|
2022
|
|
|
Hala dük badügüla oraino lan hanitx egiteko Ipar Euskal Herri hontan, gure gazteriari ütz dezagün lürralde bizi bat eta prefosta euskaldüna!... Hire oritzapenak lagün gitzala xede
|
horren
eraikitzen.
|
|
|
Aldiz," Jainkoa, Bizia, Gizona" kronika sailean erregularki idazten zuen eta gaur egun oraino sail
|
horretan
aitzina darrai. Emil Larrek zuen kronika sail hori sortu, Jean Hiriart Urruty zenaren" Eliza berri" sailari segida emateko.
|
|
|
Aldiz," Jainkoa, Bizia, Gizona" kronika sailean erregularki idazten zuen eta gaur egun oraino sail horretan aitzina darrai. Emil Larrek zuen kronika sail
|
hori
sortu, Jean Hiriart Urruty zenaren" Eliza berri" sailari segida emateko. " Galdegina zaizuena, zioen Emilek, fededun baten gogoetak, bereak, bihotza mintzo, ebanjelioa plazaratuz, biziratuz, gaurkotuz, bakoitzak berak sentitzen duen gisan, gaia libre, muga horien barnean..." Dozena bat lagunen artean onduriko kronika saila, besteak beste Mixel Itzaina, Maite Iratzoki, Jean Louis Laka, Klaudio Harluxet, eta bistan da Jean Louis Davant.
|
|
|
" Galdegina zaizuena, zioen Emilek, fededun baten gogoetak, bereak, bihotza mintzo, ebanjelioa plazaratuz, biziratuz, gaurkotuz, bakoitzak berak sentitzen duen gisan, gaia libre, muga horien barnean..." Dozena bat lagunen artean onduriko kronika saila, besteak beste Mixel Itzaina, Maite Iratzoki, Jean Louis Laka, Klaudio Harluxet, eta bistan da Jean Louis Davant. Nihaur ere sarrarazi ninduen geroxeago Emilek sail
|
horretako
kronikari gisa, Klaudio Harluxet zendu zenean. Hamar bat urtez eraman dudan kolaborazioa.
|
|
|
Gaur oraino bizi den saila dugu," Jainkoa, Bizia, Jendea" titulupean," gizona" hitza bazterturik," jendea" hitzaren faboretan, zuzen den bezala. Oroit naiz bilkura batean proposatu nuela titulua ere osoki aldatzea, beldurrez gaur egun" Jainkoa" hitz
|
horrek
irakurle potentzial andana bazterrean utz zezakeela.
|
|
|
Baina Jean Louis Davantek galdegin zigun titulu
|
hori
den bezala atxikitzea, Herria euskal aldizkari bakarra delakoz erlijiozko kronika astez aste ontzen duena, eta hori baitezpada atxiki behar dela zioen.
|
|
|
Baina Jean Louis Davantek galdegin zigun titulu hori den bezala atxikitzea, Herria euskal aldizkari bakarra delakoz erlijiozko kronika astez aste ontzen duena, eta
|
hori
baitezpada atxiki behar dela zioen.
|
|
|
Egia erran, ez guk nahiko genituen bezainbat. Alde
|
horretatik
, aitor dezagun Herria astekaria aski pobrea izan dela betidanik, edo" praubea" han dioten bezala. Baina Panpeiak idazten zuena, zuberera biziki onean idazten zuela zidan erran Allande Sokarrosek berak, Sarako Idazleen Biltzar batean gurutzatu nuen batez.
|
|
|
Sarako Biltzarrean erran zidan Allandek, Jean Lahargou zenak zuela Herria astekarira hurbilarazi. " Gizon
|
hori
miresten nian, nonahi ikusten nian, kultur elkarretaratze handi guzietan, Herri Urrats, Nafarroaren Eguna, pastoral edo beste, mahai ttipi batean pausatuak zituen Herria astekariaren aleak zabaltzen, eta ahal bazuen bakoitzaren izen helbideak hartzen, horien harpidetzeko xedez". Horrela zuen Allande Herriaren saretara" bildu".
|
|
|
Erran niolarik, orduan, menturaz beste zuberotar berriketari batzuk Panpeia behar luketela lauzkatu, Allandek erran zidan haren ustez zoritxarrez zuberotar guti zela zubereraz behar den bezala idazten zakienik.
|
Horretan
gelditu zen gu bien arteko orduko solasa, Herriari doakionez.
|
|
|
Hain zuzen, 1995ean inkesta bat egin genuen, Gilen Irigoin bunuztar kolaboratzaileak eraman zuena. Inkesta
|
horrek
helburutzat zaukan jakitea zertan genuen euskara Euskal Herrian –horretarako Siadeco institutuak egin ikerketa batean oinarritu ginen–, Herria astekariaren harpidedunak zein ziren eta ere zer zioten euskal astekari honetaz. Siadecok 16 urtetarik goitikoen datuak bildu zituen.
|
|
|
3.000 erdaldun huts, 300 euskaradun huts eta 9.900 elebidun. Zuberoako elebidunen kopuru
|
horri
zehatzagoki so eginez, agertu zen 2.100 zuberotar elebidunek euskara zeukatela lehen, 2.400ek erdara lehen, 3.600ek erdizka eta 1.800 pasiboak zirela.
|
|
|
" Herria kazetaren harpidedunak". 1995ean, 3.188 harpidedun zauzkan orotara Herriak (hamar urte berantago, 2004an, kopuru
|
hori
2.462ra jaitsia zen). Honela banatuak ziren:
|
|
|
" Zertako irakurtzen duzu Herria kazeta?" galderari erantzun zehatzak agertzen ditu txosten
|
horrek
, argitu gabe haatik zein lurraldetatik datozen. Eta erantzunen% 50ek hauxe dute aitortzen:
|
|
|
Hortarako, erabaki genuen, zuberotar berriketari gehiago ukan nahiz, bilkura bat egin behar genuela Zuberoako herri batean, hango eus kaltzale multzo bat elkarretaratuz.
|
Hori
zen 1990eko hamarkadako azken urtetan edo 2000.eko lehenetan, ez naiz zuzen oroit. Dena den, zuberotar andana bat telefonoz juntaturik eta dozena bat lagun bilkura batentzat ados agerturik, hitzordu bat finkatu genuen larunbat goiz batez, Gotainen uste dut (ez dut nehun aurkitu bilkura entsegu horren arrastorik paperetan, ondorioz zalantzak baditut urteaz eta lekuaz).
|
|
|
Hori zen 1990eko hamarkadako azken urtetan edo 2000.eko lehenetan, ez naiz zuzen oroit. Dena den, zuberotar andana bat telefonoz juntaturik eta dozena bat lagun bilkura batentzat ados agerturik, hitzordu bat finkatu genuen larunbat goiz batez, Gotainen uste dut (ez dut nehun aurkitu bilkura entsegu
|
horren
arrastorik paperetan, ondorioz zalantzak baditut urteaz eta lekuaz). Paxkalin eta biak harat joan ginen, hitzartutako tenoreko, baina nehor ez zizaigun agertu, bat salbu, beranduago, errateko ez zela harritzen gisa horretako urratsa biharamunik gabe egotea.
|
|
|
Dena den, zuberotar andana bat telefonoz juntaturik eta dozena bat lagun bilkura batentzat ados agerturik, hitzordu bat finkatu genuen larunbat goiz batez, Gotainen uste dut (ez dut nehun aurkitu bilkura entsegu horren arrastorik paperetan, ondorioz zalantzak baditut urteaz eta lekuaz). Paxkalin eta biak harat joan ginen, hitzartutako tenoreko, baina nehor ez zizaigun agertu, bat salbu, beranduago, errateko ez zela harritzen gisa
|
horretako
urratsa biharamunik gabe egotea. Eta etxera itzuli ginen, besterik gabe, ulerturik iniziatibak han beretik behar zuela etorri eta ez gugandik.
|
|
|
Egoera ez normal eta injustiziaren baten ondorioz sortu baitzen borroka armatua. De mokrazia formal
|
horrek
ez dituelako desberdintasunak onartzen. Eta, zori txarrez, beharrezkoa izan da borroka armatu hori, baina ondorio onak utzi di tu:
|
|
|
De mokrazia formal horrek ez dituelako desberdintasunak onartzen. Eta, zori txarrez, beharrezkoa izan da borroka armatu
|
hori
, baina ondorio onak utzi di tu: kontzientzia hazi eta zabaltzeko balio izan duelako.
|
|
|
Zuberoan oso oso usaia zaharra dugu jende desberdinen arteko errespetua, elkar aditzea. Aurore Martinen afe ran, naturaltasun osoz aipatu genuen
|
horren kontra
izenpe zezakeela nahi zuenak. Eta abertzale ez zirenek ere, arazorik gabe, izenpetu zuten.
|
|
|
Baina injustizia ho rretaz jendea ohartzen ari da, eta Frantzia bere buruaren kontra doa. Bidegabekeria
|
horretaz
abertzaleak baliatu behar dira. Ez dute aski egiten.
|
|
|
Bai. Mende Berriren aldizkari
|
horretan
hasi nintzen kolaboratzen. Euskaraz alfabetatu nuen neure burua.
|
|
|
Haien" harridura eta amorrazioa jakinarazi" nahi zi guten eta," pentsaezinezkoa" zela euren baimena eman zezaten" euskara ez dakitenentzako kaltegarria litzatekeen ekitaldi diskriminatzaile bati".
|
Hori
bera! Hargatik, atarraztar merkatari hauek" euskarari begirune handiena" diotela segurtatzen zuten, nahiz eta" nahasketa eta bereizketa besterik eragin ez zezakeen egitasmo hori berehala bertan behera uzteko" eskatzen ziguten...
|
|
|
Hori bera! Hargatik, atarraztar merkatari hauek" euskarari begirune handiena" diotela segurtatzen zuten, nahiz eta" nahasketa eta bereizketa besterik eragin ez zezakeen egitasmo
|
hori
berehala bertan behera uzteko" eskatzen ziguten...
|
|
|
Zinez diotsuet ihardokitze
|
horrek
ez ninduela ezustean harrapatu. Atarratze tik sei kilometrotan kokatutako Etxebarre herriko seme naiz eta betidanik su matu dut Atarratzeko merkatarien munduak gutxiespenez hartu duela bere inguruko nekazari mundua.
|
|
|
Jakin 58 baitira. Eta hain zuzen ere, nire ustea da Atarratzeko" frantximantek" nolabait gaizki bizitzen dutela egoeraren bilakaera
|
hori
, hots euskaraz jakitea beraiek ez daukaten zerbait gehiago dela eta ohartze horrek diela min egiten.
|
|
|
Jakin 58 baitira. Eta hain zuzen ere, nire ustea da Atarratzeko" frantximantek" nolabait gaizki bizitzen dutela egoeraren bilakaera hori, hots euskaraz jakitea beraiek ez daukaten zerbait gehiago dela eta ohartze
|
horrek
diela min egiten.
|
|
|
Hemen da, beharbada, berreskalduntzerako xedean, Zuberoan pairatzen dugun okerren bat, hau da, kultura alorreko osagai gi sa ikusia dela bakarrik euskara eta ez gizarte eta ekonomia harremanetarako bitarteko bat bezala. Oharkuntza
|
hori
gizartean nagusiaraztea oso bide luzea izanen da baina, nahitaez, horretarako urratsak behar ditugu eman. Ho rretarako ere, beste euskal lurraldetatik ez gara bereiztuta egon behar eta eredu gi sa ere baliatu behar ditugu, euskararen ofizialtasun egoera berri emanda.
|
|
|
Hemen da, beharbada, berreskalduntzerako xedean, Zuberoan pairatzen dugun okerren bat, hau da, kultura alorreko osagai gi sa ikusia dela bakarrik euskara eta ez gizarte eta ekonomia harremanetarako bitarteko bat bezala. Oharkuntza hori gizartean nagusiaraztea oso bide luzea izanen da baina, nahitaez,
|
horretarako
urratsak behar ditugu eman. Ho rretarako ere, beste euskal lurraldetatik ez gara bereiztuta egon behar eta eredu gi sa ere baliatu behar ditugu, euskararen ofizialtasun egoera berri emanda.
|
|
|
Basabürüko ikastolaren eraikin hau Herri Elkarteak erosi duen Aloze herriko esko la katoliko baten kokalekuan egongo da. Orain dela zenbait urte ateak itxi di tuen eskola
|
horretako
bastiza zaharkitu eta ezegokiak lurrera botako dira eta hauen ordez eraikiko dira alde batetik haurtzaindegi bat eta bestetik, beraz, Basabürüko ikastola.
|
|
|
Eperra ikastola eraiki zelarik, Herri Elkartea ez zen sortua, baina hala izan balitz ere, ez da erabat ziurtatua Zuberoa osoko zinegotzien batzarre batek aho batez ontzat hartuko zuenik euskarazko erakaskuntzako egitura bat sustatzea. Euskararen onurarako giroa nabarmen aldatu da urte gutxitan, eta
|
hori
gertatzeko erabakigarria izan da hautetsiek eta egitura publikoek hartu duten joera baikorra.
|
|
|
Euskararentzat giro hobetze
|
horrek
eragile bat baino gehiago izan du, hauen artean direlarik, nire ustez, azken udal bozetan abertzale andana zin ego tzi bilakatu izana, baita euskara herrialde baten garapenerako osagai izan dai tekeela ohartzea ere. Euskara esparru publikora zabaltzea izan da lehenengo urratsetatik bat Zuberoan zein Ipar Euskal Herriko beste eskualde gehienetan.
|
|
|
Kontrako iritzirik ez da aditu, halaber, Herri Elkarteak aurten bertan ere moldatu eta aho batez onartu duelarik euskararen sustatzeko egitarau bat jasotzen duen liburu zuria. Ez nago, hargatik, ameskerietan ibiltzen; jakin badakit euskararen plazaratze
|
horren aurkakoak
badaudela, baina hauen iritzi esparrua estutu egin da. Gaur egun, oso zaila bihurtu da euskararen aurka, argiki ala zeiharka, agertzea, kargudunen munduan batez ere.
|
|
|
Onartutako eta sustatutako ikastola
|
horrek
euskararen erabilera esparrua zabalduko duelako esperantzaz hazi behar gara, zeren eta, gure hizkuntzaren egoera etengabe larriagotuz baitoa Ipar Euskal Herri osoan oro har, eta Zuberoan bereziki. Eta horra hor, hain zuzen ere, paradoxa:
|
|
|
Jakin 62 erdaldun bat haiekin bateratzearekin, akabo euskara eta gora frantsesa! Ez da egungo kontua ezta atzo goizekoa ere, baina egoera gero eta okerragoa bihurtzen ari dela,
|
hori
bai begi bistakoa... edo belarriz nabarmen ohartu daitekeena dela.
|
|
|
Ez da osoki egia, toki jakin batzuetan menturatzen bai ti ra euskaltasunari arbuio egiten edo behintzat politika jokaerazkotzat ematen duten euskaltasunaren kontra azaltzen. Eta hara beste paradoxa bat, euskararen etsaigo
|
hori
euskaldun petto pettoak direnek aldarrikatzea. Horra hor lekuko datorkigun urteko pastoralaren egile izango den Santa Grazin hartua izan den erabakia.
|
|
|
Aspaldidanik, eta salbuespen bakan batzuk gorabehera, pastoral age rraldi osteko afariaren atonketa Zuberoako ikastolen esku utzi izan dute antolatzaileek. Santa Grazin ez da horrelakorik izango... pastoralaren antolaketarako batzordeak erabaki baitu jarduera
|
hori
ezin zitzaiola eman" politika egiten duen egitura bati". Hara zertan dauden Santa Grazin, edo behin tzat santagraztar batzuk:
|
|
|
Ikastolari arbuio eginagatik, santagraztarrak euskaldunak, euskal hiztunak, direla ezin da uka. Egunero euskaraz ari diren arizaleak izango dira, beraz, pastorala honetan,
|
hori
ez baita, tamalez baina, betiko kontua... Joan den urtean, esaterako, Ligi, Atherei, Lexantzü, Zunharre eta Etxebarrek taularatu duten Bereteretxe pastoralean ia esan daiteke erdaldunak euskaldunak baino kopuru handiagoan zirela!
|
|
|
Jean Fabien Lexardoi errejentak hartu eta jendeari ongi azaldutako jarrerak izan ziren, duda barik, giro
|
horren
hazle. Horrek agerian uzten du beste behin ere Ipar Euskal Herriak pairatzen duen diglosia egoera oso larria.
|
|
|
Jean Fabien Lexardoi errejentak hartu eta jendeari ongi azaldutako jarrerak izan ziren, duda barik, giro horren hazle.
|
Horrek
agerian uzten du beste behin ere Ipar Euskal Herriak pairatzen duen diglosia egoera oso larria. Euskara da zokoratua eta baliabiderik gabe utzia den hizkuntza eta, aldiz, euskaldunak, euskal hiztunak gara erdaldunen zokoratzaile bezala agertzen garenak euskaraz mintzatzeagatik...
|
|
|
Alta bada, ez dirudi
|
horretara
goazenik hurrengo urteetan. Pastorala egiteko as morik luketen herri eta herri multzorik ez bide da eskaz.
|
|
|
Asko aipatu da —nire aldetik ere egin dut behin eta berriro— Ipar Euskal He rrian euskararen inguruan azken urteotan nabaritzen den" giro ona", hau da, hain luzaz eta
|
horren
gogorki gutxietsia, baztertua eta borrokatua izan den gure hizkuntzari buruzko oniritzia eta haren onespena, jendartean eta maila ezberdinetako hautetsi edo agintari politikoen aldetik. Giro ona bai, hala nahi bada...
|
|
|
Egoera zehazki aztertuz gero, erantzuna gazi gozoa dela erran daiteke eta, ziur asko, gozo baino nabarmen gaziagoa ere. Jakin en zenbaki berezi honetarako urtero egin ohi dudan aipamentxo honetan, aldi bakoitz edo, adierazi izan dut euskararen aldeko" giro on"
|
horrek
, dohakabez, argiune baino itzalalde gehiago dauzkala. Beste behin ere hotz eta motz esatearren, euskararen aldeko giro hori nabaritu daitekeenetik, gure hizkuntzaren eguneroko erabilera neurria beti eta gutxiagotuz joan da.
|
|
|
Jakin en zenbaki berezi honetarako urtero egin ohi dudan aipamentxo honetan, aldi bakoitz edo, adierazi izan dut euskararen aldeko" giro on" horrek, dohakabez, argiune baino itzalalde gehiago dauzkala. Beste behin ere hotz eta motz esatearren, euskararen aldeko giro
|
hori
nabaritu daitekeenetik, gure hizkuntzaren eguneroko erabilera neurria beti eta gutxiagotuz joan da. Badirudi —eta hau ere uste dut jada adierazi dudala— euskararen egoera nolabait" hobea" zela haren alde gogor borrokatu behar zen garai haietan.
|
|
|
Gaur egun, euskararen gutxiesle handienetarik agertzen direnak tokiko hau tetsi batzuk dira, auzapez nahiz zinegotzi batzuk. Gure hizkuntzarekiko axo lagabezia
|
horren
agerpen agerizkoenak karrika edo bide bazterretan ikus di tzakegu, hots, herri batzuetan jarrarazi dituzten etxaldeen edo auzoen izenen idazkerarekin. Itsuskeria edo itsukeria... ez dakit zein den hitzik egokiena, eta
|
|
|
Euskarari errespetu eza agertze
|
horren
aurrendaria Sohüta herria izan zen, hango udal zinegotziek, orain dela zenbait urte, euskararen idatzizko arauez jakinean izan zitekeen inori ere argibideak eskatu gabe, Hoki auzoko etxaldeen izenak ustez euskaraz ezarrarazi baitzituzten. Oraindik ere bide bazterrean age ri dira ohol horiek, gure hizkuntzarekiko ezaxolaren eta begirunerik ezaren seinale.
|
|
|
Seinale horiek, beraz, ahoskera batekoan eginarazi dituzte eta oro har frantsesaren idazkeran oinarrituz.
|
Hori
ez da harritzekoa, zeren eta, jende horrentzat, frantses hizkuntza baita ukatu eta ukitu ezineko erreferentzia, inoiz ere zalantzan jar ez daitekeena... euskararen kontuarekin eta bereziki idazkerarekin, aldiz, nahi dena egin daitekeelarik! Pena ematen du, haatik, Urdatx Santa Grazi izan dadin" eredu" lotsagarri horren aurrendarien artean, jakinez herri horretako seme direla Aita Junes Casenave Harigile eta Txomin Peillen euskaltzainak eta euskal kulturako izen handiak...
|
|
|
Seinale horiek, beraz, ahoskera batekoan eginarazi dituzte eta oro har frantsesaren idazkeran oinarrituz. Hori ez da harritzekoa, zeren eta, jende
|
horrentzat
, frantses hizkuntza baita ukatu eta ukitu ezineko erreferentzia, inoiz ere zalantzan jar ez daitekeena... euskararen kontuarekin eta bereziki idazkerarekin, aldiz, nahi dena egin daitekeelarik! Pena ematen du, haatik, Urdatx Santa Grazi izan dadin" eredu" lotsagarri horren aurrendarien artean, jakinez herri horretako seme direla Aita Junes Casenave Harigile eta Txomin Peillen euskaltzainak eta euskal kulturako izen handiak...
|
|
|
Hori ez da harritzekoa, zeren eta, jende horrentzat, frantses hizkuntza baita ukatu eta ukitu ezineko erreferentzia, inoiz ere zalantzan jar ez daitekeena... euskararen kontuarekin eta bereziki idazkerarekin, aldiz, nahi dena egin daitekeelarik! Pena ematen du, haatik, Urdatx Santa Grazi izan dadin" eredu" lotsagarri
|
horren
aurrendarien artean, jakinez herri horretako seme direla Aita Junes Casenave Harigile eta Txomin Peillen euskaltzainak eta euskal kulturako izen handiak... Jatorriz behintzat, bertakoak ziren ere Bigarren Mundu Gerraren aurretik eta ostetik euskaltzale sutsua izan zen Albert Constantin mediku eta hautetsia eta XVIII. mendean bizitu zen Jusef Egiategi historia ikertzaile eta filosofoa.
|
|
|
Hori ez da harritzekoa, zeren eta, jende horrentzat, frantses hizkuntza baita ukatu eta ukitu ezineko erreferentzia, inoiz ere zalantzan jar ez daitekeena... euskararen kontuarekin eta bereziki idazkerarekin, aldiz, nahi dena egin daitekeelarik! Pena ematen du, haatik, Urdatx Santa Grazi izan dadin" eredu" lotsagarri horren aurrendarien artean, jakinez herri
|
horretako
seme direla Aita Junes Casenave Harigile eta Txomin Peillen euskaltzainak eta euskal kulturako izen handiak... Jatorriz behintzat, bertakoak ziren ere Bigarren Mundu Gerraren aurretik eta ostetik euskaltzale sutsua izan zen Albert Constantin mediku eta hautetsia eta XVIII. mendean bizitu zen Jusef Egiategi historia ikertzaile eta filosofoa.
|
|
|
Orain dela gutxi, berriz, Mitikile Mendibile Larroriko udalak dio makurbi de
|
horri
eutsi, hemen ere etxaldeen izenak, denen agerian, euskara traketsean eman dituztelarik. Sohütaren kasuan erran bazitekeen euskararen gaitzeste garaie tan ginela oraindik, aitzakiazko argumentu horrek ez du balio Urdatx Santa Graziren eta Mitikile Mendibile Larroriren kontura, hemengo hautetsiek jokabide deitoragarri horiek bultzatu baitituzte euskararen araubideez axola duten hainbat erakunde edo zerbitzu ofizial indarrean izanda gaur egun:
|
|
|
Orain dela gutxi, berriz, Mitikile Mendibile Larroriko udalak dio makurbi de horri eutsi, hemen ere etxaldeen izenak, denen agerian, euskara traketsean eman dituztelarik. Sohütaren kasuan erran bazitekeen euskararen gaitzeste garaie tan ginela oraindik, aitzakiazko argumentu
|
horrek
ez du balio Urdatx Santa Graziren eta Mitikile Mendibile Larroriren kontura, hemengo hautetsiek jokabide deitoragarri horiek bultzatu baitituzte euskararen araubideez axola duten hainbat erakunde edo zerbitzu ofizial indarrean izanda gaur egun: Euskal tzaindiaz gain, esaterako, Euskararen Erakunde Publikoa eta Xiberoa Herri Alkargoaren Eüskara zerbitzua.
|
|
|
Hortaz, aurreko garai batzuetan baino kontrako jarrera jakin batekin hartu dira euskarari gutxiespena edo harekiko garrantzi es kasa ageri agerian uzten duten erabaki horiek. Gutxiespena eta garrantzi eskasa... jende
|
horrek
, ordea, sekula santan erakutsiko ez lukeena frantses hizkun tzaren aldera. Jende horrek ez luke inondik inola eta inoiz ere zalantzan jarriko frantsesez zerbaiten idazteko moldea, are gutxiago onartuko frantsesez zerbait gaizki idaztea edo gaizki idatzia izatea.
|
|
|
Gutxiespena eta garrantzi eskasa... jende horrek, ordea, sekula santan erakutsiko ez lukeena frantses hizkun tzaren aldera. Jende
|
horrek
ez luke inondik inola eta inoiz ere zalantzan jarriko frantsesez zerbaiten idazteko moldea, are gutxiago onartuko frantsesez zerbait gaizki idaztea edo gaizki idatzia izatea. Frantsesa, hots," Errepublikaren hizkuntza"... nola pentsatzen —eta are gutxiago onartzen— ahal lukete zalantzan jartzea?
|
|
|
Euskararen kontura aldiz, bai, zilegi zaie egitea, euskaraz idazten sekula ere ikasi ez dutelarik, behar bezala idatzitako euskara irakurtzen ikasi ez dutelarik! Egoera
|
horren
errua, egia erran, ez zaie erabat leporatzen ahal... Euskara idatzia, dena den, zalantzan eta auzitan jartzea haizu iruditzen zaie... ez baita inolako Errepublika bateko hizkuntza ofizial a, Ipar Euskal Herriari dagokionez behintzat.
|
|
|
Euskararen inguruko" giro on"
|
horren
mugak edo itxurazko izaera, dena den, udal batzuek hartutako makurbide horiez kanpo ere ikus daitezke. Hala, afixa edo kartelen kasuan, Zuberoan gaur egun oso oso gutxi baitaude euskaraz zerbait agertzen dutenik... euskal kantari edo soinulari talde izen batzuk edo kantaldi nola talo eta xingar —hori ez delarik zubereraz ere gainera! — bezalako hitzak ezik!
|
|
|
Jakin 68
|
horri
bultzada bat ematen, diru-laguntzak eskainiz bide horretan sartuko ziren jai edo ikuskizun antolatzaileei. Euskararen agerrarazteko xedean, dirua eman beharrak berak erakusten du zelako egoerara amilduak gauden... baina akuilu egite horrek ere ez du, orainokoan behintzat, emaitza handirik eragin!
|
|
|
Jakin 68 horri bultzada bat ematen, diru-laguntzak eskainiz bide
|
horretan
sartuko ziren jai edo ikuskizun antolatzaileei. Euskararen agerrarazteko xedean, dirua eman beharrak berak erakusten du zelako egoerara amilduak gauden... baina akuilu egite horrek ere ez du, orainokoan behintzat, emaitza handirik eragin!
|
|
|
Jakin 68 horri bultzada bat ematen, diru-laguntzak eskainiz bide horretan sartuko ziren jai edo ikuskizun antolatzaileei. Euskararen agerrarazteko xedean, dirua eman beharrak berak erakusten du zelako egoerara amilduak gauden... baina akuilu egite
|
horrek
ere ez du, orainokoan behintzat, emaitza handirik eragin!
|
|
|
Eskolan gutxi edo aski ikasia eta irakatsia den hizkuntza bat, etxean, karrikan, dendetan, egun eroko harremanetan mintzatua den hizkuntza bat baino gehiago.
|
Hori
gero eta nabarmenago egia bi hurtuko balitz, ondorioztatu beharra genuke eus kara idatziaren beti eta gehiago plazaratzeak ez duela jendartean halako eragin psikologiko onuragarri rik sortu eta hazi, uste izan zitekeen bezala... eta beharbada, aitzitik ere, eus kara mintzatuaren atzera egitea areagotu egin duela. Ondorioztatze hori ateratzea larria litzateke, baina salbagarri ere izan daiteke euskararen sustatzaile eta garatzaile garenon artean kontzientzia hartze baten sorburua izango balitz, hau da, mintzaira bizidun bat, lehenik eta behin, mintzatzeko egina dela!
|
|
|
Hori gero eta nabarmenago egia bi hurtuko balitz, ondorioztatu beharra genuke eus kara idatziaren beti eta gehiago plazaratzeak ez duela jendartean halako eragin psikologiko onuragarri rik sortu eta hazi, uste izan zitekeen bezala... eta beharbada, aitzitik ere, eus kara mintzatuaren atzera egitea areagotu egin duela. Ondorioztatze
|
hori
ateratzea larria litzateke, baina salbagarri ere izan daiteke euskararen sustatzaile eta garatzaile garenon artean kontzientzia hartze baten sorburua izango balitz, hau da, mintzaira bizidun bat, lehenik eta behin, mintzatzeko egina dela! Eta, on dorioz, erabileraren bideak bultzatzeko, indartzeko, areagotzeko moduak asmatu eta obratu behar direla, premia gorrienez.
|
|
|
Ezta inola ere! Pastoral edo trajeria bat bezala emana da, herri antzerki zahar zahar
|
horren
funtsezko arauak beteak direnetik... besterik gabe! Eta Ederlezi pastoral bat dela esan be harrik ere ez genuke... ezjakin batzuk ez balira pastoralaren ustezko aditu bihurtu edo behintzat bihurtzeko asmotan ez balira.
|
|
|
Beste gisa batera esanik, egungo pastoralzale ugari frantximanten (erdaldunen) edo erdi frantximanten mundutik datoz, eta horiek zabaltzen duten ikusmoldea —eurena izan dezaten zilegi bada ere— errealitateetatik aski urrundua dela erran daiteke. Euskararen eta euskal kulturaren munduetan murgildua ez dagoen kopuru handi
|
horren
eraginez, pastorala pixkanaka pixkanaka eraldatzen ari ez ote denez galdera datorkit gogora. Hala, adibide bat bakarrik hartzearren, badirudi gaur egun pastoral" ederrik" edo ustez hala denik ez daitekeela izan dantza baleta landutako bat egon ezean edo jantzi distiratsurik agertu gabe!...
|
|
|
Hortaz, ikusmin handia sortu behar luke Bedaxagarrek aurtengo apiril amaiera inguruan oholtzara eramango duen Akitaniako Alienor trajeriak. Ez da inolako zalantzarik Akitania zaharra lurralde in dartsuko subiranoa izateaz gain, Frantzia eta Ingalaterrako erregina izan zen andere handi
|
horren
bizi urratsen kontakizuna pastoral bidez egin daitekeela. Zinezko epopeia bat da Alienor anderearen bizi luze eta aberatsa.
|
|
|
Errespetagarriak dira, eiki, eta ikusleari uzten zaio azken hitza. Ikus leak, hain zuzen, udan baino kopuru txikiagoan izan daitezke apiril bukae rako larunbat arrats edo igande batean, baina kontu
|
horrek
ez du funtsezko garrantzirik batere, zeren eta, Jean Mixel Bedaxagarren iritziarekin bat nato rrelarik alde horretatik ere, ikusle kopuru handi batek ez baitu fro gatzen pastoral baten kalitatea...
|
|
|
Errespetagarriak dira, eiki, eta ikusleari uzten zaio azken hitza. Ikus leak, hain zuzen, udan baino kopuru txikiagoan izan daitezke apiril bukae rako larunbat arrats edo igande batean, baina kontu horrek ez du funtsezko garrantzirik batere, zeren eta, Jean Mixel Bedaxagarren iritziarekin bat nato rrelarik alde
|
horretatik
ere, ikusle kopuru handi batek ez baitu fro gatzen pastoral baten kalitatea...
|
|
|
Ziur asko, nahiz eta honetaz daturik batere ez dudan, bide aski diferenteetatik ibiliko da Garindaine herrian uda honetan emanen den pastoralaren idazle den Pier Pol Berzaitz kantari ezagun eta guztiz talentuduna.
|
Horrek
, dakigunez, buhame edo ijitoen gaia du pastoralera egokituko. Aurretik azaldutakoaren il dotik, ez naiz batere ziur trajeria bat den gai horren biziarazteko modurik ego kiena, baina aurreiritziz ez jokatzeko, horretan geldituko naiz, behinik behin.
|
|
|
Horrek, dakigunez, buhame edo ijitoen gaia du pastoralera egokituko. Aurretik azaldutakoaren il dotik, ez naiz batere ziur trajeria bat den gai
|
horren
biziarazteko modurik ego kiena, baina aurreiritziz ez jokatzeko, horretan geldituko naiz, behinik behin. Ziurtzat eman daitekeena da, ordea, Pier Pol Berzaitzek ikusgarri oso aberats eta koloretsu bat onduko duela, orain arte, pastoraletan eta beste ikusgarri moldeetan egin izan duen bidetik.
|
|
|
Horrek, dakigunez, buhame edo ijitoen gaia du pastoralera egokituko. Aurretik azaldutakoaren il dotik, ez naiz batere ziur trajeria bat den gai horren biziarazteko modurik ego kiena, baina aurreiritziz ez jokatzeko,
|
horretan
geldituko naiz, behinik behin. Ziurtzat eman daitekeena da, ordea, Pier Pol Berzaitzek ikusgarri oso aberats eta koloretsu bat onduko duela, orain arte, pastoraletan eta beste ikusgarri moldeetan egin izan duen bidetik.
|
|
|
Hor ere, pastoralak azken hamarkada hauetan berarekin dakarren kontraesan nagusi bat:
|
horretan
partaide izan nahi du tenak asko izatea eta horien artean euskaradunak oso gutxi! Hor ere, azken batean, euskararekiko zinezko axolarik eza eta errespetu falta...
|
|
|
Horik dira Züberoaz mintzatzean kanpoko jenteari –eta kar tielekoari ere hanitxetan– gogoala jiten zaitzonak. Bai, Züberoa
|
hori
oro da... bena ez hori bera! Züberoa da ere aspaldiko denboretan algar etxekidüraz ebilten den jentarte bat, artzangoaren lege eta ebildüra besteak ez bezalakoak. lpar Eüskal Herri barnealdeko indüstria güne bakarra, mendiko laborantxa oranokoan ja bizirik begiratzen düan lürra, eüskal kultürako agerkünteak berri tzen eta oraikotzen jakin üken düan probintzia... bena eüskaraz mintzatzea ge roago eta haboro gibeltzera üzten düan esküaldea ere.
|
|
|
Horik dira Züberoaz mintzatzean kanpoko jenteari –eta kar tielekoari ere hanitxetan– gogoala jiten zaitzonak. Bai, Züberoa hori oro da... bena ez
|
hori
bera! Züberoa da ere aspaldiko denboretan algar etxekidüraz ebilten den jentarte bat, artzangoaren lege eta ebildüra besteak ez bezalakoak. lpar Eüskal Herri barnealdeko indüstria güne bakarra, mendiko laborantxa oranokoan ja bizirik begiratzen düan lürra, eüskal kultürako agerkünteak berri tzen eta oraikotzen jakin üken düan probintzia... bena eüskaraz mintzatzea ge roago eta haboro gibeltzera üzten düan esküaldea ere.
|
|
|
Christophe de Prada. Liburu
|
horren
hiru atal argitaratzen ditugu hemen Elkar argitaletxearen baimenarekin.
|
|
|
Halere, eüskaldünen –erran nahi beita eüskara dakienen artean– aisago eta zalheago entelegatzeko gisan, euskara batua deitü den
|
horren
beharra bazen. Hor tan ez da düdatzerik.
|
|
|
Haatik, euskara batuaren izan beharrak, ez lüke eüskalkien ahültzerik, non ez den desagertzerik, ekarri behar. Bestela,
|
horrek
erran nahi lüke eüskararen sendabide bezala ikusirik izan denak eüskararen abe ras tarzünak ehoko dütüala. Alta, jadanik erraiten ahal da holako zerbait agitzen ari de la.
|
|
|
irakurlearentzat ulergarria izan dadila. Hizkun tza bat beti aldatzen ari da, eta
|
hori
biziaren seinale ona da. Hitzak asmatu egin behar dira, beti egin den bezala.
|
|
|
Otoa hitzak, adibidez, ez du ez buru ez buz tanik, ez du inolako zentzurik. Kasu
|
horretan
, hiztegi zaharrera jo dut, eta botüra hartu dut, ulertzen delako. Eta botüra ri, baztergia gehitu diot.
|
|
|
Damugarria da Nafarroako eskualde zonbai tetan bertako euskara bere berezitasunekin galtzea eta oraingo hiztunek batuaz baizik ez jakitea. Ez zen
|
hori
euskara estandarraren funtzioa. Bistan da, hobe da horrela batere euskaraz ez mintzatzea baino!
|
|
|
Argazkilaria, berriz, Christophe de Prada da. Elkar argitaletxekoek zidaten lan hau eskatu, hutsune bat zegoelako alor
|
horretan
. Frantsesez eta espainolez ere badaude.
|
|
|
Xiberoako euskara elkarte nagusia den Sü Aziak, xibereraren ezagutza eta hedapena bultzatzearekin batera, herrialdeko euskal kultura sustatzea du xede, eta, bide
|
horretan
, liburuak argitaratzen ditu. Elkarteko kide da Allande Socarros eta plazaratu duten azken argitalpenari buruz mintzatu da GARA egunkariarekin:
|
|
|
Urdiñarbe". Liburuan, herri antzerki zaharraren inguruan aritzeaz gain, Urdiñarbe" gerla"
|
horretara
eraman zuen inguru sozial eta politikoa ere azaleratzen da. Obraren bigarren
|
|
|
Gorrien eta zurien artean izan zen borroka da. Gorriak, ez ziren hain gorriak ere, baina antiklerikalak ziren, erlijioak gizartean ezarria zuen menpekotasunaren aurkakoak; zuriak menpekotasun
|
horren aldekoak
ziren. Gatazka hori piztu zen, lau urte aitzin Frantzian onartu egin zutelako Estatua eta Eliza bereizteko legea, eta horrek bazterrak sutan ezarri zituen.
|
|
|
Gorriak, ez ziren hain gorriak ere, baina antiklerikalak ziren, erlijioak gizartean ezarria zuen menpekotasunaren aurkakoak; zuriak menpekotasun horren aldekoak ziren. Gatazka
|
hori
piztu zen, lau urte aitzin Frantzian onartu egin zutelako Estatua eta Eliza bereizteko legea, eta horrek bazterrak sutan ezarri zituen.
|
|
|
Gorriak, ez ziren hain gorriak ere, baina antiklerikalak ziren, erlijioak gizartean ezarria zuen menpekotasunaren aurkakoak; zuriak menpekotasun horren aldekoak ziren. Gatazka hori piztu zen, lau urte aitzin Frantzian onartu egin zutelako Estatua eta Eliza bereizteko legea, eta
|
horrek
bazterrak sutan ezarri zituen.
|
|
|
1906an Urdiñarbera etorri zen Auguste de Mendite, apez aski oldarkor bat, eta" Eskualduna" astekarian idazten zituen kronikek giroa sumindu egin zuten. " Pastoralen gerla" deitu dugun
|
horren
ardatza da hori, zeren eta 1909an Urdiñarben izan ziren hiru pastoral. Lehena apirilean egin zuten" Roland" izan zen, eta, prestatzen ari zirelarik, antza, batzuk sumindu egin ziren, eta erabaki zuten beste pastoral bat egitea, hiruzpalau hilabeteko tartearekin.
|
|
|
1906an Urdiñarbera etorri zen Auguste de Mendite, apez aski oldarkor bat, eta" Eskualduna" astekarian idazten zituen kronikek giroa sumindu egin zuten. " Pastoralen gerla" deitu dugun horren ardatza da
|
hori
, zeren eta 1909an Urdiñarben izan ziren hiru pastoral. Lehena apirilean egin zuten" Roland" izan zen, eta, prestatzen ari zirelarik, antza, batzuk sumindu egin ziren, eta erabaki zuten beste pastoral bat egitea, hiruzpalau hilabeteko tartearekin.
|
|
|
Pastorala ez zen mistoa, bazen gizonezkoen pastorala, eta gutiago egiten zena, emakumeena. Gaur egun den mistotasun
|
hori
berantago hasi zen, II. Mundu Gerratik landa. Arizale askoz gutiago ziren; 30 ziren gehienez.
|
|
|
Behar da lehen perediku bat, jelkaldiak, hogei inguru, eta azken peredikua. On tsalaz behar luke pertsonaia nagusiak hil, zeren
|
horrek
agerrarazten du tragedia bat dela. Eta ezaugarri inportantea da ere euskaraz izatea.
|
|
|
Gero gauza anitz aldatu dira, mistoak dira, aberastu egin dira edukian, bada taula jokoa, dantza gehiago sartu da... Garaikidetu egin da, eta
|
horrek
salbatzen du. Normala da aldatzea funtsezko arauak gutxi gorabehera errespetatzen badira.
|
|
|
Hor transmisiorik gabeko zerbait da, gainera, xiberotar anitz badira arizaleetan. Nik transmisio
|
hori
nabarmen ikusten dut, eta ez dut uste luzaz iraungo duenik.
|
|
|
Gero Xiberoan ere luzaz iraungo duenik ere, kontuz! Hor badago, eragile nagusi bat, funtsezkoa dena, galtzen baldin bada pastoralak ez duena irauteko ziorik, eta
|
hori
euskara da. Euskararen praktika galtzen bada pastorala galduko da, eta Xiberoan galtzen ari da, hori argi eta garbi erran behar da.
|
|
|
Hor badago, eragile nagusi bat, funtsezkoa dena, galtzen baldin bada pastoralak ez duena irauteko ziorik, eta hori euskara da. Euskararen praktika galtzen bada pastorala galduko da, eta Xiberoan galtzen ari da,
|
hori
argi eta garbi erran behar da. Ez da batzuek uste duten bezain sendoa.
|
|
|
Errealitate
|
horretaz
ohartzen gara, edozein herritara joanik, euskara guti entzunen duzu, eta belaunaldi gazteetan oraindik gutiago. Egia da ere, ikastoletan, hezkuntza elebidunean, badela ikasle kopuru bat, urtetik urtera handitzen dena gainera, baina horrek ez dio galerari aurre egiteko nahikoa ematen.
|
|
|
Errealitate horretaz ohartzen gara, edozein herritara joanik, euskara guti entzunen duzu, eta belaunaldi gazteetan oraindik gutiago. Egia da ere, ikastoletan, hezkuntza elebidunean, badela ikasle kopuru bat, urtetik urtera handitzen dena gainera, baina
|
horrek
ez dio galerari aurre egiteko nahikoa ematen.
|
|
|
|
Hori
ondo dago, eta ez dut uste Xiberoan kasik inork duenik horretan arazorik. Gertatzen dena da gaur egun ez direla lehiatzen, oraindik.
|
|
|
Hori ondo dago, eta ez dut uste Xiberoan kasik inork duenik
|
horretan
arazorik. Gertatzen dena da gaur egun ez direla lehiatzen, oraindik.
|
|
|
Bai, nahiz eta erran behar den kazetako bultzatzaileak eta jarduleak zuriak zirela, erlijioaren eta kontserbatismoaren aldekoak, baina bazuten
|
hori
, euskararen aldekoak ziren, atxikimendu hori argi ikusten da. Aldiz, gorri anitz eus kararen kontrakoak ziren, baina ez Bedaxagar.
|
|
|
Bai, nahiz eta erran behar den kazetako bultzatzaileak eta jarduleak zuriak zirela, erlijioaren eta kontserbatismoaren aldekoak, baina bazuten hori, euskararen aldekoak ziren, atxikimendu
|
hori
argi ikusten da. Aldiz, gorri anitz eus kararen kontrakoak ziren, baina ez Bedaxagar.
|
|
|
Liburuko berezitasun bat da kronikak bi orrialdetan ematen ditugula, ezke rreko orrian jatorrizkoak agertzen dira eskaneatuta, orduko ortografian, eta, eskuinean, guk geuk eman ditugu egungo idazkeran.
|
Horrek
aukera ematen du ikusteko zer nolako aldeak izan diren euskara idazteko moldean. Gero, euskara polita da, aberatsa baina herrikoia; gaur egun ere atzematen diren esamolde batzuk ere badira, eta hori aberasgarria da.
|
|
|
Horrek aukera ematen du ikusteko zer nolako aldeak izan diren euskara idazteko moldean. Gero, euskara polita da, aberatsa baina herrikoia; gaur egun ere atzematen diren esamolde batzuk ere badira, eta
|
hori
aberasgarria da. Nahi izan dugu le hen idazten zen bezala eta egun idazten den bezala agerian eman.
|