|
2007
|
|
|
Humboldt, azkeneko maila horretan, kantiar hertsia da (Herder ez bezala, esaterako), eta Kant gabe oker ulertzen da. Baina, azpimarratu egin behar da, hizkuntza eta pentsamendua edo hizkuntza eta
|
mundu
ikuskera tesian, Humboldt inoiz ez da ezagutza teoriko soila eta ez gaurko linguista hutsa.
|
|
|
|
Mundu
ikuskeraren tesiaren politizazioan, Barère kontsekuentea da (gutxienez puntu bateraino). Frantsesa ere halakoa bide zen monarkia garaian:
|
|
|
Humboldt-en
|
mundu
ikuskeraren tesian, ez deus berririk, ezpada haren hizkuntz filosofia osoaren laburbilduma bat begiets genezake. Hizkuntza bakoitzak bere mundu ikuskera duelako, edo bera izan mundu ikuskera bat delakoak, esan gura du hizkuntza guztien artean bakoitza indibiduo beregaina dela, munduaren aurrez aurre paratzeko eta mundua jasotzeko izpirituaren molde bereki bat, bakarra eta errepikaezina, bakoitza kultura oso bat, pertsonalitate bat eta karaktere bat, ez noski estatiko denboragabeki egolea («esentzialista»), baina bizi bizia, hau da, nortasun edo aiurri bat historia duena, garapen kulturalarekin, literaturarekin, nazioarteko harremanekin, etab., antzaldatuz joan doana denboran zehar, landuz, aberastuz, moldeberrituz, edo gainbeheratuz, enulduz, hala ere inoiz bera izateari uzteke, berdina beti eta beti bestelakoa, eta beti ere herri baten mundu osoa.
|
|
|
Kontzeptuen (ideien) sorreran sentsazioak, irudimena, pasioak, interesak inplikatzearen ondorio hur hurrekoa da hizkuntzaren
|
mundu
ikuskeraren tesia Humboldt-en filosofian. Frantzian razionalisten eta sentsisten arteko gatazkak hasi XVII. mendean eta XVIII. mende osoa betetzen du, mendearen buru aldera Iraultzarekin eta Ideologoekin sentsismoak guztiz nagusitua dirudiela.
|
|
|
«On a pu remarquer, idatzi du L. de Bonald ek? ...çaise elle même perdait de son naturel et que les inversions forcées, les constructions barbares prenaient la place de sa belle et noble régularité»943 Hori horrela, Condillac-en eta Ideologoen herentzia jaso eta aitzinarazi duena, sentsista izateke (kantiarra baizik), Humboldt izan da, hizkuntzarik gabe pentsamendua (ideiak) posible ez delako oinarrizko onarpenetik hasi944, eta hizkuntzaren
|
mundu
ikuskeraren tesira.
|
|
|
Hizkuntzaren pentsamenduan eraginaren ebidentzia eta ebidentzia artean, ez da dudarik, mundu ikuskera exotiko irribarregarri anitz amestu dela. Eta horrela hizkuntzaren
|
mundu
ikuskeraren tesiak sinesgarritasuna galdu dizu.
|
|
|
world view edo esamolde ohikoak, eskura zeuzkanak, ekidin eta, bera hizkuntzako munduaren irudiaz mintzo da («picture of the universe»). Alemanian orobat,
|
mundu
ikuskeraren tesia bi Mundu Gerren artean eta ondoren neohumboldtarrengan ikusi ohi da errepresentatua. Norabide horretan, J. L. Weisgerber-ek, korronte horren burua, «Ama hizkuntzaren indarrei buruz» titulu orokorraren azpian lan handi bat publikatu du (1957 eta hurr.). Baina, bitxiki, Weisgerber-ek ere ez du gorde nahi izan, Humboldt-engandik zetorren terminologia, eta Weltansicht ordez (mundu ikuskera), Cassirer-ek eta beretua, berak Weltbild zuzendu du (munduirudia).
|
|
|
edo hizkuntzari mundua hizkuntzaz baino beste modu batean ere ematen zaiola, edota hizkuntza bere buruaren interpretazio eta ulerkuntza dela. Lehenbizikoak hizkuntzaren
|
mundu
ikuskeraren tesia kontraesaten du, bigarrena burubakoa da. Inkoherentzia horietantxe katigatzen da Whorf hopia eta batez besteko europar standarra alderatuz:
|
|
|
immediatoki adiera politikoan hartuz gero agian perila dagoen legez. Hizkuntzaren
|
mundu
ikuskeraren tesia ez da politikoa. Eta ez da metafisikoa ere, nahiz «esentzialista» erratuen aurka hala ulertzen duten egiazko esentziaren salbatzaile batzuek.
|
|
|
Hizkuntzaren
|
mundu
ikuskeraren tesia Humboldt-en berekitzat eduki ohi da. Egia da, Alemanian batik bat, Humboldt-en jarraipeneko aitortzen direla doktrina horren ordezkari garaikidetar gailenak:
|
|
|
Hizkuntzak ezartzen duen
|
mundu
ikuskeraren tesia finkatua zegoen, beraz, Frantzian Iraultza aurretik (Ingalaterran ere ezaguna zen: J. Harris).
|