|
2009
|
|
|
Turingo arkupeetako oregano usainaren usman, Pavesek bere burua hil zuen Hotel Romara joaten diren «jakin gose morbosoak» aipatzen ditu. Banago Lertxundi ez zela mitomano bat
|
gehiago
, bera errumes joan zela, errespetua erakustera.
|
|
|
istorio interesgarri ondo kontatua. Eta niretzat Jokin Muñozenak baldintza horiek betetzen ditu, eta beste batzuk
|
gehiago
. Agian batzuentzat interesgarritasuna gaitik bertatik dator, hau da, «gure gerraren» gainean idatzitako nobela bat izatetik.
|
|
|
Jakin nahia egon liteke, baita literatur lan ororen atzean ere, bide berri eta ezezagunak zapaldu nahia, errealitateak sortzen dituen galderak fikzioaren bitartez ulertzeko ahalegina. Eta zentzu horretan Jokin Muñozen lanak galderak pausatzen ditu, erantzunak eman baino, ateak irekitzen, itxi baino
|
gehiago
. Eta hori iruditzen zait Antzararen bidea nobelaren bertute nagusietako bat.
|
|
|
Hala, sexu eszenen deskribapen zehatza baliatzen da (gizonezko) epaileari zuzendutako aitortzan. Psikologoarekin duen solasaldian, berriz,
|
gehiago
azaleratzen dira emakume honen barne zauriak eta autoestimu baxua. Gaiaren gaurkotasun tragikoak izan lezakeen erakargarritasunaz gain, tratu txarren etiologian sakontzeko ahalegina egin du Lertxundik.
|
|
|
«Hileta etxeetako artxiboak ziren zehatzenak, St. Johnekoak baino
|
gehiago
, eta Morris Hillekoak baino askoz gehiago», adierazi zuen Hardestyk. Elizetako artxiboetan baino informazio gehiago ematen zen, hala nola, heriotzaren kausa, hileta zerbitzuak eskatu zituen pertsonaren izena, ordaintzailearen izena, eta zerbitzuen kostu zehatza.
|
|
|
Horretaz gain, egonaldian zehar denbora nahikoa izatea eskatu zuen, norbere eginkizun moduan, Morris Hill hilerrian zetzan aitonaren hilobia bisitatzeko aukera izateko. Dolores Totoricak [Totoricagüenak] hainbat dei eta egun behar izan zituen hilobia bilatzeko, baina konturatu zen ez zegoela gizon honen oroitarririk eta, are
|
gehiago
, Morris Hilleko artxiboek erakusten zutenez, ehorzketa batzuetan hilarria erosteko diru faltan, hainbat euskaldun oroitarririk gabeak zirela. Dohaintza emaile anonimo batek ordaindu zuen premiazko azkartasunez enkargaturiko hilarria, eta Iñaki Goikoetxetak ehorzte gunean geratu eta gogoeta egin ahal izan zuen.» (Totoricagüena, 2004:
|
|
|
Gutxiago
|
gehiago
da, artalde bat izan ezean, noski.
|
|
|
Gero eta askatasun handiagoa dagoenez, gero eta gauza
|
gehiago
dago debekaturik.
|
|
|
Alde erantzira begiratu behar genioke, beharbada, blogen fenomenoari: gaur egun duela hogei urte baino askoz
|
gehiago
idazten denez, sasi idazleak urduri jartzen dira, konpetentzia ikusten dute nonahi, sarkinak, fartsanteak, benetakoak ez diren idazleak? «Ni bai benetakoa, baina hori?» Baina zein da egia?
|
|
|
Chirbesek
|
gehiago
ere badio: «Ordaindu liburu bakoitzarekin erruren bat, edo saiatu ordaintzen, behintzat.
|
|
|
famoseoaren ustiapena bera, industria amerikarrak zinemari hertsiki lorturik sortu zuen star systemaren jarraipena besterik ez litzateke. Arteak bizitzari baino, bizitzak arteari
|
gehiago
kopiatzen diola zioen Oscar Wilden errana eurena eginez, zinemak amesteko, eta bigarren bizitza bat bizitzeko, ematen duen balizko aukeraren luzapena litzateke second life bera ere.
|
|
|
–Nik dezakedana baino
|
gehiago
kostatuko litzateke, eta ez dakit ezer horrelako negozioei buruz, esan zigun?. Zaharregia naiz, eta berandutxo da beste lan batean hasteko.
|
|
|
Haien bizimoduaz idatzi zuen The Flock (1906) liburuan, Austinek ez du artzainen mundura nostalgiaz begiratzen, iragan denboretako aztarna bat balitz bezala, baizik eta begirunez, bizitzeko eta pentsatzeko modu guztiz desberdin baten eredutzat hartuz. Turismoa eta parke nazionalak bultzatu behar zirela eta artzainak lur haietatik bidaltzearen aldekoak gero eta
|
gehiago
zirenean, Mary Austinek erromantizismoz kutsatu gabeko errespetuarekin idatzi zuen haien munduaz.
|
|
|
Euskaldun
|
gehiago
ere aipatzen dira Heriotza Ibarraren historian, hala nola Ballaraten bertan bizi izandako John Caricart edo, lehenago, Dolph Navares, Pacific Coast Borax Company ko langilea izandakoa. Baina guztien artean aipagarriena, bere biografia apartagatik eta bere izenak Heriotza Ibarreko mapetan dirauelako, Pete Aguereberry da:
|
|
|
zertarako balio du Literaturak? Eta balio bat baino
|
gehiago
izanez gero, ba al du Literaturak balio praktikorik MacMillan adituak Historiari aurkitzen dion moduan, edo antzekoan sikiera. Jakina, idazlea izanik, badut nik galdera horretarako erantzun propioa, baina ikuspegi orokor eta zabalago baten bila hasi naizenez, galdera hori kritikari profesional bati luzatzea otu zait.
|
|
|
Hori da Víctor Morenok literaturaren balioaz duen iritzia. Kontua da, berarekin bat etorri edo ez, jende askok jarraitzen duela literatura irakurtzen, lehen, duela berrogei bat urte eman dezagun, irakurtzen zen baino
|
gehiago
agian. Irakurri egiten da eta, gainera, literatura aztertu eta ikertu ere egiten da.
|
|
|
Inor gutxi iritsi den sakonerara iritsirik, hantxe argi egiten du halako lan batek. Baina testu sakon batek esaten duena esaten du, ez
|
gehiago
ez gutxiago. Egileak esan nahi zuena, testuak esaten duena eta irakurleak jasotzen duena bat datoz, testuan ez dago mezuaren ez desplazamendu ez barreiaketa poetikorik.
|
|
|
Nobela bat sakona izan dadin, duda egiten dut sakon adjektiboa aplikatzerik dagoen testu literario bati?, testuaren irakurketek ezin dute testuan dagoena agortu. Irakurletik irakurlera eta garai batetik bestera testuak irakurketa bat baino
|
gehiago
bideratzen ditu. Testuak autonomia halako bat du egileak esan nahi zuena eta irakurleak jasotzen duena baino haragoko eremu batean.
|
|
|
idazten hasi aurrekoak eta idazten ari naizen garaikoak. Lehendabizikoan, egunero istorio bat baino
|
gehiago
bururatzen baitzaizu, zeri heldu da izaten dudan zalantza iturririk handiena. Bazterketa prozesu batean murgilduta bizitzen naiz:
|
|
|
zer esaten ari ginen jakiterik nahi ez genuenean, ingelesera jo genezakeen. Hizkuntza bat baino
|
gehiago
mintzatzearen ezkutuko abantailetako bat horixe da: besteek ez ulertzea.
|
|
|
Espainiarrek zintzo eta artez mintzatzen ikasi dute, komunikatu behar dituzten kontzeptu sinpleak adierazten, eta gainera animatu egiten dituzte beren gogoeta eta sentipenak azaleratu nahian ari diren atzerritarrak berdin jokatzera. Eta hau gertatzen da ideiaren atzean dagoen pertsona ideia bera baino
|
gehiago
interesatzen zaielako, eta jakin badakitelako hizkuntzak nekez eman dezakeela halako ezagutza.
|
|
|
Juliaren bidetik datorrenez, luze gabe hirurak bereiziko ditu. Oraingoz Juliak
|
gehiago
egiten dio ingelesez katalanez baino. Baina oraindik ez gara ausartzen ondorioak ateratzen.
|
|
|
Haren oparotasun kutsagarriak aferaz pentsarazi digu. Hizkuntza bat ikasi edo erabili baino
|
gehiago
, bizi egin behar duzu, mahaian gosalorduan, bainugelan, gauerdian, ohean egon nahiago zenukeen orduan?, maite egin behar duzu. Konfiantza horrek eta ez beste ezerk emango dizu hitz bakoitzaren pisua sentitzeko aukera eta beraiekin jolasaraziko.
|
|
|
Hiztegiaz gain egongo dira moldeak, esapideak, erritmoak, ideiak eta kantak hizkuntza horri bakarrik dagozkionak eta beste edozeinetan ezin entzun edo antzeman daitezkeenak. Nire ustez, segur aski, mandinga ikasiz gero
|
gehiago
ikas genezake Afrikaz, hizkuntza hori mintzo den lekuetara bidaia eginez baino. Pentsamendu honek sortzen duen zorabioaren iturria gizakiaren barne desira sakon bat da, megalomaniaren ñabardurak ere badituena:
|
|
|
Sentikortasun hau ziur aski mintzaira bat baino
|
gehiago
dagoen lekuetan baizik ezin da aurkitu, edota hitz egiten den hizkuntzaren nagusitasuna hain erabateko eta begi bistako ez denetan. Ni neu ez nintzen honetaz ohartuko ez banu, une batez, etorkizunera begiratu eta ama hizkuntza arriskuan ikusi, eta neure burua erbestean, ene mintzaira arrotz eta baliogabea inork ulertzen ez zuen tokian.
|
|
|
Laster garbi ikusi nuen hizkuntzek askoz
|
gehiago
nahasten gaituztela helduok, umeak baino. Juliari ez datorkio nahasmena edo harridura hiru hizkuntza hitz egitetik, aitak bi baino ez erabiltzetik baizik.
|
|
|
Laburtasunaren eta erritmoaren efektuak lortzeko, poetak aditza saihestu du. Are
|
gehiago
: poeman apenas dagoen atzizkirik, euskararen marka bereizi hori?.
|
|
|
Lehenengoa izan zen txuria, 70eko hamarkadan; hurrena, 80ko hamarkadan, horia izan genuen. Hamabost urte izan dira gure bizitzan, edo agian
|
gehiago
, bi zaldikoetan ibiltzen. Euskal Herrian zehar ibili gara izugarri, eta Bartzelonara joan gara, Mallorcara, seme alabekin, txakurrarekin, eta kontzertuetara ere bai.
|
|
|
Biak ikasleak ziren Zaragozan, 1962an edo. Mikelek berak baino
|
gehiago
erabiliko zuela, eta erregalatu egin zion. Orduan hasi zen euskaraz berriro kantatzen, kanta tradizionalak, eta bi erreferentzia hauek, disko gorriak eta Riezuren liburua, fundamentalak izan ziren.
|
|
|
Urteak pasa ziren, eta esan zion Xabier Larralderi: grabatu behar dizkizut hiru kanta haiek, gogoratzen zara juerga hartan?, ba hango hiru nahi ditut; ikusten ditut kantutegietan publikatuta, baina zuen bertsioa askoz
|
gehiago
gustatu zitzaidan. Eta hiru kanta horiek ziren Kantuz, Gaztetasuna eta zahartasuna eta Lore sortu orduko.
|
|
|
Eta hiru kanta horiek ziren Kantuz, Gaztetasuna eta zahartasuna eta Lore sortu orduko. Kantutegietan azaltzen ziren, baina Mikelek maite zuen askoz
|
gehiago
beste bertsioa. Eta, pentsa, Kantuz atera zuen 1980 urtean.
|
|
|
Inork ez zuen azkarrago kraskatzen oilasko baten lepoa, odolustu aurretik. Behin, gaua pasatzera gelditu nintzenean, hiru lagunekin Unibertsitateko ikasketak bukatu eta gero herrialdean barrena egin genuen bidaia batean, hantxe zegoen amama goizean goiz jaikita ekonomikan oilaskoa frijitzen, nahi adina eta
|
gehiago
, autoan guk gero eraman ahal izateko. «Sekula jan dudan oilasko frijiturik onena da», errepikatzen zuen lagun batek etengabe Kaliforniarako bidean, eta besteak ados ziren.
|
|
|
Nire amama goizero joaten zen mezatara. «Gauza batzuez, zenbat eta
|
gehiago
pentsatu, orduan eta gutxiago ulertzen dira», erantzun zidan jakin zuenean nire ama hil zela. Beste alaba alkoholiko bat, zenbait senar, dibortzio eta maitale izan eta gero, emakume goxoa niretzat?, amamarekin bizi zen, nire arreba umetan Battle Mountainen bisitan izan zen batean.
|
|
|
Sinistuta nago gaztetako trebatze garai hori erabakigarria izan zela bere sinbolismo hautaketa bere aitarenetik, aitonarenetik, bereizteko. Sinbolismo gutxiago;
|
gehiago
aztarna multzo bat krimena gertatuko tokian jasoa, hainbat froga haren kontra indarkeria erabili dela erakusteko, eta oraindik existitzen dela testifikatzeko.
|
|
|
Sweet Promised Landi egindako hitzaurrean, William Douglassek esaten du Laxalten liburuak estatubatuar irakurleak bereganatzea lortu badu etorkinaren errealitatea ondo islatzen duelako dela. Are
|
gehiago
, Douglassentzat SPL etorkinaren liburua da. Amerikako Estatu Batuetara artzain joandako euskaldun baten testigantzan oinarrituta badago ere, antropologoari iruditzen zaio pertsonaia nagusia definitzen duten ezaugarriak bigarren mailakoak direla testuinguru nagusiari begira.
|
|
|
Agurea eta itsasoa iniziazioko nobela da. Nobelatzat baino
|
gehiago
, kontaketatzat, errelatotzat, jo dezakegu:
|
|
|
Idazle askok ez dute bisitatzen eta horregatik nahastu egiten dute infringir eta infligir, hori gertatzen zaio normalean A. Grandes i. Eta Rouco Varela-k, esate baterako, Deabruaren Hiztegia, Bierce rena, irakurriko balu seguru jarraituko lukeela izaten Rouco Varela baino
|
gehiago
. Hobe izango da, beraz, ez badu irakurtzen.
|
|
|
Hori ez nuen espero. Are
|
gehiago
, gaur arte ez dut jakin Aneren eta Laiaren artean inolako harremanik egon zenik ere. Nik institutuan ezagutu nituen biak.
|
|
2010
|
|
|
Hala gertatu zait, esaterako, Zaragozan fusilaturiko Nicolasaren jertse zuriko hiru tiro zuloetatik odolik ez zuela isurtzen dioen konfesorearen lekukotza jasotzen duenean, lurrak ez zuelako haren odol errugabea xurgatzerik. Dokumentuaren zehaztasuna baino
|
gehiago
da jertsearen zuritasunak, tiro zuloetatik odolik ez isurtzeak edo handik bost urtera ustelgabe irauteak konnotatzen dutena. Bestela esanda, idazleak errugabearen martirioaren aurreko emozioa adierazteko «objektuen korrelato» indartsua den formula batean txertatzen ditu, T. S. Eliot en kontzeptua erabiliz, poetak objektu, egoera edo gertakari kate batean mamitzen duen esperientzia sentsoriala emozio jakin baten formula bihurtzen da, kasu honetan, gupidaren emozio sakon baten ebokazio indarra duena?
|
|
|
Baina horrek prezio bat du: ni seguru nago liburu hau irakurtzerakoan gauza bat baino
|
gehiago
galdu dudala, liburuan adierazi nahi denaren parte bat ez dudala neureganatu, eta, agian, egilearen asmoetatik kanpoko ideia batzuk sortu zaizkidala. Edonola ere, absurdoaren literaturarik ez dut hemen ikusten:
|
|
|
Ez da nire gogoa inor asaldatzea. «Kostunbrista» hitza erabili banuen,
|
gehiago
izan zen Lourdesek aipatzen dituen «iraganaren oroitzapenak (haurtzaroa eta gaztaroa hiru protagonisten ahotik)» era nolabait dokumentalean aurkeztuta daudela ikusten dudalako eta ez gurean egon den kostunbrismoa ikusi dudalako. Une honetan ez zait otutzen modu hoberik adierazteko.
|
|
|
Tankera berezia hartzen zaio liburuari, zeren Gandiagaren idazle izaera eta pertsona tarteko, hontaz eta hartaz gogoeta egiteko abadagunea hartzen baitu, ardatz tematiko ugari batera darabiltzalarik. Espiralean moduan hartu eta berrartu egiten ditu argudioak norabide eta perspektiba sarri aldatuz, iritzi edo autoritate
|
gehiago
eta gehiagoren ekarpena eginez.
|
|
|
Gogoko dut Darrieussecqen idazkera, nola erabiltzen duen hizkuntza irakurlearen sinismen sistema galdekatzeko. Zentzu horretan, Iparraldekoaren lana irakurtzen dudan bakoitzean, erantzun baino galdera
|
gehiago
izaten bukatzen dut. Herria nobelarekin beste horrenbeste gertatu zait.
|
|
|
Liburuan zehar hainbat kontu findu litezkeen arren (erredakzioa bera, esaterako), azken garaiotan atera den eleberri kitzikagarrienetako bat iruditu zait, gurean gisa horretako lanak ez baitira oso ohikoak eta nolabaiteko aire freskoa dakarrela uste baitut. Autokarabana bizirik dago, emozioa du, korapiloak sortzen ditu urdailean, alde egiten du literaturan, oro har, gero eta
|
gehiago
zabaltzen ari den idazkera onbera horretatik. Hasteko pertsonaia bera da aipagarri, antiheroi moduko bat, «dudako guraso, dudako kooperatibista, dudako euskaldun», bere askatasun pertsonala jartzen duena edozeren gainetik.
|
|
|
merezi dituzte Aritzek emandako adjektiboak: gogorrak, lehorrak?, baina, horrez gain, niretzat behintzat, bada zeozer
|
gehiago
. Ipuinetako pertsonaiak ez zaizkit arrotz egiten:
|
|
|
Ezaugarri horiek berak, ordea, bestela epaitzen dira, protagonista horren jardunari koherenteegi iritziz, ondorioz, kontakizuna aurreikusgarriegia begitantzeraino. Estibalitzek esandakoa ongi interpretatu badut, liburuak esan
|
gehiago
egiten badu erakutsi baino, irakurketa zapuztu egiten du. Telling gehiago eskaintzen badu showing baino, istorioak ezer berririk esan ez dion irudipena uzten dio.
|
|
|
Estibalitzek esandakoa ongi interpretatu badut, liburuak esan gehiago egiten badu erakutsi baino, irakurketa zapuztu egiten du. Telling
|
gehiago
eskaintzen badu showing baino, istorioak ezer berririk esan ez dion irudipena uzten dio.
|
|
|
Bat nator honetan Estibalitzekin:
|
gehiago
«erakutsi» eta gutxiago «esan». Keparen hitzak ekarriz, «dendostea» da esaten eta iradokitzen zaiguna, baina agian esplizituegia, unibokoegia suertatzen da emaitza zenbaitetan.
|
|
|
Hasteko, istorioa bera da bizigarri, hiru pertsonaia biltzen dituen mataza: Sotero, nagusia, bertso jartzen aritzen den langile apala, analfabetoa, baina astoa erreginaren izenez bataiatu duena; Frantsesa, ahoa bete iraultza, luzamendutan ibili dabilen poeta; eta Estudiantea, bizargabea, gonak ezagutu berria, burua hemen baino
|
gehiago
han daukana. Gerra garaiak dira, guztiak bezalatsu, Kubakoak, XIX.a bukatzen ari da, Canovas garbitu berri dute, eta hiru morroiok Angiolilloren itzala luzatu nahi dute, dinamita, norbait itzulipurdikatu, arrain potoloren bat.
|
|
|
Loreak moztearen aldekoen artean kokatzen dut nire balizko burua, nahiz eta gero Nerudari arrazoi apur bat eman. Baina udaberriarekin akabatzeko modu
|
gehiago
dago. Zorionez.
|
|
|
Ingeles inperioaren aurkako irlandarren askatasuneranzko borroka luzean, XX. mendean mugarri izan ziren 1916ko apirilaren 24ean Dublinen gertatu matxinada (Easter Rising, Pazkoko matxinada) eta ondoko gerla(). Denboraldi horretan bakarrik 3.000 hildako baino
|
gehiago
gertatu ziren, eta ezin konta kalte, galera eta desmasia. Urte horietan irlandar abertzale independentistenak nabarmendu ziren, Roger Casement, James Connolly sindikalista, Padrig Pearse poeta (1916an Dublineko Postetxean Irlandar Errepublika proklamatu zenean, lehendakari bilakatu zena)?
|
|
|
nabarmena zen Luis de Aranaren beraren artikulu bat argitaratzeraino. Bi alderdi adarren arteko dibortzioa oraindik
|
gehiago
areagotu zen Irlandako bilakaeraren eraginpean.
|
|
|
28an beste irratsaio bat (Lennon, irlanderaz eta espaineraz?, Labordaren zenbait kantu, Hernandorenaren agur solasa euskaraz eta amaitzeko «euskal ereserkia»). Ekainaren 30ean, pilota partida
|
gehiago
, exhibiziokoak barne; berriz ere hitzaldiak Unibertsitatean eta ondotik Club de Valeran («Euzkadi nazio bezala» eta «Euskalerriko erri kirol eta pilota modalidade ezberdinak» gaiez). Hernandorenak kontatzen duenez, irlandarrek ez bide zekiten askorik Euskal Herriaren egoeraz, baina azaldu orduko aldekotasuna agertzen omen zuten.
|
|
|
Orain arte idatzi ditudanak idatzita, argi bide dago argazkien guztiz zalea ez naizena. Argazki bakoitzak zerbait kentzen digulakoan nago, eta argazkiz argazki zenbat eta argazki
|
gehiago
orduan eta hustuago geratzen garela uste dut. Zer esan norbaitek argazki psikologikoa egiten baldin badigu?
|
|
|
«Arrazoi bakar batek urrundu ninduen suizidiotik: banekien hil eta gero nuela
|
gehiago
edan. Eta nik edateko bizi nahi nuen.
|
|
|
Nabaritzen da, zerrenda luze horri erreparatuta, hemengo idazle jendea oso izan dela ezizen eta goitizenen zale. Manuel Larramendik berak ere erabili zituen batzuk orain 300 urte baino
|
gehiago
, eta kantitatez eta ugaritasunez Bernardo Estornes historialaria gailentzen da: hamabost antz eman zizkion Amezagak!
|
|
|
«Ni iheslaria nintzen orduan, Iparraldean bizi nintzen, eta Kanbo ondoko herri txiki horren izena hartu nuen. Poliziak bazekien Txillardegi nor zen, eta ez nien erraztasun
|
gehiago
eman nahi».
|
|
|
Eztabaidan dabiltzanak, berriz, sobera urrutiratuak dira liburuaren hari nagusitik eta apenas esaten duten ganorazkorik ezer. Andréyeven liburuaz mintzatzen baino
|
gehiago
, nahita edo nahi gabe, norbere buru, herren eta frustrazioak azaleratzen ari direla otu zaio iheslariari. Halako solasaldi batean dagoen lehen aldia izanagatik, eta egon ere, halabeharrezko istripu batek ekarri duelako?, literatura gutxi atzematen du han berak, eta norbere buruaz hitz egiteko gogoa sobera:
|
|
|
Horma handi baten aurrean omen gaude dagoeneko. Ezin
|
gehiago
aurrera egin. Nondik jo?
|
|
|
Egiten zait beste arte arloetan agian ez dela horrelakorik gertatzen. Pintoreak eta eskultoreak serieak egiten dituzte, askotan errepikapenean oinarritzen dute beren lana, originaltasunean baino
|
gehiago
. Badirudi ez dabiltzala hain traumatizatuta obra bikain, bakar, paregabe horren atzetik.
|
|
|
Praileaitz dut orain gogoan; haitzulo aparta Europa osoan ere, salbuespena. Deban dago; eta harrobi batek egunetik egunera gero eta
|
gehiago
itotzen du. Gizartea bere osotasunean haitzuloa babestearen alde azaldu zen.
|
|
|
Hauentzat ez da iruzurrik egon eta dena da (edo izan daiteke) egia. Beste aukera bat eskatzen dute, dena
|
gehiago
azter dadin eta jarraitu dezaten indusketarekin horrelako eta antzeko pieza gehiago (benetakoak) azalduko direlako, agian. Azaldu diren euskarazko testuak direla-eta, benetakotasuna defendatzen dutenen artean Juan Martin Elexpuru doktorea dago.
|
|
|
Hauentzat ez da iruzurrik egon eta dena da (edo izan daiteke) egia. Beste aukera bat eskatzen dute, dena gehiago azter dadin eta jarraitu dezaten indusketarekin horrelako eta antzeko pieza
|
gehiago
(benetakoak) azalduko direlako, agian. Azaldu diren euskarazko testuak direla-eta, benetakotasuna defendatzen dutenen artean Juan Martin Elexpuru doktorea dago.
|
|
|
Ez horixe. Baina zenbat eta kontu hura buruan
|
gehiago
erabili, hainbat eta nahasiago nengoen, hainbat eta urduriago. Zerbait egin behar nuelakoan, ez nekien zer egin.
|
|
|
Beldurrez noa. Amaren gorpu hotzak baino
|
gehiago
zuk, duela abantzu hamar urte ikusi ez zaitudan horrek beldurtzen nauzu. Beldurtzen eta nolabait haserrarazten halaber.
|
|
|
Ez nuen
|
gehiago
jolastu nahi ordea. Batez ere, zuk hainbeste maite zenuen jolasa.
|
|
|
Joanak joan, ahizpa kontsolatzera ahalegindu nintzen, baina negarrari arras emana zen Maddi. Ume batzuk bertzerik ez ginela oroitarazi nion, neuk baino bi urte
|
gehiago
baizik ez zuela, ez zuela ezeren errurik. Maddiri, aldiz, urtetan lurpean gorde munstroak oldartu zitzaizkion, denak batean.
|
|
|
Bertsolari horietako batzuek, ordea, badakite prosan idazten ere. Dozena bat baino
|
gehiago
dira prentsa idatzian eta gidoigintzan lan egiten dutenak. Eta dozena erdi bat bada eleberriak eta kronika liburuak idatzi dituztenak, literatura egiten dutenak alegia.
|
|
|
Hor ikusten dut bertsoaren eta literaturaren arteko zubia. Baina badaude zubi
|
gehiago
ere. Ni bertsotan ari naizenean, narratzen sentitzen naiz erosoen, eta ez argudio potoloetan edo umoreko zartada horietan.
|
|
|
Ez dut esango genero txiki bat denik. Literaturaren ikuspegitik begiratuta, nire bizi guztian egin ditudan bertso guztiek baino
|
gehiago
balio dute hemengo dozena bat orrialdek. Horrek ez du esan nahi bertsoak balio ez duenik.
|
|
|
Bertsoak nire bizitzan garrantzi handia izan du. Ni bertsolaritzatik bizi izan naiz, nire diru sarreren erdia baino
|
gehiago
izan da eta literaturarekin zorra bakarrik egin dut oraingoz. Jarraitzen dut tarteka bertsotan, baina itxitzat ematen dudan etapa bat da hori», erantzun zuen.
|
|
|
Euskal literaturarentzat nik ez dut existitzen. Hirugarren honek irakurle
|
gehiago
izatea espero dut».
|
|
|
Orduan konturatu nintzen zein zaila den idazlearen ofizioa. Geroztik askoz
|
gehiago
errespetatzen ditut idazleak».
|
|
|
Adinez aurrera goazelako izan liteke, baina gero eta
|
gehiago
jotzen dugu, gogo bereko jendea lagun dugula, «osorik eta arduraz eta arretaz» irakurtzea eskatzen duten liburuak irakurri eta eztabaidatzera (Bacon-en Of Studies saiakerako aipua osatzearren), Liburuzain Handiak atea giltzatu arte.
|
|
|
Urteen joanean, taldearen osaera bera aldatzen joan da. Hasieran, duela hamabiren bat urte, bide bat eskaintzen zuen denbora partzialeko ikasle zaharragoek diploma unibertsitarioa lor zezaten giza zientzietan, baina funtzio akademiko hori gainbehera joan zen, gero eta
|
gehiago
baitziren, ez agiri baten atzetik, baizik eta literatura eztabaidatze hutsagatik etorritako ikasleak. Azken urteetan, kopuruz eta esperientziaz gora egiteaz batera, bi gauza ikasi ditugu:
|
|
|
Eztabaidaren eta debatearen bitartez esploratu nahi ditugu literatura lanak, geure kabuz jakin nahi dugu zer pentsatzen dugun orain beharbada duela hogeita hamar edo berrogei urte azkarregi edo azaletik irakurritako lanei buruz, baita guretzat guztiz berriak diren liburuei buruz ere. Irakurtzen dugunaren bidez aberastu, hori nahi dugu beste ezer baino
|
gehiago
: Francis Baconen hitzetara itzuliz, mastekatu eta digeritu daitezkeen liburuak irakurri nahi ditugu.
|
|
|
Aspaldi honetan, giroa izango da noski,
|
gehiago
begiratzen diot botilaren alderdi hutsari alderdi beteari baino. Alderdi huts horretan jarrita, erabat ados nago Xavier Rodríguez itzultzaile galegoarekin.
|
|
|
Botilaren alderdi beteari
|
gehiago
begiratzen nionean, irakurle hartzaile gutxi izate hori normala dela esaten nion neure buruari, literaturan oro har (jatorrizkoan esan nahi dut, salbuespenak salbuespen) berdin berdin dela, hizkuntza guztietan, hizkuntza handietan ere hala gertatzen dela eta abar; gauza hauek beti izan direla eta direla minoritarioak, eta inportanteena egitea (itzultzea) dela, eta ondo gainera; obrak hortxe gel... Baina oraintxe bururatu zait botilaren alderdi beteak ez ote duen museo baten antza:
|
|
|
Egonezin horretarik nola ihes egin, etsiturik depresioan ez sartzeko? Gure bordj eta gotorleku zaharreko zoko batean, harresiari lotua, bazegoen dorre hertsi eta luze bat,
|
gehiago
baliatzen ez zena, barneko eskaler batekin. Hortik egunero igaiten nintzen lasterka, fisikoki ere on egiten zidala?
|
|
|
Nire gaztaroko hogeita zazpi hilabete onenak, fiançailles denborakoak, zilo gris batean hondatuak ziren, eta urteak nituen hortik ateratzeko. Baina lagun anitzek han
|
gehiago
galdu zuten, batzuek bizitza, beste batzuek osasuna, askok iraunkorki bakea. Beraz hango egonaldia ez dut usaian aipatzen.
|
|
|
Horiek biak eman nütüen Hazparnen? Badira berrogeita hamar urte baino
|
gehiago
.
|
|
|
Esanguratsua da. Hunkituta nengoen argitarapenarekin, bai, eta aseta baino
|
gehiago
nire artearen emaitzarekin, baina hala ere ez nuen uste taberna batean trago batzuk jotzera elkartu eta bertan eman niezaiokeenik: –To, hemen daukazu zu agertzen zaren ipuina, inmortalizatu egin zaitut, ez zara zu, jakina, baina zu zara nolabait ere; edozein modutan, inportanteena nire idazle maisutasuna da, nola eraiki dudan giroa, nola menderatzen dudan egoera, estilo zuzen hori, adjektiboen aukeraketa eta eszenen komikotasuna??.
|
|
|
Baina beste ahots batek, apalago, beste zerbait oso diferentea kontatzen zidan, eta nire adiskidearen deia atzeratzen ari zela konturatu nintzenean, ahots apala zuzen egon zitekeela pentsatzen hasi nintzen. Are
|
gehiago
laguna gure taldearen hurrengo bilerara agertu ez zenean. Eta nire telefono deiei jaramonik ez egiten hasi zenean.
|
|
|
»Ez nion berehala utzi idazteari; ez zen bat bateko erabakia izan. Zirriborratu nituen bospasei istorio
|
gehiago
, hor nonbait, gero eta esfortzu handiagoak eginez, kostata. Ez nintzen haietako bat ere argitaratzera iritsi.
|
|
|
Gero, hori badakizu, filosofia ikasketak amaitu nituen, beken eta ikerkuntza proiektuen zurrunbiloan sartu, eta hemen naukazu, Bergsonen eta Heideggerren inguruan hausnarrean, eta behin behineko lan horrekin liburutegian? Baina ez dut sekula santan fikzio
|
gehiago
idatzi. Ezin dut.
|
|
|
«Arriskutsua da New Yorkera iraganeko arrastoen bila etortzea. Hemen aldagabe aurki daitekeen gauza bakarra Askatasunaren Estatua da, eta askoz ere
|
gehiago
ez», Marcusen iruzkina. Ez nion gogorarazi nahi izan egun haietan itxita jarraitzen zuela Estatuak, irailaren hamaikako atentatuen osteko psikosi giroaren ondorioz.
|
|
|
Denbora behar du, ontzen. Rostros, amores, maldiciones horretan 250 orri baino
|
gehiago
idatzi nituen, geratu gabe, 1992an, Ramadan hilabetean. Horrela etorri zen liburuaren lehenengo zirriborroa.
|
|
|
Kontatu didate gazteak Espainiara ezkutuan joan, klandestinitatean, han lan egin, paperak eskatu eta nagusiak esaten diela: «Agiriak eskuratzen badituzu,
|
gehiago
kobratuko didazu. Beraz, nirekin lan egin nahi izanez gero, ahaztu paperak!».
|
|
|
Nik ez nuen ezagutu. Hala ere,
|
gehiago
gustatzen zait idatzi zuena, hemen izan zuen portaera baino. Kritikariek diotenez, Capotek beti jakin izan zuen zer idatzi.
|
|
|
Nahita ere ezin nuen handik Ibon ikusi. Izan ere, berak ni galtzeko baino
|
gehiago
, neuk bera galtzeko egin nuen.
|
|
|
–Nik maite ditut enbatak, esan zuen?. Ez bakarrik bezero
|
gehiago
izaten ditudalako, baizik eta jendea antzaldatu egiten delako, benetan zerbait gertatu izan balitzaie bezala?
|
|
|
Hasieratik zuen arrazoia Maitanek. Gero eta arrazoi
|
gehiago
eta handiagoak zituen. Baina nik halaxe segitu nahi nuen, inork niregandik espero ez zuena egiten, inondik inora ere egokitzen ez zitzaidan lekuan, gidoi logiko posible guztietatik kanpo, unibertsoaren mugimendu harmonikoa burlaize bihurriz urratzen.
|
|
|
–zaituen norbait bilatzeko. Baina, ondo pentsatuta, nire titiak baino zerbait
|
gehiago
zenuke horretarako. Berriro jaiotzea gutxienez.
|
|
|
Pikondoak sikomoroan bezala, garenaren gaineko bertsio ugari, konplexu eta batzuetan elkarren kontrakoak eskaintzen dizkigute batak eta besteak, baita exotikoak ere. Nobela, poema eta antzerki lan on batek istorio bakar batek baino
|
gehiago
esaten du beti, eta askoz ere gehiago sorraraziko ditu, onerako edo txarrerako.
|
|
|
Pikondoak sikomoroan bezala, garenaren gaineko bertsio ugari, konplexu eta batzuetan elkarren kontrakoak eskaintzen dizkigute batak eta besteak, baita exotikoak ere. Nobela, poema eta antzerki lan on batek istorio bakar batek baino gehiago esaten du beti, eta askoz ere
|
gehiago
sorraraziko ditu, onerako edo txarrerako.
|
|
|
Neska hark, ordea, desioa eta grina baino
|
gehiago
bera babesteko sentipen moduko bat sorrarazi zidan; galduta zegoen ume bat ikusi nuen haren begiradan, eta nik «gizon» izan nahi nuen harentzat. «Alkoholak sortzen dituen sentipen estrainoak», pentsatu nuen neurekiko.
|
|
|
Sarritan errepikatzen zigun hizkuntzak zirela jakinduriaren adierazlerik hoberena, zenbat eta hizkuntza gehiago menderatu, orduan eta jakintsuago izango ginela, orduan eta lan hobea lortuko genuela. Are
|
gehiago
, esan ohi zuen hizkuntzak zirela unibertsitatera joateko aukera ez genuenon unibertsitatea. «Pobreen» unibertsitatea esan zezakeen, baina hitz hori gu baino pobreagoentzat erabiltzen zen gure etxean, gehienbat eskaleentzat.
|
|
|
Denbora pasatuta, bestelako egokitasun modu bat aurkituko nuen, orduan eta baita gerora ere erantzun sakona eragin didan halako errealismo moral bat, Wilfred Owen-en gerrako poesian, zeinean Testamentu Berriko sentikortasun batek mende berriko basakeriaren eragin bortitza sufritzen eta beretzen baitu. Eta geroago ere, Elizabeth Bishop-en estiloaren zintzotasunean, Robert Lowell en erabateko egoskorkerian eta Patrick Kavanagh en konfrontazio lotsagabean, are arrazoi
|
gehiago
aurkitu nuen sinesteko poesiak duen gaitasunean, eta erantzukizunean? «planetaz errukitzeko», gertatzen direnak esateko, «Poesiarekin ez arduratzeko».
|
|
|
Nik izaeraz dudan joera hori, zintzoa eta gauzetara beretara emana den arte baten alde egitera bultzatzen nauena, areagotu egin da Ipar Irlandan jaioa eta hezia izateko bizipenarekin eta Ipar Irlandarekin bizi izanarekin, joan den mende laurdenean handik kanpo bizi izan banaiz ere. Ez da munduan bere ernetasunaz eta bere errealismoaz
|
gehiago
harrotzen den lekurik, ez da erretorikaren apaingarri edo asmo bitxikeria oro gaitzesteko bere burua egokiagotzat jotzen duen lekurik. Hortaz, partez jarrera horiek neureganatu nituelako, haiekin bizituz?, eta partez neure burua haiexen kontrako azal babesgarri batez hornitu nuelako, urteak eman nituen Wallace Stevens eta Rainer Maria Rilke bezain poeta desberdinen oparotasuna eta zabaltasuna erdi saihestuz erdi erresistituz; gutxiegitzat joaz Emily Dickinson en barnekotasun gardena, haren asoziazioen sigi sagako tximista eta arrakala guztiak; Eliot en arroztasun ameslaria galduz.
|
|
|
Hortaz, partez jarrera horiek neureganatu nituelako, haiekin bizituz?, eta partez neure burua haiexen kontrako azal babesgarri batez hornitu nuelako, urteak eman nituen Wallace Stevens eta Rainer Maria Rilke bezain poeta desberdinen oparotasuna eta zabaltasuna erdi saihestuz erdi erresistituz; gutxiegitzat joaz Emily Dickinson en barnekotasun gardena, haren asoziazioen sigi sagako tximista eta arrakala guztiak; Eliot en arroztasun ameslaria galduz. Eta are
|
gehiago
sendotu nuen nire jarrera zikoitz edo hori poetari beste hiritarrei baino jokabide askatasun handiagoa ematea ukatuz; eta nire jarrera hura indartu egin zen, gainera, bortizkeria politiko etengabean eta ikusmin publikoz inguraturik behar nuelako poeta gisa jokatu. Ikusmin publiko hori, esan beharra dago, ez zen poesiaren gainekoa, elkar gaitzesten zuten taldeek neurri desberdinetan onets zitzaketen posizio politikoen gainekoa baizik.
|