|
2000
|
|
|
Hitz batean esateko, ez da erromantiko bat, eta ez da erori, mugimendu haren epigonoak bezala, idazleak exhibiziolari eta irakurleak voyeur huts bihurtzen dituen literatura baten tentazioan. Are
|
gehiago
: Eliot, Faulkner, Chamisso eta beste hainbaten barrena hitz egiten digu, idazten du, eta horrela, ispiluz ispilu, bere Ni propiala non dagoen jakin ez genezakeela uzten gaitu." (140 or.)
|
|
|
Joan San Martinen(" Joseba Sarrionandia...", Egan, 1986, 3 alea, 203 or.) iruzkinak liburuaren balorazio orokorra egitera jotzen du. Alde batetik, darabiltzan gaiak askotarikoak izanik, gure mendeko kezkak sakontzen, aztertzen eta planteatzen dituela esaten du, baina ez direla saio sakonak aurreratzen du, azaletik eginak, subjektibotasunez beteak direla dio eta hausnarketa sakonak baino
|
gehiago
, iradokizunak direla esaten du. Gaiek eta ideiek elkartasunik ez dutenez," kuriositatez beteriko liburua" dela esaten du baina zehaztasuna eta sakontasuna falta zaiola gehienetan.
|
|
|
irakurritako ipuinak, ikusitako filmeak, filosofia, umetako jokoak eta abar. Berez helduentzako aproposago ez ote den esaten du, edo hauei gaztetxoei baino
|
gehiago
ez ote zaien gustatuko. Bereziki azpimarratzen du" Ereduak" izeneko ataltxoa, didaktikoegia baderitzo ere, nola idatzi behar den eredu ezin hobea eskaintzen duela esanez.
|
|
|
Marcos Ricardo Barnatánek eginiko edizio hark bezala, J. Sarrionandiak tankera ezberdineko narrazioen bilduma osatu zuen, oharrez horniturik. Baliteke izenburu antzekotasuna liburuaren barruan dauden Borgesi eginiko omenaldietako bat
|
gehiago
izatea.
|
|
|
Bakanak dira amaieratik hasten direnak," Sonbreilu baten historia" bezalakoak. Gainerakoan, denboraren zehazgabetasun edo atenporaltasun hori
|
gehiago
azpimarratzeko asmoz edo, anakronismoak sarrarazten ditu" Ginebra erregina erbestean" deritzan ipuinean bezala.
|
|
|
gaua, iluntasuna, kolore beltza... Are
|
gehiago
, hauek guztiek ere ilusioaren heriotza irudika lezakete. Dena den, heriotzera denboraren iragaiteak garamatzanez honi buruzko erreferentziak ere ugariak dira.
|
|
|
Arestian esan bezala, Kepa eta Marioren harremanarekin aurreko bi planoak uztartzea lortzen da. Are
|
gehiago
, Itziar Belaundek eginiko iruzkinean liburu honetan aurki daitezkeen bikoiztasunak azpimarratzen dira. Bere iruzkinean aipaturiko bi plano horien bereizketaz aritzeaz gain, plano bakoitzeko pertsonaia bakoitzak pairatu behar duen bikoiztasuna azpimarratzen du:
|
|
|
Mikeli, Madrilen atentatu batean parte hartu ondoren, etxean ostatu eman dio. Are
|
gehiago
, hau izango da aitzakia narratiboa. Honela azaltzen ditu Lutxo Egiak Mikeli atea ireki izanaren arrazoiak:
|
|
|
Alvaroren beraren baitan daude, estu estu lotuta bere porrotei." (Deia I) Alegia, barne sentipenek bideratuko dituzte pertsonaiaren ekintzak, eta sentipen horien artean sarritan galtzailearen sentipenak aginduko du. Are
|
gehiago
, Alvaro sentimendu horri aurre egin nahian dabil. Beranduago, Mikel atxilotu dutela jakitean, Alvarok Donostiara, bere jaioterrira alde egingo du, bertan nerabezaroko hainbat gertakari gogora ekarriko dituelarik.
|
|
|
Hots, gogoetok hartuko dute garrantzia eta ez ekintzek, Luis Mari Mujikak aipatu bezala: " Ekintza baino
|
gehiago
nahiz aktibismoari loturiko ekintzak ez falta bertan (gertakariak baino harantzago) sor daitezkeen erreakzioak, andana intimoen ikuspegia eskaintzen digu, gehienbat." (Egan 50) Bestalde, Alvaro margolaria denez, askotan marrazkiek beteko dute bere gogoeten gidari lana. Hala ere, eleberri honetan barnekoitasunak duen garrantzia azpimarratzeko egokia iruditu zaigu Luis Mari Mujikaren hitzok bertaratzea:
|
|
|
Euskal hiriburuko aldarte gehienak parte zaharrean, kaian, hondartzan, Ondarretan, Gros aldean txertatzen dira aniztasunez, nahiz eta akzioa ez izan bertako narrazioaren giltza nagusia.
|
Gehiago
isladatzen dira, bada, bertan amodioa, ekintza aktiboen atentatuen, esate baterako adierazpen psikologikoak; planu desberdinen loturek beti halako oihartzun intimista dute. (Egan 50)
|
|
|
Kanpo analepsi hauek pertsonaiaren izaera ezagutzen laguntzen digute. Are
|
gehiago
, oroitzapen hauek antolatuz eta interpretatuz pertsonaiak berak bere burua ezagutzeko bideari ekiten dio. Bestalde, denboraren jarraikortasun ezak askotan jada aipaturiko zenbait pasarteren errepikapena dakar.
|
|
|
Estiloari dagokionez, honakoa aipatzen digu Xabier Aldaik: " hizkuntzaz aberatsa, eta dotore idatzita, nahiz eta narrazioa zenbait pasartetan apur bat
|
gehiago
konprimitzea eskatzen duen." (Egunkaria) Luis Mari Mujikak intimismoan ikusten du eleberri honen lorpenik behinena:
|
|
|
Are
|
gehiago
, ilusioaren bilaketak eragingo du bidaia fisikoa. Gainera," bukaeran barne ezinegon areagotu horrek luzatu egiten du bidaia fisikoa, berriro gertaraziz." (Egunkaria XII).
|
|
|
Sexu harremanak, maitemina erakargarritasuna duten harremanak dira, esperantza irekitzen dutenak; ematen du bizitzak askoz
|
gehiago
eman behar duela, baina askotan ez da horrela izaten, eta nire ustez horregatik datoz haserreak, agresibitatea eta hainbat gauza. (Gara I)
|
|
|
Ikuspuntuari dagokionez, narratzaile orojakile batek ematen digu gogoeta hauen guztien berri. Are
|
gehiago
, narratzaile hau Teresa modura irudika dezakegun narratarioari mintzatzen zaio. Beraz, istoriaren pertsonaia nagusia izango litzateke eleberri honetako narratario intradiegetikoa.
|
|
|
Itxuraz, gainerako pertsonaien sentsazioak adierazi ahal izateko darabil narratzaile orojakilea, eta ez lehenengo pertsonan diharduen kontalaria. Izan ere, lehengo pertsonako narratzaile baten bidez hirugarren pertsonako narratzailearekin baino
|
gehiago
murrizten baita esparrua. Amagoia Iban honela mintzatzen da ikuspuntuari dagokionez:
|
|
|
idazleak utziriko hutsuneak betetzeko, aipaturiko erreferentzia ezagunak irudikatzeko,... Are
|
gehiago
, zenbaitetan errealitate horri erreferentzia zuzena egiten dioten elementuak ageri dira (datu historikoak, pertsonaia ezagunak, esaterako), eta hau ezagutu ezean, zailagoa egingo zaigu fikziozko mundua ulertzea edo irudikatzea (batzuetan hutsune batzuk betetzea oso zaila edo ezinezkoa izango baitugu).
|
|
|
Honela, kartzelako eta kanpoko geografiak lotzen ditu. Are
|
gehiago
, Mendiguren Elizegik honako lorpena aipatu zuen: " Geografia egin zait deigarria Haizea mindu gabe ipuin bilduman.
|
|
|
Zer gerta ere bildumari jarraiki, hauek ere ipuin labur eta zorrotzak dira. Hemen ere," gehientsuenetan amaierako ezustearen laztasunak ematen die ipuinoi irakurlearen barruak astindu, zartatu eta asaldatzeko indarra." (Egunkaria VII) Are
|
gehiago
, bilduma honetan ere Berardok idatziriko ipuinak eskaintzen zaizkigu. Gainera, aitzinsolasean Berriondo´tar Anesek ipuin hauen argitalpenei buruzko oharrak egiten ditu.
|
|
|
Hala ere, batzuetan beste pertsonaiek hartuko dute hitza, narratzaile metadiegetikoari bidea zabalduz. Are
|
gehiago
, beste zenbaitetan Paddyk berak beste pertsonaia baten gorabeherak kontatzen dizkigu, bera bigarren mailako pertsonaia izatera igaroz. Kasu hauetan, Paddy narratzaile homodiegetikoa litzateke, ez autodiegetikoa.
|
|
|
Bestalde, pertsonaiak, orobat, idazlearekin harreman bereziren bat izan duten emakumeak izan ohi dira. Are
|
gehiago
, ipuin hauetako pertsonaia nagusia idazlearen beraren izena darama: Paddy.
|
|
|
Hala ere, ipuin guztietan Harkaitz Canok berezkoa duen estiloa darabil, narratiba poetiko bikaina eskainiz. Are
|
gehiago
, poesiak ere han hemenka tartekatzen ditu. Bestalde, ipuin hauetan guztietan badira errepikatzen diren sentsazioak ere:
|
|
|
hots, eguneroko egoerak bere testuingurutik kanpo aurkeztuaz joko bitxiak sortu ditu. Are
|
gehiago
, askotan ezagunak ditugun egoerekin jolastu egiten du beste ikuspuntu batzuetara bideratuz, honela, errealitateari so egiteko bide ezberdinak erakutsi asmoz. Izenburuak berak iradokitzen duen legez, zinearen erreferentziak etengabeak dira:
|
|
|
Lerro gutxitan garatzen du haiei buruzko nondik norakoa, kontaerak eskatuko lukeen erritmoa ez du errespetatzen, arrapaladan bezala joaten zaigu istorioa, detailetan finkatu gabe, elkarrizketetan gozatu gabe, eta, batzutan bukaerako bide okerra hartuz. Oso presaka idatzitakoak dirudite gehienetan, eta horregatik ipuin batzuk absurdoak egiten zaizkigu, kontatzeko moduagatik
|
gehiago
, kontatzen denagatik baino. (El Diario Vasco I)
|
|
|
Istorio hauek ikuspuntu ezberdinak azalduz kontatzen dizkigu: " Irakurleari erakutsi nahi nion edozein istoriok ikuspuntu bat baino
|
gehiago
duela, literaturan, batez ere." (Elizondo, Edurne: Egunkaria VII) Honela, pertsonaia ugari aurkezten dizkigu liburuan.
|
|
|
Gai hauetaz gain, droga eta sexuari ere askotan erreferentzia egiten zaie. Are
|
gehiago
, heriotzaren zantzuak topa ditzakegu ipuin askotan. Izan ere, itsasoa ilusio eta desiraz betea egoteaz gain, batzuetan heriotzarekin ere pareka baitezakegu.
|
|
|
Antza denez, pertsonaiak gertaera xelebre batzuk aurkezteko aitzakiak besterik ez dira. Are
|
gehiago
, ez du pertsonaien jarrerak ulertarazteko ahaleginik egiten, pertsonaia lauak sortzen baititu. " Oro har, pertsonaiak ere definituegiak daude eta, askotan, gauza gehiegi kontatzeko nahiagatik edo, soberan dauden pertsonaiak ere badaude." (Egunkaria XII)
|
|
|
Liburu honetan antzematen da euskal literatura gazte hizkeran zein bizitzari hurbiltzen ari dela gero eta
|
gehiago
, eta horrek gure literaturari onurak baino ez dizkio ekarriko, izan ere, gazteengan literatura erakargarria izan dadin beharreko baldintzetako bat kontatzen diren istorioak gertukoak izatea da, fantastikotasuna martxan jarriz. (Gara II)
|
|
|
Ondorio politikoei berebiziko garrantzia ematen dio gainera. Andoni Egañak luze dihardu Galáni eta bere inguruan bildu ziren hitzartuei buruz, eta erretrato sentimentala da
|
gehiago
, politikoa baino. (El Diario Vasco XII)
|
|
|
Are
|
gehiago
, pertsonaiak berak elkarrizketen bidez aurkezten zaizkigu, eta hauei buruz dakigun apurra elkarrizketa hauetatik jasotzen dugu. Gainera, elkarrizketa hauek zeharkako estilo librearen bidez txertatzen ditu kontakizunean.
|
|
|
Ondorioz, etsipena, beldurra, sosegurik eza, itxaropenik eza, dira sortarazten diren sentsazio nagusiak. Are
|
gehiago
, bukaeran tentsio hori egoki areagotzea lortu du.
|
|
|
Hiru plano hauek bigarren zatiko lehen atalean egiten dute bat. Are
|
gehiago
, plano bakoitzean gainerako planoen hainbat elementuri erreferentzia egiten zaie, plano ezberdinen arteko lotura estutuz. Egunkariako iruzkingileak adierazi zuen bezala," Une orotan intentzio bikoitzeko eleberria dugu honako hau, kaleitxi batera helduak ginenean irteerarik bitxi eta harrigarrienak idorotzen dituena." (Egunkaria)
|
|
|
Joko honek, irakurlearen arreta piztea lortzen du, izan ere, bigarren atalera iristean irakurritakoa pixkanaka hanka motz geratuko baitzaio. Are
|
gehiago
, bigarren zatitik aurrera, narratzaile estradiegetikoak beste bi pertsonaia gehiago aurkeztuko dizkigu, eta beraz, beste bi planotan bi narratzaile intradiegetiko izango ditu. Gainera, hasieran narratzaile autodiegetikotzat genuena, narratzaile intradiegetiko homodiegetikoa dela ohartuko gara.
|
|
|
egunkari bat irakurtzen ari den pertsonaia baten bidez, plano ezberdinak txertatu ahal izango ditu. Are
|
gehiago
, teknika honen bidez eustea lortuko du. Gainera, plano ezberdinen txertaketa egokia eginez oso joko polita osatu du:
|
|
|
Orain arteko grina, bere alderdi ezkutu hori ez erakustea izan da.(...) Honela, sentimenduek murritzak eta nahikoa laburrak izaten jarraitzen badute ere, Arretxeren luma aberastu egin da oraingoan, eta lehenagoko isiltasunak orain adierazpenarekin lotzen ditu. Burutik eta adimenetik baino
|
gehiago
, bihotzetik eta adimenetik datoz orain sentimenduak. Eta aldaketa hau bai estiloan eta baita sortzen dituen zirraretan ere nabaritzen da.
|
|
|
Era berean, narratzaile honek ikuspegi aldaketa eginez pertsonaia ororen berri emango digu: are
|
gehiago
, bere gogoetak eskainiko dizkigu (narratzaile, beraz).
|
|
|
Gabiñak okerrera doan gizarte baten irudia eskaintzen digu: gero eta marjinatu
|
gehiago
dituen gizartea, hirugarren munduaren egoeraren okertzea ekarri duena, eta lehen munduaren barruan ere desorekak areagotu egingo dira. Honela, Ipar Amerikako eskuindarrek zerbait egiteko beharra ikusiko dute:
|
|
|
Arestian esandakoa kontuan hartuz, beraz, lehenengo pertsonako narratzailea dugula garbi dago, are
|
gehiago
, narratzaile autodiegetikoa. Gainera, narratario intradiegetiko jakin bati zuzentzen zaio:
|
|
|
80ko eta 90eko hamarkadan literaturaren sistemaren finkatzea eta indartzea izan da euskal literaturaren indarberritzea ekarri duen gertakaririk aipagarriena. Jon Kortazarrek aipatu zuen bezala17, gertakari honen ondorioz narratiba gailendu da; izan ere, batetik, narratiban erabilitako teknikek ikus entzunezko komunikabideekin parekotasun handia baitute; eta bestetik, eskoletan poesia baino narratiba lan
|
gehiago
lantzeko joera dago (eta ondorioz, narratiba da gehien saltzen dena). Hartara, artikulu berean aipatzen duen bezala, 80ko hamarkadaren erdialdetik aurrera poeta asko narrazioak idazteari ekingo diote.
|
|
|
Are
|
gehiago
, Juaristik berak aipatu zuen bezala," Unai Iturriagaren azken nobelan, hezur haragizko pertsonaiek adina indar du hiriak, Bilbok alegia." (Pergola 87) Gainera, hiria bera da eleberrian zehar zehazkien deskribatzen dena. Izan ere, atal gehienen hasieran Bilboko auzo ezberdinen ezaugarri zenbaiten deskribapen edo aipamenak egiten dira.
|
|
|
Bere zenbait lanetan baino
|
gehiago
zaindu eta landu du alde hau, eta adierazkortasun edo aberastasunik galdu gabe ulerterraztasunean irabazi egin ote duen iruditu zait niri behintzat, inoiz edo behin pasarte benetan ilunik ere aurkitu dudan arren. Gainera, erregistro diferentziak markatu ditu, narratzailearen bizkaitar kutsu nabarmeneko estandarraren eta pertsonaien bizkaiera gordinagoaren artean batez ere, eta hizkera eleberriaren giroaren eta trinkotasunaren aldeko lanean ezarri.
|
|
|
Mundu ezberdin hauetara gerturatzeko fokalizazioa darabil, batik bat kanpo fokalizazioa. Are
|
gehiago
, ondoren zehaztuko dugun bezala, mundu bakoitzari bere kokaleku jakina ezarriko dio:
|
|
|
Bestalde, herrian izurritea zabaldu denez, abereak hiltzen ari dira, eta beraz, jendea oso keztatuta dago, eta mirariaren inguruko gertaerek are
|
gehiago
aztoratuko dituzte biztanleak.
|
|
|
Dena den, fokoa Julen Azkue pertsonaia nagusia da, eta honen gertaerak eta gorabeherak fokalizazio iraunkorraren bidez kontatzen dizkigu. Are
|
gehiago
, kontakizunaren gidariak batik bat gogoetak direnez, sarritan barne fokalizaziora joko du. Bestalde, batzuetan zaila da bereizten narrazioan txertatzen diren gogoetak pertsonaiaren edo narratzailearen beraren hausnarketak diren.
|
|
|
Liburuan, zuri eta beltzen arteko gerra izan beharrean, gris asko dago. Pertsonaiak ez dira antagonikoak." (Argia 1504) Are
|
gehiago
, gogoeta jarioak pertsonaia gatazkatsu honen sentsazioen berri emango digu: bere etsipena, ezinegona, damua,...
|
|
|
Bestalde, behin baino
|
gehiago
errepikatzen diren eszenak ere badira. Dena dela, ez dira behin ere era berean deskribatzen, honela oroimenaren aldakortasuna azpimarratuz.
|
|
|
Esan behar duena esaten du doi, gehiegizko hornidudarik gabe, eta horrek, askotan, ilundu egiten du esan nahi dena." (El Diario Vasco IV) Gainera, esaldi trinkoen erabilerak hizkuntza zaildu egingo du. Zabalaren ustez," trinkoegi, zorrotzegi, eliptikoegi, neurtuegi, serioegi, hitsegi, itogarriegi, gupidagabeegi irudituko zaio beharbada zenbaiti eleberri honetako prosa, baina aukera bat besterik ez da, beste edozein aukera bezain zilegi izateaz gain, Aranbarrik kontaketaren gaiari eta giroari hamarkadako erresistentzia kulturala ezin hobeto egokitu diona." (Egunkaria XII) Are
|
gehiago
, bere aburuz," plano, garai eta kontzientzia" aniztasun hori baita liburu honen lorpenik behinena, batik bat narrazioari ematen dion" indar adierazkor bereziagatik".
|
|
|
Hortaz, eleberrietan zehar hain bereizturik aurkezten zaizkigun bi plano hauek estuki uztartzen dira istorioek aurrera egin ahala. Are
|
gehiago
, lokarri gisa aurkezturiko bi pertsonaia hauek izango dira musikaren berri emango digutenak: Bobek jazz aren berri emango digu; eta satorrak, aldiz, blues aren munduan murgilduko gaitu.
|
|
|
Bluesa lanturu errepikakor bat baita funtsean. Horregatik, nobelaren hariari askosaz ere
|
gehiago
lotu natzaio. (Benito, Jon:
|
|
|
eleberria idatzi zuen garaiko Bilboko gauak baititu kontagai. Are
|
gehiago
, data ere zehazten du: maiatzak 13 Garai hartan hiri bateko gaueko giroa eleberri batean islatzea berritasuna zen.
|
|
|
Ondoren ikusiko dugun bezala, barne fokalizazio horren bidez, pertsonaien sentimendu, zalantza eta beldurrak ezagutaraziko dizkigu. Are
|
gehiago
, zenbaitetan pertsonaiei hitza ematen die: hau da, narratzaile autodiegetikoari bidea zabaltzen dio.
|
|
|
Are
|
gehiago
, mutikoa zozoarekin harremantzen denean biluztu egiten da. Beraz, gizarteak zorotzat hartzen du, zoro eta zozo hitzen arteko jolasa eginez.
|
|
|
Honela, lehenik kartzelara eta gero eroetxera daramate. Hortaz, antza denez, zozoa ilusioaren islada da, eta are
|
gehiago
, istorio honen bidez elkarrenganako begirunearen beharra azpimarratzen dela ere esan genezake. Izan ere, honakoa aipatzen da eleberriko pasarte batean:
|
|
|
Hori segituan nabaritzen da liburuan. Hitz, metafora eta sinboloz soilik osatutako liburua baino
|
gehiago
, Harkaitz Canok oraingo honetan irudietara eta horiek sortzen dituzten erreferentzi jokoetara jo du. Gure irudimena gramatikaz asetzeaz gain, Canok oraingo honetan irudiz ere hornitzen du.
|
|
|
Batetik, poliziako filosofikoak bereizten dira: Hammeten lanak izango liratekeenak, adibidez, pertsonaiaren barne gogoetak eta kezkak
|
gehiago
azaltzen dituztenak. Eta, bestetik, akzioari garrantzi handiago ematen diotenak egonen lirateke.
|
|
|
Grandesen ustez, bestalde," ekintza aurkezteko modua da, ekintza bera baino
|
gehiago
, eleberriari bizitasuna ematen diona." (Egan 49)
|
|
|
Gainera, zientziari nahiz gizarteari dagokionez, gaurkotasuna erakutsi ohi duten gaiak jorratzen dira. Are
|
gehiago
, askotan gizarte garaikidea kritikatzeko aitzakia edo bidea dira gai hauexek.
|
|
|
Hamaika ipuin hauek harikaltzen dituena islaturiko geografia bera da: izan ere, ipuinok espetxe giroan kokaturik daude (are
|
gehiago
, espetxean bertan idatziak). " Hala ere, Gaztelumendiren kasuan, adibidez, ezinezkoa da kartzelaren zertzelada hori ahaztea, egoera hori baita kontakizun guztiz gehienen kokaleku eta motore, baita seguru asko idaztearen akuilu ere." (Jakin 112) Beraz, kartzelak sorturiko sentimendu, bizipen, egoera, hausnarketak,... deskribatzen saiatu da.
|
|
|
Harkaitz Cano, Ur Apalategi, Jasone Osoro eta Unai Iturriaga. Are
|
gehiago
, hauetatik batek bakarrik zedarritu du norabide jakin bat (Harkaitz Canok), besteek oraingoz liburu bakarra argitaratu baitute. Bestalde, idazle berri gehienak 60ko hamarkadan jaio dira:
|
|
|
Joerei bagagozkio, era anitzetako errealismoa gailentzen dela aipatu beharra dago (bai errealismo historikoa, bai gaur egungoa) bestelako estiloak ahantzi behar ez badira ere. Are
|
gehiago
, Harkaitz Canoren eleberrigintzan esaterako, bi eleberrietan eleberri lirikoa edo poematikoa jorratzen badu ere, bere bigarren eleberrian errealismoaren eragina nabari da. Hortaz, honek nagusia den korrontearen eraginaren berri ematen digu.
|
|
|
Bestalde, ipuingintzak indar berezia hartuz doa. Izan ere, gero eta
|
gehiago
dira argitaratzen diren ipuin bildumak. Gainera, flash moduko ipuin laburra deituriko joera (bi orrialde edo bakarrekoak) ere zabaldu da.
|
|
|
Narratzaile mota hau maila estradiegetikoan (ik.) kokatu ohi denez, egile eta narratzailearen arteko identifikazioa erraztu egiten da. Gainera, barne nahiz kanpo fokalizazioak (ik.) erabiltzeko askatasun
|
gehiago
du, baita denbora bere gustura moldatzekoa.
|
|
|
. PARALEPSI: erabilitako fokalizazioak (ik.) onartzen duen informazioa baino
|
gehiago
eskaintzeari deritzo. Barne nahiz kanpo fokalizazioa (ik.) dagoenean bakarrik hitz egin dezakegu paralepsiaz, izan ere, bi kasu hauetan soilik murrizten baita narrazioaren informazio eremua.
|
|
2001
|
|
|
(15.or.)" dena den, ez duk, ez du burua bueltatzen. Arkupetik gero eta
|
gehiago
aldenduz Aiuntamentua eskubialdera utziaz" Zamudio" ren terrazerantz zuzentzen ditu pausoak. Atzekoak berriz basket ekipo baten formazio eran abantzatzen dute:
|
|
|
(37.or.)" Hire, haren inguruan proiektatu bide zen semizirkuloa azkenean osatu egin da. Ezker eskuin, puntetan, edo hegaletan, korrika doazenak pivotaren posizioara aurreratuz ez dute inolako interesik
|
gehiago
abantzatuz zirkuloa osatzeko".
|
|
|
Azken kasu honetan Genette ren terminologian PARALEPSE delakoa genuke: fokalizazio horri dagokion baino informazio
|
gehiago
ematea, eta ondorioz, fokalizazio zehatz baten mugak gainditzea.
|
|
|
Bi nobela hauetan narratzailearen BEGIRADAk (Iser en ildotik," testu estrategia" bezala ulertua eta ez adiera tekniko hutsean) fragmentarioki istorio desberdinak kontatzen dizkigu, kontatu baino
|
gehiago
azaldu.
|
|
|
Askoren iritziz, egilearen nobelarik trinko eta erakargarriena den honek, irakurle bat baino
|
gehiago
harrituko du bertan inongo istoriorik ez zaiola kontatzen ikusten duenean. Egungo aurreuste arruntenak irauliz, kontaketaren ezintasuna antzeztu nahi izan digu Saizarbitoriak.
|
|
|
Nobelaren beraren oinarrizko kontaketarengatik, hau da, izenburutik bertatik azpimarratzen den ihesaldiaren ehun metroen kontaketarengatik, intepretazio politikoak ugariak izan dira. Guztiarekin ere," interpretazio" baino
|
gehiago
" erabilerak" izan direla esango genuke, U. Ecok dioskun moduan, interpretazioa beti testutik abiatzen baita eta erabilera, berriz, irakurleon igurikimen eta xedeetatik. Horregatik, nobela hau erabili egin zutela esango dugu lehenengo argitalpena zentsuratu eta bahitu zuten poliziek, eta erabili, halaber, 100 metro euskal nobela nazionaltzat hartu zuten irakurleek.
|
|
|
Edozein artelan, eklektikoena delarik ere (J. Joyceren Finnegan" s wake, kasu), baliabide zerrenda huts bat baino
|
gehiago
da, eta irlandarraren azken nobelari S. Beckettek egin zion epilogoan esaten den bezala: " hemen forma edukia da; eta edukia forma".
|
|
|
Abiapuntu hori onartuta ere, ulergarria da 100 metro nobelaren kontateknika oparotasunak kritikari bat baino
|
gehiago
liluratu izana. Egileak historia maila testuratzeko darabiltzan estrategiak hagitz aberatsak baitira eta hortxe baitauzkagu Frantzian mende honen erdialdera sortu zen Nouveau Romanen ezaugarri nagusiak:
|
|
|
Beraz, 100 metro plano desberdinetan aurkezten zaigun nobela bat baino
|
gehiago
dugu. Collage moduan tartekatzen diren testu desberdinen batura baino gehiago da nobela, koadro kubista bat ikuspuntu anitzen batura baino gehiago den bezala.
|
|
|
Beraz, 100 metro plano desberdinetan aurkezten zaigun nobela bat baino gehiago dugu. Collage moduan tartekatzen diren testu desberdinen batura baino
|
gehiago
da nobela, koadro kubista bat ikuspuntu anitzen batura baino gehiago den bezala. Egilearen kontaketa objektiboa eteten duten egunkari, gida turistiko edo kaleko iruzkinek, nobelaren izaera polifonikoa azpimarratu baino zerbait gehiago egiten baitute.
|
|
|
Beraz, 100 metro plano desberdinetan aurkezten zaigun nobela bat baino gehiago dugu. Collage moduan tartekatzen diren testu desberdinen batura baino gehiago da nobela, koadro kubista bat ikuspuntu anitzen batura baino
|
gehiago
den bezala. Egilearen kontaketa objektiboa eteten duten egunkari, gida turistiko edo kaleko iruzkinek, nobelaren izaera polifonikoa azpimarratu baino zerbait gehiago egiten baitute.
|
|
|
Collage moduan tartekatzen diren testu desberdinen batura baino gehiago da nobela, koadro kubista bat ikuspuntu anitzen batura baino gehiago den bezala. Egilearen kontaketa objektiboa eteten duten egunkari, gida turistiko edo kaleko iruzkinek, nobelaren izaera polifonikoa azpimarratu baino zerbait
|
gehiago
egiten baitute. Gizartearen indiferentzia, hutsaltasuna eta bortizkeria dira hemen salatzen direnak.
|
|
|
Gazte gutxi animatuko duzu gaur egun liburu bat irakurtzera" ezinbesteko" testua dela baieztatuz, edo obra moderno kanoniko baten aurrean daudela esanez. Are
|
gehiago
, lan bati" klasiko" adjetiboa jarriz gero, zureak egin du, Chesterton, Twain eta bestek iradoki bezala, liburu klasikoak, definizioz, ez baitira irakurtzen. Halako zerbait eman nahi izan dit aditzera berriki Donostiako udal bibliotekari batek Joyce-ren Ulysses ekin bere liburutegian gertatutakoa aipatu didanean.
|
|
|
Horregatik deritzot desegokia Egunero hasten delako gomendatzeko modernotasuna edo aitzindaritasuna bezalako argudioak soilik erabiltzeari, nobela hau, testu on guztien antzera, forma despliege hutsa baino zerbait
|
gehiago
baita. Mundua sentitu eta bizitzeko modu bat iradokitzen zaigu bertan eta hori onartuz, gizakioi barru barrukoak zaizkigun zalantzak bihurtzen dira hizpide.
|
|
|
Saizarbitoriaren nobela askozaz ere fragmentarioagoa izanik, hizkuntza literarioaren mailan ikus daitekeen sinpletasunak eta sekuentzia berdinen etengabeko konbinaketak irlandarrarenean aurki daitekeen hizkera eta intrigaren tratamendu barrokoagoarekin zerikusi gutxi du. Esan nahi dugu, Ene Jesus-en ikusten dugun etengabeko errepikapen horrek, zenbakietan babesa aurkitu nahi horrek, hutsune nabarmenez beterik dauden orri horiek, antz
|
gehiago
dutela irlardarraren beranduagoko edozein lanekin. Azken batean, desberdintasun hauek literatur testuen autonomia eta berezkotasunaz asko esaten dute.
|
|
|
Izan ere, obrak berak, eta kasu honetan testu narratiboak, aldez aurretik irakurle bat, irakurketa bat, irudikatzen eta baldintzatzen du. Are
|
gehiago
, literatur" forma" (narratibaren kasuan, formalistek" diskurtsoa" deritzotena) edo estilo batek irakurle mota konkretu bati egiten dio erreferentzia, eta askotan entzun dugun baieztapena gogoratuz, garai eta komunitate literario bakoitzak merezi duen literatura (eta irakurleria, esango genuke guk) dauka. Mijail Bajtin (18951975) kritikari errusiarrak dioskun moduan:
|
|
|
Helburu bera dute (hots, prolepse funtzioarena) protagonistak kontaketan tartekatzen dituen baieztapenek: " Hitzik ez, zeinu bat, ez dut
|
gehiago
idatziko" (80.or.),"" Je serais un grand mort", esan zion ispiluari" (434.or.). biografikoak arakatzen emango du denbora. Iñaki Abaituak aurrera daraman saio literario honetan, bere iragan propioa Zabalegirenarekin loturik azalduko da, iragan horretan konpromiso politikoak eta irakurketa literarioak (Loretta Sheridan en afusilamentua kontatzen duen nobelarena, adibidez) behin eta berriro gurutzatuko direlarik.
|
|
|
Dagoeneko Ene Jesus nobelaren epilogotik ezagutzen genuen psikiatra hau, fikziozko pertsonaia bihurtu zaigu nobela honetan eta bere garrantzi narratiboa dudaezinezkoa da. Askotan ironia izugarriz euskal gizarteaz eta gure topikoez ematen dituen interpretazioekin batera (elkarte gastronomikoetako gizon mantaldunen trabestismo gordeari dagokion pasarteak irribarre bat baino
|
gehiago
eragingo du), heriotzarean aurrean gizakiok dugun beldur eta bakardadea, heriotzaren inguruko gizarte eta erlijio sineskeriak, neurosiak,... eta nola ez, protagonistaren ametsetan azalduko den" mater terribilis" a gai dituzten gogoetak daude (hau ere, Ene Jesus eko amaren modura," zapi txuritxoa manga beltzetik ateratzen duena"). Guztiak" hiltzeko garela" (et muriremur) azpimarratzen dutenak (media vita in morte sumus) 17.
|
|
|
Urtaroen araberako denboraren antolaketa tradizionalaren oinarrian, igarotako denboraren testuratzea Leturiari adierazgarriak zaizkion bizikizunak soilik aipatuz egiten da. Horregatik, ez du gehiegi axola udari dagokion atalean gertatutakoen berri ez izatea edo epe hartan hiru hilabete baino
|
gehiago
igaro zirela jakitea. Pertsonaiak antolatzen du nobelari dagokion aurkezpen kronologikoa, berarentzat garrantzia duten pasadizoak soilik azpimarratuz.
|
|
|
Nobelaren 148 orrialdeetan transkribatzen diren Le Temps aldizkariko pasarteek, abortoak gizartean eragiten zuen kezka irudikatu nahi digute fikzioan. Honengatik guztiagatik, nobela hau argitaratu zen garaiari hertsiki lotuta dagoela esango dugu eta gorago aipatu dugun bezalako erreferentzia batek, 1942an desagertu zen Le Temps egunkariari baino
|
gehiago
, J.P. Sartrek, Simone de Beauvoir eta bestek 1945ean sortutako Les Temps Modernes aldizkaria gogorazi nahi digute. Feminismo garaikidearen aitzindari jotzen den Beauvoir-en Le deuxième sexe k (1949), emakume" egin" egiten garela baieztatu zuen," jaio" ez, eta nobela honetan feminismoaren aldarrikapen nagusietakoa, abortatzeko eskubidearena, da hizpide.
|
|
|
1985ean Alfonso Ungríak nobelan oinarritutako filma plazaratu zuenean, askoz lehenagotik genekien gauza batez ohartarazi gintuen: 100 metro, irakurri baino
|
gehiago
, ikusi egiten den nobela dela. Bertan aurkitzen ditugu ihesaldiaren plano panoramikoak, bertan iheslearen baitan gertatzen denaren lehen planoak,... istorio nagusia bera ralentí an kontatutako travelling luzetzat jo genezake.
|
|
|
Beraz, 100 metro" collage" moduan tartekatzen diren testu desberdinen batura baino zerbait
|
gehiago
da, koadro kubista bat ikuspuntu anitzen batura baino gehiago den bezala. Egilearen kontaketa objektiboa eteten duten egunkari, gida turistiko, kanta edo kaleko iruzkinek, nobelaren ahots aberastasunaz haratago, garaiko giro politiko bortitza gogorarazten digute.
|
|
|
Beraz, 100 metro" collage" moduan tartekatzen diren testu desberdinen batura baino zerbait gehiago da, koadro kubista bat ikuspuntu anitzen batura baino
|
gehiago
den bezala. Egilearen kontaketa objektiboa eteten duten egunkari, gida turistiko, kanta edo kaleko iruzkinek, nobelaren ahots aberastasunaz haratago, garaiko giro politiko bortitza gogorarazten digute.
|
|
|
Ene Jesus-ek aurreko nobelek baino partaidetza handiagoa eskatzen zion irakurleari, eta istorio osotu eta bukatua eskaini ordez, behin eta berriro eteten zen kontakizuna aurkezten zion. Askoren iritziz, egilearen nobelarik trinko eta erakargarriena den honek, irakurle bat baino
|
gehiago
harritu du bertan inongo istoriorik ez zaiola kontatzen ikusi duenean. Ikuspuntuz aldatu behar da horrelako nobela bat irakurtzean, istorioen ezintasun horrek mende hasieratik Arte mailan egindako aldakuntzez oihartzunik ematen baitigute.
|
|
|
Modu honetan, nobelen egitura bera gero eta
|
gehiago
ezkutatuz, kontaketa bera joan zaigu gailentzen. Alegia, Bihotz bi n azaleratu den moduan, narratzailearen solasa da oroimenaren kapritxoei erantzuten saiatuko dena.
|
|
|
Bere aluan ditxosozko testua sartzen duenean horixe lortu nahi baitu: gizon doilor horrek ez dezan
|
gehiago
izorra6 Nobelako eszena izugarriena den honetan, testua alutik ateratzean, berez, zakila ateratzen du Juan Martinek. Literatur lan modura mozorrotuta erabili duen zakila.
|
|
|
Jakina denez, Rossetti alargun geratu zenean, Morristarrekin joan zen bizitzera eta hiruren artean triangelu bitxia osatu zuten. Azkenean, Morrisek ezin izan zuen
|
gehiago
jasan egoera eta alabak eta emaztea utzirik, Islandiara aldegin zuen. Orduan aprobetxatu zuen Rossettik biziki maite zuen Janerekin egoteko.
|
|
|
a) Narrazio ez fokalizatua edo Zero Fokalizazioa (Pouillon ek" vision par derrière" deiturikoa eta Todorov ek narratzailea> pertsonaia gisara aurkezten diguna). Kasu honetan narratzaileak edozein pertsonaiak baino
|
gehiago
daki, eta narratzaile orojakile honek inongo informazio murrizpenik egiten ez duenez, esan daiteke fokalizaziorik ez dagoela. b) Barru Fokalizazioa (Pouillon entzat" vision avec", Todorov ek" narratzailea= pertsonaia" berdintasunaren bidez adierazia). Dena pertsonaiarengandik abiatuz azaltzen zaigu, narratzaileak ez daki pertsonaiek baino gehiago, edo hobeto esanda, pertsonaiek dakitena bakarrik daki.
|
|
|
Kasu honetan narratzaileak edozein pertsonaiak baino gehiago daki, eta narratzaile orojakile honek inongo informazio murrizpenik egiten ez duenez, esan daiteke fokalizaziorik ez dagoela. b) Barru Fokalizazioa (Pouillon entzat" vision avec", Todorov ek" narratzailea= pertsonaia" berdintasunaren bidez adierazia). Dena pertsonaiarengandik abiatuz azaltzen zaigu, narratzaileak ez daki pertsonaiek baino
|
gehiago
, edo hobeto esanda, pertsonaiek dakitena bakarrik daki. Honen barruan hainbat azpisail bereiz daitezke:
|
|
|
Gartzelako poemak liburuan bada torturaren gaia erabiltzen duten poema
|
gehiago
: " Kirofanoa", adibidez.
|
|
|
XX. mendean ere moduak izan dira fantasia ipuinak sortzeko. Egia eta gezurra, fantasia eta egunerokotasuna, edo oraindik
|
gehiago
, fikzioa eta errealitatea nahastatuz joan dira giza historian, urteak urteak etorri.
|
|
|
Ispiluaren izaera, bere bihotza den kontraesan honek inguratzen du Joseba Sarrionandiak ispiluaz erakusten duen azken kontzeptua. Nor nor den erakusten du ispiluak, eta irudia, kasu honetan, egiazkoa da, zuzena, eta hori baino
|
gehiago
, zintzoa. Aurrean jartzen denaren nortasunaren adierazle izango litzateke orduan ispilua.
|
|
|
ispilua mundu harrigarrientzako sarbidea da, edo ispilu besterik ez, baina beste aldetik beste sinbolo nagusi biren aurrean jartzen gaitu. Bidaiaren metaforaren aurrean, ispiluan sartzen denak bidaia egiten baitu, eta denok dakigu Izuen gordelekuetan barrena liburuaren gai nagusia bidaia dela, edo,
|
gehiago
, liburua bera dela bidaia. Honez gainera, hormak beste metafora bat dakar berarekin; oroimenaren beste eszenatoki bat:
|
|
|
zalantzak joera postmodernoa salatzen du, zentroaren eta ingurunearen arteko loturarik eza. Zentroaz galdetzea, Atxagak batasunaz egin duen galdera berbera egitea da; zentroa den ala ez den ez jakitea modernotasuna (eta are
|
gehiago
, sinesmena) zalantzan jartzea litzateke. Eta bigarren edizioan ziurrago agertzen badu ere idazleak bere burua, eta aipamenok kentzen baditu ere, lehen edizioan behin eta berriroko aipamenak egiten ditu zalantzaz; ez da bakarra bitakora kaieran agerturikoa.
|
|
|
" Poesia egitean zalantzak ditut, eta argitaratzekoan
|
gehiago
, ez ote dudanentz poetikarik gabeko edo poetika ahuleko poemagintza egiten." (IGB, 5)
|
|
|
Ez dakit datuak askorik balio digun ala ez. Agian, bakarrik seinalatzen du hizkeran erabili den modernismo joera, eta guti
|
gehiago
, apika garai bateko testigantzaren seinale besterik ez da.
|