|
2013
|
|
|
Euskal Herrian bertan gutxienez lau biblioteka publikotan aurkitu daitekeen arren (Azkue Biblioteka, Deustuko Unibertsitatekoa, Nafarroako Unibertsitatekoa eta Baionako Udal Liburutegia), ez da, dena dela, eskuratzeko erraza. Hala ere, hura atzeman eta irakurtzeko lana
|
hartzen
duenak nekez esan ahal izango du denbora alferrik galtzen ibili denik, liburu zinez ederra baita alderdi guztietatik, ondoren erakusten saiatuko garen bezala.
|
|
|
Frantziako errege etxearekiko ahaidegoa da Joanaren garrantzi politikoaren eragile nagusia, horrek bihurtzen zuen haren ezkontza lehenik, eta haren semearena gero, lehen lehen mailako arazo politikoa Europan. Baina ahaidego horrek, huts hutsean, ez du guztia esplikatzen, faktore gehigarri batzuk kontuan
|
hartu
behar dira. Lehenengo eta behin, termino feudaletan esanda, haren jabetzapeko lurralde zabal zabalak, mapa batean harrigarrizko zabalera hartzen dutenak (ik.
|
|
|
Baina ahaidego horrek, huts hutsean, ez du guztia esplikatzen, faktore gehigarri batzuk kontuan hartu behar dira. Lehenengo eta behin, termino feudaletan esanda, haren jabetzapeko lurralde zabal zabalak, mapa batean harrigarrizko zabalera
|
hartzen
dutenak (ik. 12 orrietakoa).
|
|
|
Lehenengo eta behin, beti izan zuen bihotza eta burua Frantziako arazoetan murgilduta: nafar auzia beti egon zen bigarren mailan, inoiz ez zuen serioki
|
hartu
Filipe II.arekin negoziatzea. Antonio Bourbonekin berarekin izan zuen ezkontza, neurri batean, bere burugogorkeriari zor zaio, aita (Henrike Albret, Nafarroako erregea) oso kontra jarri baitzen eta alabaren beraren deliberamendu irmoa eta Frantziako erregearen erabakimen dudagabea behartu zuten.
|
|
|
Eta ildo beretik, zinez kuriosoa da Roelkerrek euskaldunei (oro har) edo nafarrei (zehazkiago) dedikatzen dizkien aipu apurrak. Gorago esan dugun legez, Joanaren ikusmira eta interesa Frantziako gortean zegoen, ez Donapaleun, ezta Pauen ere, nahiz eta Biarnok askoz ere leku handiagoa
|
hartzen
duen liburuan. Hori da behintzat Roelkerrek eskaintzen digun irudia, kasu batzuetan apur bat groteskoa suertatzen dena; honela, ez du arazorik biarnesa edo euskara patois gisa aipatzeko (egiten dizkien aipu bakanetan) edo Biarnoko separatismoa modu aski displizentean tratatzeko (xelebrekeriatzat); edo garaiko testuetan testualki agertzen denean jendea Biarnotik. Frantziara?
|
|
|
joaten zela aipatzen denean,. Frantzia? hori kakotx artean emateko, hots, xelebrekeriatzat
|
hartuz
. Nafar auzia, jakina, gatazka diplomatiko hutsa da haren begietan, ondorio praktikorik apenas izan zuena; gure egileak inoiz ez du Nafarroako Erresuma oso seriotzat hartzen (paradoxikoa bada ere).
|
|
|
Bai, euskaldunok aukera gutxi izango dugu liburu honetan ohorezko aipamenik edo justifikazio historizistarik ikusteko. Leizarragaren Testamentu Berriabera, behin bakarrik aipatzen da, eta Joanaren hizkuntz politika eredugarria (biarnesa Biarnoko legezko hizkuntza bakartzat
|
hartzea
, adibidez) bidenabar aipatzen da, inolako garrantzirik eman gabe. Baina, hala eta guztiz ere, euskaldunok zer ikasi handia dugu liburu honetan.
|
|
|
Garai hartakoak dira Euskal historian zehar eta Euskera 3, 4 eta5 ikastoletan euskara ikasteko testuak, zentsuraren artazikadak jasandakoak. A. Berriatua eta Anaitasuna aldizkaria erreferente garrantzitsuak gertatu ziren niretzat testugintza hartan, hizkuntza nazionalaren kontzientzia
|
hartzeko
. Gainera, Bizkaiko ikastoletan euskararen irakaskuntza mailakatzeko lanean aritu nintzen eta sortu berria zen Eusko Kontseilu Nagusiko langile bezala ere bai A, B eta eredu sonatuak Arantzazun diseinatzen parte hartu nuelarik beste lankide batzuekin batera, Xahoren Voyage en Navarre pendant l, insurrection des basques obraren modukoren batzuk gaztelaniara ere itzuliz.
|
|
|
A. Berriatua eta Anaitasuna aldizkaria erreferente garrantzitsuak gertatu ziren niretzat testugintza hartan, hizkuntza nazionalaren kontzientzia hartzeko. Gainera, Bizkaiko ikastoletan euskararen irakaskuntza mailakatzeko lanean aritu nintzen eta sortu berria zen Eusko Kontseilu Nagusiko langile bezala ere bai A, B eta eredu sonatuak Arantzazun diseinatzen parte
|
hartu
nuelarik beste lankide batzuekin batera, Xahoren Voyage en Navarre pendant l, insurrection des basques obraren modukoren batzuk gaztelaniara ere itzuliz.
|
|
|
Hamarkada horretan egin ninduten euskaltzain urgazle eta D eta B irakasle titulurako azterketak kudeatzen aritu nintzen beste zenbaitekin. UEUn ere parte
|
hartu
nuen itzulpen mintegiarekin eta bertan Telesforo Monzon izan nuen partaide suhar ekarpen interesgarriak eginez.
|
|
|
Parez pare, eta garai bertsuan, EITB eskola sortu zen Iñaki Beobideren gidaritzapean eta bertan euskarazko itzulpenaren eta esatari eta aktoreen euskarazko prestakuntzaren ardura ere izan nuen; horrek aukera aparta eman zidan batzen ari zen euskararen eta ahozkotasunaren arteko loturez ohartzeko, eta eremu horretan zeuden egitekoez jabetzeko. Halaber, Hezkuntzako EIMAn lankide izateak ere modu berezian ireki zizkidan begiak euskararen kalitateari zegokionez eta ildo hartan eman beharreko urratsen kontzientzia
|
hartzeko
ere.
|
|
|
EITBren Eskolan, testu idatziak ez ezik ahoskatuak lantzea ezinbestekoa zenez, ahoskera, azentua, intonazioa eta abarren aurrean erabakiak
|
hartzera
beharturik aurkitu ginen eta hasieran idazteko nagusiki aldarrikatzen zen euskara batua besterik gabe hartzerik ez zegoela ikusi genuen eta laster ekin genion esatarien eta film bikoizketarien eguneroko lana bideratzeko arauak bilatu eta ezartzeari Txillardegi eta beste zenbaiten ekarpenak eta, askotan, geure sena beste gidaririk gabe. Gerora Eimako IABen Ahoskera testua lantzean ikusi dudanez eta, berriki Mintzolan Julia Marinek emandako hitzaldian entzun dudanez, gaia zabalik dago eta oraindik lukeen arreta eta lantzea ez dituela jaso aitor nezake.
|
|
|
Egitasmo handi baten berotara batutako kideak be aitatu eustazan, Augustin Zubikarai eta Joxemari Arizmendiarrieta, alkarlanean jardundakoak Eguna egunkariaren sorrera eta garapen laburrean: . Izan be, orduko abertzale askoren pentsamenean, herrigintza eta fedea alkarri atxikita egozan, eta dana multzoan
|
hartuta
egiten genduan beharra?. Halan azaltzen dira hiru lagunak mendira eginiko txango honetan, gogoa lurreko arduren tenkadan,, negar herritik?
|
|
|
|
hartu
nahi dot,
|
|
|
Atari ertzeko solasari Orixerenganako mirespena lotzen deutsodan moduan, herriko beste bazter batzuetan beste lotura batzuk jatortaz, eta nago, atzera begiratuta, esangura gehigarria
|
hartu
geinkiela toki horreei, ze, esate baterako, non eta Abadeen Moilan aitatu eustan zein zan bere prosazko eredu txalogarriena, Juan Bautista Eguzkitza, Lemoako abadea.
|
|
|
Begi onetik
|
hartu
ninduan Eusebiok. Halantxe, iruzkin bat egin eban Uneka?
|
|
|
Erretilu zilarkara bat eta kristalezko edalontzi landuak
|
hartu
banebazan ezkon oparitzat Eusebioren eta familiaren partez, zelan ez jatan egokituko, ba, Lekeitioko Udalak Eusebioren omenez antolaturiko jardunaldietan hizlari izatea. Adituarenak eginez, laburrean, hauxe esan neban haren nobelagintzaren gainean:
|
|
|
Oi, hondarrezko emakaitz! Argitaratuta ikusi ezin arren, zuzena iruditu jatan berari eskaintzea, estimazioaren erakusgarri. Geroago, pertsonaiatzat
|
hartu
neban Urtebete itsasargiagazte nobelako kapitulu batean, gerra zibilaren giroko eztabaida politiko baten aitzakian. Pozarren egongo litzateke bera, nik uste, lagun, erkide eta lankide baten eskutik paperezko Eusebio bihurtuta.
|
|
|
Oharra: Eusebioren olerkiak Goizean eta arratseanliburutik
|
hartutakoak
dira, Igone Etxebarriaren edizioa. Sutondoan sorta, Labayru ikastegia, 2006
|
|
|
Herriko seme kutun izendatu zuten 1953an Urretxun Iparragirre. A. Arruek parte
|
hartu
ote zuen jaialdi horretan. Segur aski bai.
|
|
|
Urte hartan bertan ziotson Nemesio Etxanizek Andima Ibinagabeitiari, Arrue bezalako karlista euskaltzaleak beharrezkoak zituztela erakunde publikoetatik laguntzak lortzeko. Zegaman, 1960an, Zumalakarregiren heriotzaren 125 urteurrenaren ospakizunean parte
|
hartu
zuen hizlari gisa A. Arruek. Euskaraz ideia hauek adierazi omen zituen:
|
|
|
Orrela baimenak errezago iritxi genezazke. Gañera, karlista euskalzale batzuek gurekin
|
artzea
, mesede genuke. Aldundiko Lendakaria, Caballero, ta Arrue' tar Antonio, lege-gizona, ortarako egokiak izango ditugula, uste det.?
|
|
|
Ez da hor batere gaitzespenik ageri; aitzitik, lankidetza. Beraz, ezin da esan A. Arrue karlista tradizionalista zelako susmo txarrez
|
hartu
zutela N. Etxaniz bezalako jeltzaleek.
|
|
|
Hortaz, egun teoria feministak amatasunaren inguruan zedarriturikoa eta esanikoa aurkeztu da. Ondoren, kritika feminista metodologia gisa
|
harturik
, aipaturiko narrazioetako literatur protagonistak aztertu dira. Ondorio nagusi gisa esan daiteke aztertutako amatasunaren irudikapenak ez direla hegemonikoak, bestelakoak edota emergenteak baizik.
|
|
|
Egun teoria feministak amatasunaren inguruan zedarriturikoa eta esanikoa aurkeztu da. Ondoren, kritika feminista metodologia gisa
|
harturik
, aipaturiko eleberrietako literatur protagonistak aztertu dira. Esparru teorikoan sartu baino lehenago, gauza jakina da narratologiak aski eskema ezaguna eskaintzen duela narrazioan pertsonaiek betetzen duten funtzioa zehazteko.
|
|
|
Geraldine Nicholsek (Redondo Goicoechea, 2003: 192) amatasunaren aldeko eta aurkako diren idazleak aztertu ditu 1990etik 2001era Espainian, emakume idazleek idatzitako lanak
|
hartuta
parametro gisa. Gema Lasartek (2011) antzeko ikerketa egin zuen bere doktorego tesian:
|
|
|
Edonola ere, esan behar da berdintasunaren feminismoak nahiz feminismo materialistak berdintasunerako bidean aztertu dutela amatasuna. Horrekin esan nahi da amatasunak, emakumeen bizitza profesionalean, politikoan eta kulturalean, gizarteratzeko zailtasunak ekarri dituela eta rol bakartzat
|
hartu
dela. Shulamith Firestonek azken ikuspegi hori aintzakotzat hartzen du, eta, bere esanetan, emakumeak funtzio biologikoagatik zapalduak izan dira; hitz batean, emakumearen zapalkuntza ugalketarekin hasi zen, eta gero ere zapalketa horrek continuum batean jarraitu du.
|
|
|
Irudikapen horiek ideia, sinesmen eta esanahi multzoen osaketa dira; mundua esplikatzen dute, eta adibiderik esanguratsuenak estereotipoetan, gorputz metaforetan eta ereduetan aurkituko ditugu. Ereduek, ordea, irudikatzeaz gain, karga handia
|
hartzen
dute, gure jarrerek nolakoak izan behar duten esaten baitigute.
|
|
|
Urretabizkaiak orain arte esandako guztia iraultzen du. Emakume adindunak
|
hartu
ditu pertsonaia nagusitzat. Batetik, ikusgarri bihurtu ditu; izan ere, gaztetasunaren estetika gailendu den garai hauetan emakume adindunak ikusezinak dira (Azpeitia, 2001:
|
|
|
Hiru Mariakeleberrian, Urretabizkaiak zahartzaroa
|
hartu
du gaitzat, eta hiru emakume zaharren ahotsak jarri nahi izan ditu gerraostearen eta zahartzaroaren inguruan hitz egiten.
|
|
|
Emakumeek Euskal Herrian, Katalunian bezala, hizkuntzaren eta kulturaren transmisioan
|
hartu
zuten arnasa agertoki publikorako bidea egiteko. Baina euskal nazionalismoa eraikitzen ari zen diskurtsoetan, amatasunaren eskutik bakarrik aurki zezaketen ezagutza emakumeek.
|
|
|
Aldaketa garaia izan arren, euskal emakumeek ezin izan zuten bere egin emakume modernoaren irudia, orduko diskurtso katoliko errepresiozkoaz gain, diskurtso mediko zientifiko misoginoa zutelako kontra (Aresti 2001, apudAlvarez, 2011). Horren haritik, Miren Llonak (2010), amatasuna eta naziogintza ardatz
|
harturik
, II. Errepublikan emakumeek egindako lan politikoaz mintzatzeko, Polixene Astrabadua emakume abertzalearen ibilbide politikoa aztertu du. EABko militante ezagun horren esanetan, amatasunaren erretorika oso diskurtso baliagarria izan zen emakumeen jardun publikoak zuen zentzu transgresorea ezkutatzeko.
|
|
|
289). Eta egia da nazionalismoaren haritik oso nobela gutxitan topatu direla emakume aktibistak, armak
|
hartu
eta borroka armatuan sartu direnak. Guk hiru topatu ditugu:
|
|
|
Gizaki militarra deseraikitzeko, gizaki patriarkalaren eredua baita, Miren Alcedok (1996), nortasun maskulinoaren inguruan azaltzen dituenezaugarriak kontuan
|
hartu
ditugu. Ezaugarri horiek honako hauek dira:
|
|
|
Izaki militarraren ezaugarri horiek abiapuntutzat
|
hartuta
, KG ko amaren subjektibotasuna deseraikitze aldera, Alcedok maskulinitatearen ezaugarritzat hartzen dituen paradigmak alderatu ditugu KGKG ko ama protagonistarekin. Lehenik, esan behar da oso femeninoa dela ama; zenbaterainoko sentsibilitatea duen jakiteko, aski da seme alabei idazten dien koadernoa irakurtzea; esaterako, haurdunaldiak, gogoetak testu bihurtzen dituenean(, 66).
|
|
|
Izaki militarraren ezaugarri horiek abiapuntutzat hartuta, KG ko amaren subjektibotasuna deseraikitze aldera, Alcedok maskulinitatearen ezaugarritzat
|
hartzen
dituen paradigmak alderatu ditugu KGKG ko ama protagonistarekin. Lehenik, esan behar da oso femeninoa dela ama; zenbaterainoko sentsibilitatea duen jakiteko, aski da seme alabei idazten dien koadernoa irakurtzea; esaterako, haurdunaldiak, gogoetak testu bihurtzen dituenean(, 66).
|
|
|
229). Dolores Julianok (2004) eta Marina Subiratsek (2007) azpimarratu dute elkarbizitza, sendi tradizionaletik urrunduz, beste eredu pluralagoak
|
hartzen
ari dela, eta hor ikusten dituzte emakumeen sareak edota konstelazioak. Kontua da aztertu ditugun hiru eleberriotan Urretabizkaiak ez duela familia tradizionala irudikatzen, egitura horretatik urrundu egiten dela.
|
|
|
ekofeminismoa, adibidez, lurra eta amatasuna (Shiva, 1995) bandera bihurtu dituena, edota amatasuna eta bakegintza (Ruddick, 1984) uztartu dituen feminismoa. Beste joera bat amatasuna goresten duena Frantzian sorturiko diferentziaren feminismoa dugu (Muraro, 1994), zeinak amatasunarekiko zor sinbolikoa aldarrikatzen duen eta amatasuna, diferentziarako inflexio puntutzat ez ezik, botere gunetzat ere
|
hartzen
duen. Aztertzen ari garen bi literatur lan horiek begirada horrekin aztertu behar dira, amatasunaren boterea aintzakotzat hartuta.
|
|
|
Beste joera bat amatasuna goresten duena Frantzian sorturiko diferentziaren feminismoa dugu (Muraro, 1994), zeinak amatasunarekiko zor sinbolikoa aldarrikatzen duen eta amatasuna, diferentziarako inflexio puntutzat ez ezik, botere gunetzat ere hartzen duen. Aztertzen ari garen bi literatur lan horiek begirada horrekin aztertu behar dira, amatasunaren boterea aintzakotzat
|
hartuta
.
|
|
|
Amaren gorputza umearentzat janaria, berotasuna, lasaitasuna, jolasa eta plazera da. Esperientzia hori narratzeko orduan, amaren eta haurraren gorputzak eta hizkuntzak berebiziko garrantzia
|
hartu
dute. Diferentziaren feminismoarentzat gai zentralak diren emakumearen gorputza eta odola antzeman genitzake:
|
|
|
berri bakoitzaren inguruko zertzeladak pilatuz doa kontalaria. Xehetasun gehiago edo gutxiagorekin harreman berri bakoitza aipatzea hautatu duen kontalariak beste jokabide bat
|
hartzen
du Araibarren bizibideari dagokionez: ohiko lan jarduera aurkeztu eta horri behin batean gehitu zitzaion kontrabandoarena erantsi.
|
|
|
Manu Araibarrek hiria bizileku izateak badakar nobedaderen bat euskal eleberrigintzara, nahiz eta euskal eleberrigintzako lehen pertsonaia hiritarra ez izan, horretan Txillardegiren Leturiaren egunkari ezkutua (1957) eleberriko Leturiak aurrea
|
hartu
ziolako. Nolanahi ere, Manu Araibarrek zerikusi gutxi du Leturiarekin:
|
|
|
Aintzat
|
hartzeko
modukoa da Erkiagak ekarritako osagai berria; izan ere, aurreko eleberrigintzak erakutsitako ikuskerari eusten dion arren, badu eraginik aldaketak. Adibidez, ordu arte eskuratu gabe zeukan estatusa lortuko du ereduzkoa ez den jokabidearen adierazpenak.
|
|
|
Adibidez, ordu arte eskuratu gabe zeukan estatusa lortuko du ereduzkoa ez den jokabidearen adierazpenak. Pertsonaia nagusiek betetzen dutenez kontakizunaren zati nagusia, ereduzkoa zenak bereganatzen zuen tarterik handiena iraganean; orain, ostera, ereduzkoa ez denak
|
hartzean
leku nagusia, luze eta zabalago agertuko da baztertu beharreko portaera. Azken batez, aurreko eleberrigintzan eredutik urrutiratzen ziren pertsonaiak aitzakia huts bihurtzen ziren eredua gehiago nabarmentzeko; orain, aitzakia izateari utzi, eta lehen mailaz jabetzen da joera makur baten erakusle den pertsonaia.
|
|
|
Zigorra jasango dute eragindako arau urraketarengatik: bizi izaten jarraitzeko gogorik eta adorerik gabe, artsenikoa
|
hartuko
du Emma Bovaryk; trenbidera botako du bere burua Ana Kareninak.
|
|
|
Honela bada, aldaketak maitasuna du eragile: birjintasuna berarekin galdu zuen Loli Menak maitasunez egindako eskaintzak jadetsitakoa, Agurnek ernarazi dion maitasunaren forman
|
hartzen
du Araibarrek.
|
|
|
batzuk Erkiagaren eleberriari gordinkeriaren bat aurkitzen dioten bitartean, beste batzuk, prediku airea?
|
hartzen
diote. Hautemate arras desberdinok eten ideologikoaren adierazle dira.
|
|
|
Ezaugarritze hori osatzeko, ordea, ezinbestekoa da birformulatzaile horien erabilera eta balioak banan banan eta sakonago aztertzea; horretarako testuetara jo behar da, haiek ematen baitute hizkuntzaren ekoizpen enpirikoetan gertatzen denaren testigantza. Hori da, hain zuzen, lan honen helburua, testuetan, oro har, markatzaile horiek nola erabiltzen diren eta
|
hartzen
dituzten balioak aztertzea; horregatik, lan hau, nolabait, aurrekoa osatzera dator eta, hala, ekarpen xume bat egitera euskarazko diskurtso markatzaileen analisiari.
|
|
|
Sailkapenak sailkapen, hizpide ditugun birformulatzaile urruntzaile horiek balio bat baino gehiago bereganatzen dutela erakustea du helburu lan honek, eta horretarako, erabileran eta diskurtsoan
|
har
ditzaketen balio ezberdinak aztertuko dira. Analisia egiteko, sarean eskuragarri dagoen euskarazko corpusaez ezik, EUDIMA proiekturako apropos egokitutako tresnaere erabiliko da hemen.
|
|
|
Kontuan
|
hartuta
, alde batetik, testuinguruaren parametro fisiko eta sozialek eta, bestetik, interakzioen eraginez diskurtsoan egiten diren eguneratzeek beren aztarna uzten dutela testuan, aipatutako corpusa baliatuta, aztergai diren birformulatzaile urruntzaile horien askotariko balioak erakusten saiatuko gara. Era berean, dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan eremarkatzaileak erabilera eta balio berdinekin agertzen diren eta sinonimotzat har daitezkeen argitzen ahaleginduko gara.
|
|
|
Kontuan hartuta, alde batetik, testuinguruaren parametro fisiko eta sozialek eta, bestetik, interakzioen eraginez diskurtsoan egiten diren eguneratzeek beren aztarna uzten dutela testuan, aipatutako corpusa baliatuta, aztergai diren birformulatzaile urruntzaile horien askotariko balioak erakusten saiatuko gara. Era berean, dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan eremarkatzaileak erabilera eta balio berdinekin agertzen diren eta sinonimotzat
|
har
daitezkeen argitzen ahaleginduko gara. Analisia egiteko, alderdi diskurtsibo pragmatikoaren azterketa sistematizatzen lagunduko digun metodologia erabiliko dugu.
|
|
|
Euskararen kasuan, ordea, orain arteko datuekin (EGLU III, Sarasola, Elhuyar, EEH, OEH, Euskaltzaindiaren Hiztegia?) nekez egin daiteke horrelako sailkapen bat. Garcia Azkoagaren lanean (2013) ikusten den bezala, lan lexikografikoek ematen duten informazioaren arabera, dena delaeta dena den, adibidez, gaztelaniazko bost forma horien baliokidetzat
|
har
daitezke.
|
|
|
Beheko adibidean, nabarmentzen den zatiak, birformulazioak, aurreko formulazioaren justifikaziorako balio du. Egileak jatorrizko testuan egokitzapenak egin dituela adierazten du, baina egokitzapen hori ez dela edozein modutan egin eta aldaketek ez dutela jatorrizko testuaren funtsezko izaera aldarazten, alegia, aintzat
|
hartu
dituela irakurle adituak garrantzizkotzat juzga ditzakeen alderdiak; horrela, hartzaileari aurrea hartu eta lehenengo formulazioak harengan eragin ditzakeen ustezko iritziak birbideratzen ditu.
|
|
|
Beheko adibidean, nabarmentzen den zatiak, birformulazioak, aurreko formulazioaren justifikaziorako balio du. Egileak jatorrizko testuan egokitzapenak egin dituela adierazten du, baina egokitzapen hori ez dela edozein modutan egin eta aldaketek ez dutela jatorrizko testuaren funtsezko izaera aldarazten, alegia, aintzat hartu dituela irakurle adituak garrantzizkotzat juzga ditzakeen alderdiak; horrela, hartzaileari aurrea
|
hartu
eta lehenengo formulazioak harengan eragin ditzakeen ustezko iritziak birbideratzen ditu.
|
|
|
ez da guztiz ezabatuta geratzen, baina ezta bete betean onartzen, entrenatu ere egin daitekeelako. Bi ideia jartzen ditu aurrez aurre, eta horrenbestez, aurkaritza kutsu nabarmenagoa
|
hartzen
du. Bestalde, adibide horietan agertzen diren markatzaileak elkarren artean trukatuz gero, ez da zentzua aldatzen eta, alde horretatik, balio berdinarekin erabil daitezkeela esan daiteke.
|
|
|
Enuntziazioaren ikuspegitik mezuak ekoizle bat izan arren (esataria), bereizi egin daiteke esatariak esaten duena eta nor den esandakoaren arduraduna (enunziatzailea); bi ikuspegi aurrez aurre: Borgesek esaten zuena vs nik (testuaren egileak) esaten (uste) dudana; ortografia gaurkotu dut/ beharrezko bereizgarriak kontuan
|
hartu
ditut (gizatalde baten ikuspegitik beharrezkoak direnak, alegia). Enuntziazioaren heterogeneitatearekin lotuta dago; esatari batek berbazko jarduera bat gauzatzen du, baina esaten dituen hitzak beste norbaiti esleitutakoak izan daitezke.
|
|
|
Adibide horien argitara, ez dirudi nahikoa lokailu moduan egin daitekeen ezaugarritzea eta beharrezkoa da beste dimentsio batzuk ere aintzat
|
hartzea
. Gauzak horrela, ikusi egin behar dira zein diren euskaraz dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan erediskurtso markatzaileek dituzten zereginak eta diskurtsoan hartzen dituzten balioak.
|
|
|
Adibide horien argitara, ez dirudi nahikoa lokailu moduan egin daitekeen ezaugarritzea eta beharrezkoa da beste dimentsio batzuk ere aintzat hartzea. Gauzak horrela, ikusi egin behar dira zein diren euskaraz dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan erediskurtso markatzaileek dituzten zereginak eta diskurtsoan
|
hartzen
dituzten balioak.
|
|
|
Lan honetan, birformulazioa diskurtso fenomenotzat
|
hartzen
denez, eta bere erabilerak enuntziazio ikuspuntuaren aldaketa dakarrela (Roulet, 1987, 111) onartzen denez, ahal den neurrian, Larringanek erabiltzen dituen urratsei jarraiki egingo dugu azterketa, batez ere balio diskurtsiboan indarra jarrita, eta erakutsiko dugu aztergai ditugun birformulatzaile urruntzaileok ezaugarri eta zeregin nagusi batzuk baldin badituzte ere, diskurtsoaren ikuspegitik ba... Horretaz gain, Garcések (2008) aipatzen dituen zeregin ezberdinak ere kontuan hartuko dira, bereziki, aztertzen ari garen elementuen kasuan berak aipatzen dituen erabilerak gauzatzen diren ala ez ikusteko.
|
|
|
...ta bere erabilerak enuntziazio ikuspuntuaren aldaketa dakarrela (Roulet, 1987, 111) onartzen denez, ahal den neurrian, Larringanek erabiltzen dituen urratsei jarraiki egingo dugu azterketa, batez ere balio diskurtsiboan indarra jarrita, eta erakutsiko dugu aztergai ditugun birformulatzaile urruntzaileok ezaugarri eta zeregin nagusi batzuk baldin badituzte ere, diskurtsoaren ikuspegitik balio anitz
|
har
ditzaketela. Horretaz gain, Garcések (2008) aipatzen dituen zeregin ezberdinak ere kontuan hartuko dira, bereziki, aztertzen ari garen elementuen kasuan berak aipatzen dituen erabilerak gauzatzen diren ala ez ikusteko.
|
|
|
Lan honetan, birformulazioa diskurtso fenomenotzat hartzen denez, eta bere erabilerak enuntziazio ikuspuntuaren aldaketa dakarrela (Roulet, 1987, 111) onartzen denez, ahal den neurrian, Larringanek erabiltzen dituen urratsei jarraiki egingo dugu azterketa, batez ere balio diskurtsiboan indarra jarrita, eta erakutsiko dugu aztergai ditugun birformulatzaile urruntzaileok ezaugarri eta zeregin nagusi batzuk baldin badituzte ere, diskurtsoaren ikuspegitik balio anitz har ditzaketela. Horretaz gain, Garcések (2008) aipatzen dituen zeregin ezberdinak ere kontuan
|
hartuko
dira, bereziki, aztertzen ari garen elementuen kasuan berak aipatzen dituen erabilerak gauzatzen diren ala ez ikusteko. Aztertzen ari garen birformulatzaile urruntzaileak sail jakin batean kokatu behar diren ikusten lagunduko digu horrek.
|
|
|
Adibideak ekartzeko orduan, aztergai diren birformulatzaile urruntzaileak dituzten testu zatiak aukeratu dira. Dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan erebaliokidetzat
|
hartu
dira (Garcia Azkoaga, 2013) eta lau formen erabilera ezberdinak erakusten dituzten testu zati esanguratsuak ekarri dira; nolanahi ere, azterketa ez da egiten birformulatzailez birformulatzaile, baizik eta urruntzaile horiek hartzen duten balioaren arabera.
|
|
|
Adibideak ekartzeko orduan, aztergai diren birformulatzaile urruntzaileak dituzten testu zatiak aukeratu dira. Dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan erebaliokidetzat hartu dira (Garcia Azkoaga, 2013) eta lau formen erabilera ezberdinak erakusten dituzten testu zati esanguratsuak ekarri dira; nolanahi ere, azterketa ez da egiten birformulatzailez birformulatzaile, baizik eta urruntzaile horiek
|
hartzen
duten balioaren arabera.
|
|
|
Edonola ereeta edozelan ereelementuen kasuan, bigarrena lehendabizikoaren aldaera dialektalaizanik, biak ala biak parekotzat
|
hartuko
ditugu. Formari dagokionez, adberbio esapideak dira, horrela osatuta:
|
|
|
Diskurtsoaren kudeaketaren ikuspegitik, testuan islatuta geratzen dira gizartean dauden balioak, haren historia, testuinguru fisiko eta sozialaren parametroak, eta interakzioak eragiten duen etengabeko eguneratzea; kasu honetan, markatzaileek (birformulatzaile urruntzaileek)
|
hartzen
duten balio ezberdinetan; izan ere, Larringanek dioen bezala (1996, 189), diskurtsoaren kudeaketaren ikuspegi honetatik, balio bat baino gehiago har ditzakete antolatzaileek: konklusio balioa, gaitzeste kutsua edo muturreko posizioak markatzea, tematizazioari lagundu, predikazioa komentatu, ustezko iritziei aurre hartu, ahots ezberdinak testura ekarri?
|
|
|
...kuspegitik, testuan islatuta geratzen dira gizartean dauden balioak, haren historia, testuinguru fisiko eta sozialaren parametroak, eta interakzioak eragiten duen etengabeko eguneratzea; kasu honetan, markatzaileek (birformulatzaile urruntzaileek) hartzen duten balio ezberdinetan; izan ere, Larringanek dioen bezala (1996, 189), diskurtsoaren kudeaketaren ikuspegi honetatik, balio bat baino gehiago
|
har
ditzakete antolatzaileek: konklusio balioa, gaitzeste kutsua edo muturreko posizioak markatzea, tematizazioari lagundu, predikazioa komentatu, ustezko iritziei aurre hartu, ahots ezberdinak testura ekarri?
|
|
|
Diskurtsoaren kudeaketaren ikuspegitik, testuan islatuta geratzen dira gizartean dauden balioak, haren historia, testuinguru fisiko eta sozialaren parametroak, eta interakzioak eragiten duen etengabeko eguneratzea; kasu honetan, markatzaileek (birformulatzaile urruntzaileek) hartzen duten balio ezberdinetan; izan ere, Larringanek dioen bezala (1996, 189), diskurtsoaren kudeaketaren ikuspegi honetatik, balio bat baino gehiago har ditzakete antolatzaileek: konklusio balioa, gaitzeste kutsua edo muturreko posizioak markatzea, tematizazioari lagundu, predikazioa komentatu, ustezko iritziei aurre
|
hartu
, ahots ezberdinak testura ekarri. Ikus dezagun, adibidez, edonola ereelementua konklusio balioarekin agertzen den testu zati bat:
|
|
|
Ustezko iritziei aurrea
|
hartzeko
adibide bat izango genuke hurrengoa. Lehenengo formulazioak ondorio bat ateratzera eraman gaitzake, baina egiten duen zehaztapenarekin birformulazioak birbideratu egiten du diskurtsoaren zentzua:
|
|
|
Olatu handi hitzak aipatu, eta erronka hitza datorkio Agoteri. «Olatu handiak
|
hartzea
niretzat erronka bat da, atsegin handia sentitzen dut momentu horietan, naturarekin bat eginez eta eskaintzen dizkidan fruituez gozatuz». Argi utzi du, denadela, olatu mota guztiak dituela gustuko, eta ez handiak bakarrik [Olatu erraldoien, MARCELO DIAZ,, (prentsa)]
|
|
|
Erabilera atzendua dela eta, diskurtso markatzaileak sarbidetzen duen enuntziatua esaldi nagusiaren aurretik zein atzetik ager daiteke, eta baita parentesien artean edo komen artean ere, baina desplazamendu horrek enuntziazioaren desplazamendua ere eragin dezake. Kontuan
|
hartu
behar dugu, dena dela, Larringanek eskaintzen dituen adibideetan lokailuak ez diren kontzesiozko antolatzaileak agertzen direla; ikusi egin genuke, beraz, erabilera atzendu hau lokailuen kasuan ere ohikoa den ala ez.
|
|
|
Bukatzeko, esan dezakegu, oro har behintzat, dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan erenolanahi ere, hala eta guztiz ere, hala eremarkatzaileek erabilera eta balio berdinak partekatzen dituztela eta horrenbestez, sinonimotzat
|
har
daitezkeela. Lan honetara adibide gutxi batzuk besterik ez dira ekarri, baina asko eta era guztietakoak dira corpusak eskaintzen dituenak.
|
|
|
Adibideen argitara, lau birformulatzaileok elkarren baliokidetzat
|
har
daitezke, eta oro har, denek beregana ditzakete hemen ikusitako balio diskurtsiboak. Edozelan erebirformulatzailearen kasuan, ez dira aurkitu nahiko adibide balio guztiak erakusteko; arrazoia izan daiteke aldaera dialektala dela eta, behar bada, haren erabilera ahozko mintza jarduerari lotuago agertzen dela gehienetan.
|
|
|
Horretaz gain, Garcésen (2008) sailkapena aintzat
|
hartuz
gero, laurok izango lirateke arazorik gabe gaztelaniaren de todas maneras, de todos modos, de todas formas markatzaileen baliokide, haiek bezala aurreko formulazioaren indarra eta handik atera daitezkeen inferentziak mugatzen baitituzte, eta gainera, nolabaiteko indiferentzia adieraz dezakete aurreko formulazioan esaten denarekiko. Dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan erebirformulatzaile urruntzaileak Garcések (2008) gaztelaniazkoentzat egiten dituen hiru sailetan koka daitezkeela dirudi, baina honek azterketa sakonagoa luke, baita ahozko bat bateko solasaldiak kontuan hartzea ere, izan ere, erabili diren corpusetan biltzen diren ahozko mintza jarduerak idatzian oinarritzen dira, beste era batera esanda, ahozkoaren itxura egiten dute edo ahoz esateko idatzi dira (Garcia Azkoaga 2007, 178).
|
|
|
Horretaz gain, Garcésen (2008) sailkapena aintzat hartuz gero, laurok izango lirateke arazorik gabe gaztelaniaren de todas maneras, de todos modos, de todas formas markatzaileen baliokide, haiek bezala aurreko formulazioaren indarra eta handik atera daitezkeen inferentziak mugatzen baitituzte, eta gainera, nolabaiteko indiferentzia adieraz dezakete aurreko formulazioan esaten denarekiko. Dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan erebirformulatzaile urruntzaileak Garcések (2008) gaztelaniazkoentzat egiten dituen hiru sailetan koka daitezkeela dirudi, baina honek azterketa sakonagoa luke, baita ahozko bat bateko solasaldiak kontuan
|
hartzea
ere, izan ere, erabili diren corpusetan biltzen diren ahozko mintza jarduerak idatzian oinarritzen dira, beste era batera esanda, ahozkoaren itxura egiten dute edo ahoz esateko idatzi dira (Garcia Azkoaga 2007, 178).
|
|
|
Bestalde, dena dela, dena den, edonola ere, edozelan ere elementuekbi proposizio lotzen dituzten neurrian kontzesiozko lokailuen artean sailkatzen dira, baina sarritan aurkaritza kutsua
|
hartzen
dute. Lokailu gisa, oro har, bigarren proposizioak lehenengoaren indarra mugatzen du, baina hari oztopo egin gabe.
|
|
|
Hori horrela izanik ere, bideratzen dituzten operazio eta estrategia diskurtsiboak aintzat
|
hartuta
, erabilera balio anitz bereganatzen dituzte: solasaldia berrorientatzea, garrantzizkoena azpimarratzea, konklusioa adieraztea, zerbait argitzea, gaia aldatzea, ahots ezberdinak testura ekartzea, kontrastea nabarmentzea, gaitzespenak edo justifikazioak egitea, adostasuna edo desadostasuna erakustea, etab.
|
|
|
Bi helburu nagusi ditu gure ikerlanak: a) birformulatzaile esplikatiboak aldagai edo parametrotzat
|
harturik
eta jomugan diskurtso juridikoko bi testu mota (lege testuak eta testu akademikoak) izanik, egiaztatzea ea ba ote dagoen nolabaiteko korrelaziorik testu motaren eta birformulatzaileen erabileren artean; b) deskribatzea eta azaltzea nola eta zer eginkizun diskurtsibotarako erabiltzen diren birformulatzaile esplikatiboak lege testuetan eta zuzenbideko testu akademikoetan, eta erabilerok hizkera oro... Azken batean, helburu orokorra da birformulatzaile esplikatiboen azterketaz baliatzea diskurtso juridikoa ezaugarritzeko.
|
|
|
a) aurreragoko diskurtso atal bat berrinterpretatzeko prozesu batean parte
|
hartzea
(baliokidetzatik zuzenketaraino joan daiteke berrinterpretazioa);
|
|
|
Baina birformulatzailea (alegia) kenduko bagenu, ez genuke jakingo nola interpretatu tartekian datorrena: zehaztapentzat
|
hartzea
litzateke, seguru asko, beste aukera bat.
|
|
|
Azpimarratzekoa da diskurtsoaren harian atal birformulatzailea geratzen dela indartuta edo nabarmenduta; beraz, hura
|
hartu
behar da aintzat eta ez birformulakizuna.
|
|
|
Hori indarrean jar dadin, hala ere, Europako Kontseiluak berretsi du Parlamentuaren erabakia. Berdeak alderdiak «erabaki garrantzitsutzat» jo du aste honetan Europako Parlamentuak
|
hartutakoa
, eta Gipuzkoako nahiz Bizkaiko foru aldundiei eskatu die «aintzat» hartzeko, eta hondakinei buruzko politika aldatzeko. «Diputatu gehien gehienek ukatu dute erraustea berreskuratze edo balorizazio energetikoa dela.
|
|
|
Hori indarrean jar dadin, hala ere, Europako Kontseiluak berretsi du Parlamentuaren erabakia. Berdeak alderdiak «erabaki garrantzitsutzat» jo du aste honetan Europako Parlamentuak hartutakoa, eta Gipuzkoako nahiz Bizkaiko foru aldundiei eskatu die «aintzat»
|
hartzeko
, eta hondakinei buruzko politika aldatzeko. «Diputatu gehien gehienek ukatu dute erraustea berreskuratze edo balorizazio energetikoa dela.
|
|
|
Esan bezala, joera horiek estilo bereizgarritzat jo daitezke, behin behinean behintzat. Bestalde, egiaztatu dugunez, azalpenezko birformulazio aposatu gabeen kopurua nabarmen txikiagoa da lege testuetan, bai EUDIMA corpusaren datuekin alderatuta eta baita zuzenbideko testu akademikoetan era horretako birformulazioek duten maiztasuna kontuan
|
hartuta
ere. Horrez gain, badirudi birformulazio aposatu gabeak maizago bideratzen direla hau da markatzailearekin, gainerako markatzaileekin baino (alegia, hots, bestela esanda).
|
|
|
(26) Bestalde, 1995eko Zigor Kodeak (2000ko erreformak indartua) bere 577 artikuluaren berritasuna dakar, terrorismoaren delituei buruzko kapituluan antolatua ez dagoen biolentzia politikoen kasuak, doktrinan" banakako terrorismoa" deitutakoak,
|
hartzen
baititu, alegia, honelako kasuak: terroristatzat jotzeko beharrezkoa ez denean banda armatu bateko kidea izatea edo horren barruan izatea, nahikoa delako delituzko ekintza jakin batzuk (giza hilketa, lesioak, suteak eta abar) egitea, konstituzio ordena iraultze aldera edo bake publikoa larriki aldatze aldera [ZCP Lt, Terrorismoaren Biktimei Aitorpena eta Erreparazioa egiteko Legea, Eusko Legebilt...
|
|
|
(27) Aurrekoak ez bezalako sozietateek egindako eragiketak direnean eta kapitala handitzen ez duten bazkideen ekarpenetan, zerga oinarria hauxe izanen da: ekarritako diruaren balio garbia, hau da, ekarritako ondasun eta eskubideen benetako balioa ken kengarriak diren karga eta gastuak eta ekarpen hori egiteagatik sozietateak bere gain
|
hartu
dituen zorren balioa [ZCP Lt, Zenbait zerga aldatu eta beste tributu neurri batzuk hartzeko Foru Legea, Nafarroako Parlamentua (2008)]
|
|
|
(27) Aurrekoak ez bezalako sozietateek egindako eragiketak direnean eta kapitala handitzen ez duten bazkideen ekarpenetan, zerga oinarria hauxe izanen da: ekarritako diruaren balio garbia, hau da, ekarritako ondasun eta eskubideen benetako balioa ken kengarriak diren karga eta gastuak eta ekarpen hori egiteagatik sozietateak bere gain hartu dituen zorren balioa [ZCP Lt, Zenbait zerga aldatu eta beste tributu neurri batzuk
|
hartzeko
Foru Legea, Nafarroako Parlamentua (2008)]
|
|
|
(32) Aldeek konpromisoa
|
hartu
dute ezabatzeko, oraindik egin ez badute, eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntza bat erabiltzeko egon daitezkeen bereizketa, bazterkeria, murriztapen edo lehentasun justifikatu gabe oro, alegia, hizkuntza hori ahultzea edo hori mantendu edo garatzea arriskuan jartzea eragin dezaketenak [ZCP Lt, Hizkuntza Zuzenbidea: Testu bilduma euskaraz, Euskaltzaindia (2007)]
|
|
|
Bestela esanda eta horren kideek ere funtzio metadiskurtsiboak zein funtzio argumentatiboak betetzen dituzte lege testuetan atzemandako adibideetan. Alabaina, adibide horiek oso bakanak dira eta, ondorioz, ezin dira erabakigarritzat
|
hartu
.
|
|
|
(37) Horiez gain, zera galdatzen zaio, alegia, eragiketan parte
|
hartu
eta independente izaten jarraitzen duten enpresen lehiazko jarreran inolako koordinaziorik ez gertatzea [ZCP Ak, Lehia babesten duen Zuzenbidea. Join Venture.
|
|
|
(41) Hezkuntzako Ikuskatzaileen Kidegoa, esate baterako, azaroaren 20ko 9/ 1995 Lege Organikoan sortu zen, Ikastetxeen Parte
|
Hartzeari
, Ebaluazioari eta Gobernuari buruzkoan alegia, eta beste hirurak, berriz, Hezkuntzaren Kalitateari buruzko abenduaren 23ko 10/ 2002 Lege Organikoaren xedapen bidez sortu ziren [ZCP Ak, Hezkuntza Unibertsitatez kanpoko irakaskuntzako zenbait kideko osatzeko legea, X. Ezeizabarrena. ELERIA, (2008)]
|
|
|
Erakunde administrazioa da deszentralizazio funtzionalaren adibidea. Kasu horretan, lurraldedun administrazioak (hots, Estatuko administrazioak, Autonomia Erkidegoko administrazioak edo Toki administrazioak) erakunde bat sortzen du, hari dagozkion zereginetatik batzuk (funtzio batzuk) erakunde berriak bete ditzan [ZCP Ak, Administrazio zuzenbidea eta ekonomian esku
|
hartzeko
teknikak, Iñigo Urrutia, UPV/EHU (2010)]
|
|
|
(56) Horrekin esan nahi dugu egoera batean arau bi edo gehiago batera gertatzea. Horretarako hierarkia printzipioa kontuan
|
hartu
beharreko erregela bihurtzen da, baina Lan Zuzenbidean ez da erregela bakarra. Beste era batera esateko, hierarkia batez ere subordinazioa eskatzen duten arauen arteko harremanetan aplikagarria izaten da eta hori ez da beti gertatzen lan arauekin [ZCP Ak, Lan Zuzenbidearen iturriak, K. Gorostiaga.
|
|
|
Baina, areago, egiaztatzen dute aztertutako diskurtso markatzaileek berez dutela funtzio komunikatibo estrategikoa; hau da, hartzaileari diskurtsotik inferentziak ateratzen laguntzeko gida edo jarraibide moduko batzuk eskaintzeko funtzio diskurtsibo berezkoa dutela, eta funtzio hori hertsiki lotuta datorrela testu generoaren nolakotasunarekin eta zeregin komunikatiboarekin. Beraz, aurkeztu ditugun datu estatistikoak zein adibideen analisi kualitatiboak ikuspegi horretatik
|
hartu
behar dira; alegia, testuen inguramendu diskurtsiboari atxikita aztertu eta interpretatu behar dira; izan ere, lan honen euskarri teorikoak azaldu direnean agertu denez, inguramendu diskurtsibo horretan aztertzekoak dira markatzaile diskurtsiboak berak hizkuntza kategoria gisa ere.
|
|
|
Beherago azalduko denez (infra 2.4), birformulazio parafrastikoan errazagoa da birformulatzailea ezabatzea. Hala, bada, birformulazioa birformulatzaileen bidez edo birformulatzailerik gabe gauzatzen den kontuan
|
harturik
, autore batzuek bi birformulazio parafrastiko mota bereizten dituzte: birformulatzailerik gabe gauzatzen den, funtzio diskurtsibo parafrastikoa?; eta birformulatzaileen bidez bideratzen den, eragiketa diskurtsibo parafrastikoa?
|
|
|
Birformulatzaileak sailkatzean, beste irizpide orokorrago bat oinarri
|
hartuta
,, parafrastiko/ ez parafrastiko, bereizkuntza (gutxi gorabehera,, baliokidetza diskurtsiboa/ baliokidetzarik eza?) proposatu dute autore batzuek (ikus infra 2.4):
|
|
|
bereizkuntza (gutxi gorabehera,, baliokidetza diskurtsiboa/ baliokidetzarik eza?) proposatu dute autore batzuek (ikus infra 2.4): irizpide horren arabera, parafrastikotzat
|
hartuko
genituzke, zalantza handirik gabe, esplikatiboak (esplikatibo batzuk, behinik behin); eta beste muturrean, ez parafrastikotzat hartuko genituzke zuzentzaileak.
|
|
|
bereizkuntza (gutxi gorabehera,, baliokidetza diskurtsiboa/ baliokidetzarik eza?) proposatu dute autore batzuek (ikus infra 2.4): irizpide horren arabera, parafrastikotzat hartuko genituzke, zalantza handirik gabe, esplikatiboak (esplikatibo batzuk, behinik behin); eta beste muturrean, ez parafrastikotzat
|
hartuko
genituzke zuzentzaileak.
|
|
|
Idazten hasteko arrazoietako bat euskara erabiltzea da, gure hizkuntza zabaldu eta landu behar da. Gogoan
|
hartu
Eguna, euskarazko lehenengo egunkarian ere ibili zela kazetari.
|
|
|
Poesia Erkiagarentzat berba egiteko modua da, bere espresio bidea. Lekeitioko jaiak direla, ba bertso batzuk egingo ditu; baten batek zoritxarren bat izan duela (gaixotasuna, istripua, heriotza?), ba poema bat dedikatu; baten batek zeozer ona daukala (ezkondu, umea eduki, sari bat
|
hartu
–), ba bertso bat agindu. Horrek beste barik ondorio bi dakartza argi eta garbi:
|
|
|
Berak esanda dakigu aldiok beharlekua aldatu zuenean eta seme alabak txikiak ziren garaiarekin bat datozela. Horrek ez du esan gura orduan ez zuela idazten, baina poesian beheralditzat
|
hartu
daiteke.
|