|
2008
|
|
|
– ezin dira salbuespen marginaltzat
|
hartu
aditz ez akusatiboaren gainean eraikitako elkartuak (idazle ugaltze, argi haste, elur jauste, lur ikaratze; sor >, mende hasiera, urte amaiera; osto loraketa; diru ugalpen, etab.13 Euskarazko datuak bat datoz beste hizkuntza batzuetan gertatzen denarekin (Kiefer 1992). Honek eraman gaitu Selkirk en eta Grimshaw en baieztapenak bildurik, hitz elkartu sintetikoen ezaugarriak modu honetan birformulatzea egokiago litzatekeela proposatzera:
|
|
2017
|
|
|
Bizkaiko eremu zabalean eta Debagoienean. Oñatin ez bestean? erabiltzen da partizipioa au denean eta, beraz, gaztelaniatik
|
hartutako
aditz ugarietan: gustetan, gustatzen?; espabiletan, espabilatzen?.
|
|
2019
|
|
|
Eta ohartzen naiz jende guztia hasten dela barrezka lehertzen, eta nik: bai, bai, entzun duzue, ez zait axola, zure emaztea hartu eta hona ekarriko dut, eta ile apaindegiko guztiak barrez eta barrez lehertu arte, eta noski, nik orduan ez bainekien mexikarrentzat
|
hartu
aditzak" txortan egin" esan nahi duela.
|
|
|
|
HARTU
aditzak erakusten diguna: har!
|
|
|
• Gauza bera erran dezakegu
|
hartu
aditzaz.
|
|
|
Betiko har hura bere atzizkiari katigaturik:
|
hartu
aditza... bere bikotearekin batera, eman aditza, hartu eman hain justu, egunero erabili izana da. Bada, har aditzoina —aspaldi luze haietan aginduak emateko aproposa— indarrean egonda ere, nola justifikatu indikatiboko inolako paradigmarik ez izatea?
|
|
|
Paragrafo honetan garbi ikusten da sar, ken, gal eta har aditzoinen existentziagatik Lafon ataka batean zegoela; dena den, bere azalpenetik hauxe baino ez dugu ateratzen ahal: nahiz eta
|
hartu
aditzak zahar eta jatorrizkoa dela dirudi, ordezko bat baino ez da.
|
|
|
Lan honetan aritu bitartean nahiko lagin jaso dugu erakusteko zer zaila den ur sakonetan sartzea eta
|
hartu
aditza izan da horren adibidea. Bai, oso ezegonkorra eta lohitsua den eremuan sartu zarela berehala konturatuko zara; ikusi baino ez dira egin behar hurrengo adibideak:
|
|
|
Aditz hauek," ordezkoak" edo" jatorrizkoak", noizkoak diren asmatzeko, lehenik eta behin, jakin behar dugu zenbateraino dauden barneratuak euskaran, baita edozein hizkuntzatan ere. Bada, hori ikusteko kendu eta
|
hartu
aditzak hartuko ditugu aztergai; hori, bai, nahaste horretatik ateratzeko eman aditza erabili nahi dugu bi aditz horien ezaugarriak azpimarratzeko.
|
|
|
Gauza bera erran dugu dagoeneko
|
hartu
aditzari buruz eta ez da beharrezkoa deus gehiago erratea. Hala ere, zenbateraino barneratuta daukagun erakusteko, aipatu baino ez, zenbat aldiz erran behar diogun haur bati bota.>, umeak laster hasten baitira gauzak hartzen eta botatzen eta gurasoek ez hartu., utzi..
|
|
|
• Lehenengo batean, Lafonen liburuan,
|
hartu
aditzaren afera: sartu, kendu, galdu eta hartu aditzak zaharrak direla dirudite, baina, ordezkoak dira.
|
|
|
• Lehenengo batean, Lafonen liburuan, hartu aditzaren afera: sartu, kendu, galdu eta
|
hartu
aditzak zaharrak direla dirudite, baina, ordezkoak dira. Gu Lafonen liburua irakurtzen ari ginenerako hartu aditza aztertua genuen eta Lafonen hitzak irakurtzerakoan konturatu ginen haien teoria:
|
|
|
sartu, kendu, galdu eta hartu aditzak zaharrak direla dirudite, baina, ordezkoak dira. Gu Lafonen liburua irakurtzen ari ginenerako
|
hartu
aditza aztertua genuen eta Lafonen hitzak irakurtzerakoan konturatu ginen haien teoria: " konjugazio perifrastikoa eta tu atzizkiaren erabilera oso modernoak zirela" pikutara joan zitzaiela.
|
|
|
|
Hartu
aditza zunda ezin hobea izan da guretzat. Aditz honi esker joan gara euskararen jatorriraino.
|
|
|
Prozedura ezaguna izanik ere, ezin da, ez berreskuratu, ez apaindu aditz konjugazioa; hori da, hain justu, bere porrotaren seinale... Horren adibidea
|
hartu
aditza da: gehien erabiltzen den aditzak trinko jokorik ez izatea; eta, amore emanez eta Lafoni jarraituz, asmatu berria izanik ere, aditz honi joko trinkoak osatzeko erabiltzen den prozedura ezin aplikatzea oso adierazgarria da.
|
|
|
|
Hartu
aditza, behin eta berriz, nahita erabili dugu, min hartu lokuzioa azken adibidean.
|
|
|
3. Guri, behintzat, ez zaigu buruan sartzen, eman aditzak bere horretan jarraitzen duen bitartean, gure
|
hartu
aditza bertze baten ordezkoa izatea. Gainera," ordeztutako aditz zaharra" inolako arrastorik utzi gabe leku guztietatik erabat desagertu izana harrigarria da:
|
|
|
Gainera," ordeztutako aditz zaharra" inolako arrastorik utzi gabe leku guztietatik erabat desagertu izana harrigarria da: nola interpretatu" ustezko aditz zahar hura",
|
hartu
aditzarekin osatzen ahal diren esapideez gain, bere esparruko hitz guztiak ere ordezkatuta izateak. Hartu hiztegia:
|
|
|
4. Bertze aldetik, baldin eta har aditzoina etor, ekar eta halakoen garaikidea bada, partizipioak asmatu orduko, zein izan da
|
hartu
aditzaren ibilbidea?
|
|
|
Atzizki hau aztertu eta ikusi dugu jatorrizkoa dela eta, gainera, nahiko ongi bereizi dugu gure arbasoak nondik nora ibili ziren lehenengo partizipioak lortu nahian.
|
Hartu
aditza izan da gure iparorratza.
|
|
|
Batetik Artu dezala dugu, baina Eztezala permiti, auta dezazuben eta Ecin compara guitezque bertzetik.
|
Hartu
aditzaren oinak duen masa fonetiko eskasa egon daiteke forma partizipioduna erabiltzearen gibelean; edonola ere, gaur egun artzala eta artu (de) zala, biak aditu daitezke. Berako testuetan, oro har, i partizipioak ageri dira, baina ez tu dunak, salbuespenak bakan direla (servityu dezagun, bedeictu dezaten... eta aditz laguntzailea nagusiaren aitzinetik paratzen duten ezezko perpaus zenbait).
|
|
2021
|
|
|
" Argumentu" hitza hemen anbiguoa gertatzen da. Oro har, gramatikan" predikatu" nozioari lotua ageri da(
|
hartu
aditzak ‘zerbait’ hartzea eskatzen du, argumentu bat eskatzen du), baina hemen argumentuak eskatzen dituzten izenei buruz ari gara. Hori dela eta, esan dezakegu izen argumentudunek parte hartzaileak eskatzen dituztela, osagarri argumentalak, duten esanahiagatik.
|
|
|
Oinarrian mailegu bidez
|
hartutako
aditzak aurkituko ditugu; eta behin baino gehiagotan zalantza ere sor dakiguke benetan euskaraz eratorria ote den, ala izen osoa den maileguz hartua (esperantza, perseberantzia, usantza...). Nolanahi ere, emankortasun urrikoa izan da euskal lexikoaren ondarean:
|
|
|
9.3.3.4.2 Izena+ egin, eman,
|
hartu
aditz lokuzioak
|
|
|
Gerraren bila gau ta egun, etsaiaki harturik laguni esan zuen bertsolariak, etsaiak laguntzat harturik ere esan zezakeen. Aukera hau
|
hartu
aditzarekin gertatzen da bereziki, baina baita beste bakarren batzuekin ere: eman, eduki edo eskaini aditzekin, adibidez, kasu batzuetan behintzat (oparitzat eman/ opari eman; (zerbait) oparitzat eskaini/ opari eskaini).
|
|
|
23.2.1.3.2a Eginen ondoan, maiztasun txikiagokoak izanik ere, badira eman eta
|
hartu
aditzekin osatutako lokuzioak ere: abisu eman, adore eman, aholku eman, amaiera eman, amore eman, antz eman, arrazoi eman, atsegin eman, aukera eman, beldur eman, berri eman, buru eman, fede eman, kasu eman, kontu eman, lur eman, meza eman, min eman, musu eman, nazka eman, pena eman, su eman; arnasa hartu, atseden hartu, esku hartu, hats hartu, kargu hartu, kontu hartu, lo hartu, mendeku hartu, min hartu, parte hartu, su hartu, usain hartu...
|
|
|
23.2.1.3.2d Lokuzio hauetako aditzen esanahia, funtsean, eman eta
|
hartu
aditzen esanahi bera da (edo oso gertu dago, behintzat). Hortaz, ezin esan dezakegu eginen pareko aditz arinak direnik.
|
|
|
23.2.1.3.2e Eman eta
|
hartu
aditzekin osatzen diren lokuzio gehienek modu bateko edo besteko jarduerak adierazten dituzte: jarduera fisikoak (arnasa hartu, hats hartu), psikologikoak (amore eman, atentzioa eman, atsegin eman, atsegin hartu, etsia hartu, min eman, min hartu), pertsonen arteko harremanekin zerikusia dutenak (aurpegi eman, bizkarra eman, errieta eman, eskerrak eman, fede eman, kargu hartu, kontu (ak) hartu, musu eman...).
|
|
|
afaldu da/ du, borrokatu da/ du, dantzatu da/ du, saltatu da/ du. Eman ditugun adibideetako asko aditz mailegatuak dira; egia da maileguz
|
hartutako
aditz asko intrantsitibo ergatibodunak direla euskaraz, baina ez guztiak. Intrantsitibo hutsen artean ere ikusi ditugu batzuk eta ez dira gutxi maileguzko aditz trantsitiboak ere5.
|
|
|
36.4.4b Mendebaldean erabiltzen den tu (k) eran forma aipatu behar da azkenik, tzean formaren parekoetan. Partizipioaren gainean eraikia bada ere, (k) era atzizkia
|
hartuta
aditz izen gisa erabiltzen da, eta ondoan inesiboko n atzizkia du10 Ondo bereizi behar dira, hori bai, amaieran eta amaitueran gisako formak: lehenak izen joskera du (afariaren amaieran) eta bigarrenak aditz joskera (afaria amaitueran).
|
|
|
9.3.3.4.2 Izena+ egin, eman,
|
hartu
aditz lokuzioak
|
|
2022
|
|
|
· Arnasa,
|
hartu
aditzaz ez ezik, atera edo bota aditzekin ere uztartzen da: arnasa atera, arnasa bota.
|