|
2013
|
|
|
Izan ere, bestalde,
|
euskararen
estandar literarioaren bilaketa etengabearen oinazeaz korobilkatuadago euskal poesiaren ibilbidea.Bertsolaritzaren hizkera eta eredu estilistikoetatik abiaturik, XIX. mendearen erdialdean gero eta hizkera landuago eta forma literario elaboratuagoen gailurrerantz egin zuen, Errepublikako belaunaldiak gaina eman ziolarik. Gudaosteko ordu ilunetan eredu bertsozaleak eta olerkarienak elkarren ondoan bizirik iraun zuten, hirurogeiko hamarkadara arte.
|
|
2014
|
|
|
Birformulatzaile esplikatiboak (alegia, erran nahi baita, hau da, hots) egungo
|
euskara
estandarrean: erabat baliokide ote?
|
|
|
Azpimarragarria da, alde horretatik, egungo
|
euskara
estandarrean birformulatzaile batzuek eta besteek izan duten, zorte, desberdina.
|
|
|
Antzeko harrera ona egin zaio egungo
|
euskara
estandarrean jatorriz Iparraldekoa den hots birformulatzaileari. Hegoaldeko egungo testuetan, bereziki erregistro zainduan, barra barra erabiltzen da hots, aurrean esan dena argiagotu nahi dela adierazteko; hau da, atal birformulatzailearen hitz iragarle gisa.
|
|
|
Alegia birformulatzaileak ere antzeko zabalkundea edo, arrakasta? izan du egungo
|
euskara
estandarrean. Jatorriz erdialdeko euskalkietakoa bada ere, gaur egun ezin da jo euskalki jakin baten edo batzuen hitz bereizgarritzat.
|
|
|
Nolabait esateko,
|
euskara
estandarraren hiztegi ondare komuneko baliabide gisa bereganatu ditu hiztunak, maila zainduan behintzat, hiru birformulatzaile hauek: hau da, hots eta alegia.
|
|
|
Oso bestelakoa izan da, ostera, Iparraldeko tradizioko erran nahi baita birformulatzaileak lortu duen hedapena (Alberdi, 2011). Egia da pixka bat hedatu dela egungo
|
euskara
estandarrean, baina oraindik ere markatua da euskalkiaren aldetik: beren testuari ipar ekialdeko mintzairaren kolorea eman nahi dioten idazleek erabiltzen dute batik bat.
|
|
|
Beraz, egungo
|
euskara
estandarraren finkapenari bagagozkio, azpimarratzekoa da ipar ekialdeko hots eta erran nahi baita birformulatzaileek izan duten bilakaera desberdina: birformulatzaile gisa erraz eta erruz hedatu da euskara estandarrean hots partikula; erran/ esan nahi baita esapidea, aldiz, ipar ekialdeko kolorea duten testuetan baino ez da erabiltzen gaurko euskaran.
|
|
|
Beraz, egungo euskara estandarraren finkapenari bagagozkio, azpimarratzekoa da ipar ekialdeko hots eta erran nahi baita birformulatzaileek izan duten bilakaera desberdina: birformulatzaile gisa erraz eta erruz hedatu da
|
euskara
estandarrean hots partikula; erran/ esan nahi baita esapidea, aldiz, ipar ekialdeko kolorea duten testuetan baino ez da erabiltzen gaurko euskaran.
|
|
|
Gaurko
|
euskara
estandarrean, betetzen duen funtzioa betetzen duela (nahiz birformulazio partzialetan nahiz erabatekoetan), atal birformulatzailearen hasieran agertzen da beti hau da birformulatzailea.
|
|
|
Gaurko
|
euskara
estandarrean, betetzen duen funtzioa betetzen duela (hots, birformulazio partzialetan zein erabatekoetan), atal birformulatzailearen hasieran agertzen da ia beti hots birformulatzailea.
|
|
|
Posizioari dagokionez, beraz, birformulazio partzialetan ez dago erabateko baliokidetasunik alegiareneta beste hiru birformulatzaile esplikatiboen artean, alegia baita egungo
|
euskara
estandarrean halako mugikortasuna duen partikula nagusi bakarra.Hau da eta erran nahi baita birformulatzaileak, aldiz, ezinbestean birformulazioaren hasieran kokatzen dira; eta antzeko joera nabari da hots birformulatzailearen kasuan, atal birformulatzailearen hasieran kokatzen baita gehienetan egungo estandarrean.
|
|
|
Ez dut horrelako adibiderik, hots, birformulatzailearen beregaintasun diskurtsiboa erakusten duen adibiderik? aurkitu gaur egungo
|
euskara
estandarrean (EUDIMA corpusean, behintzat) hau da eta hots birformulatzaileen kasuan.
|
|
|
laurak kokatzen dira birformulazioaren hasieran. Baina birformulazio partzialetan, aldiz, ez dago erabateko baliokidetasunik alegiareneta beste hiru birformulatzaile esplikatiboen artean, alegia baita egungo
|
euskara
estandarrean halako mugikortasuna duen partikula nagusi bakarra.
|
|
2015
|
|
|
Ipar Euskal Herriko egungo euskara transkribatzen denean, ekialdeko euskarak berak izan ditzakeen ñabardura bereziez landa, frantsesaren eragina ere aintzat hartu behar da,
|
euskara
estandarretik urruntzen diren ahoskerak entzuten ditu dialektologian dabilenak, horrelako eremuan lan egiten du eta bokalen eta kontsonanteen ñabardurak islatu behar ditu... Datu biltzea eta transkribatzea ez dira atzo goizeko fenomenoak Euskal Herrian, tradizio sendoa dute bi jardun hauek; hona euskal geografian gaindi ahozko datu bilduma eskerga bildu duten lau egitasmo:
|
|
2017
|
|
|
o determinatzaile atxikia mendebaldeko hizkerei dagokie eta balio deiktiko anaforikoak ditu.
|
Euskara
estandarrera hedatu bide da izenordainekin batera, bakar bakarrik balio deiktikoari eutsita. Azpimarratu beharrekoa da o eta au, eu/ ori esparru berean kokatu liratekeela, dela determinatzaile mugatzaile atxikien artean, dela determinatzaile erakusle atxikien artean.
|
|
|
izatez, ez dute behar bezala adierazten euskararen errealitatea, ez sinkronia mailan, ez diakronia mailan. Gehiago izango lirateke
|
euskara
estandar batetik abiatuta egindako abstrakzio bat, nagusien hizkuntz jabekuntzarako balio dezakeena, eta hizkuntzaren berri abstraktua emateko balio dezakeena. Hiztunaren hizkuntz konpetentzian gertatzen dena ez bide da tankera honetako aldaketa, eta zer esanik ez, are gutxiagoa arau estandarrarekiko urradurak aipagai hartzen ditugun kasuetan.
|
|
|
Azkaratek eta Altunak agerian jarri dute XII XIII.mendeetan kin soziatiboa mugatzailerik gabe egiten zela, eta zer esanik ez hori oso esangarria da egungo izen flexioa ulertzeko unean: pentsatzekoa da garai hartan ez zeudela egun ereduzkotzat jotzen diren morfologia paradigmak, baina egungo eredu hauek (1) bizi bizi dabiltza egungo
|
euskara
estandarrean behintzat:
|
|
|
Bereziki erreparatu diogu mendebaldeko hizkeren artean Gorozikako hizkera zaharrari. Izan ere, erdialdeko euskalkietatik eta
|
euskara
estandarretik alde batera gelditu diren hizkerek datu osagarriak baina argigarriak ematen dituzte, konparazio metodologia bat behar bezain zorrotz erabiliz gero.
|
|
|
Azpimarratzekoa da bestetik
|
euskara
estandarrean egiten den izena erakusle atxikigabea segida (gizon hau) ez dagoela Gorozikako hizkera zaharrean, eta horren ordez, erakusle atxikigabea izena determinatzaile mugatzaile atxikia segida dagoela (hau gizoneu), edo bestela izena determinatzaile atxikia (gizoneu). Bi aukera hauek, egungo euskararen diasistema orokorrean bizi dira, bakoitza bere euskalki aldaeran.
|
|
2018
|
|
|
Arestik bi bertsioen osagaiak hartzen ditu eta testu berri bat sortzen du, baina bigarrenaren ildokoa da bere testuaren sakoneko gaia. Kantua osatzen duenerako egileak urteak daramatza
|
euskara
estandarrean idazten, baina testu hau bizkaiera oso lokal batean idatzia da. Modu horretan egileak forgerie gisako bat osatzen du, egiazki herrikoia izango zatekeen kantuaren bertsio bat oinarri izan balu bezala idatziz.
|
|
2019
|
|
|
Bada pelikula ikusi duzuenok jakingo duzue badela, alde batetik, demonioa, diputazioko funtzionario bat ere bai, eta pentsatu genuen pertsonaia horiei guztiei euskara bera ematea. Probak egin genituen eta, gure erabakia izan zen, infernua eta diputazioa instituzio gisa hartuta, horiei behintzat batua ematea,
|
euskara
estandarra ematea. Haien testuek ere berez hizkera jasoagoa, erregistro formalagoa zuten herritarrenek baino, eta bueno, batuak lagun zezakeen hori azpimarratzen.
|
|
|
Gipuzkoako Foru Aldundiak ere, 2001 urtetik behinik behin, Galdoa forma darabil errepideen izenetan. Itxura denez, errepide izenen kasuan, aldundiak Euskaltzaindiak
|
euskara
estandarrerako proposatzen dituen formen alde egiten du. Oraintsu (2019ko irailean), aldundiak Galdoarako bidea adierazten duen bide seinalea jarri du:
|
|
|
Norekin? " Zuberoan gertatzen diren Hegoaldeko euskaldunekin hitz egitean, adibidez... eta behin baino gehiagotan gertatu da hauek ez zirela ohartuta ere Zuberoan euskalki berezia dugula, uste zutelarik nire
|
euskara
estandar hori bera mintzatzen genuela hemen!... Zuberotarrez soilik mintzo zirenekin topatzen zirelarik, euren harridura ez zen gutxikoa..".
|
|
2020
|
|
|
PEREZ, Elixabete & AZKARATE, Miren (2020). "
|
Euskara
estandarrak bernakularizazio aldian", in Iñaki Camino, Xabier Artiagoitia, Irantzu Epelde & Koldo Ulibarri (arg.), Eibartik Zuberoara euskalkietan barrena. Koldo Zuazori gorazarre.
|
|
|
Galdetegian hiztunei galdetu zaie nola esango luketen euskaraz comer sano no es caro bi egoeratan, Alegian lagunartean (hizkera maila arduragabea) eta balizko ETB1eko dokumentalean (hizkera maila zaindua). Lagunartean baleude, ez [t] a ahoskatuko omen lukete, eta ETB1eko dokumentalean, berriz, ez [d] a.18 Euren esanetan,
|
euskara
estandarreko araua txistukari ondorengo herskaria ahostun ahoskatzea omen da. AO hiztunak, galdetu zaionean ETB1eko dokumentalean nola esango lukeen esaldia, lehendabiziko aldian ez [t] a ahoskatu du, baina berehala zuzendu du, nabarmenduz [t] herskari ahoskabea" atera" zaiola, baina badakiela euskara batuan ez [d] a ahoskatu litzatekeela, ahostuna, alegia.
|
|
|
Euskara, oro har, eremu jakin batzuetan baino ez da erabili; adibidez, etxeko erabilerara mugatua izan da askotan. Hizkera maila jasoago edo formalagoetarako estilorik ere ez da garatu denbora tarte luzean, beste hizkuntza batzuek (gaztelaniak eta frantsesak azkenaldian) bete baitituzte
|
euskararen barnean
estandarrari legozkiokeen esparruak (Oñederra eta beste 2015: 507).
|
|
|
Ordena neutroan, gurasoek haurrei egia esan behar diete da informazioa emateko, zerbait esateko modu neutroa
|
euskara
estandarrean. Egia da ñabardura asko egin behar direla ahoz ari garen, idatziz jardunda ere zer testu mota den...
|
|
2023
|
|
|
Sarrera hasieran lema dago. Arruntean,
|
euskara
estandarrean idatzi dut, letra lodiz eta ondoan (parentesi artean eta letra mehe etzanez) ahozko forma eman dut. Alabaina, aldian behin, alderantziz jokatu dut, forma arautua ezezaguna zaidalako, informatzailearengandik jasotakoarekin erkatuz gero alde handi samarra dagoelako edota hizkuntza ezaugarriren bati garrantzia eman nahi izan diodalako.
|
|
|
Segidan, adiera argitzen duen definizioa dago; hitzen kasuan, gehienetan, Euskaltzaindiaren Hiztegian leitu daitekeen bera da, eta, horrelakorik ez badago, informatzailearen azalpena jarri dut (komatxo artean). Definizioaren ostean, biltzeko aukera izan badut, berriemaileak jarritako adibidea edo emandako azalpena egon daiteke, letra etzanez idatzita eta hura
|
euskara
estandarrera ekarri gabe. Maria Karmenek gurasoei entzundako hitza, esapidea edo dena delakoa denean, datu hori laburdura bitartez eta parentesi artean adierazi dut (DEI:
|