|
2005
|
|
|
Lehentaldeadela ta, hitzmarkatuenarteanmaileguaskobadituguere (zaharrakzeinberriak), maileguguztiakezdiramarkatuak.Hitz mailegatu askoazentueraorokorrari egokituzaizkio.Hainzuzen, maileguakazentuatzekoosoegokitzapen arauzehatzakaurkituohiditugutokiantokikohizkeretan.Kasu aipagarribezala, Bizkaikoiparraldekohizkeretan eroatzizkidun maileguakbimodudesberdinetanegokitzendira, esannahia' egileaedoontzia, lekuaden.Beraz, frutérue fruta ontziamarkatuaetafruterué' markatugabea (etaazentugabea, cf.fruteruedá) 2 desberditzendira azentuerarenbidez, nahizetaerdarazbihitzhauekguztizhomonimoakizan (hurrengohizkerahauetanbehintzategitendaazentuzko bereizkuntzahau: Gatika, Gernika, Lekeitio, Ondarroa, Markina, Mallabia). Edozeinkasutan, azentuera markatua
|
daukaten
hitz batzuk oso mailegu zaharrak dira. Adibidez, markatuenarteanhurrengoakaurkituohidiramendebaldekohizkeretan: denpora (< lat.tempora), domeka (< lat.dominica), kipula (< lat. caepulla), puxikauessic (< lat.a), alkondaraal qandura (< gazt.zah.
|
|
|
Hauguztiaukontuanhartuz, hurrengohipotesia plazaratudezakegu: mendebaldeko erdialdeko azentu sistemetan azentuera markatua
|
daukaten
hitzguztiakmaileguakedokonposatu/ eratorriakdira (edoizandira). Argi dagohipotesihoneklaguntza garrantzitsua emandiezagukeela hitz jakin batenetimologíaerabakitzekoorduan.Ikustenbaduguetimologíaezezagunekohitzbatekazentueramarkatuaduela, horrekzerbaitesatendigubereetimologiaz; hots, maileguaedomorfemaaniztunadela.Adibidebatzukemateko, leku hitzarenazentueramarkatuaketimologíabereziaduelaerakus... Eraberean, aizkoraasceola tik hitzadatorrelaproposatuda.Azentuzko gertakariakbatdatozhipostesihonekin, Bizkaikolekuaskotanhitzhonekazentueramarkatuabaitu.
|
|
|
Azentuerabereizgarriamendebaldeanbainoaskoz berriagoa da hemen. Zubereraz hitz batek azentuera markatua (oxitonoa)
|
badauka
, arrazoiaizandaitekebukaeranbokalbatgaldudela, ·gizoná (g) ek> gizonék,, fa/ habáa eta> alhabá kasu aipatuetan bezala (edo ta mendían > mendín berriagoan). Modu honetan hitzbatoxitonoa badazubereraz, kontraziobatpairatuduelasusmatudezakegu.Bainahonekmaileguzaharrakedo konposatu zahar fosilduak aurkitzeko ez digu laguntzen. Mendebaldeko azentua, aldiz, lagungarriagoa izan daiteke etimologia lanetan.
|
|
|
Iurretako euskal lore jokoetan, 1891an, aurkeztua izan zen kantu bat, titulutzat Euskaldunen loriak
|
zeukana
. Hamahiru bertsu, bakoitzak hamahiru silabako (7+ 6) lau neurtitz, itxuraz beraz Iparraldetik etorria, airea Adio Euskal Herria edo Gernikako arbola, hona zein diren kantu horren ezaugarriak.
|
|
|
Hiru urteren buruan, Donibane Lohizuneko euskal bestetako sortu zuten kantu zeingehiagokara, Dibarrart, Baigorriko elizako xantreak, igorri zuen kantu bat Eskuara, Eskualdunak eta heien loriak deitua. Kantuak hamabi bertso
|
zeuzkan
, bakoitza hamahiru silabako (7+ 6) lau neurtitzekoa, airea Adio Eskual Herria eta lehen neurtitzak hauxe zerasan:
|
|
|
Gaia herbera edo bederen idurikoa, lehen neurtitza adibidez, hitz baten aldaera bakarrik
|
dauka
guziz 1 zahar eta bi kantuak konparatuz ez da dudarik Dibarrart izan zela Iurretako kantuaren egilea eta, aldaketa zenbait eginik, aurkeztu zuela kantu bera Donibane Lohizunen 1894an.
|
|
|
Aldaketatxo bat edo bertze gora behera bigarren eta laugarren neurtitzetan, bertze biak berdinak direlarik, Dibarrart ek aldarrikatzen ditu garai hartako ideiak, hartuz euskarak
|
dauzkan
kalitateak jakintsun handienen arabera: ederra, garbia, lehena.
|
|
|
Hobeki ezagutarazteko zein diren kalitate horiek eta zer balio handia
|
daukaten
, neurtitzen azken hitzetan agertzen dira indar berezi bat har dezaten: ederrena superlatiboan lehenik, aditza nahasi ez dena gero eta azkenik hizkuntzaren iraupena, zahartasuna munduko lehena azken neurtitzaren azken hemistikioak daukalarik bertzeek ez duten balioa.
|
|
|
Hobeki ezagutarazteko zein diren kalitate horiek eta zer balio handia daukaten, neurtitzen azken hitzetan agertzen dira indar berezi bat har dezaten: ederrena superlatiboan lehenik, aditza nahasi ez dena gero eta azkenik hizkuntzaren iraupena, zahartasuna munduko lehena azken neurtitzaren azken hemistikioak
|
daukalarik
bertzeek ez duten balioa.
|
|
|
Orduan sortzen da errepublikaren kontrako literatura bat, kantuetan bereziki, Adema olerkaria buru delarik. Haren kantuek 70eko hamarkadan sekulako arrakasta
|
daukate
.
|
|
|
Labur bilduz bertso honetan
|
daukagu
«euskaldun fededun» aren itxura.
|
|
|
Eguo hartan kantatua izan zen Gratien Adema Zalduby k eginikako olerkia. Titulutzat
|
zeukan
Eskualdunen sort herriko kantua, chant patriotique basque compasé a loccasion des fétes intemationales
|
|
|
Azpeitian, 1893an, Adema Zalduby k aurkezten du Gauden Eskualdun deritzan kantua eta azpi titulua
|
dauka
: Laphurtar kantu berriak, Gipuzkoar eta Bizkaitarrek Gernikako Arbolarenak dituzten gisa berekoak.
|
|
|
Lehentasuna balinbadaukate edertasunean, lehentasuna
|
daukate
zahartasunean, azken neurtitzeko zenbakiak adierazten duen bezala: Bi mila urthe... eta gehiago ere:
|
|
|
Aditzak erakustera emaiten du zer den Zalduby ren asmoa,
|
daukan
guti
|
|
|
lraganean ikusten du zazpien batasuna, lehen egina zena, orain hautsia. Lehengoaren mina, iraganaren mina azaltzen du azken bi neurtitzetan, bere baitan
|
daukan
bihotz mina eta auhenka deitoratzen du bereizte hori, auhenka ere askatasun galdua. Zorigaitza adierazten du bereziki ondikotz hitzarekin.
|
|
|
Bi neurtitz horiek aurkitzen dira bertze kantu batean aldaketa xume batekin ongi pilotan ikhas pilota ren ordez eta arrakasta handia ukan du eta
|
dauka
oraino. Kantu horretan aipatzen dira kantu xaharrak kontserbatu behar direnak, sorterri ederra ezin ahantzia eta aldaketa batekin Donibaneko itsaso bazterra.
|
|
|
Espainiako gobernuak oraintsu erabaki du Espainiako Hiztegi biografikoaren proiektua burutzea. Gurean, berriz, ez dago horrelakorik, proiektua aspalditik ondo zehazturik
|
eduki arren
, eta horrela aurkeztu dut han eta hemen, baina arrakasta barik.
|
|
|
Eremu urria bai, baina diskurritzeko aukera zabalagoa agian. Nire esperientzian, ez zait berdin euskaraz edo gazte laniaz edo ingelesez idatzi. lrakurle gutxi
|
eduki arren
, jarraituko dut euskaraz lantzen historia, itzultzaileen lanak, errespetu guztiz, sarritan gogorregiak eta ulergaitzak egiten zaizkit eta. Euskaraz idazteak bai ematen du plus berezia eta euskarazko historiografia lantzeko ahalegina hurrengo 20 urteetan erron ka handia izan luke, bestelako hizkuntzak baztertu gabe, ariketa hori premiazkoa duelako edozein ikertzailek, erregistro desberdinak erabiltzeak aberastu egiten duelako geure diskurritzeko ahalegina.
|
|
|
Unean uneko hizkuntza aldaketasinkronikoeninguruneei erreparatuz egindirenhizkuntza azterketekerakutsidutenez, arestikokontzeptuetabizikizun horiek guztiek, oharkabean baizik ez badaereberebizikogarrantzia dutehiztunarentzat.Ezdezagunahantz hizkuntzalaritzagizartezientziadela etagizakiafuntsezkopartaidedelaeskuartean
|
daukagun
irazki honetan guztian.
|
|
|
Zernahialdaketa prozesutan barreneraturikdaudenhizkuntza aldaeren antolaketa etajokabideaulertzeko etaegokiinterpretatzekonahitaezkoa da ordura arteanaldaerahoriek adizkiak, eleak, izenondoak, hotsak, fonemak, perpausaren barreneko osagaien hurrenkera, interjekzioak...
|
eduki
duten itxura, egitura, funtzioa etabaliosinbolikoa hein batez bederen ezagutzea; baitageografian zeinlekutan erabiltzen ziren etanon ez, zeiningurunetan, norenaitzinean etazertarakojakinarengaineanegoteaere.Dialektologiakez duazteitzenaldaerabatenexistentziaedoinexistentziasoilik; horigezurrada. Halaegindenetan, dialektologia txarraegindenseinale; hobenaezdajakintzagaiarena, aztertzaile axolakabearena baizik.
|
|
|
1984 urtean euskararen azentueraren gaineko azterketek itzelezko bultzada hartu zuten; orduan ere, euskara batuak azentua
|
eduki
zezakeela hasi ginen entzuten. Ilunpeko argi izpi hari ia bakardade osoan eutsi behar izan dio Txillardegik urte luzeetan barrena.
|
|
|
Batzuen artean(+ 2,) ospetsu bilakatu da eta xehetasunak xehetasun onarpen osoa bildu duela esan dezakegu. Jakina, onarpen hori ez da gertatu autoritatea
|
daukatenen artean
eta arlo honetan zain segitzen dugu.
|
|
|
Bokalez amaituko silaba biko izenkien mugagabeetan, azentua txertatzeko aukera bi
|
dauzkagu
(ó o/ o ó). Ondoko taulan jaso ditugun emaitzak ikus daitezke:
|
|
|
Taulan ikusten den moduan, euskaldun berri eta zaharren artean desberdintasun nabarmena topatzen dugu; euskaldun berrien artean (ó o) eredua askoz ere gehiagotan nahiago izan da euskaldun zaharren artean baino. Azken hauen artean, bizkaitarrek (o ó) eredua nahiago izan dute; gipuzkoarrek, ostera, ez
|
daukate
joera nabarmenik. Ondoko grafikan emaitzak erka daitezke:
|
|
|
Ikusten denez, arazo nagusia silaba bikoetan
|
daukagu
honelakoetan hiru aukera agertzen zaizkigu. Ondoko taulan aukera bakoitzaren hedadura ikus
|
|
|
Arau hau Bizkaiko hiru informantek
|
daukate
(informanteak Gernika, Muxika eta Bermeokoak dira) hauen kasuan jatorrizko azentueraren arau ber berak aplikatu dituztela esan dezakegu.
|
|
|
Aditz partizipioa silaba bakarrekoa denean aukera bi
|
dauzkagu
; bata, azentua partizipioan bertan txertatzea, eta bestea azentua laguntzailean txer tatzea:
|
|
|
Ondorioetan aipagarrienetariko bat dugu hitz markaturik ez egotea (hala ere, hitz luzeetan badirudi atzizki batzuek azentua erakarri egiten dutela: igogáilua, izugárria, e.a.; hau hurrengo baterako azterketa izan daiteke), behin arau bat
|
edukiz gero
berori beti aplikatzen da salbuespen barik. Hiztunen artean egin ditugun moten araberako taldeetan, gipuzkoar eta bizkaitarren artean ez dago desberdintasun handirik; haatik, euskaldun berri, euskaldun zahar banaketaren arabera arau batzuen arteko desberdintasun nabarmena agertu zaigu.
|
|
|
Funtsean gazteleraren azentueraren araua da (Harris 1991) nagusitzen dena silaba bikoetan, dela izenki mugagabeetan, dela aditz partizipioetan. Partizipioen arau horiek eragina
|
daukate
aditz jokatuetan (beharbada euskara idatziaren menpekotasunak eraginda) eredu nagusi bi sortzen direla. Silaba bikoetan gertatzen den desberdintasun nabarmen hori kuantifikatuz gero, ondoko taula eta grafika osa ditzakegu:
|
|
|
Artetik errateko, Aintzinaren sortzailea lehenagotik harremanetan zen Charles Brun horrekin, kooperatibismoaren aitatzat
|
baitzeukan
jadanik gure irakasle zenak, haren ikasle ginelarik guhaur Uztaritzen.
|
|
|
Korsikako hiriburua zen Ajaccion jaio zen 1775.eko martxoaren 21ean Lucien Bonaparte Ramolino, gure Printzearen aita, Alexandrine Bleschampekin ezkondua. Semeak bezala, Printze titulua
|
zeukan
aitak, Caninokoa, Pio VII.ak emana. Ez zen Napoleon anaiarekin ondo konpontzen eta Estatu Batuetako bidea hartu zuen Civita Vecchia portuan 1810ean; baina ingelesek atxilotu zuten eta Maltara eraman eta handik Ingalaterrako Plymouthera.
|
|
|
Grammatica genovese italiana. 1860 Argitaragabeko gramatika honen eskuizkribua Bizkaiko Diputazioak
|
daukan
Bonaparteren ondarean gordetzen da. Beraz, badirudi Bonapartek ezagutzen zuela une berean Genovako dialektoaren ahoskeraz aipatu lana prestatu eta argitaratu zuenean.
|
|
|
Bestalde, 1832ko urriaren 4an, Florentzian ezkondu zen Maria Anna Cecchirekin; emaztearekin gaizki konpontzeaz gain, 1848an Italiatik Frantziara joan zenean, eta 1850ean Ingalaterrara, urruntze honek bien arteko banaketa gertarazi zuen betiko. Dena den, Cecchi andreak ez zituen Bonaparte familiarekiko harremanak eten; Ajaccion horiek
|
zeukaten
etxean bizi izan zen 1891ko martxoaren 16an hil arte. Tarbesen jaiotako Clémence Richard Grandmontagne euskaldunarekin ezkondu zen bigarrenez Louis Lucien Bonaparte, lehen emaztea hil ondoren.
|
|
|
Giza barnean ezinegona sortzen du lotan baina bizirik dagoen harrak, eta hori gertatu zitzaion Bonaparteri. II. Inperioa 1852an sortu eta eratu arte, Londresetik Parisa eta Paristik Londresa hainbat ostera egin behar izan zituen
|
zeukan
karguaren arabera. Politikatik aparte bazeraman buruan beste ardura bat:
|
|
|
Eta dialektologo gisa, hau guztia biltzea interesatzen zitzaion. Aspalditik harremanak
|
zeuzkan
dialektoetan mintzatzen ziren jaun jakitunekin, idazten ere saiatzen zirenekin, bestalde. Baina dialektoen konparaketak egiteko, testu berdinak dialektoetara itzuliak behar zituen eskuartean, eta agindu gabeko testu batzuk jasoak izan arren, Bibliako lau liburu nahi zituen itzularazi:
|
|
|
San Matearen Ebanjelioa, Salomonen Canticorum cantica, Ruthen eta Jonasen liburuak. Lehenago Italian egon zen garaian, 1848 urtera arte, itzulpen batzuk aginduak
|
zeuzkan
, beste batzuk gutunen bidez eskatuak, eta eginda zeudenak jasotzera etorri zen. Baina hutsuneak zeudenez bildutakoen artean, itzulpenak eskatzera etorri zen 1854an.
|
|
|
Astiaren faltaz? Behar zuen beste informazio lehendik
|
zeukalako
–Agian.
|
|
|
Azken finean, dialektologoa izan zen Bonaparte eta Dialektologiaren aita. Fonología dela eta, belarri onekoa zela diosku José Vilallongak, eta hortik zetorren hiztunen mintzaira entzuteko
|
zeukan
gogo bizia.
|
|
|
Parabola de Seminatore argitaratu zuenerako, urtebete lehenago egina
|
zeukan
1856an lehen bisita Euskal Herrira, eta bidaian zebilela argitaratu zituen Donostian eta Baionan bi euskal liburu: Noticia de las obras vascongadas que han salido a luz después de las que cuenta el P. Larramendi, eta Vocabulaire de mots basques bas navarrais, traduites en langue franraise.
|
|
|
Noticia de las obras vascongadas que han salido a luz después de las que cuenta el P. Larramendi, eta Vocabulaire de mots basques bas navarrais, traduites en langue franraise. Sallaberriren azken lan honek adierazten digu lexikografiaz arduratuta zebilela oraindik gure Printzea, eta Juan Mateo Zabalarenak bibliografía
|
zeukala
ikerketetarako oinarria. Eskuratu berria zuen ordurako Catalogo dei libri Sardi azken erreferentzia 1850 urtekoa dakarrena.
|
|
|
#Aldehido talde bat
|
dauka
, zetona talde bat dauka
|
|
|
#Aldehido talde bat dauka, zetona talde bat
|
dauka
|
|
|
#Ez du lotura bikoitzik, 6 H atomo
|
dauka
|
|
|
#6 H atomo
|
dauka
, ez du lotura bikoitzik
|
|
|
Lokailu izenpean jaso diren beste batzuek, ordea, lokailu delako testu mailako funtzio hori baizik ez dute gaur egun, jatorrizko funtzioa erraz susma daitekeen arreo: behintzat, adibidez, behin eta tzat prolatiboaz osaturik egon arreo, gaur egun bederen nekez erabil daiteke izenki predikatu gisa, prolatiboa eskatzen duen aditz batekin (jo, hartu,
|
eduki
...), behin hori ez baita tzat hartu ohi duten izen edo izenondoen kategoriakoa.
|
|
|
#Aldehído talde bat
|
dauka
, halaber, zetona talde bat dauka
|
|
|
#Aldehído talde bat dauka, halaber, zetona talde bat
|
dauka
|
|
|
beste batzuek aldiz, bizirik diraute Ez du lotura bikoitzik: izan ere, 6 H atomo
|
dauka
Apurtu egin da: izan ere, tenperatura altuegia zen
|
|
|
6H atomo
|
dauka
: beraz, ez du lotura bikoitzik
|
|
|
#Ez du lotura bikoitzik: zeren 6 H atomo
|
dauka
|
|
|
#Zetona talde bat aurkitu diogu: halaber, alkohol talde bat
|
dauka
muturreko karbonoan
|
|
|
Atzeraturik gabiltza gure idazle kazetari zaharren ezagutzan. Gaitz erdi jakingura ernatuxe bada azken urteetan, zeren, oraindik ere, batean euskal kazetaritza zaharrak ez
|
daukala
ia ezer erakustekorik, bestean tradizio urria dugula... eta zer ez dugu aditzen. Ezagutzen ez dituztenek Hiriart Urruti, J. Etxepare, B. Adéma, dAbbadie, J. Saint Pierre, Zerbitzari, Otsobi, Kirikiño, Lizardi, Larreko, Manezaundi, Lafitte etab. hobe lukete tradizio horretako zerbait irakurri, adibidez Klasikoak (Euskal Editoreen Elkartea) bildumako
|
|
|
Jean Hiriart Urruti apaiz eta kalonje hazpandarra() euskal kazetaritzaren aita
|
daukagu
, orok nik uste. Ni kazeta egilea naiz idazten zuen beti.
|
|
|
Hiriart Urrutik erlijio katolikoa eta euskara elkarri hertsiki lotzen zituen. Euskaldun zaharren hatz beretan ibiltzea (tradizioa) edo euskaldunak fededun egotea nahi zuen; areago, euskalduntasuna eta bereziki euskara erlijioaren habe tzat
|
zeuzkan
. Araberakoa zen etsaitzat zituen framazon eta sozialisten jokabidea, zaku berean ezartzen zituena frantses hizkuntza eta frantsestasuna le progres delakoarekin batean; eta euskara, eta orobat bretoiera, atzerakuntzarekin.
|
|
|
Oneko aldea
|
zeukala
zioen eta etsaiek txarrekoa, noski; beti egiaren izene an mintzo, politikako gauzetan ere. Hori garai hartako xuriei buruz baliagarri zitzaiokeen, baina diskurtso erretorikoaren oinarrian ez dago egia, egiantzeko tasuna baizik, ez baita gauza bera.
|
|
|
1984: 231). 63XABIER ALTZIBARzio
|
zeukan
, beti politika nardagarria aipatu beharra ez zuen gogoko; nahia go zuen beste gai batzuez ari edo istorioak konta. Baina hauteskundeak usu baitziren (deputatu, senatore, kontseilari jeneral, herrietako kontseilu), erlijio aren aldeko hautagaiak bultzatu behar.
|
|
|
Euskara errotik baitzekien eta orobat euskaraz pentsatzen, gure hizkun tzak bere baitarik
|
daukan
indarra (E 352) baliatuz aski zuen euskal hitzekin edo hark berak atzizki bidez sortuekin eta euskallokuzio edo adierazpidee kin. Ez zen egungo kazetari eta idazle anitz bezain maileguzale ez hitz berezi edo teknikozale.
|
|
|
Arestian ikusi ditu gun elkar, oro, nehor, edo ministro, deputatu eta senadore tzarrek eginiko lege, edo trufa harentzat orobat dena edo fraide serora apaizak fuera eta ken, eskolak hets, edo ministro ohoinek eliza katolikoaren ondasunak ebats. lragarkietako esloganetan ere baliatzen ditu, edo kazetaren zabalkundea bul tzatzeko: Eros eta erosaraz; irakur eta irakurraraz. Igandetako eliza ofizioak eta oro, noiz zoin diren,
|
badauzka
. Heda, heda, heda.
|
|
2019
|
|
|
Euskaltzaindiak, UPV/EHUrekin elkarlanean, ikerketa lan hau argitaratzea erabaki du, horretarako ezarriak
|
dauzkan
kalitatea bermatzeko prozedurak egoki bete direla bermatu ostean. Halaber, argi gara bedi liburuan egiten diren baieztapenak egilearenak direla esklusiboki.
|
|
|
329). 326 Izan ere, ikasturtetik A. Tovarrek Espainia osoan ematen ziren euskal filologiako eskola bakarrak eman zituen Salamancan, legez filologia erromanikoko espezialitatea zuten unibertsitate guztiek ikasturtetik aurrera horretarako aukera izanagatik (Ramos Ruiz 2007: 218) 327 1948ko maiatzean, halaber, Gorteetako prokuradore kargua hartu eta ekainean F. Franco estatuburuak audientzian hartu zuen, baina uztailean Buenos Airesko Unibertsitatera alde egin zuen 1949ko abendura arte,
|
zeukan
ezinegonaren adierazgarri. A. Tovarrek, falangismoari uko egin gabe, gerraondoan euskararekiko estimua agertu zuen, are euskara literario baten beharra ikusteraino ere (Tovar 1950; Alvaro Ocáriz 2012:
|
|
|
50 urtetik gorako adin tartea
|
eduki arren
. F. Krutwigek aitortu egin zuen euskaltzainburu zaharraren eragina.
|
|
|
Ez othe deraue Vatikanuk debekatzen gure herriko etsaie [i] ’ iura naturalearen kontra ari izaitea, bertze thokietako gaizkilei bezala? Herriko etsairik handienak monjattoetan eta praideen eskoletan
|
eduki
ukhan ditugu, Elizaren altzoan. Ezta egokera berria, aspaldi danik dathorrku, euskara zaindu beharrean zer egin dute?
|
|
|
Ezta naikhoa euskaraz ikasteko kathedrak
|
eduki
, euskara ikas obiektu bat bailizen, ezta hori naikhoa, euskaraz irakatsi beharr da, euskara irakasteko bidea delarik. Halakotz geuk euskararen duintar [z] una reivindikatzen dugu, beraren eskubideak reklamatzen ditugu, euskaldunok Elizaren gorphutz mystikoan paryak izan eztaitezen, ez eta nehon ere! 804
|
|
|
Baina ez zen
|
eduki
hutsa epaitzen zena, egilearen izenak eta erabilitako hizkuntzak ere pisu handia zuten, noski. Guatemalako J. Zaiteguik 1953az geroztik prest zuen Bidalien egiñak liburua, Itun Berriaren exegesia, R.
|
|
|
Bekoz beko ta bildur gabe euskeraren benetako auzia arakatzen dizu eta Hierarkhia ere bidez ta bear bezala astintzen. Bete betean
|
naukazu
jaun orrekin" euskera ikas objektu barik irakats bide bear dula izan" dionean. Bilbaoko gotzaiak irakurri omen du itzaldia baita aren baranoko apaizek ere.
|
|
|
Ni, Atsularrez gustaturik, pozik asi nintzan bide aratz, baiña orain zalantzaz bete naiz, eta etsi agiñean
|
naukazu
. Ain zuzen ere, aste ontan berton, beste gauza bi iaso zaizkit:
|
|
|
Altuberen La Vida del Euskera irakurten diardut, eta amaitu baiño leen, gure bide oiek egokiak eztirela izango ulertu dut, aintziña Euzkeltzale Bazkunakoenak izan etziran bezala; eta bestetik, Artetxetar Joxe-k, eskutitz baten," basterrak nasten asiko ote garen ortografi berri" oitaz. Gizon au, zentzun aundikotzat
|
daukat
. Bion esanak, bada, barnean zirrara sakon egin didate.
|
|
|
" Don Nazario karlista zen beharbada, baina frankista? Frankista, bisitari gelako hormak Gernika deseginaren airetikako argazkiz blei
|
zeuzkana
–" (Michelena 2011f: 272).
|
|
|
Gerra zibilak, ordea, eten egin zuen Euskera agerkariaren agerpena, eta Akademiak ez zuen lortuko normaltasunez plazaratzea 1956 arte. Tartean, zenbaki bakarra agertu zen, 1953ko urrikoa, baina
|
edukiz
oso mugatuta. Aztertzen ari naizen urteetako akten argitalpena, beraz, ez zen bere garaian egin.
|
|
|
Euskera agerkarian, bi zatitan (1956an eta 1982an) argitaratu ziren. Horregatik, kontuan hartu behar da 1940ko hamarkadako batzarren
|
eduki
eta erabakiak ez zirela publikora zabaldu eta oso eragin mugatua izan zutela korporazioko zirkulu txikitik kanpo. Zenbait euskaltzalerekin
|
|
|
Baionako Musée Basque n apezpikuak 1951ko bukaeran eman behar zuen hitzaldia omen zen, azkenean P. Narbaitzek irakurri zuena, bestearen eritasunagatik. Nire ustez Euskaltzaindiaren sarrera hitzaldirako prestatu behar zuen testutik oso gertu zegoen,
|
edukiaz
den bezainbatean. Nafarroako Erresuma eta foru erregimena politikoki goratu ondoren, interpretazio hau eman zuen gerra zibilaz:
|
|
|
Asko daki, ta lan asko egin du, ta baita egingo ere, burua lengo lepotik ba
|
dauka
. Euskalzain izan naiko duan... orran dago dana.
|
|
|
P. Lafitte euskaltzainaren artxiboan gutun bat gordetzen da, data gabea eta nori zuzenduta dagoen zehazten ez duena. Hala ere,
|
edukiagatik
, EAJPNVko kide bati 1949an bidalitakoa dela ematen du. Oso ongi azaltzen du zein zen P. Lafitteren eta berak lideratzen zuen taldearen jarrera Akademiarekiko:
|
|
|
Bañan, —ez orain orain egiña— or
|
daukagu
argitara zai, lan bat, ain xuxen nik orain dakarkidana zuen artera nere egun onetako" besoetako" bezela. Nikolas Ormaetxea Jaunaren Poema" Euskaldunak".
|
|
|
Errumes eta gabea
|
daukagu
, damuz, Euskaltzaindia, agerkari xume bat argitara arazteko ere. Ez gara, ordean, eskale oraiño, eskatzen ezpaitakigu, edo bederik sosik biltzen ez yakin.
|
|
|
J. Moulier" Oxobi" k ez zuen 1920ko araudiak ezarritako sarrera hitzaldirik egin. 1930 ingurutik urgazle izan arren, Euskaltzaindiaren zeregin akademikoetatik urrun zegoen, hartzaile bakar Baionako elizbarrutiko irakurle arruntak baitzituen.886 P. Lafittek, 1949ko irailean euskaltzain izendatua izan ondoren, Herria astekaria itxuraz eta
|
edukiz
berritu zuenean, J. Moulierrek haren anbizio intelektualari iseka egin zion: " Il ne faut pas se placer devant le miroir du Monde, du Sud Ouest, ou de l’Humanité, ou de l’Académie Basque mais devant le lecteur moyen de la Basse Navarre et du Labourd". 887
|
|
|
1216 Donostiako prentsak batzarraren berri eman zuen, baina
|
edukirik
eta partaiderik gabe. IdeE ren bigarren ekitaldi publikoa biharamunean egin zen Donostian (El Diario Vasco;; La Voz de España,; Calvo Sotelo & al. 1992: 90).
|
|
|
1223 Batzar hau maiatzaren 29an egin zen J. Casaresen inbentarioaren arabera, baina Donostiako prentsak biharamunean egin zela dio,
|
edukirik
eta partaiderik zehaztu gabe (La Voz de España;). Areago, J. Urquijoren zirriborroak apirilaren 29ko eta maiatzaren 30eko datak nahasten ditu akta zirriborro berean (KMK JU).
|
|
|
Hala ere, estandarizazioaren proposamen zehatzetan sakondu gabe, praktika hutsaren bidez, L. Michelenak euskara formaz eta
|
edukiz
altxatu zuen, gizartea gutxienez maila horretaraino noiz helduko zain. Ikerketa zientifikoan ezinbestean gaztelania erabili zuen arren, literaturan nafar kutsuko gipuzkerazko prosa jasoa erabili zuen.
|
|
2021
|
|
|
Azurmendik (2017: 60) zehazten duen bezala, gaurko euskaldun komunitateak zerikusi gutxi
|
dauka
subalternitateari buruzko ikerketa horietan aintzat hartzen diren hainbat komunitaterekin: " Gramsciren subalternoak Mezzogiornoko errentero eta laborari txikerrak ziren, ekonomiko laboralki ustiatuak eta espiritualki ‘herriaren opioaz’ alienatuak eta etsiaraziak.
|
|
|
Teknika honek XIX. mendean prezioen, soldaten, errenten edo bizi mailaren bilakaerari buruzko ikerketak egiteari ekin zioten lehen ekonomialarien jardunean
|
dauka
bere abiapuntua Burguièreren (1991) errepasoaren arabera. Mende berriarekin, ekonomiak zientzia gisa beste maila bat lortu zuelarik, Rocke feller Fundazioaren sustapenarekin ekonomiaren historia egiteko baliatu zen.
|
|
|
11 Bi muga ere jarri dira: ...aindu da, aldizkakotasunik gabe kazetaritzaz aritu beharrean liburuez arituko ginatekeelako. b) Kanpoan utzi dira bertso sorta soil bat eskaintzen zuten testuak, prentsan argitaraturiko bertso jarrien bilketa, egina dagoelako Julen Urkizaren bilduman (1999), gisa horretakoak kazetaritza testutzat har ote daitezkeen zalantzazkoa suertatzen delako, eta, azkenik, testu horien bolumenak, milaka batzuk
|
dauzka
bilduta Urkizak, gainerakoen esangura (joerak, pautak, mugarriak...) diluitzeko arriskua ikusi delako.
|
|
|
Rikardo Arregi kazetaritza saria irabazitakoa. Bertsolaritzari buruz, eta horrek hedabideekin
|
daukan
harremanaz, gogoeta mamitsuak argitaraturikoa. [Zarautz, 2017/VII/26]
|
|
|
Bertsolaritzari buruzko doktorego tesiarekin EHUn hainbat urtez komunikazio alorrean irakasle. Bertsolaritzari buruz, eta horrek hedabideekin
|
daukan
harremanaz, gogoeta mamitsuak argitaraturikoa. [Donostia, 2017/VII/26]
|
|
|
Kazetaritzan doktore, euskarazko kazetaritzari buruzko lanarekin eta MUn komunikazio alorrean irakasle hainbat urtez. Bertsolaritzari buruz, eta horrek hedabideekin
|
daukan
harremanaz, gogoeta mamitsuak argitaraturikoa. [Aretxabaleta, 2017/X/06]
|
|
|
Interpretazio lanetarako hedabideen analisian hedabideen eskaintzak
|
daukan
harrera kontuan hartu behar dela gaineratzen du estatubatuarrak. Hor ere egingo da ahalegina, lehen zikloetan orokortasun batzuk baino askoz gehiago eskaintzeko modurik egongo ez bada ere.
|
|
|
85 Gerora egin izan diren analisietan, zenbaiten ustez kantariagoa da bertsolaria baino (Amuriza, 1981); beste batzuek bertsolariaren eta kantariaren tarteko hibridotzat
|
daukate
(J.M. Lekuona, 1982 eta 1987), eta badago bertsolari txar gisa definitzen duenik ere: " No hay duda alguna de que Iparraguirre era bersolari.
|
|
|
" Disentir acerca de la ilegitima paternidad de Iparraguirre sobre el himno vasco Gernikako Arbola", Gabriel Aresti). Inork ez dio ukatzen, ordea, bertsolaritik ere
|
badaukanik
, eta bertsolaritzaren historiari buruzko lan guztietan jasotzen da Iparragirreren ekarpena. Beraz, ikerketa honetarako haren erreferentziaren bat izan zezaketen testuak aintzat hartu dira. berean, 1845ean, gertatu eta zuberotarrak Lara Iparragirreren iruditik eraiki izana:
|
|
|
Informazio berria eskaintzen lehena La Correspondencia de España izan zen, garai hartan Espainiako egunkaririk indartsuena zena, eta Bigarren Karlistaldiko gerra korrespontsal ezagunenak sinatu zuen, Francisco Peris Mencheta valentziarrak87 Erabat txikituta
|
zeukan
eskuineko zangoa mozteko ebakuntzaren berri eman zuen urtarrilaren 24an:
|
|
|
Nekezabal, Zepai, Txapel, Basarri, Ezeiza, Uztapide, Kortatxo, Iñaki Alkain, Etxeberria Mendillegi.... [...] Monzon, Irazusta, Pikabea, Irujo eta Lasarte hautagaien edo Hernandorena bezalako hizlarien ondoan bertsolariak ikusteak esanahi berezia
|
zeukan
: jeltzaletasun ofizialak bertsolaritzari egundoko garrantzi sinbolikoa ematen zion jada, eta berebiziko herri erakarmena aitortzen zion.
|
|
|
Gipuzkoako itz neurtularien artean badirade mutillak, eskolatu gabekoak izan arren, bularrarekin batean erodiski edo mamatu zuten itzkunza gozoan, eta beren bizimoduari dagokion edozein izkairen gañean ariñ asko ixilduko lituzketekeanak, jakinduriaren gordeleku guziak gañez egiteraño beteak
|
dauzkatela
uste duten orietakoak. (1990:
|
|
|
Jada aipatu izan da Azurmendik (1980) garai hartan bertan bertsolarien aurka elizak
|
zeukan
jarreraren adibide batzuk bilduak dituela43 Bartolome Madariagaren44 sermoia jasota gelditu da, baina merezi du bere tartea Jean Bap43 Bestelako adibideak ere topatzen ahal dira. Adibidez, Juan Ignazio Urretabizkaia Amezketako erretorea() maila oneko bertsolaria zen (Otermin, 2006:
|
|
|
132). Horren irudiak bai berreskuratu dira, eta mahai luze baten bueltan txaloka
|
daukaten
jende mordoxka baten aurrean ikus daitezke kantuan bi bertsolariak. Filma soinuduna da, euskara lehen aldiz ikus entzunezko batean jasotzen duen filma, baina irudiak eta soinua ez datoz bat, eta Irabolaren eta Haltzuetaren irudiak ikusten ditugun bitartean entzuten direnak ez dira haien bertsoak.
|
|
|
Zubimendiren hitzek ere argi uzten dute asmoa bazutela, baina tarte bat hartzea zela falta zitzaiena: " Lendik ba zuan ‘Euskaltzaleak‘ bazkunak egun ori eratzeko asmoa; baina, gaur gertaera onek eragozten ziola; biar beste batek garrantzi geiago
|
zeukala
; urrengoan politika gaia nagusi, eta orrela, batean ta bestean gure bertsolari eguna atzera" (Yakintza, 1935eko apirila, 14 zk., 140 or." Lenengo bertsolari eguna". Zubimendi, Joseba).
|
|
|
" Baina haien artean bada bat berriketari lotuta ezin egon dana. Bihurri samarra berez, barruan
|
daukan
pozari ezin eutsi eta mingainarekin ez ezik, oin, beso, buru eta guztien beharrean aurkitzen da poz hori agertzeko. Mutila nabarmentzen hasi zaigu, lainezaren bultzadaz, harroxko".
|
|
|
Ez dirudi, ordea, bere gaztetasuna zela medio, Poxpolineko final haren aurretik plaza asko egiteko modua izan zuenik. Txapelketara nolatan apuntatu zen azaltzerakoan behintzat, ez du soberako asko
|
zeukanik
adierazten:
|
|
|
Nik garbi
|
daukat
, zer esan nahi duen [Lekuonaren aurreko esaldiaz]. Basarrik bazakiela ederki zertara zihoan, bere korbata eta guzi, dotore jantzita, 21 urteko mutil gaztea, atzetik zebilkion hiritar burges taldetxo haren eredu ereduko ez baitzen kasualidadez azalduko, eta haiek bertsolaritzari eman nahi zioten prestutasun eta goi maila erakusteko ere apropos prestatua zetorren gure Basarri gaztea.
|
|
|
Neska bati jarritakoak ziran eta erretoreari ezin ba gustatu. Txirritagana joan,
|
zeukan
paper mordoak zenbat balio zuan galdetu, Txirritak esan, erretoreak pagatu eta eraman egin zuan, orrekin festa bukatua zala pentsatuaz. Bañan Txirrita berriz ere inprentara joan zan, sail ura ostera inprentatu arazi zuan eta hurrengo igandean an zan berriz ere Irun’en, bertsoak saltzen.
|
|
|
" Bizirik zegoen mitoa zen ez bakarrik bertsozaleentzat baita bertsolarientzat ere. Maisutzat
|
zeukaten
horiek, izugarri gurtzen zuten, eta bera nora joan sekito ikusgarria izaten zuen inguruan beti" (Lasa, 2008: 598).
|