien eta usaien astintzeko zuen tradizioa azpimarratu nahi dugu. Hau edozein gizartetan, gaietan, eta edozein ikuspuntutatik, hizkuntza nagusi edo eta txikiaren tokitik.
|
|
2019
|
|
|
Ez da horren erraza, baina. Gure sektorea ez da batere erakargarria jende gaztearentzat; gogoratu behar da goi mailako tituludunak izan behar
|
dutela
gure sektorean aritzeko, eta bai gure lanbaldintzak, bai gure soldatak sektore publikokoak baino zatiz kaskarragoak direla. Horri, gainera, gehitu behar zaio gure finantzaziosistema ere nahiko urria eta badaezpadakoa dela.
|
|
|
Hori bai, benetan fruituak jaso nahi izatekotan, ezin gara beti abiapuntuan kokatu eta maila teorikoan eztabaidatzen jardun. Praktikan zentratu behar
|
ditugu
gure esfortzuak, eta hortik hasiko gara gizartean aldaketak sustatzen.
|
|
2020
|
|
|
Osoki. 14eko Gerla, 40eko gerla egina
|
zuten
gure etxekoek. Zientzia politikoetan ikasi nuen nahi bada, egoera alda daitekeela.
|
|
2021
|
|
|
9.7b Non zer moduko galde hitz dvandvak ere
|
baditugu
gure literatura tradizioan eta gramatikako terminologian, noiz nongo, zer nola (ko), nor nori, nor nori nork. Hauetan, aldiz, eta juntagailuak irudikatuko luke galde hitz hauen arteko harremana.
|
|
|
Askoz emankortasun urriagokoak izanik ere,
|
baditugu
gure literatura tradizioan izen propioez osatutako dvandvak: Afrika Asiak, Axular Etxepareak, Azpeiti Azkoitiak, Bilbo Iruñeak, Bizkai Gipuzkoak, Oria Bidasoak, Sakana Burundak, Unamuno Barojak.
|
|
|
Egitura bera zenbakiekin erabiliz gero, kopuruaren gutxi gorabeheratasuna adieraz daiteke: Hogeiren bat urte
|
ditu
gure adiskide horrek(= ‘hogei bat’, ‘hogei inguru’); Hamabosten bat tona galdu dira(= ‘hamabost bat’, ‘hamabost inguru’); Baten bat etorri da(= ‘norbait’, ‘gutxi batzuk’). (Ikus 16 kapitulua:
|
|
|
B. Elizanburu). b) Mendebaldeko euskalkietan bera erabiltzeko joera handiagoa dago, erakusleak seinalatzen duen hirugarren pertsona jadanik aipatua bada: Eleizaldek bazekien[...] bi alde berezi
|
dituela
gure hizkuntza jasotzeko lanak[...]. Berak 1918an Oinatin egin zuen hitzaldi ezagunean (Mitxelena); Ez da zalantzarik Lizardigan[...] Alferrik bilatuko duzue beragan Europa eta mundu guztia dardarazten hasia zen lur-ikararen berririk (Mitxelena).
|
|
|
Hankaz gora bota
|
zituzten
gure proiektuak.
|
|
|
Ikusiren du hura begi orok (Leizarraga); Bazter ororen behatzaile zara (Duvoisin); Begiak alde orotan ikerka (J. Etxepare); Dauzkagun doai oro
|
dituzu
gu denon mende ezarri (Xalbador). Erakusle baten ondotik:
|
|
|
Horiek guztiek tradizioa
|
dute
gure literaturan: honela Lazarragak erabiltzen du eta hedatua da gipuzkeraz edo bizkaieraz idazten dutenen artean; horrela adberbioak leku gehiago izan du Hegoaldean, eta gutxiago Lapurdin, Nafarroa Beherean edo Zuberoan; hala Lazarragak erabiltzen du eta, bizkaierazko tradizioan lekukotasun urriagoak baditu ere, oso hedatua izan da euskalki guztietan; hola (eta holan, bizkaieraz) ez da hain erabilia izan, baina Iparraldean Etxeberri Ziburukoak eta XVIII. mendeko idazleek erabiltzen dute, XIX. mendean bizkaierazko testuetan eta gipuzkoar bertsolariren batek ere, eta XX. mendean oro har hedatzen da.
|
|
|
22.7.2d Oso hori galdegai gisa ageri da zenbaitetan: Oso da txarra Aitaren etxetik urrutian bizi, eta gure etxera bihurtu nahi
|
dugunean
gure Aita onak gu ez ezagutzea (Agirre); Farsa delako hau josteko aukeratu nuen gaia oso da arrunta (Labaien); Oso da txikia (Lizardi).
|
|
|
Subjuntibo perpausen pareko dira hemen aztertuko ditugun osagarri jokatugabeak: Sartzeko agindu ziguten= Sar gintezen agindu ziguten; Komeni da irudioi ihes egitea= Komeni da irudioi ihes egin diezaiegun; On da denok zerbait egitea= egin dezagun; Lan gehiago egitea nahi
|
dute
gure ugazabek= egin dezagun/ dezagula; Erreguka ari zitzaizkion bazkaltzen geratzeko= gera zedila; Ahal duzun guztia egiteko eskatzen dizugu= egin dezazula; Liburu hori itzultzeko esan dit Josebak= itzul dezadala. Perpaus jokatugabeak hartzen duen atzizkiaren arabera, tzeko perpaus osagarriak eta tzea perpaus osagarriak bereiziko ditugu.
|
|
|
32.2.2.1b Morfemaren eskuineko izena mugagabean emana da beti, eta hura da konparazioaren ardatza (zuek adina urte; han bezainbat kirolari; zuk (duzun) beste diru); izena zenbakarria denean kopurua adierazten du sintagmak (Zuek adina lagun ez ditugu) eta zenbakaitza denean kantitatea (Zuek adina diru
|
dugu
guk). Izenordainaren funtzioa bete dezake morfema konparatiboak (Aholkuak behar dituzu?
|
|
|
1 Badira kontrako adibide guti batzuk, Etxeberri Sarakoaren lanetan. Oso leku urria
|
dute
gure tradizioan horrelako erlatiboek. Haietan izen aurrekaria ezkerrean agertzen da hondarkirik gabe:
|
|
|
Osagai bakoitzak bi elementu edo gehiago izan ditzake. Hala, lehen terminoak (Erregearena baino txikiagoak dira zure etxea eta nirea); erreferentziazkoak (Zurea eta nirea baino handiagoa da erregearen etxea), konparazioaren ardatzak (Gurea baino handi eta dotoreagoa da erregearen etxea), edo multzo kuantitatiboak (Erregearenak baino gela gutxiago eta txikiagoak
|
ditu
gure etxeak).
|
|
|
Eta bai ez kontrastean: Gudura bihurtu behar
|
dugu
gure bihotza betikotz garbitu nahi dugun bizio haren kontra; harenzat ez xoilki herra saindu bat kontzebi dezaguntzat, baina oraino hura mespretxatzekotzat (Haraneder).
|
|
|
Ekialdekoak dira, askotan, horrelako egiturak: Uste
|
dut
gure aldekoa den; Ez dut uste baden inor hori egingo duenik; Nik uste gibeleko atetik joana den (azken adibide honetan uste bakarrik ageri da eta izan aditza isilpean geratu da). Ustez (eta) ere izan daiteke predikatu gobernatzaile:
|
|
|
Halako perpausak, gure lanean zein erlatiboak deituko ditugunak, tradizio luze luzea dute euskal literaturan, nahiz ez diren hain erabiliak egun euskara mintzatuan, eguneroko erregistroan behintzat; bai, ordea, idatzian. Aitzinago ariko gara perpaus horietaz (§ 31.4.4), bai eta Iparraldeko autore modernoek bereziki baliatu izan dituzten eta gure lan honetan bait erlatiboak deituko dugun motakoez. ariko Haien ondotik aztertuko ditugu korrelaziozko perpaus erlatiboak eta aurrekaririk gabeko galdera izenordaina duten beste batzuek haiek ere tradizioa
|
baitute
gure literaturan, luzeagoa edo laburragoa: Nor ere ikusiko baituzu han, hari emaiozu; Ekarriko diot nori ere erranen baituzu; Ez dago nork egin dezan horrelakorik.
|
|
|
38.9b Esan bezala, forma honekin eginiko perpausek azalpenezko balioa dute; perpaus nagusian esaten denaren justifikazioa eskaintzen dute: Nola Bretainiak mintzaira bat
|
baitu
gurea bezala zaharra eta alde guztiz ederra, mintzaira horretako gizon jakintsuenak ikusi nahi izan ditut (J. P. Arbelbide); Baina nola hutsegilea judua baitzen[...] juduen aldeko kazeta guztiak berehala isildu ziren (Hiriart Urruti).
|
|
|
Bestalde, menderakuntzarako Hegoaldean ta/ da enklitiko bihurtu badira, Iparraldeko tradizioan ere aurkitzen dira partizipioaren ondoren eta duten adibideak, antzeko erabileran, askotan denbora adierarekin: Ezen Mazedoniara etorri eta, ez du
|
ukan
gure haragiak pausurik batere (Leizarraga); Xilintxa hau jo eta, hunarat ekarraraziko ditiat oro berehala (Barbier); Oldartze hek egin eta, lehen zegoen eskura bihurtzen da (Axular). Inoiz aditzoinaren ondotik ere azaltzen da:
|
|
|
13.3.5b Batzuetan gure buruarekin (sing.) ari garela erabiltzen ahal
|
dugu
gu (pl.) ere: Lasai, Patxi, baretu gaitezen behingoan!; Berriz ere sartu dugu hanka eta abar.
|
|
|
16.3.6g Izena zenbakaitza denean, singularrean: Duzun, beraz, laudorio zuk ere gureganik,/ hainbertze on
|
dugunean
guk ere zureganik (Etxeberri Ziburukoa); Zertako beraz honi hainbertze atsegin eginen diot? (Baratziart); Gaztigatu zion Jesusi ez zezala hainbeste neke hartu (Agirre Asteasukoa); Hainbertze esne edan balu/ zurituko zen gargoitik (Mattin); Ispiluak ez zion ematen hainbeste satisfazio (Urruzuno); Ze abantaila aurkitu duzu gizona baitan hainbertze merezi duenik?
|
|
|
Izenordainekin: Buruzagia galdu duela Frantziak,/ bertze Jabe bat
|
baitu
gu denen biziak (Xalbador); Beste ren ondotik: Beste denak baino bertsolari azkar eta zorrotzagoa dela (Etxegarai); Bere euskalkiaz beste denak izutu egiten du beharbada euskal irakurlea (Mitxelena).
|
|
|
Ikus, bestela, zer pasatzen den izen sintagma horiek kasu marka edo postposizio atzizkiren bat eraman beharrean aurkitzen direnean. Adibidez, bi liburu oso interesgarriak irakurri ditut edo hiru haur oso bihurriak
|
dituzte
gure lagunek esango bagenituzke ere, zein da, ondoko perpausetan, egokiena?: Iritsi naizenean, bi liburu oso interesgarriez ari ziren, ala, iritsi naizenean, bi liburu oso interesgarriz ari ziren?; Hiru haur oso bihurriei berebiziko zigorra eman die andereñoak, ala, hiru haur oso bihurriri berebiziko zigorra eman die andereñoak?
|
|
|
25.3.2a Aditz izena ergatiboan agertzen denean, aditz trantsitibo baten subjektua da: Hura zurekin ikusteak harritu ninduen; Idazle zaharren irakurtzeak munta handia
|
du
guretzat. Ohart gaitezen, dena dela, balio izan, plazer egin bezalako predikatuekin aditz izena absolutiboan ere ezar daitekeela:
|
|
|
Non zer moduko galdetzaile dvandvak ere
|
baditugu
gure literatura tradizioan eta gramatikako terminologian, noiz nongo, zer nola (ko), nor nori, nor nori nork. Hauetan, aldiz, eta juntagailuak irudikatuko luke galdetzaile hauen arteko harremana.
|
|
|
Bada Etxeberri Ziburukoaren ondoko adibide hau ere, bitxia gertatzen zaiguna, ez baitu lapurteraz inolako lekukotasunik bestela: Zure semearen gorputz sakratuaz Jainkoa, Ohore handia
|
duzu
guk probetxu askoa (Etxeberri Ziburukoa).
|
|
|
Hasieran eman dugun perpausean (semeak nota onak ekarri ditu) honako hauek dira morfema gramatikalak edo funtzionalak: a, k (bi
|
ditugu
gure perpausean), d, it, u. Areago, badakigu bi k horiek ez direla berdinak, lehenak ‘nork’, subjektua, markatzeko balio duela eta bigarrenak, aldiz, plurala markatzeko. Informazio gramatikala ematen dute horiek guztiek:
|
|
|
Ez da ezinbestekoa, ordea, osagai erreferentekideak izatea:
|
Badute
gure etxean zerbait irentsirik, nik bertsolarigoan irauteagatik (Xalbador). Edozein kasutan, perpaus nagusian jasailerik ez agertzeak eragozten du mendekoan tzeagatik forma erabiltzea.
|