|
2005
|
|
|
Interesgarria da
|
ikustea
nola V. bertsoan lehenbiziko hiru neurtitzak ber dinak diren xehetasun ttipi bat goiti beheiti: Gurutze harek zuen 1 Kurutze hark baitzuen eta nola osoki aldatu duen azkena.
|
|
|
Ildo beretik joateko eta hala nola
|
ikusi
dugun kontsonanteen berdintasuna lauburu eta labarum en artean, halaber jokatuko da Dibarrart Tuba/ eta tabalarekin VI. bertsuan.
|
|
|
|
Ikus
dezagun zer den orduko giroa Frantzian.
|
|
|
IX. Buruzagi gorenek ez zuten sinhesten Berek
|
ikusi gabe
Eskualduna zer zen, Ikusiz dantzan eta pilotan aritzen, Biba Eskual herria! oihu egin zuten.
|
|
|
IX. Buruzagi gorenek ez zuten sinhesten Berek ikusi gabe Eskualduna zer zen,
|
Ikusiz
dantzan eta pilotan aritzen, Biba Eskual herria! oihu egin zuten.
|
|
|
zia, nola
|
ikusten
duen euskaldunen geroa zazpien arteko besarkadarekin.
|
|
|
lraganean
|
ikusten
du zazpien batasuna, lehen egina zena, orain hautsia. Lehengoaren mina, iraganaren mina azaltzen du azken bi neurtitzetan, bere baitan daukan bihotz mina eta auhenka deitoratzen du bereizte hori, auhenka ere askatasun galdua.
|
|
|
Bilbao, 1992, 259 Horrez gainera
|
ikus
ere: AGIRREAZKUENAGA, J., Euskal historiografiaren barrena:
|
|
|
2
|
Ikus
: Historiografía, Enciclopedia general del País Vasco, Auñamendi editorialak argita
|
|
|
' Gai horretan murgiltzeko
|
ikus
AGIRREAZKUENAGA J. (ed.), La articulación político insti
|
|
|
Euskal historiografiaren aldi nagusiak bereizterakoan honako laburpena
|
ikusten
dut:
|
|
|
18
|
Ikus
eztabaidarako MAÑARICUA, A., op.
|
|
|
Si de los fugaces sucesos quieren sacarse los hechos permanentes, verdadero objeto científico de la historia, hay que redu cir el orden cronológico del suceder al evolutivo del hacerse, y no caer en prag matismo excesivo21? Labayrurekin ez bezala, Etxegarairen lana Euskal Herriaren egoera Erdi Aroaren bukaerari buruzkoa, goraipatu egin zuen M. Unamunok, benetako historialari zintzo bezala, imaginazio gutxikoa izan arren, lotuegia
|
ikusten
zuen garaian garaiko gertakizunetara. Horregatik, Unamunok, informazio berberean oinarrituz, bestelako interpretazio teoriko agoak egiten ditu.
|
|
|
Bere bizitzaren amaieran, aldiz, kezka teorikoez jabeturiko lanak argitaratzea ri ekin zion. Benetan harrigarria dugu
|
ikustea
zenbat produzitu zuen jakintsu honek. Zelako trebetasuna, bestalde, gaztelania bizkor, zehatz eta argia erabil tzean.
|
|
|
Espirituzko denboran ez dago etenik, ez eperik, ez mailarik. Hala ere, subjektu kolektiboaren nortasunean, baterokatasun eta desberdintasuna
|
ikusten
eta arakatzen saiatu behar dugu. Horregatik, herri ikuspegia esaten dugunean, gizartean islatzen zaiguna, abiapuntutzat hartu behar dugu, herri eta gizartea multzo berekoak baitira.Badago gai bat, besteak beste, historia nazionalari buruzkoa.
|
|
|
Ahulak gara eta Espainia gertatzen da; sarritan, erreferentzi gune bakarra balitz beza la. Nire ustez, Europako ikuspegia irabazi genuke, azterketa konpa ratiboak eginez,
|
ikusiaz
historia ez dela gertatu halabeharrez, aukeren arteko alternatibak sortuz joan dela baizik. Beraz, determinismo eta legitimazio sozial eta politiko gehiegi nabari da azterketa gaiak egiteko orduan.
|
|
|
horretan.Lekeitioko kasuaerenabarmenagertudaegindireninkestetan:
|
ikus
|
|
|
1997koazterketabatean (Gorlach1999: 187), ereduestandarrenhedaduraeta dialektonabarmenedomarkatuen beheraldidrastikoa aipatzenzaizkigu. Alemanianereantzeradabiltza: XX.mendearenbigarrenerdianalemaniera estandarretikurrunagodaudenhegoaldekodialektoakdiraberenetikgehien utzidutenak; idazlebatzuekeraikidutenSouthemStandard High German delakoereduafinkatuko etagorpuztuko ote den oraino
|
ikusteko
dagoen gauzada (Anzenhofer1998: 101).
|
|
|
Adierazpenok, azkenbatean, gureherrianhainbatetahainbateuskalduneketxeanbetientzun dutenhizkeraren etorkizunazetahizkuntzarenosasunazetakalitateazsentitzen duten kezkaren erakusgarri dira.Kezkahau, gainera, handiagoadaerdialdeko hizkeretan oinarritu zeneuskaraestandarrarekikodibergenteagoak direnhizkeretako hiztunen artean.Hiztun hauekberen nagusizenmintzoakidatzizko ereduanlekugutiduelaargi
|
dakusate
eta jabetzendira mintzo hori agianapurka apurkaaldatuz joanen dela, kolorez etaberezitasunez gabetzenetalitekeenadelagaztetxoen artean denbora joanaraubestehizkeraberrietaberenetikdesberdin batnagusitzea.
|
|
|
Hizkera batekezditu bereezaugarri guztiakgaltzen, etagaltzendituenak ez ditudenakbateragaltzen.Ingurunerik ingurune, garairikgarai, gunerikgune, egiturarik egitura etahiztunik hiztun galtzen ditu, besteak beste.V. M. Schirmunski k lehenikbigarreniketaordezkaturikakoezaugarri dialek talen arteko bereizketa aspaldixko egin zuen: hizkera edo dialekto batean ezaugarri ordezkatuakdauden neurri bereanaldaketariaurreegindioten eta galdu ez diren ezaugarri dialektalak ere badaudela adierazten digu;
|
ikus
Bellmann (1998: 33).
|
|
|
Edozein hizkuntzak bizirik irauteko funtsezkoa da aldaera komun edo estandar bat izatea eta esparru eta maila guztietan erabilia izatea. Euskararen historian zehar behin eta berriro idazleek agertu duten kezka da euskara batuaren beharra, baina euskalki bat edo zenbait euskalki literatur hizkuntza modura erabiltzeko saio ugari egin badira ere(
|
ikus
Villasante, 1970 eta Zuazo,
|
|
|
buru normatibizatzailerik ez bazuen ere.
|
Ikus
Odriozola eta Zabala (1992).
|
|
|
Mitxelenak UZEiren inguruko kritika batzuk plazara tu zituen 1981eko Muga aldizkarian eta horrek alde eta kontrako iritzien uholdea ekarri zuen. Honelaxe
|
ikusten
du arazoa Etxebarriak hamar urte iragan ondoren: «... Sakoneko eztabaida honakoa zen, ene ustez, alegia, ea hiztegigintza teknikoa filologo edo hizkuntzalarien lan hutsa den edota bertako espezialisten lana den.
|
|
|
7
|
Ikus
Oñederra (1992) eta Oñederra eta Elordui (1992). Bestalde, ukipenaren eraginak hiz kuntzaren maila desberdinetan kokatzeko eta hizkuntzaren funtzionamendu orokorrean gertatzen diren eraginen ebaluaziorako, ikus Odriozola eta Azkarate (1997).
|
|
|
7 Ikus Oñederra (1992) eta Oñederra eta Elordui (1992). Bestalde, ukipenaren eraginak hiz kuntzaren maila desberdinetan kokatzeko eta hizkuntzaren funtzionamendu orokorrean gertatzen diren eraginen ebaluaziorako,
|
ikus
Odriozola eta Azkarate (1997).
|
|
|
rria.
|
Ikus
baita Makazaga (1996) eta Zabala (1996b) ere.
|
|
|
batetik, zientzialarien beharrak ezagutu behar dituzte eta, bestetik, hizkuntzalaritzaren esparru desberdinetako datuak aztertuz lortzen dituzten ondorioak zientzialariei helarazten jakin behar dute emankorrak izango badira 12? Azpimarratu beharrekoa da hizkuntzaren erabilera kolokiala eta komuna ia konturatu gabe ikasten ditugula hiztunok, baina erabilera berezituek, aldiz, motibapen eta ikasketa kontzientea eskatzen dutela(
|
ikus
Gutiérrez Rodilla, 1998). Hizkuntzalaritza aplikatuaren esparruan sar daiteke terminologia, hizkuntza tekniko zientifikorako funtsezkoa dena.
|
|
|
13
|
Ikus
, esate baterako, Cabré (1993) eta Gutiérrez Rodilla (1998).
|
|
|
hizkuntza menderatua eskolan ez erabiltze ak ekartzen du hiztunak haien jarduera profesionalerako ama hizkuntza erabiltzeko gai ez izatea, hizkuntza hori esparru batzuetara zokoratua izatea eta azkenik erabilera berezitue tarako garatua ez izatea. Euskararen erabilera berezituak eskolan berreskuratzea ezinbeste ko baldintza da etorkizuneko hiztunek beren burua gai
|
ikus
dezaten euskara beren lan espa rruetan erabiltzeko eta beraz, esparru horretako euskara gara dezaten.
|
|
|
15 Honen inguruan argibide gehiago nahi duenak Cabré-ren (1993) lana
|
ikus
dezake.
|
|
|
azpiatal eta paragrafoak eta idazleak egindako lotura logikoak garbi
|
ikusten
laguntzen diguten testu antolatzaile ugari.
|
|
|
Azkenik, iruzkinak txertatzeko eginkizuna duten hau da, alegia, adi bidez eta hain zuzen ere bezalako antolatzaileetarako kokagunerik egokiena iruzkinaren hasiera izango da, azalpen bat irakurtzeko prestatuko baikaituzte horrela. Mota honetako testu antolatzaileen inguruan
|
ikus
Zabala (1996c).
|
|
|
|
Ikus
Zabala (1996b). 18 Mitxelenak (1968) euskara batuan dezakellezake bezalako adizkien arteko bereizketa mantentzearen alde mintzatu zen Arantzazuko txostenean, baina oro har esan genezake eus kara komunean nahasirik erabiltzen direla. Euskara tekniko zientifikoan funtsezkoa da batzuetan adizki horien bereizketa.Ikus Odriozola (1996).
|
|
|
20
|
Ikus
Zabala (1996a eta 1999a)
|
|
|
|
Ikus
daitekeenez, goiko segidan x ikurra ageri den bakoitzean ixa ira kurri behar dela azpimarratu dut, zientzialari eta irakasle askok ekis irakurtzen baitute hizki hori formula eta ekuazioetan. Hizkuntza baten hizkiak irakurtzeko modua hizkuntza komunari dagokion zerbait da eta hizkuntzaren
|
|
|
Izan ere, hemen eskaini dudan ekuazioa eta irakurbidea Ensunzaren bigarren lan horretatik aterea da. Bestetik, formula kimikoen irakurbideaz
|
ikus
Odriozola (1994). 497IGONE ZABALAerabilera guztietan berdina izan behar du. Euskaltzaindiak ixa izena erabaki du hizki horretarako eta hala erabili behar da hizkuntza tekniko zientifikoan ere.
|
|
|
Berezko eremu hauetan funtsezkoak dira nazioarteko estandarizazio bideak. ...joerak eta estandarizazio bideak eta ez da komenigarria bi erabilera esparruetan hizkuntza eredu desberdinen arabera aldatzea.EUSKARA TEKNIKO ZIENTIFIKOAREN EGOERAREN EBALUA ZIOA, BEREZKOAK DITUEN EZAUGARRIEN ARGITANHizkuntz galeraren ezaugarrietako bat da hiztun komunitatean erabileraren maiztasunagatik eta erabiltzen duten hizkuntzaren kalitateagatik bereiz Laburtzapenen deklinabidearen inguruan
|
ikus
Zabala (1994), formula kimikoen irakurbi deaz, Odriozola (1994) eta Osasun Zientzietako laburtzapenez, Ugarteburu eta Irazusta (1994) eta Ugarteburu (1997).
|
|
|
Zalbidek (1994) erabiltzen du termino hori.26
|
Ikus
Zalbide (1994). 27 Elorduiren (1995) tesiari jarraiki gatzaizkio.499IGONE ZABALAAzkenik, estilo bakarrerako joera nabarmendu du Oñederrak (1992) fonologia mailan: euskaldun gehienek berdin ebakitzen dituzte esaldiak lagunarteko egoeretan eta ebakera zaindua eskatzen duten egoera formaletan.
|
|
|
alderdi batzuetan eredu berdintsuak behar dituzte euskararen erabilera horiek, baina beste alderdi batzuetan estilo desberdinak izan dituzte. ' 30
|
Ikus
Elordui (1995). 500EVSKARA BATUA ETA EUSKARA TEKNIKO ZIENTIFIKOAgara hizkuntza menderatuak menderatzailearekin berdintzera jotzen duenean, eta hizkuntz bereizteaz, aldiz, hizkuntza menderatuak menderatzailearen eredutik urruntzera jotzen duenean. Kanpo eragiletzat har daiteke hizkuntza indartsuago batekiko ukipena, baina kanpo eragiletzat hartu behar dira era berean estandarizazioa eta oro har hizkuntzalarien, zuzentzaileen, estilo liburuen idazleen e.a.en esku hartzea.
|
|
|
Kanpo eragiletzat har daiteke hizkuntza indartsuago batekiko ukipena, baina kanpo eragiletzat hartu behar dira era berean estandarizazioa eta oro har hizkuntzalarien, zuzentzaileen, estilo liburuen idazleen e.a.en esku hartzea. Azkenik, barnetik eragindako aldaketak ere bereizi behar ditugu eta lan honen testuinguruan, batez ere, hizkuntza tekniko zientifikoaren berezitasunek eragindakoak.Estandarizazioa izan da azken urteetako testuetan (baita testu tekniko zientifikoetan ere)
|
ikus
daitezkeen aldaketa askoren iturria. Edonola, lotura zuzena dago mota honetako aldaketen eta Euskaltzaindiaren araugintzaren artean, eta honelako aldaketak hizkuntzaren indartzaileak dira zalantzarik gabe, estandar bat izatea hizkuntzak bizirik irauteko ezinbesteko baldintzatzat hartu dugula kontuan hartuta.
|
|
|
Edonola, lotura zuzena dago mota honetako aldaketen eta Euskaltzaindiaren araugintzaren artean, eta honelako aldaketak hizkuntzaren indartzaileak dira zalantzarik gabe, estandar bat izatea hizkuntzak bizirik irauteko ezinbesteko baldintzatzat hartu dugula kontuan hartuta. Zailagoak dira
|
ikusten
batzuetan gramatika eta estilo liburuen egileek egindako analisiek eta emandako gomendioek eragindako aldaketak. Askotan aipatzen da, esate baterako, Azkuek (1891) eta Altubek (1929) XX. mendeko testuen hitz hurrenkeran izan duten eragina' t, neurri handian ordura arteko ohiturak aldatu zituena (ikus Hidalgo, 1994).
|
|
|
Zailagoak dira ikusten batzuetan gramatika eta estilo liburuen egileek egindako analisiek eta emandako gomendioek eragindako aldaketak. Askotan aipatzen da, esate baterako, Azkuek (1891) eta Altubek (1929) XX. mendeko testuen hitz hurrenkeran izan duten eragina' t, neurri handian ordura arteko ohiturak aldatu zituena(
|
ikus
Hidalgo, 1994). Atal honetan, neurri batean behintzat, euskara tekniko zientifikoari egozten zaizkion zenbait joeraz edota aldaketaz arituko naiz' 2. Erreferentziazko erdal adjektiboen kontua dugu bereziki azpimarratzekoa.
|
|
|
133)). Gomendio horren ondorioak testuetan
|
ikus
daitezke3
|
|
|
Salbuespenak, dun eta (t) ar atzizkiez osatutakoak dira (eta bigarrenen baliokide maileguzkoak37. Honek esan nahi du maileguz hartzen ditugun gainerantzeko adjektiboek izenaren eskuinetara joan behar dutela. Bereziki aipatu beharrekoak iruditzen zaizkigu hain maiz gaizki erabiliak
|
ikusten
ditugun ekonomiko, politiko, sozial, nazional... Adjektibo diren neurrian izenaren eskuinetan ipini behar ditugu, lehen esan hezala (arazo ekonomiko (ez* ekonomiko arazo))...». Harrigarria da hiztunen joera hau gaztelania eta frantsesa bezalako erdaretan adjektiboak, euskaraz hezala, eskuinean baitoaz.
|
|
|
|
Ikus
esate baterako España (1997).' Tasunezko adjektibo terminoa erabili dut gaztelaniaren adjetivo calificativo' terminaren ordain gisa, Zabalaren (1999a) lanean bezala.
|
|
|
|
Ikus
Ensunza (1989), Loinaz (1995), Azkarate (1997) eta Zabala (1997) esate baterako.36 Ikus Zabalaren (1997) proposamena.Frantses mutil lmutil frantses aukerez ari da.
|
|
|
Ikus Ensunza (1989), Loinaz (1995), Azkarate (1997) eta Zabala (1997) esate baterako.36
|
Ikus
Zabalaren (1997) proposamena.Frantses mutil lmutil frantses aukerez ari da.
|
|
|
Edonola, EGLU gramatikaren baieztapenak erabateko eragina izan du erreferentziazko adjektiboak erruz erabiltzen dituzten testu tekniko zientifikoetan eta oro har onarturiko ideia da ezkerreko kokagunea ez gramatikala dela. Argi eta garbi
|
ikusten
da hemen gramatikagileen eta zuzentzaileen esku hartzeak hizkuntzaren ebolu zioan duen eragina40?
|
|
|
Batetik, euskarak onartzen duena baino harantzago doan izenen erabilera dugu, inguruko erdaren sistema kopiatzetik datorkiguna: foku baten hurbiltasunean bezalakoak
|
ikus
daitezke foku batetik hurbil litzatekeen tokian. Bestetik, maileguak euskal atzizkiez ezkutatzeko joera hedatu zen garai batean, Euskaltzaindiak (1994) zuzentzeko gomendioa eman duenetik neurri handian geldiarazi bada ere; ins talazio, ebaluazio eta integrazio izenen ordez instalakuntza, integrapena eta ebaluaketa erabiltzeaz ari naiz.
|
|
|
Beste ildo batetik, euskal atzizki izen sortzaileen emankortasunaren arazoa dugu, eta honetan barne eragileak
|
ikusi
behar ditugu kanpo eragileak baino areago. Alde batetik euskal hiztegiaren ezagutzarik eza dugu:
|
|
|
41 Gai honen inguruan
|
ikus
Alberdi et al. (1997).
|
|
|
Latinetiko hizkuntzen eta euskararen eratorbideen arteko erkaketaz,
|
ikus
Grácia et al. (1999). 44 Ikus Grácia eta Azkarate (1998). Ikus Odriozola (1999).
|
|
|
Latinetiko hizkuntzen eta euskararen eratorbideen arteko erkaketaz, ikus Grácia et al. (1999). 44
|
Ikus
Grácia eta Azkarate (1998). Ikus Odriozola (1999).
|
|
|
Latinetiko hizkuntzen eta euskararen eratorbideen arteko erkaketaz, ikus Grácia et al. (1999). 44 Ikus Grácia eta Azkarate (1998).
|
Ikus
Odriozola (1999).
|
|
|
Euskarak estandarizatzeko bidean eman dituen urratsetan oso garrantzitsua izan da beren jardueran hizkuntza hau erabili duten zientzialari eta teknikarien ekarpena, estandarra behar duten komunikazio esparruetan mugitzen baitira. Bestetik, haiek dira esparru desberdinetako euskara tekniko zientifikoa sor dezaketen bakarrak, eta askotan esparru hauetan idatziriko testuen kalitatearen inguruan kritikak plazaratu direlarik, zenbait kontu sakonkiago aztertu behar direla
|
ikusi
dugu, zaila baita batzuetan bestelako hizkuntzekiko interferentziak edota oro har hizkuntzaren endekatze prozesuaren ondorio diren aldaketak eta erabilera berrietara egokitzeko beharrak eragindako alda ketak bereiztea.
|
|
|
Lan honen helburua gaur egun ikasleen artean egiten den euskara batuaren azentuera ikertzea da. Batetik, egiten diren ereduak eta euron arauak
|
ikusiko
ditugu, eta, bestetik, lan honen bidez, arau edo iradokizun ofizialik ez dagoen artean, berezko ibilbideak norantz adierazten duen irudikatu genuke
|
|
|
tatzeko; hori dela eta, bokalez amaituak eta kontsonantez amaituak bereiz
|
ikusiko
ditugu.
|
|
|
Bokalez amaituko silaba biko izenkien mugagabeetan, azentua txertatzeko aukera bi dauzkagu (ó o/ o ó). Ondoko taulan jaso ditugun emaitzak
|
ikus
daitezke:
|
|
|
Taulan
|
ikusten
den moduan, euskaldun berri eta zaharren artean desberdintasun nabarmena topatzen dugu; euskaldun berrien artean (ó o) eredua askoz ere gehiagotan nahiago izan da euskaldun zaharren artean baino. Azken hauen artean, bizkaitarrek (o ó) eredua nahiago izan dute; gipuzkoarrek, ostera, ez daukate joera nabarmenik.
|
|
|
|
Ikusten
denez, arazo nagusia silaba bikoetan daukagu honelakoetan hiru aukera agertzen zaizkigu. Ondoko taulan aukera bakoitzaren hedadura ikus
|
|
|
Ikusten denez, arazo nagusia silaba bikoetan daukagu honelakoetan hiru aukera agertzen zaizkigu. Ondoko taulan aukera bakoitzaren hedadura
|
ikus
|
|
|
Emaitzak euskaldun moten arabera nahikoa desberdinak dira ondoko grafikoan
|
ikusten
den legez:
|
|
|
Partizipio bakartuen arauei begiratzen badiegu, desberdintasunik nabar menenak bizkaitarren artean topatzen ditugu. , izenki mugagabeetan
|
ikusi
ditugun joera berberak aurkitzen ditugu:
|
|
|
Silaba bikoak aztertzeko bereizketa txiki bat egin beharrean gaude; bate tik, silaba biko a itsatsidunak
|
ikusiko
ditugu, eta bestetik, silaba bakarreko errodunak direnak.
|
|
|
Ondoko grafikan
|
ikusten
den moduan, desberdintasunik handiena boka
|
|
|
Grafikan
|
ikusten
den moduan, desberdintasunik handiena bokalez amai tutako oinetan gertatzen da berriz ere; aurreko atalean azaldu dugun prozesu beraren ondorioa dela esan dezakegu.
|
|
|
|
Ikusten
izan dugun moduan, desberdintasun kuantitatibo horiek islatu baino ez dituzte egiten sakonean dauden desberdintasun kualitatiboak. Ahoz egiten den eta familiaren bidez transmititzen den euskara batuaren ereduak ikertzea gauza garrantzitsua bada ere, hori gainako garrantzitsua izango litzateke honi buruzko erabakiren bat edo beste hartzea Txillardegik (1984, 1986, 1987 eta 1992) hainbestetan aldarrikatu duen moduan; bestela, euskararen irakaskuntzan, komunikabideetan, ahots teknologietan eta abarretan, orain arte legez, noraezean eta erdararen menean segitzeko arriskuan egongo gara.
|
|
|
Hain luze daramagun guduka horren xehetasunetan sartu gabe, egundai notik Iparraldearen historiak kezkatu duen Txillardegi adiskidearen ohoretan nahi nituzke orain hemen XX. mende honetako bi gertakari soil aipatu: lehe na 1919an, 14 gerlaren ondotik, Frantzia garaile handios atera zelarik; bigarrena, berriz, 1941ean, 40eko erauntsiaren ondorioz, Frantzia hura bera suntsitua
|
ikusi
genuelarik, bi gertakariak Iparraldean gertatuak, eta euskara guti dakiten gure historialariek, nik dakidala, ez bilduak.
|
|
|
Martin Landerretxe aphezak, Biltzar lagun bethiereko Iskribariak eta Euskaltzaingoko edo Euskal Akademiako hamabietarik batek kondatu digun bezala, biltzar lanak hasi aitzin, hiri buruzagiek eta hekien artean Batita Anxo kantonamenduko Kontseilari jeneralak, batetik, Etienne Decrept biltzar buru lehenak eta haren buruzagi lagunek, bertzetik, agur eta jendetasun hoberenak egin ziozkaten elgarri. (
|
Ikus
Euskalzaleen Biltzarraren 1919ko urtekaria).
|
|
|
Non ditugu ordea Euskal Herriaren begirale bipilak? Zenbat deputatu ala senatore
|
ikusi
ditugu hemendik Vichy-ra ibiltzen herriaren intresen alde?, galdatzen dio bere buruari Piarres Lafittek, eta etsituxe berak ihardesten: Euskal Herriaren alde nehor ez.
|
|
|
Gure irakasle zenak errana zuen lehenago Euskal Herriko historia eta geografia apur bat behar luketela ikasi Euskal Herriko ume guziek eta atsegi nekin jakin du orai jakitate hori etsaminetan ere baliagarri duketela beren ama hizkuntza bezala. Eskerrak igorri ondoan Vichy rat Carcopino jaun minis troari, euskarari egin dion fagore handiaren gatik (sic),
|
ikusi
behar da nola hobekienik balia eskola orenez landa eskaintzen den asteko ordu eta erdi hura.
|
|
|
'
|
Ikus
José Antonio Aranaren lana, hots, George Lacomberen artxiboaren katalogoa. Hemen aurkezten dugun dokumentuak 341 zenbakia darama zerrenda horretan.
|
|
|
|
Ikusten
denez, mintzatzerakoan italiera izan bazen Bonaparteren lehen hizkuntza, ikerketa eta argitalpenetan bigarrena zen euskararen ondotik. Gehiago sakondu gabe, arrazoi bat aurkitzen diogu jarrera honi:
|
|
|
Abis (1857), Spano (1858), Fontana, Picozzi, Rosa, Pozzo (1859). Guztiak San Matearen Ebanjelioarenak, Abisena izan ezik, gero zehatzago
|
ikusiko
dugunez.
|
|
|
Bleschamp. Napoleon Bonapartek Waterlooko gudua galdu zuenean 1815eko ekainaren 18an, Borbondarren eskuetan utzi zuen Frantziako erreinua ekainaren 22an eta Luciano aitak aske
|
ikusi
zuen bere burua Italiara itzultzeko. Vienako Biltzarrean Pio VII.ak lortu zuenean Elizako lurraldeak eskuratzea, beraien barruan zegoen Musignano herrira etorri zen familiarekin Caninoko Printzea.
|
|
|
A Urbino oda ere urte berean idatzi zuen.
|
Ikus
nire Bibliografia Bonapartiana, 321, 319 fitxak.
|
|
|
eta Euskera 1991, 1
|
Ikus
148, 149 eta 150 fitxak.
|
|
|
Euskarazko itzulpenak etorriko dira gero eta Genovako dialektoaren ahoskeraz lehen aipatu duguna, Italiako lehena, ez da 1860 urtera arte helduko. Lehen
|
ikusi
dugu 1857an hasita argitaratu zituela Italiako dialekto batzuetara itzulitako Bibliaren zatiak, eta pentsatu behar da aspalditik zebilela itzultzaileekin harremanetan. Behar bada, 1848an Frantziara joan baino lehen.
|
|
|
Londresen nengoela 1986ko udaberrian, St. Mary' s Cemetery
|
ikustera
joan nintzen apirilaren 10ean, Bonaparteren hilobia han aurkituko nuelakoan. Alboan itxita dagoen Kensal Green kanposantura joan nintzen bezpera arra
|
|
|
devoted to comparative philology. Hizkuntzalaritzan egin zituen lanak laburbiltzeko konparatibista gisa
|
ikusi
zuen bere burua. Lexikologia, gramatika (bereziki aditza) eta fonología izan ziren dialektologia ikerketetan erabili zituen oinarriak.
|
|
|
Eskuizkribuak Argitalpenak 1 Manuscritos Publicaciones. Liburu honetan
|
ikus
daitezke aipatu sailkapenak eta Bonapartek bildu zituen Italiako eskuizkribu guztiak: itzulpenak, olerkiak, gutunak eta beste eratako idazkiak, dialektoka sailkatuak.
|
|
|
l. Katalogoko 399 bis fitxa: a) bi orrialdeetan 200 herri edo zerrendatzen ditu, lehen begirada baten aztergai
|
ikusten
dituenak. b) Beste bi orrialdeetan 16 lingua desberdin zerrendatzen ditu, bakoitzaren Famiglia, Ramo eta Gruppo bereiztuz: 31 famiglia, 63 ramo eta 217 gruppi dira zerrendatzen dituenak.
|
|
|
kapen honetan
|
ikusten
denez, ahoskerako zeinu fonetikoetan ere lan eskergarria egin zuen dialekto guztietarako zeinu berdinak, bateratuak erabiliz. Dialektologoentzat garrantzitsua dela sailkapen hau iruditzen zait; baina nire lanaren edukitik kanpo geratzen da, alor horretan sartzeko ikerketa luzea egin litzaketelako.
|
|
|
Badirudi, zerrenda hau
|
ikusita
, Korsika, Sardinia eta Sizilia uhartetako dialektoak izan zirela hobeto ezagutzen zituenak edo ardura gehiago eman ziotenek.
|
|
|
'
|
Ikus
, besteak beste, H. Goebl 1992, W.Viereck1985, J.Séguy1973, H.
|
|
|
Prozedura hauhizkeraksailkatzekoguztizegokiadauneoro
|
ikusten
baitazeinduenhurbilen, zeinekinbiltzendengeroagoetanolahartzenduen partehizkuntzaespazioarenegituraketan.
|
|
|
Elkarren aldameneanetaesangura harremana adieraztenduentarteko osagairikgabedaudenperpausakaztertzekounean, bibliografianezdagoera batekoadostasunik.Hemen, egoerahorretan dauden perpaus guztien artean ezdugu bereizketarikegingoetadenak alboratuakdirelaesangodugu: testu mailakoikerketak betiaurkitukoduhaienarteanharremanbatedobeste(
|
ikus
Makazaga 1996, Zabala1996a), etaperpaus mailako ikerketak beregaintzat
|
|
|
Koma erabilita9, 11 sailean
|
ikusitako
aurkaritza (6), argudioa (7a), kausa (Sb), eta emendiozko lau harremanak (9), puntuarekin hatera bezain ando edo lagunarteko mailan puntuarekin hatera baino are hobeto molda daitezke gure iritziz. (7b) ko ondorioztapena eta (Sb) ko ondorioa, aldiz, ulergaitzagoak dira
|
|
|
Izan ere, aurrean ontzat zein kaskartzat harturiko guztiak, nabarmenki kaskarragoak dira hizkuntz maila jaso berezituetan:
|
ikusi
bost emendio motak (14), bi hautakari harremanak (15), kausa zein ondorioa (16), argudioa zein ondorioztapena (17), eta aurkaritza zein kontzesioa (18).
|
|
|
Areago, lan honetatik kanpo geratuko dira era berean erabilera nagusian ezinbestez ezabaketa daramaten kideak ere (ez ezik edo baizik kasu).
|
Ikus
halaber Euskaltzaindiaren lokailuetatik oso urrun egon ez arren nahiko desberdin jokatzen duten hau da, hots, alegia, hain zuzen, adibidez eta batez ere bezalakoak, Zabalak (1996b} tes tuan iruzkinak sartzeko duten funtzioaren ikuspegitik aztertu dituenak.
|
|
|
10 Juntaduraren eta menderakuntzaren garapen diakronikoa, behintzat, hizkuntza jakin bat kultur tresna gisa hartuz doan irmotasunari erantsirik doa.
|
Ikusi
gaztelaniarako Gili Gaya (1961: 269} eta Real Academia Española (1973:
|
|
|
Hala ere, idatzizko (14) hauek bi hausnarketa mota egitera garamatza te. Alde batetik, adibidez, ahozko informabideetan, koma horiei legozkiokeen goranzko doinuak entzun daitezke; horrelakoetan, nolabaiteko ezegokitasun (arin) a
|
ikusi
litzateke hiztunaren hizkuntz ahalmenean. Beste alde batetik, idatzizko testuari dagokionez, gerta liteke hiztunak ondo ahoskatuko lukeena idatziz okerreko puntuazioa erabili izana soil soilik; horrela balitz ere, testu mota jakin batekiko ezegokitasuna dagoela onar liteke (bestelako testu mota batzuetan egokia izango bailitzateke koma).
|
|
|
11 Larringanek azterturiko batzuetan oso garbi dago perpausaren barruko (jatorrizko) fun tzio bat:
|
ikus
bitez zehaztasunez azterturiko nagusiki (nabarmentzaileak: 107), lehenbizi (lerrozko integratze markatzaileak:
|
|
|
Areago, Larringanek berak onartu du izan ere bezalako lokailu ezagun batean zenbaitetan ezin bereiz daitekeela hain erraz lokailuaren eta bestelakoaren artean.
|
Ikus
berak aurkituriko adibide hau:
|
|
|
Hala ere, Euskaltzaindiak lokai lu deituriko testu antolatzaileak baizik ez ditugu erabiliko gure lanean. Horrelakoetan, testu mailako funtzio horiekin hatera, besarkadura txikiko edo besarkadura handiko perpaus mailako funtzioak
|
ikusiko
ditugu. Edonola, azpimarratu beharrekoa da lokailuek eta oro har testu antolatzaileek esku hartzen duten esparru hauetan oraindik ere sintaxi harremanik gabeko per paus alboratuak ditugula.
|
|
|
12
|
Ikus
bedi behintzat edo ere bezalako lokailuek erabilera bakarra dutela: testu mailako funtzio hori eta perpaus mailako beste funtzio hori (besarkadura txikikoa) biltzen dituena (18a b).
|
|
|
Bibliografian
|
ikus
daitekeenaren arabera, juntagailuek esangura harrema na gauzatu ez ezik, perpaus mailako funtzio bat ere betetzen dute: lokailuek ez bezala, berdintasun maila batean juntatzen dituzte bi perpaus, goragoko perpaus elkartua emateko.
|
|
|
lokailuek ez bezala, berdintasun maila batean juntatzen dituzte bi perpaus, goragoko perpaus elkartua emateko. Lan honetan komak juntagailuen gainetik izan dezakeen eragina alde hatera utziko dugularik' S, 31 eta 32 sailetan hurrenez hurren juntagailuen eta lokailuen arteko pilaketak, eta juntagailuen arteko pilaketak
|
ikusiko
ditugu. 33 eta 34 sailetan, hurrenez hurren bi puntuak eta puntua aztertzeari ekingo diogu.
|
|
|
"
|
Ikus
Zabala eta Odriozola (1992) eta Garzia (1998: 545).
|
|
|
e) Lehenengo hurbilketa honetan
|
ikusi
dugunaren arabera, dagoen lokai
|