|
2003
|
|
|
Ipar Euskal Herrian, XVIII. mende amaieran frantsesezko euskal historia aristokratikoak azaldu ziren bertako nobleen zerbitzuan. Kasu bietan, euskal elite politikoek monarkia osoari (dela Espainiakoari dela Frantziakoari) zuzentzen zieten mezua, haren aurrean defendatu
|
nahi baitzituzten
euren pribilegioak, eta logikoki monarkia bakoitzeko erdara nagusian idazten zuten. Erdarazko euskal ikuspegi historiko hauek euskarazko narratibetan zeharkako isla batzuk izan zituzten arren, ez zen euskaraz ildo bereko historia lanik argitaratu XIX. mendera arte.
|
|
|
Iragan urruneko garaiak azaltzean mitoz beterik eta zentzu kritikorik gabe egiten zuten, dokumentuen analisian oinarrituriko historia tenporal baten lekuan, euskararen iraupen ustez aldagaitzean oinarrituriko kontakizuna eskainiz. Nolanahi ere, kontakizun hauek Frantziako edo Espainiako historia orokorretan, bariante berezi bezala, txertatu
|
nahi ziren
. Bazen azkenik euskarazko historia lan hauek, beren-berena zuten problematika bat:
|
|
|
Lan honek ere Iparraldeko nobleen estatusa euskal mitoen bidez defendatzen zuen, baina bide batez, tituluan esaten zen bezala, euskaldunen historia orokor baten sarrera izan nahi zuen (mugaren bi aldeak hartuz). Lan honek eta gisa honetako beste batzuk (Polvarel-enak) euskal nobleziaren prerrogatibak defendatu
|
nahi zituzten
erregearen aurrean eta gora igotze bidean zegoen Hirugarren Estaturen aurrean.48 Historia hauek guztiak frantsesez idatzi ziren. Izan ere, Hegoaldeko apologiak bezala, Iparraldeko jauntxoen historia lanak ere monarkia osoari (kasu honetan Frantziari) zuzentzen zitzaizkion, ez espezifikoki euskaldun irakurlego bati.
|
|
|
Bertan erreferentzia historiko zehatzik egiten ez den arren, bai goraipatzen dela iraganeko euskaldun ideal bat, egungo herritarrei haren bidea eredu gisa erakusten zaiela: , gabiltzan beti zuzen/ ta sendo fedean/[...] Ez alean guk galdu/ erriko legea/ eta antxinatik dogun/ geure euskerea/ gogoan beti euki/ lenengotik ona/ sartu ez dala arrotzik/ aginetan ona.? 61 Bertso tradizionalista bat da, nolabaiteko ikasketadun bizkaitar batek egina, eta duda gabe Antzinako Erregimeneko historiografia apologetikoak sortutako euskaldun arketipoa jaso eta herritar apalei zabaldu
|
nahi diena
(euskalduna inoiz ez dutela arrotzek menperatu, euskara oso zaharra dela, etab).
|
|
|
Bertso hauen tono didaktikoan argi ikusten da gipuzkoar herritarrek ezezagun zuten historia probintziala irakatsi
|
nahi zitzaiela
. Herritarrek, euskaldun edo gipuzkoar, subjektu aktibo gisa, bere iragana ezagutu beharra zeukaten, uneko egoera hobeto ulertu eta nola jokatu jakiteko.
|
|
|
Herritarrek, euskaldun edo gipuzkoar, subjektu aktibo gisa, bere iragana ezagutu beharra zeukaten, uneko egoera hobeto ulertu eta nola jokatu jakiteko. Muñagorriren bertsoen kasuan, Gipuzkoaren eskubide foralen jatorri historikoa azaldu
|
nahi zen
(ohiko historiografiaren araberakoa), hurrengo bertso batzuetan uneko erreibindikazioa ere Foruetara mugatu behar zela esateko. Izan ere Muñagorrik, karlisten eta liberalen artean hirugarren talde bat, foruzalea, aurkeztu nahi izan zuen.
|
|
|
Izan ere Muñagorrik, karlisten eta liberalen artean hirugarren talde bat, foruzalea, aurkeztu nahi izan zuen. Propaganda eta bertso bidez soldadu karlistak erregegairen erreibindikazioa uztera bultzatu
|
nahi zituen
, haien atxekimendua lortzeko era guztietako argudioak erabiliz (praktikoak, historikoak eta orotarikoak). Bertso hauen egilea Muñagorri bera barik, haren kolaboratzaile bat izan zela dirudi, ziurrenik Agustin Pascual Iturriaga apaiz eta pedagogo gipuzkoarra (1778-1851) 66.
|
|
|
Lehen esan dugunaren ildoan, Iztuetak herritar euskaldunei protagonismoa aitortzen zien, eta eskubidedun subjektu gisa beren historia ezagutarazi beharra zekusan. Propioki euskaldunentzako diskurtso historiko berezitu bat sortu barik, Probintziaren bizitza publikora, diskurtso historiko ofizialera inkorporatu
|
nahi zituen
herritarrak, baina herri hizkuntzan egindako narratiba baten bidez. Gainera Gipuzkoako biztanle hauen hizkuntza eta Probintziaren etorkizuna estuki loturik ikusten zituen:
|
|
|
Eta zentzu horretan, historia lantzat har dezakegu. Izan ere, Hiribarrenek, Iztuetak bezalatsu, herritar euskaldunei beren iragana ezagutarazi
|
nahi zien
. Liburuaren sarreran,. Escaldunei bi hitz hastean?, adierazgarriro, herritar arruntek euskal historiaz zuten jakintza eza deitoratzen zuen Hiribarrenek:
|
|
|
Beraz Hiribarrenek euskal narratiba historiko bat eskaini
|
nahi zien
herritarrei. Itxura batean Iztuetaren xede berberak ematen zuten, baina bazen alderik.
|
|
|
Honek, Espainiako eta Frantziako eskolatze ereduen desberdintasuna erakusten digu: ...legearekin hasiko zuen 1857an), eta beraz ez zuen inolako historia ofizialik zabaltzen herritarren artean; Frantzian berriz, eskola nazionala, gorabeherekin baina martxan zegoen (Frantses Iraultza garaitik), eta Hiribarrenek salatzen zuenez, jada soma zitekeen bere eragin frantseslea.86 Beraz Iztuetak, Gipuzkoako historia probintzial ofiziala edo ofiziosoa herritar ikasi gabeen artean sozializatu
|
nahi zuen bitartean
, Hiribarrenek jada hedatzen ari zen frantses historia ofizialari beste historia bat kontrajarri nahi zion. Euskal historia eredu bat.
|
|
|
Honek, Espainiako eta Frantziako eskolatze ereduen desberdintasuna erakusten digu: ...n berriz, eskola nazionala, gorabeherekin baina martxan zegoen (Frantses Iraultza garaitik), eta Hiribarrenek salatzen zuenez, jada soma zitekeen bere eragin frantseslea.86 Beraz Iztuetak, Gipuzkoako historia probintzial ofiziala edo ofiziosoa herritar ikasi gabeen artean sozializatu nahi zuen bitartean, Hiribarrenek jada hedatzen ari zen frantses historia ofizialari beste historia bat kontrajarri
|
nahi zion
. Euskal historia eredu bat.
|
|
|
Aurrerantzean, euskal literato guztiek Aitor aipatuko zuten euskaldunen patriarka mitiko gisa. Hala ere, Hiribarrenek, literatura barik historia lan bat idatzi
|
nahi zuenez
, ez zuen ez Tubal ez Aitor aipatu euskal patriarka gisa.
|
|
|
Eta euskaraz ez idaztearren mintzaira hau kultur hizkuntzen kontzertutik kanpo geratzen ari zen(, causa honegatic guelditzen da abaturic eceyn reputacione vague eta berce nacione oroc uste dute ecin deusere scriba dayteyela lengoage hartan nola berce oroc baitute scribatzen beryan?). Etxeparek euskara beste hizkuntzan mailan ikusi
|
nahi zuen
; euskaldunak euskaldun gisa munduaren aurrean harrotasunez ager zitezela(, heuscara ialgi adi mundura?,, heuscaldun den guiçon oroc alcha beça buruya/ Eci huyen lengoagia içanenda floria?,...). Finean, eta egungo hitzekin esanez, euskaldunentzako autoerreferentzialtasun bat sortzen ari zen, euskarazko narratiba bat hasten,, idazkerarik eta historiarik gabeko euskalduna?-ren topikoa gainditzen... Ez da euskarazko historiografiaren hasiera, baina bai euskarazko historiografia abiatzeko beharrezkoa den hizkuntza idatziaren sorburua eta norberetasun kontzientziaren abiapuntua.
|
|
|
Gainera Nafarroako erregea, laster katoliko eta Frantziako errege bihurtu zen, azken erresuma hau izanik aurrerantzean monarkaren eta bere kronisten erdigune. Leizarragak euskalduntasunaren, kalbinismoaren eta nafartasunaren inguruan abiatu
|
nahi zuen
narratiba, kontraerreforma katolikoak, erregeren zerbitzuko historiografia nafar-biarnesak eta frantses kultur ereduen hegemoniak desegin zuten. Hortaz euskarazko lehen narratiba saio horrek porrot egin zuen.20
|
|
|
Compendio Historial obran, euskaldunak eta beren historia Monarkia haren baitan kokatzen ziren, modu berezi eta pribilegiatuan, bai, baina ez era zentral batean. Ez zen euskaldunek euskaldunei zuzenduriko narratiba, Iberiar Penintsulako gainerako herriekin konpartitu
|
nahi zuten
narratiba baino.
|
|
|
Hala hasten zuten Pruden Gartziak eta Iban Zalduak, beren ardurapean argitaratutako liburu historiografiko gomendagarriaren hitzaurrea1 Guk ere, haien bidetik, historia lanen inguruan gogoeta egin
|
nahi dugu
, ahal den neurrian irakurlea aspertu gabe. Kasu honetan, euskarazko historia aldizkari baten lehen alea izanik, euskarazko historiografia gai egokia izan daitekeela pentsatu dugu.
|
|
|
Badirudi bazekiela euskaraz pentsaturiko narratibari, eta beraz inplizituki euskal ikuspegitik egindako historiari hasiera ematen ari zela. Euskalduna, erdarazko testuetako aktore pasibo paperetik atera, eta, bere testu propioen protagonista bihurtu
|
nahi zuela
. Puntu honetan Manex Goihenetxek Iparraldeko historiografiaren gainean egindako lan bikaina segitzen dugu.15
|
|
|
Izan ere, Ipar Euskal Herrian, Hegoaldean ez bezala, euskarazko narratibak idazteko asmoz segitzen zen. Sarako eskolakoak, itxura batean Leizarragaren bidea jarraitzen zuten, hark bezala euskarazko narratiba bat idatzi
|
nahi baitzuten
. Eta ildo horretan, Joxe Azurmendi ikertzaileak, Hegoaldeko apologistak (Garibai, Poza, Etxabe,...) eta Iparraldeko euskal idazle humanistak (Sarako Eskolakoak eta haien ildokoak) bereizi ditu.
|
|
|
Iparraldeko euskarazko narratibetan, historiaren bi erreferentzia azalduko zaizkigu, bata historia hurbilarena, eta bestea iragan urrunenetik datorren historiarena. Nafarroako monarkiaren inguruko narratibak desagertu egin ziren; bai Leizarragak
|
nahi zuen
euskarazkoa, eta baita nafar dinastiaren kronista biarnesena ere. XVII. mende hasieran Nafarroa Beherea Frantziari lotua geratu zen, eta Iparralde osoan frantses errege berak agintzen zuen.
|
|
|
Gozogileen kontrol eta monopolio nahiei aurka egite hau ilustratu, merkatari eta herritarren oposizioan ikusten zen, udaletxearen bidez gauzatua. Oligarkizazio prozesuaren barruan koka daiteke hau; aberats berriak ziren gozogileak, eta ez zituzten onartu
|
nahi
lehendik hiriaren elitean zeudenek, boterea gehiengoren artean ez banatzeko, kontuan izanik igoeran zegoen gizarte talde bat zela. Honela, ez zieten ekintza monopolizatzen utzi nahi eta aldi berean herritar askoren lanbidea izango zena babesten zuten.
|
|
|
Oligarkizazio prozesuaren barruan koka daiteke hau; aberats berriak ziren gozogileak, eta ez zituzten onartu nahi lehendik hiriaren elitean zeudenek, boterea gehiengoren artean ez banatzeko, kontuan izanik igoeran zegoen gizarte talde bat zela. Honela, ez zieten ekintza monopolizatzen utzi
|
nahi
eta aldi berean herritar askoren lanbidea izango zena babesten zuten. Ordenantzek beste neurri batzuk ere finkatzen zituzten:
|
|
|
Bukatzeko, sarrera honetan ez dugu ahaztu
|
nahi
eskerrak ematea gustura lagundu ziguten hainbat pertsonari: batetik, eskerrak eman beharrean gaude Luis López Sosoagari, esan bezala, lana egin genuenean Gozogileen Kofradiako lehendakari zenari, eskaini zigun arretagatik eta adeitsuki utzi zigun liburuarengatik eta lana hasteko eman zizkigun ideiengatik.
|
|
|
batetik, eskerrak eman beharrean gaude Luis López Sosoagari, esan bezala, lana egin genuenean Gozogileen Kofradiako lehendakari zenari, eskaini zigun arretagatik eta adeitsuki utzi zigun liburuarengatik eta lana hasteko eman zizkigun ideiengatik. Ez dugu ahaztu
|
nahi
ezta ere Patxi Anton, zeinek eman zigun lehenengo nondik norakoa, eta aurrez aipatuarekin kontaktuan jarri gintuen. Eta baita, nola ez, zenbait dokumentu eta transkripzio eman zizkigun Inge Zubero ikaskideari.
|
|
|
Ikertu
|
nahi dugun
gaiaren testuingurua zehazteko, esan behar da, XVIII. mendeko Europan kontraste handia zegoela populazioaren gehiengoaren eta aberatsen klasearen artean. Populazioaren kopuru handi baten bizi-maila neurri minimoetan zegoen orduko gizarte guztietan eta, bitartean, gutxi batzuk oparotasunean bizi ziren.
|
|
|
Gremio nahiko itxia ziren eta konpetentziarik ez izaten saiatu ziren, eurek soilik produzituz gozoak; baina ez zuten lortu, beste zenbait herritar partikularrek ere produzitzen eta saltzen zituztenez jaleak eta abarrak. Ondorioz, istiluak izan zituzten, konfiteroek ekintza ekonomikoa kontrolatu
|
nahi zutelako
; baina, udaletxea bitarteko, partikularrek praktikan zeukaten eskubidea mantendu ahal izan zuten.
|
|
|
–Zeure herria, ordea, ainegruen ogiaz janaritu zenuen;/ hark nekatu beharrik izan gabe,/ aurrez prestaturiko ogia eman zenion zerutik,/ zapore askotakoa, guztientzat atsegingarria. / Zure elikagai honek zeure seme-alabenganako duzun gozotasuna azaltzen zuen,/ jaten zuenaren gurarira egokitzen baitzen,/ eta bakoitzak zer
|
nahi
, hura bihurtzen. / Elurraren edo izotzaren antzeko izan arren,/ urte gabe jasaten zuen sua[?]?;.
|
|
|
Espezieen modura, azukrea beharrezko elikagaien taldetik at zegoen, baina karbohidratoa denez energi iturria da. Jakin badakigu
|
nahi
psikologokoa dela jatearena, behar fisiologikoa baino. Denboraren poderioz aldatzen joan ohi dira elikagaien nahiak eta azukrearen nahiak hazkundea jasan zuen aldaketa garai hartan.
|
|
|
Laster arazoak agertu ziren lan-esku eskasiaren ondorioz. Espainiako populazioak ez zuen
|
nahi
horretan lan egitea, lan indar fisikoaren kontra baitzegoen.
|
|
|
Judutarrak, jatorriz Gasteiztik Errege-Erregina Katolikoek kanporatutako ondorengoak ziren. Mende horretan kontsumoak hazkundea jasan zuen eta koroak zergak jartzea
|
nahi zuen
. Txokolatearen, urrezko mendea?
|
|
|
Beraz, Araba populazio gutxiko lurraldea genuen eta Emiliano Fernandez de Pinedo-k dioen moduan «Arabak duen panorama demografikoa Gaztelakoa modukoa da» (Fernandez de Pinedo, 1984). Biztanle dentsitate baxua egoteak, egoera oso onean uzten zuen arabar nekazaria, lanketak
|
nahi
beste hazi baitzitzakeen.
|
|
|
Urtebete geroago, Joseba Intxaustiren eskutik, eratu zen Historia Saila. Izan ere, UEUren egoitza berrian, Iruñean, hitzaldi solteen eredua gainditu eta ikastaro espezializatuen eredua landu
|
nahi zen
. Nafarroako hiriburuan ikastaro sendo eta erakargarria eskaini zuen Historia Sailak.
|
|
|
Euskal Herriak, Franko hil ondoren, bestetik, bizi zuen aldaketa-giroak eta politika-lanek zuten lehentasuna askorentzat eta horrek ez zuen lagundu saila trinkotzen. Ez ziren gutxi Historia euskaraz landu
|
nahi zutenek
zituzten arazoak. Horrela laburbildu zituen Jaxinto Setienek:
|
|
|
Talde horren emaitza izan zen Historia eta Gizarte-zientzien urtekariaren bigarren alea, 1982ko data izan arren, 1983an atera zena. Bere aurkezpena egitean, ordea, urtekariaren beraren amaiera iragarri zen, Eusko Ikaskuntzak argitaratu behar zuen aldizkarian parte-hartzeko gonbitea luzatuz euskaraz lan egin
|
nahi zutenei
UEUko Historia saileko kideek. Eusko Ikaskuntzari zera eskatzen zioten, aldizkariaren urteko ale bat gutxienez euskaraz izatea.
|
|
|
Kartel, Pankarta edota monumentu erraldoien bitartez hedatzen zen estilo berria.
|
Nahi
nagusia ikuslearengan eragina sortzea zen. Zoritxarrez, une konkretuetarako egiten ziren lan ez-iraunkorrak izanik, haiek burutzeko lehenago egindako bozetuak edo proiektuak soilik ailegatu zaizkigu askotan.
|
|
|
Errusiar artistek Frantziako Kubismo, Italiako Futurismo edota Konstruktibismoaren kontrako jarrerak erakutsiko zituzten, Mendebaldeko Europatik ekarritako joerak zirelako. Arte guztiz errusiarra
|
nahi zuten
eta kanpo eraginetatik euren independentzia markatzeko elkarteak eratu zituzten, adibidez NOZH (Margolarien Elkarte Berria). Konstruktibismoak aurrikusitako artearen heriotzaren kontrako jarrera azaldu zuten, eta primitibismo edo arte herrikoian oinarrituta, arte industrialean murgildu ziren.
|
|
|
XIX. mende bukaera eta XX. mendeko lehenengo hamarkadetan aurreko guztiarekiko haustura gertatu zen arte mailan. Herriak jasaten zituen aldaketek eraginda, arteak ere, mundua eraldatzeko
|
nahi
horretan, dinamismo handiko papera beteko zuen. Berreraiketaren ideia horiekin batera, beraz, arteak aurretik ezarritakoarekin apurtuko zuen.
|
|
|
Arte errusiarrak nortasun handia zuen, artistek euren nortasun nazionala finkatu eta adierazteko zuten
|
nahi
eta joeragatik alegia. Inspirazio iturriak errusiar sustrai eta ohituretatik hartu zituzten, ikono erlijioso errusiarretatik.
|
|
|
Garai honetan, aurretik indarrean egondako mendebaldeko gizartea kutsatua zegoela pentsatzen hasi ziren, aurrerapen guzti horiek gizakiaren gaizkia areagotzen zutela azpimarratuz eta teknologia gizakiaren kontra bueltatuko zela baieztatuz. Ondorioz mendebaldeko pentsaeraren kutsaduratik libre zegoen ikuslegoa aurkitu
|
nahi zuten
, puruagoa izanik akademizismoaren jokoan eroriko ez zena.
|
|
|
Dudarik gabe liburu aurkezpen batek formazko hainbat baldintzapen ezartzen ditu, eta Zaldua irakasleak liburu aipamena bertan egin ordez idatziz eta aldizkari batera bidaltzeko xedez egin izan balu beste era batetara taiutuko zukeen (era osoago eta zorrotzagoan ziurrenik). Hala ere, Kondairazuzentzen duten UEUko Historia Saileko kideen iritziz ekitaldi hartan esandakoak bere hartan publikatzeko modukoak dira, bereziki ondo egokitzen baitira Kondairaaldizkariak plazaratu
|
nahi dituen
zenbait auzitara: historiaren egungo estatus labainkorra zientzien artean, Euskal Herriko historiografiaren egoera, euskaraz historia lantzearen erronkak, etab. Izatez, urte batzuk lehenago, Iban Zaldua (Pruden Gartziarekin batera) antzeko auziez arduratu zen beste liburu batean (Historia:
|
|
|
–Auzia, nire ustez, insolublea da. Hala ere, historiak zientzia bezala duen maila kontserbatu
|
nahi badu
, mistifikazoan erori nahi ez bada, halako lanak egiten jarraitu beharko dira (liburu hauek bezalakoak, alegia). Beraz, agian atentzioa jarri beharko dugu eskaileraren hurrengo mailan, dibulgazioan:
|
|
|
–Auzia, nire ustez, insolublea da. Hala ere, historiak zientzia bezala duen maila kontserbatu nahi badu, mistifikazoan erori
|
nahi
ez bada, halako lanak egiten jarraitu beharko dira (liburu hauek bezalakoak, alegia). Beraz, agian atentzioa jarri beharko dugu eskaileraren hurrengo mailan, dibulgazioan:
|
|
|
bigunegiak direlako batzutan, kritikoegiak bestetan, axalegiak sarri, lan nekagarri eta esker gaiztokoa edonoiz. Inor mindu
|
nahi
ez izateak edota iruzkina ondo baino hobeto egin gurak ere (liburu aipamena testua ahitu behar duen ebazpen definitiboa izan beharko balitz bezala) jende asko desanimatzen du gisa honetako idazkiak egitetik. Eta hola, maiz, liburu baten inguruan sortutako gogoeta interesgarriak adiskideen arteko konfidentzia soilean geratzen dira, historialarien komunitate orokorrarentzat ezezagun.
|
|
2004
|
|
|
Baina, Pilar Pérez-Fuentes-ek10dioen moduan, familia eredu hau, genero sistema hau, kontraesan sakon baten gainean eraiki zen, eta idealaren eta errealitatean gertatzen zenaren artean distantzia handia zegoen. Senarren nahia emazteak etxean izatea bazen ere,
|
nahi
honek soldata baxuen errealitatearekin egin zuen tupust. Senarraren soldata baxu hauekin ia ezinezkoa zen etxeko lan taldearen bizirautea.
|
|
|
ordun fabriketan
|
nahi
zonak lan ittenzun, baiño nola esangoizut, garai hartan fabrika jutezana, mentalidadea hala zan, izatezan, ba nola esangoizut, gaur nola putaetxe batean lan eingo balu, en un club de esos... Gaizki ikusia zeon, gaizki ikusia zeon, hola izatezan.
|
|
|
Roosevelt emaitzak jasotzen hasi zen, Work Progress Administration sortu zuen, ondoren Work Projects Administration (WPA) bihurtuko zena. WPAk langabezia gutxitu
|
nahi zuen
, horretarako proiektu ezberdinak martxan jarriz. Proiektu hauen artean, egitasmo bitxiak ere bultzatu ziren, halanola lan gabeko artista, musikari, idazle eta aktoreei laguntzeko sortutakoak.
|
|
|
Sindikatzeko atmosfera ezin hobea zen, baina sindikatuetan barne arazoak eta patroiekin arazoak zeuden. Lanaren Federazio Amerikarreko buru gehienek eskulangileen sindikatuak
|
nahi zituzten
, eta produkzio handietako industrien kualifikatu gabeko soldatapekoak antolatzeko asmorik ez zuten erakusten. 1935ean buruzagitza sindikalaren gutxiengo batek Committee of Industrial Organization eratu zuen, horiek industria bakoitzeko langile guztiak bilduko zituzten sindikatuak nahi zituzten.
|
|
|
Lanaren Federazio Amerikarreko buru gehienek eskulangileen sindikatuak nahi zituzten, eta produkzio handietako industrien kualifikatu gabeko soldatapekoak antolatzeko asmorik ez zuten erakusten. 1935ean buruzagitza sindikalaren gutxiengo batek Committee of Industrial Organization eratu zuen, horiek industria bakoitzeko langile guztiak bilduko zituzten sindikatuak
|
nahi zituzten
. Bi urte beranduago, Lanaren federaziotik bota ostean Congress of Industrial Organizations (CIO) finkatu zuten.
|
|
|
Roosevelt aurrekontua apaltzen saiatu zen gastu federalak drastikoki murriztuz, baina horrek ekonomia atzeraka bideratu zuen. Defizitaren finantziazio sistematikoarekin oparotasunera bueltatu
|
nahi zuten
, horrela, kongresuak subsidio eta lan publikoetarako asignazio handiak onartu zituen eta 1938ko udan ekonomia berriro hasi zen poliki-poliki igotzen. Baina gobernuak zuen konfiantza gutxituz zihoan.
|
|
|
Hine-k CNTI-n (Haurren Lanaren Batzorde Nazionalean) lan egin zuen. Elkarte hau umeen lan-esplotazioa bukatu
|
nahi zuten
biztanleek sortu zuten 1904an. Hine zenbait aldizkaritan ere aritu zen, ikerketa soziologikoetan laguntzen adibidez; baina umeen lanaren inguruko ikerketak sakondu zituen batez ere.
|
|
|
Galdutzat emandako pertsonen erretratuak egin behar zituzten eta nahiz eta nekazari munduaren eskasiaz arduratu batez ere, honek beste maila sakonagoetara eramaten zituzten. Arraza diskriminazioen aztarnak jasotzea
|
nahi zutela
esplizituki dioen dokumenturik ez da aurkitu, baina bildumak gai honen inguruko irudi asko erakusten ditu, segidan ikus daitekeenez.
|
|
|
Hori ez da ohikoa normalean gobernuek arazoak estaltzeko joera baitute; baina ahaztu ezin den puntu garrantzitsu bat dago: argazki horiekin New Deal-aren aldeko propaganda egin
|
nahi zen
, AEBetan bizi zen egoera latza erakutsiz jendea aldaketak egitea beharrezkoa zela ohartarazi nahi baitzuten.
|
|
|
Hori ez da ohikoa normalean gobernuek arazoak estaltzeko joera baitute; baina ahaztu ezin den puntu garrantzitsu bat dago: argazki horiekin New Deal-aren aldeko propaganda egin nahi zen, AEBetan bizi zen egoera latza erakutsiz jendea aldaketak egitea beharrezkoa zela ohartarazi
|
nahi baitzuten
.
|
|
|
Depresioaren arrazoietako bat burtsan inbertitzeko
|
nahi
zoroa izan zen eta ondorengo burtsaren erorketa, baina burtsari buruz gutxi dakigunez ideia batzuk ez zaizkigu argi gelditu. Baina, hala ere garrantzizkoa iruditu zaigu depresioaren zergatiaren arrazoi orokorra ulertzea eta hori lortu dugula uste dugu.
|
|
|
Gauzak ziren bezala erretratatu
|
nahi zituen
eta bere lanaren indarra horretan oinarritzen da. Irudi baten xehetasunek beste edozein planteamendu artistikok baino gehiago adierazten duela uste zuen.
|
|
|
Argazkilaritza moda eta estetika kontua bakarrik ez dela ere erakutsi
|
nahi dugu
. Ondorengo argazkiak kontzientzia historiko eta sozial argiarekin daude aterata, garaiko gizartea, klaseak eta bizimoduak erakusteko asmoarekin eginda baitaude.
|
|
|
Egia da, bai, gauza bera gertatzen dela Estatuak zehazten dituen espainiar historien dekretuetan, non balio unibertsal edo akademikoen inguruko azalpenak diren nagusi, subjektu historikoa zergatik eta zein irizpideren arabera hautatu den argitu gabe. Halaber normalean ez da zehazten espainiar historiak, espainiar edukidun zeintzuk balio bultzatu
|
nahi dituen
. Hala ere, Batxilergoko bigarren kurtsoko espainiar Historia ikasgaiari dagokion dekretuan, bai aurki ditzakegu espainiar balioen zehaztapen batzuk:
|
|
|
Hala ere, Batxilergoko bigarren kurtsoko espainiar Historia ikasgaiari dagokion dekretuan, bai aurki ditzakegu espainiar balioen zehaztapen batzuk: ...evolución histórica de España en su conjunto y en su pluralidad?,. Consolidar actitudes y hábitos de tolerancia y solidaridad entre los diversos pueblos de España, respetando y valorando positivamente los aspectos comunes y las diferencias?... 19 Beraz Espainia ezaugarri amankomun zein pluralak dituen multzotzat hartzen da dekretuan, eta ikasleei ezaugarri bikoitz horrekiko onespena sorrarazi
|
nahi die
. –Euskal Herriaren historia?
|
|
|
Hortaz bi hauen inguruan konbentzio bat eraikitzeko lana askoz berdeago dago aspalditik Estatu-nazio gisa finkatuak dauden herrialdeen kasuan baino. Edozein kasutan ez du Goihenetxek mitologiaren errazbidea hartu
|
nahi
euskal (edo europar) historia polit bat osatzeko baizik irizpide metodologiko zorrotzei jarraiki, hots, lan neketsu eta zintzoa eginez eraiki nahi du gure konbentzio historikoa. Aldi berean, iradokitzen du ez litzatekeela adituentzako diskurtso zientifiko soil batean geratu behar, baizik funtzio sozial zabalago bat izan beharko lukeela, gure nortasuna ez itzalperatzearekin lotutakoa.
|
|
|
Hortaz bi hauen inguruan konbentzio bat eraikitzeko lana askoz berdeago dago aspalditik Estatu-nazio gisa finkatuak dauden herrialdeen kasuan baino. Edozein kasutan ez du Goihenetxek mitologiaren errazbidea hartu nahi euskal (edo europar) historia polit bat osatzeko baizik irizpide metodologiko zorrotzei jarraiki, hots, lan neketsu eta zintzoa eginez eraiki
|
nahi du
gure konbentzio historikoa. Aldi berean, iradokitzen du ez litzatekeela adituentzako diskurtso zientifiko soil batean geratu behar, baizik funtzio sozial zabalago bat izan beharko lukeela, gure nortasuna ez itzalperatzearekin lotutakoa.
|
|
|
Eta memoria indibiduala lantzen den bezala, hala jorratzen dela memoria kolektiboa ere: gure familia nola osatu zen jakin
|
nahi dugu
, gure kirol taldeak iraganean lortutako garaipenak ezagutu gura ditugu, bikotearekin irteten hasi ginen eguna ospatu, gustatzen zaigun musika taldea noiz eta zelan sortu zen ulertu... Historiaren abiapuntua identifikatzen gaituzten nortasun desberdinen iragana ezagutu nahia baita.
|
|
|
Baina ezta gehiago ere: euskal historia euskal jendarte osoko ikasleei zuzendu
|
nahi bazaie
honen baitan dauden orotariko sentiberatasunak errespetatu beharko ditu. Beraz kontatzeko erak ahalik eta zabalena izan beharko du, ideologia edo ikuspegi jakin batekin lerrokatu gabe.
|
|
|
Aldiz honek guztiak ez du inplikazio nazionalik zertan izan, hizkuntza eta hari lotutako kontzeptu soilak baitira abiapuntu, ez leialtasun politikoak (beti ere euskara ondare komun gisa onartzen deno, ezen leialtasun nazional jakin batek euskara baztertu beharra eskatzen badu argi dago hemen proposatzen dena bateraezina izango dela proiektu nazional baztertzaile horrekin). Bestalde, euskara, Euskal Herria eta euskaldungoa balio gisa sustatzea proposatu arren ez dira historiaren bidez esentzializatuta aurkeztu
|
nahi
, baizik historia ikasgaiak haien izaera konbentzional eta aldakorraz ohartzeko balio dezake, izaera konplexu hori ulertzeak absolutismorik gabeko balio gisa estimatzen lagunduko dituelakoan. Zentzu horretan guztiz posible da euskal historia kritiko bat eraikitzea, gure egungo ikuspegiak abiapuntutzat hartuko dituena baina horregatik ez dena autokonplazentzian eroriko, baizik dogmatismorik gabe norbere ezagutzan sakonduko duena.
|
|
|
Gainera, nire ustez, egokia ere ez da historia balio humano orokorren transmisiorako hainbeste erabiltzea: halako balioak sustatu
|
nahi badira
sor edo bultza bedi ikasgai espezifiko bat (etika edo dena delakoa). Ez dut esan nahi historia ezin balia daitekeenik aldika balio konkretuez gogoeta egiteko, baina historia ezin bihur daiteke balioen inguruko ikasgai baten ordezkoa (eta ohar honek ez du soilik euskal historiarako balio baizik berdin munduko historia ikasgaietarako zein beste edozein historiarako).
|
|
|
Zentzu horretan ikusmira zabala antzematen zaio proposamenari,, norbere naziora? (dela hau euskal, espainiar zein frantses) mugatu
|
nahi duten
historia ereduak aisa gaindituz. Eredu honi gabeziaren bat aipatzekotan, egitarau zabalegia finkatzearena da, kurtso batean nekez landu baitaitezke hainbeste gai.
|
|
|
Badira munduko historia gaien inguruko zenbait testu euskarara itzulita ere, tartean EHUko historia irakasle talde batek argitaratutako Historia testu bidez aipa daitekeelarik (EHU, Gasteiz, 1998). Azken liburu honetako testu ia guztiak, liburuaren egileen baimenaz, Kondaira.com aldizkariko material historikoen atalean eskegita daude,
|
nahi dituenarentzat
libreki eskuratzeko moduan.
|
|
|
Agian Eusko Jaurlaritza jabetu egin zen batxilergoko bigarren kurtsoak euskal historia ikasteko eskaintzen zuen aukera aski mugatua zela, zeren 2003 urtean Euskal Herriaren historia izeneko ikasgai bat sortzeko dekretua onartu zuen, batxilergoko lehen kurtsoan
|
nahi zuten
ikasleek hautazko gisa hartzeko aukera emanez11 Ikasgai guztiz berria da, ez dena ezein espainiar dekreturen moldapena, beraz euskal historia ikuspegi propioz lantzeko aukera ona izan zitekeen. Hori da beraz aztertuko dudana.
|
|
|
Kuriosoa da Batxilergoko bigarren kurtsoko espainiar Historian euskal edukiak txertatu baino bi hilabete lehenago aurkeztu zela Euskal Herriaren historia ikasgai honen dekretua. Eusko Jaurlaritzan beldur ote ziren ezingo zituztela
|
nahi zituzten
moldapenak egin espainiar historian eta beraz alternatiba gisa sortu ote zen euskal historia hau. Kuriosoa da halaber Euskal Herriaren historiahonen edukiak ez zituztela aprobetxatu gero Batxilergoko bigarren kurtsoko Historiaren edukiak moldatzeko orduan:
|
|
|
Izan ere, oso oraintsu arte, eskoletan irakatsiriko historiaren helburua horixe izan da: ikasleen artean aberri batekiko identifikazio eta leialtasuna sortzea.4 Adibidez, frankismo garaiko testu-liburuetan, inolako lotsarik gabe azaltzen zitzaien ikasleei historiarekin sustatu
|
nahi zen
jarrera aberkoi hori:
|
|
|
Eta egia da jarrerak eta balioak (ez soilik historia ikasgaian baizik beste edozeinetan ere), zuzeneko enuntziatu formaletan baino gehiago, eduki konkretuetan joan ohi direla inplizitu. Eta inplizitu joate hau ez da izaten derrigor ezkutatu
|
nahi
baten ondorio, baizik, jakinda edo jakin gabe, pertsonek proposatzen ditugun diskurtso guztiek balio ideologiko eta moral batzuk izatearen ondorio, ez baitago neutrala den ezer. Kontua beraz, transmititzen diren balio horiez kontziente izatea da, behin balio horiek zein diren jakinik horiek onartu eta argi aitortzeko, ala, bestela, balio desegokiak iritziz gero, zuzentzeko.
|
|
|
Kontua beraz, transmititzen diren balio horiez kontziente izatea da, behin balio horiek zein diren jakinik horiek onartu eta argi aitortzeko, ala, bestela, balio desegokiak iritziz gero, zuzentzeko. Hau hezkuntzan ezinbestekoa da, haurrei eman
|
nahi zaien
hezkuntza eta orientabidea ezagutu beharra baitago.
|
|
|
Hain zuzen historialariak ahalegina egin behar du iraganeko gertaerek jazo ziren garaian izan zuten logikan ulertzen, eta ondoren, hala
|
nahi badu
, bere iritzien arabera epaitzen, baina beti ere argi bereiztuz zeintzuk diren bere iritziak eta zeintzuk iraganeko gertaerak. Sekula egin behar ez dena egungo ikuspegiak historiaren emaitza, natural?
|
|
|
erabaki garai bakoitzetik zer den garrantzitsuena. Batzuk historia politiko-militarrari eman diezaiokete garrantzia, beste batzuk ekonomiko-sozialari, edo kulturalari, etab. Ez dut hortik sakonduko hezkuntzak historia ikasgaiaren bidez landu
|
nahi dituen
balioak ideia oso konkretuei baitaude lotuta (tolerantzia, askatasuna...) eta ez hainbeste iragan aztertzeko ikuspegi historiografiko desberdinei (nahiz egia esan ikuspegi historiografiko bat ala beste hautatzeak izaten duen lotura balio konkretu batzuk ala besteak lehenestearekin). Hortaz, akademikoki gutxi-asko lor daitekeen historiaren sintesiaren gainean bigarren hautaketa bat egin beharko da balio konkretuagoen arabera.7
|
|
|
Adibidez iraganeko gertaera batzuk izan litezke, objektiboki? guk bultzatu
|
nahi ditugun
balioen kontrakoak (adibidez inkisizioaren historiak, edo Erdi Aroko erregeen aginte moduak, ez ditu berez tolerantzia edo demokrazia ereduak irakasten). Baina historia horiek erlatibizatu edo ezkutatu ordez, bere hartan azaldu beharko lirateke, ondoren gai horiek eskaintzen duten aukera baliatuz klasean debate bat irekitzeko, ikasleei beren iritzia galdetzeko eta gure konklusioak bilatzeko.
|
|
|
Edo, alderantziz, euskararen eta bere hiztunen historia osa daiteke, Euskal Herriko gainerako giza taldeak aipatu gabe. Beraz, euskal dimentsioa bere osotasunean hartu
|
nahi bada
, Euskal Herria, euskara eta euskaldunak, hirurak bildu beharko dira.
|
|
|
Gorago adierazi guztiaren argitan, Euskaltzaindiak, zazpi probintzia edo herrialdeen osotasuna adierazteko, Euskal Herria izenaren egokitasuna, zuzentasuna eta zehaztasuna berresten du, eta izen hori ez dela izate politiko administratibo konkretu baten baliokide. Aldi berean, gogorarazi
|
nahi du
mendez mendeko tradizio luzeari begirunea zor zaiola, eta inork eta ezerk ez du tradizio hori hausteko edo bere gogara aldatzeko eskubiderik.
|
|
|
Horrek, jakina, ez du esan gura edozein istoriok historia gisa balio duenik. Ikuspegi desberdinak beti egongo dira, baina iraganaren gaineko soa mitoz bete
|
nahi
ez bada, historialari zereginari dagozkion gutxieneko arauak bete beharko dira.
|
|
|
Konkretuki gure jendartean (hots, Euskal Herrian) euskaratik abiatuz pentsa daitekeen identitate eta mundu bat egotearen eta errespetatu beharraren konbikzioan (ez da dagoen ikuspegi bakarra, baina bai dagoenetako bat, eta ez marjinala baizik aintzat hartzeko adina pisu duena). Beraz errealitate sozial hori aintzat hartu
|
nahi delako
landuko litzateke euskal historia. Eta euskal historia lantzean jendartean dagoen eskari sozial bati erantzuna emango litzaioke, jakin-mina modu akademiko eta ahalik eta zientifikoenean asez.
|
|
|
Horrela, Aita Donostia (musikagile eta folklorista), Hilario Olazaran (idazle eta musikagilea), Jorge Riezu (idazlea), Ladislao de Donosti, Damaso Intza (Euskaltzaindiko kidea), Miguel Altzo (euskal idazlea) eta beste hainbeste jakitun atzerriratuak izan ziren; askok Argentinan edo Txilen bukatu zuten (Altaffaylla Kultur Taldea, 1986: 167). Errepresioaren ondorioz, Nafarroako eta Espainiako beste tokietatik, jendeak Frantziara heldu
|
nahi zuen
. Urte ilun hauetan, Baztanen jende asko ihes egin nahian zebilen.
|
|
|
1942-1946 urteen bitartean, guardia zibileko buruzagien (Don José Mourillo Lopez Teniente Coronel de Infantería y primer Jefe de la Comandancia de la Guardia Civil de Fronteras) eta udaletxearen artean liskar ugari gertatu zen, alde batetik guardien kopurua handitzean, kuarteletan ez ziren sartzen eta gainera kuartelak zaharkituak zeuden. Guardia zibileko buruzagiek kuartel berriak eraiki
|
nahi zituzten
baina udaletxeak horretarako dirurik ez zuen. Bestalde mediku eta farmazeutikoen zerbitzuengatik ordaindu behar zutela agintzen zuen udaletxeak eta honek liskar gehiago egotea ekarri zuen.
|
|
|
Gerra Hotzari esker, muga militarizatua 1947an kendu zuten, aliatuak ados jartzen ez zirelako. Sobietar Batasunak Francoren diktadura kendu
|
nahi zuen
, besteek aldiz (AEB, Britainia Handia eta Frantzia) nahiago zuten Espainiarentzat diktadura eskuindarra komunismoa baino. Horrela, mugetako goarnizioak kentzen joan ziren, nahiz eta Baztanen militarren kuartel batzuk mantendu.
|
|
|
1945-1946 urteen bitartean infiltrazio txikiak gertatu ziren. Infiltrazio hauek Pirinio guztian gertatu ziren, talde hauek barneko makiekin elkartu
|
nahi baitzuten
. Baztanen makien azkeneko ekintzak 1946ko otsailean izan ziren:
|
|
|
EAJak botoen %21 -30a eta errepublikar-sozialistek %0 -10 bitartean3 Aipatzekoa da, EAJ alderdiak hiru kide udal batzarrean sartu zituela eta gainera bat alkate izendatu zutela. Ignacio Iturria Baztan Buru Batzarreko lehendakari ohia zen eta alkatetzara heldu zen, zeren haraneko zinegotzi eskuindarren artean ideologia ezberdinetakoak eta independenteak zeuden, Eskuindar Blokearen gailentasunari aurre egin
|
nahi ziotenak
. Horrela zinegotzi nazionalistek, independenteak eta Eskuindar Blokearekin bat ez zetozen eskuindarrak, candidatura municipalista bat osatu eta alkate Ignacio Iturria jarri zuten4.
|
|
|
1936ko otsaileko hauteskundeetan alderdi guztiak etxez etxe boto bila ibili ziren propaganda asko eginaz. Istilu ugari gertatu zen, zeren guztiek lortu
|
nahi zuten
hauteskundeak irabaztea eta botoengatik lehia bizia zegoen. Alderdietako militanteak jendea eurei bozkatzeko beldurtzen eta mehatxatzen aritu ziren.
|
|
|
Horregatik, eskermila? eman
|
nahi diet
elkarrizketatu guztiei, beraien laguntzarik gabe ezin izango nukeelako lan hau burutu.
|
|
|
–Hirugarren Munduko? herrialdeek Europan garatutako nazio kontzeptua eta metropoliek zeuzkaten garapen ekonomiko eta ongizate mailak lortu
|
nahi zituzten
(Gerra Hotzaren garaian bi bloke nagusitu ziren, bi mundu zeuden: edo AEB-ren aldekoa zinen edota SESB-en aldekoa.
|
|
|
XIX. mendeko azkeneko hamarkadak baino lehenago (lan banaketa berriak, deskualifikazioak... ezkerreko ideologietara jotzea ekarri zien garai honetan), ekonomia moral batean oinarritzen ziren (ez zuten diruagatik lan egiten), eta euren betebeharra zen lana ondo egitea. Produkzio kooperatibo bat bultzatu zuten, konpetentzia eta kapitalismoa ekidin
|
nahi zituzten
(sozialismo utopikoaren oinarriak hemen leudeke), eta sindikatuak eratzen hasi ziren halaber.
|
|
|
Aurrerapen haietan, zientzialari juduek rol erabakiorra bete zuten. Nolabait, erlijio kontuek eragindako ezinikusia euren lorpenekin estali
|
nahi zuten
. Onartuak izatearekin amesten zuten, eta aberriarentzat lan eginez helburua aise beteko zutela uste zuten.
|
|
|
Dena den, zientzialari judu gehienek kaleratuak izan baino lehenago dimisioa aurkeztu zuten. Keinu horrekin beren duintasuna mantendu
|
nahi zuten
. Eromen arrazista hartan, naziek Einsteinen erlatibitatearen teoria ukatzera iritsi ziren.
|
|
|
Eskakizun haietan Chaim Weizmann enpresari aberatsak presio handia egin zuen. Hasiera batean, Britainia Handiak ez zuen argi ikusten sionisten planteamendua, Palestina inguruan ezarri
|
nahi baitzuten
euren aberri berria. Beraz, erabakia atzeratzen saiatu zen.
|
|
|
euren modura, Einstein eta Haber Alemaniari laguntzen ahalegindu ziren. Einsteinek begiak estaltzen zizkion benda kendu
|
nahi zion
Alemaniari. Potentzia handia izan zitekeen, baina, horretarako, bere seme-alabak errespetatu behar zituen, eta hain berezkoa zuen kultura militarra alde batera utzi.
|
|
2005
|
|
|
Horrela,, emakume ideala, ren eredua garatzen zen, azken finean, emakume kristauaren eredua zena nazionalkatolizismoaren eraginez. Orientazio pedagogiko eta balore sistema jakin bat bultzatu
|
nahi zen
eta, testuinguru horretan, gai ezberdin asko jorratzen ziren, hala nola, etxeko-lanak, janzkera, gizarteratze-moduak, etab. Gainera, eskuliburuen hartzailea ondo finkatzen zen: liburu batzuk nerabeei zuzenduak zeuden, beste batzuk emazteei, beste batzuk ama zirenei, etab.
|
|
|
Aldizkari horien bidez erregimenak
|
nahi zituen
emakume-rola eta gizon-rola defendatu eta zabaldu egiten ziren. Argitalpen horiek klase ertaineko emakumeengan zuten, batez ere, eragina eta gai ugari lantzen zituzten, hala nola, moda, edertasuna, etxerako aholkuak, seme-alaben heziketa, aholkularitza sentimentalak, emakumeen portaera zuzena, maitasun-kontakizunak, emakume famatu eta aberatsei buruzko artikuluak, testak, horoskopoa, etab.
|
|
|
Platon, Plutarko, Tazito, Lamartine, de Maistre, Mirabeau edo Napoleonen hitzen eta santuen, moralisten, Aita Santuen, politikoen, idazleen, filosofoen... hitzen aipamenak ere oso ohikoak izan ziren frankistek
|
nahi zuten
emakumearen eredua bultzatzeko, hau da: –Mujer tópico en la que conviven fuerza y fragilidad, capacidades educativas y necesidad de tutela, sensibilidad, astucia y pureza?
|
|
|
Sexualitatearen inguruan zegoen informazio falta eta txantaje emozionala erabili ziren erregimenak
|
nahi zituen
ikuspegi eta ideiak bultzatzeko. Ezkontza aurreko sexu harremanak ekiditeko, mezu horri indar gehiago emateko, adibidez, seme-alabak izango zirela kaltetu nagusiak esaten zen, eta horiek ez zuten gurasoen ekintza ezegokien errurik.
|
|
|
Emakumeak askatasun handiagoaz gozatu ahal izan zuen. Etxetik gehiago ateratzen zen,
|
nahi zuen bezala
jantzi eta jokatzeko askatasun gehiago zuen eta geroz eta gehiago etxetik kanpo lan egiten zuen, nahiz eta soldata baxuak kobratu eta muga handiak izan zenbait lanpostuetara iristeko. Esparru legalean ere aurrerapausoak egon ziren, 1958ko eta 1961eko legeak eta 60 -70 hamarkadetan zehar emandako zenbait dekretu azpimarratu behar ditugularik.
|
|
|
Espainiar gizartea aldatuz joan zen, eta ondorioz, erregimenaren diskurtsoa emakumeari buruz aldatu behar izan zen. Emakumeek askatasun handiagoaz gozatu zuten, geroz eta gehiago etxetik kanpo lan eginez,
|
nahi zuten bezala
jantziz, nahi zuten lekura joanez, etab.
|
|
|
Espainiar gizartea aldatuz joan zen, eta ondorioz, erregimenaren diskurtsoa emakumeari buruz aldatu behar izan zen. Emakumeek askatasun handiagoaz gozatu zuten, geroz eta gehiago etxetik kanpo lan eginez, nahi zuten bezala jantziz,
|
nahi zuten
lekura joanez, etab.
|
|
|
Frankismoak bultzatu
|
nahi zuen
emakumearen ereduaren hedapen prozesuan, propagandak pisu handia izan zuen. Alde batetik, emakumea zentzu batean gizonaren gainetik zegoela bultzatu zen, bere bertute fisiko (amatasuna) eta moralengatik (babeslea, atsegina, etab.). Baina, bestalde, emakumearen mendekotasuna azpimarratu zen.
|
|
|
Hala ere, erregimenak bazekien gazteek ez zituztela beraien gomendioak
|
nahi zuten
bezainbeste jarraitzen. Beraz, gaiarekin benetan kezkaturik zeuden eta ezkongai-garaia ahalik eta motzena izatea, lehenbailehen ezkontzeko, lortzen saiatu ziren:
|