|
2000
|
|
|
Hitz justukoa eta lakonikoa da pertsonaien mintzaira, narrazio Borges zaleei dagokien moduan, baina egileak metafora eta sinboloen erabileraz hedatzen ditu, prosalan horietan mintzaira poetikoari hurbilduz. Horrela egoera horien dimentsioak eta atmosferak sortzen dituelarik, sarritan izialdura, malenkonia edo nostalgia sakonak eragin arren, irakurlearentzat beti hausnarketarako
|
bidea
bilakatzen dira.
|
|
|
deabruarekin itsasoratzen bahaiz, berarekin egin duk bidaia. Gero, Jainkoen kolera sortarazi zuten marinel akeoei bezala, aski izanen da gure lemazainak, dei misteriotsu bati amore emanaz gure untzia zilar
|
bidera
gidatzea, bidaia itzulbiderik ez duen amesgaizto bilakatzeko. Aski kalatxori bat hiltzea, itsasoaren mendekua pairatzeko.
|
|
|
Aski kalatxori bat hiltzea, itsasoaren mendekua pairatzeko. Baina hori ezinbertzea da, zilar
|
bidea
hautatuko baitugu beti, edo kalatxoria hilko, eta hala ere berriz itsasoratuko gara." (24 or.)
|
|
|
Marginalia bikotearen
|
bidetik
." (II, 62 or.) Halere, aurreko bietan gogoeta solteak nagusi ziren moduan, oraingo honetan" tradizio literariotik zein ahozkotik jasotako istorio edo zertzeladei buelta ematea da gehien maite duen ariketa." (63 or.)
|
|
|
Poetaren bilakabidean garai hartako gustuak hor irauten dute, gustuko zituen idazleak ditu orain ere alboan, Pessoa, Kafka, Borges, metafisiko inglesak... Halere," sentsibilitate berri bat erne zaio hauen ondoan, militantziaren eta literaturaren
|
bideak
elkarganatu egin zaizkio. Ekintzetan ezik, literaturan ere eman nahi du zapalketaren aurkako erantzuna, nahiz eta literaturgilearen konpromezuari halako urruntasun ironiko batez begiratzen dion".
|
|
|
Antologia de la Poesía Vasca/ Euskal Poesiaren Antologia (Visor, Madrid, 1993, 24 or.) Iñaki Aldekoak" La poesia militante" izenburu pean biltzen ditu Koldo Izagirre eta Joseba Sarrionandia. Jakina, Joseba Sarrionandiaren bigarren liburua da sailkapen honetarako
|
bidea
ematen diona. Liburu honetan egileak autozentsura egin duela dio" Literatura eta iraultza" poeman ikus daitekeenez, eta Lauaxeta omendu eta gero, Aresti egiten duela etorkizuneko euskal olerkiaren buruzagi.
|
|
|
" Mundu ederrak eraikitzen laguntzekoa da hizkera hori (sirenak, marinel zaharra, geltoki desertuak, printzesak, e.a.) bai, egunekotik nahikoa urrun dagoen heinean." (9 or.) Iñigo Kaminok ere(" Joseba Sarrionandia. Narrazioak", Argia, I, 4 or)
|
bide
beretik jotzen du: " Josebak bere ipuinetan aldi iraganetara labaintzeko joera dauka,() Baditu lehen aldian kokatutako ipuin horietan giro zahar preziosistak, mundu geldo fantastikoa (aspaldiko ipuinetako marfilezko objektuak, neska ederrak, petrikilo misteriotsuak, agure jakintsuak...)".
|
|
|
Bizitzari buruzko gogoetak eskaintzen dituenez, heriotzari nola aurre egin ere azaltzen ari da. Izan ere, askotan aipatu izan den bezala, bizitzea hiltzen joatea baino ez denez, heriotzerantz doan bidaia horretan, antza denez, bizitzea dugu heriotzari aurre egiteko
|
bide
bakarra. Ondorioz, heriotz horrek gure bizitzan duen pisua adierazteko etengabeak dira leit-motiv hau gogora ekarriko diguten elementuak:
|
|
|
Eleberriak irakurtzeko orduan ohituta gauden patroiarekin hautsi egiten du beste bat sortuz, baina berri honetan galtzeko arrisku handia dago. Irakurlea gogoz hasten da jostorratza eta haria jarraituz, baina hainbeste bira eta jira eman ondoren
|
bidea
galdu, interesa erori eta istorioa bera eleberriaren pisu guztia sustengatzeko arazoekin aurkitzen da. (Fernandez, Jose Jabier:
|
|
|
Istorio honen berri emateko idazleak hirugarren pertsonan mintzatzen den narraziotik at dagoen narratzaile orojakilea darabil, narratzaile estradiegetikoa. Modu honetara, fokalizazioaren
|
bidez
, bi maitaleen ikuspegitik eskaini dakiguke narrazioa. Fokoaren mugimenduaren bidez, narratzaileak bereziki bi pertsonaiengana gerturatuko gaitu, bi maitaleengana.
|
|
|
udarako argitasuna maitaleen alaitasunarekin bat dator. Hortaz, gertaerak udazkenerantz gerturatzen diren heinean, irakurleoi liburuaren amaiera aurreikusteko
|
bidea
iradokitzen zaigu. Izan ere, irakurleon igurikimenak betetzen baitira.
|
|
|
Oroitzapenen bitartez, lehen mailako narrazioaren denboratik ihes egin eta honen aurreko denbora batera salto egiten du (kanpo analepsiak, beraz). Espazioan ere, errealismoaren
|
bidea
hautatu du, gertaerak Euskal Herrian kokatuz: Donostia, Durango, Getaria, iparraldea...
|
|
|
Maitasunezko bi eleberri hauetan ikusi ahal izan dugun modura, iragan zoriontsuari begiratzen diote pertsonaiek ilusio txikien bila. Baina, azkenean harremana aurrera eramateko ahaleginak hutsalak izango dira, eta bakoitzak bere
|
bideari
ekingo dio.
|
|
|
Gorrindoren lehen eleberrian, emakume sentitzen den gizon baten istorioa kontatzen zaigu. Honela, honek dituen lotsak gainditzeko igaro beharreko
|
bidea
azaltzen digu. Horretarako, putetxeen giroa, Bilboko gau giroa, ETAko kide batekin duen harremana... aurkeztuko dizkigu.
|
|
|
Esan bezala, horretarako hirugarren pertsonako narratzaile estradiegetikoa darabil. Honek fokalizazioaren
|
bidez
hiru pertsonaia ezberdin hauen sentimendu eta egoeren berri emango digu. " Autorearen komentarioei esker haien ekintzak, ideiak eta eritziak objetiboki jakitera ematen zaizkigu, eta horrela ezohizko bizimodua daramaten istorioaren protagonistak pertsona arruntak bezala ikusi ahal ditugu." (Belaunde:
|
|
|
Nahiz eta eleberri osoa amaren ikuspuntuaren arabera egituratua egon, azken zatian amaren pertsonaia desagertzean, Enekoren begietara hurbiltzen da narratzailea. Honela, barne fokalizazio iraunkorra hautsi eta fokalizazio aldakorrari
|
bidea
irekitzen dio. Antza denez, amaierako fokalizazio aldaketa hau egin ahal izateko aukeratu du egileak hirugarren pertsonako kontalari orojakilea, eta ez sentimenduak adierazteko ohikoagoa den lehen pertsona.
|
|
|
Kanpo analepsi hauek pertsonaiaren izaera ezagutzen laguntzen digute. Are gehiago, oroitzapen hauek antolatuz eta interpretatuz pertsonaiak berak bere burua ezagutzeko
|
bideari
ekiten dio. Bestalde, denboraren jarraikortasun ezak askotan jada aipaturiko zenbait pasarteren errepikapena dakar.
|
|
|
hizkuntza kultua, periodo luzeetakoa, mailegu anitz darabiltzana, zehaztasun lexikal eta sintaktikoaren onetan, euskara batuaren arauak betez nolanahi ere. Efektua bitxi samarra da, aitortu behar dut, baina gutxi gorabehera horrelatsu imajina liteke izango litekeela euskara idatzia Joanes Leizarragaren
|
bideak
aurrera egin balu.
|
|
|
Jon Benitok dioen bezala," zinez poliki irakurri eta ahoan gozatzeko modukoa baita, batzuetan kontzientzi ernagarri bilakatu daitekeen arriskua izanik." (Gara VI) Gainera, Jose Jabier Fernandezekin bat eginez," liburu honetan helburua edota helmuga baino
|
bidea
baita garrantzitsu eta interesgarriagoa". (Egunkaria VII) Agi denez, aukeraturiko edukia hausnarketa eta sentimendu jariorako aitzakia baino ez da.
|
|
|
Honako bi eleberri hauetan fikziozko pertsonaia batek bere bizitza kontatuko digu, ohiko autobiografiaren
|
bideak
jarraituz.
|
|
|
beneditarren eskola maisua den Joan heresiagatik bota egiten dute. Hemendik aurrera mendeku goseak bideratuko ditu Joanen ekintzak, eta hauek egin izana, bestalde, bere bizitzaren
|
bidea
zehaztuko dute. Mendekua liburuko sentimendurik errepikatuena izango da.
|
|
|
Hala nola, Egun bat espetxean ipuinean. Honela, narratzaile estradiegetikoak intradiegetikoari
|
bidea
irekitzen dio.
|
|
|
Juan Luis Zabalak ere" batzuetan Kafkarengandik gertu, bestetan Borgesen
|
bidetik
" doala aipatzen du. (Egunkaria XI) Bestalde, bi ezaugarri hauek azpimarratu zituen:
|
|
|
Narratzailea, oro har, Paddy deituriko narratzaile autodiegetikoa dugu. Hala ere, batzuetan beste pertsonaiek hartuko dute hitza, narratzaile metadiegetikoari
|
bidea
zabalduz. Are gehiago, beste zenbaitetan Paddyk berak beste pertsonaia baten gorabeherak kontatzen dizkigu, bera bigarren mailako pertsonaia izatera igaroz.
|
|
|
" Je suis un syntaxier", definitu zuen bere burua Herodiasen egileak. Idazle baten mailu eta ingude hitza izaki, hitz horren zerbitzutara, sentimenduen eta estadu animikoen esanetara baino, jarri behar luke
|
bide
horri ekin nahi liokeen idazleak. Zerbitzu hori korrekzioa eta dotorezia bera baino harantzago doa Unzuetari ukatu ezin zaizkionak hitza bilakatzeraino atmosferaren habe eta sostengu bakar.
|
|
|
Liburu honetan atzerriko hainbat pertsonaia ospetsuren inguruko biografia fikzionatuak aurkituko ditugu. Honela, errealitatea eta fikzioa nahastea lortzen du idazleak, askotan bien arteko muga oso argia ez delarik, irudimenari
|
bidea
zabalduz.
|
|
|
baita beldurra ere; izan ere, denboraren joana kontrolatu ezinaren aurrean sortzen den ikara azpimarratzen da. Gainera,
|
bidearen
irudia ere askotan darabil. Aniztasun honetan, beraz, ikuspuntu ugari darabiltza.
|
|
|
hots, eguneroko egoerak bere testuingurutik kanpo aurkeztuaz joko bitxiak sortu ditu. Are gehiago, askotan ezagunak ditugun egoerekin jolastu egiten du beste ikuspuntu batzuetara bideratuz, honela, errealitateari so egiteko
|
bide
ezberdinak erakutsi asmoz. Izenburuak berak iradokitzen duen legez, zinearen erreferentziak etengabeak dira:
|
|
|
Halako atmosfera falta nabaritzen zaie ipuinei, oso azkar kontatuta dago dena, pertsonaiak behar gisa ezagutzeko betarik eman gabe. Lerro gutxitan garatzen du haiei buruzko nondik norakoa, kontaerak eskatuko lukeen erritmoa ez du errespetatzen, arrapaladan bezala joaten zaigu istorioa, detailetan finkatu gabe, elkarrizketetan gozatu gabe, eta, batzutan bukaerako
|
bide
okerra hartuz. Oso presaka idatzitakoak dirudite gehienetan, eta horregatik ipuin batzuk absurdoak egiten zaizkigu, kontatzeko moduagatik gehiago, kontatzen denagatik baino.
|
|
|
Izan ere," Kontatzen zaizkigun amodio istorioak beltzak dira, obsesioz josiak, sexua modu patologikoan biziz eta beti ukitu erotikoekin tartekatuz. Grinak nabariak dira, baina inoiz ez espresuki, zuzenki adieraziz, zeharkako
|
bideak
erabiliz baizik, azpikojoa estilo bihurtuz, genero beltzean ohi den bezala." (Egunkaria VI)
|
|
|
|
Bide
honetatik, liburuak idazle estatu batuar askok jorratutako ildoa gogorarazten digu Joxe Belmonteren lanak. Baina baita Katalunian genero horren inguruan azken urteotan egindako lan bikainak ere.
|
|
|
hots, eldarnioa da ipuin hauetako gai nagusia. Haatik, eldarnioaren sentsazio hori lortzeko
|
bide
ezberdinak jorratuko ditu ipuin bakoitzean. Izan ere," errealitate arerioak gizarteak eta pertsonaiak eginikoabakardadea, gaixotasuna desamorioa, heriotza, suizidioa, erahilketa sortzen ditu errealitate hori eldarniagarri bihurtuz." (Egan 49) Bestalde, pertsonaien inguru eta egoerek eramango dituzte horrelako ezinegona jasatera:
|
|
|
Heriotza eta gaixotasuna hemen ere gairik nagusienak ditugu; hala ere, ustekabe faktorea, absurdu eta ezohizkotasunaren
|
bidez
, helburu erabakikorra izango da narrazioari bukaera emateko. (Egan 49)
|
|
|
Izan ere, pertsonaia nagusiak, hoegeita hamar urtetatik berrogeitara bitarte horretan daudelarik, beren ohiko mundutik itzurtzeko grinak harrapatuta daude. Helduarora iritsi dira ia ia konturatu gabe, eta egoera horretan badirudi errealitatetik ateratzeko nolabaiteko
|
bidea
asmatu nahi dutela: ihes egin, bidaia baten bidez batzutan; bestetan, edarian edo drogan (suizidioaren aldaki bigunak) aurkituko dute personaiok inora ez daraman bidea.
|
|
|
Helduarora iritsi dira ia ia konturatu gabe, eta egoera horretan badirudi errealitatetik ateratzeko nolabaiteko bidea asmatu nahi dutela: ihes egin, bidaia baten bidez batzutan; bestetan, edarian edo drogan (suizidioaren aldaki bigunak) aurkituko dute personaiok inora ez daraman
|
bidea
. (El Correo XII)
|
|
|
Gainera, aurreko narrazioetan ere Las Cortesera hurbiltzeko saioa egin zuen. " Edorta Jimenezek deskribatzen duen munduan, sexuaren ezagutza, sexu mertzenaria, emakumeek diruaren truk eman ohi dutena da, batez ere, aukeratutako
|
bidea
. Ondo girotuta daude ipuinak, sexoarekin batera droga eta musika, rock and rolla." (El Diario Vasco IV) Ipuin hauetan guztietan gaua, droga, sexua, rock and rolla,... agertzen diren arren, funtsean gizakien betiereko irrika, desira eta grinak azaltzeko asmoa dutela esan daiteke.
|
|
|
Bestalde, Zabalak Jimenezen asmo berri honen inguruan honakoa dio: " Raymond Carverren soiltasun argumentalaren
|
bidetik
jorik batzuetan, formula esperimentalak erabiliz beste batzuetan." (Egunkaria I)
|
|
|
" Ondorioz, orrialde batzuetan narrazioa argi eta itzal hauen artean galtzeko arriskuan egoten da, nondik jo jakingo ez balu bezala. Argiaren eta itzalaren arteko
|
bidea
, garbia ez den neurrian, aurkitzea eta jarraitzea zaila izaten baita askotan." (Egunkaria)
|
|
|
Bertako protagonista Nepalen eta Indiako iparraldean dabil, budismoaren zein hinduismoaren
|
bidetik
, benetako izpiritualtasunaren atzetik, ez baitu ikusteko irrikaz bidaiatzen, bere burua aurkitzeko irrikaz baizik. Maitasun istorio bat, misterioa... denetik topatuko du irakurleak protagonistaren bidaiegunkari honetan, Arretxeren lanetan ohikoa denez, estilo zuzen eta arinez.
|
|
|
Trama honen berri emateko gasteiztarrak hirugarren pertsonako narratzaile orojakilea aukeratu du. Era honetara, narratzaile estradiegetikoak fokalizazioaren
|
bidez
, hainbat pertsonaietara gerturatzeko aukera du, intriga indartuz. Izan ere, tarteka marteka pertsonaia ezberdinen iritziak erantsiz istorioaren sarea osatuz goaz.
|
|
|
Nahiz eta pertsonaia ugari aurkeztu, ez zaigu inor sakonki deskribatzen, izan ere, guztiak pertsonaia lauak dira. Horregatik, narratzaileak kanpo fokalizazioaren
|
bidez
ematen digu hauen berri. Gainera, kanpo fokalizazio hori erabilita kamararen lana egin dezake fokoak pertsonaia batetik bestera aldatuz, eta beraz, intrigaren nondik norakoak bata bestearen ondoan txertatzen diren eszena ezberdinen arabera irudikatuz.
|
|
|
Intrigazko argumentuaren eta fokalizazioaren
|
bidez
, filme baten antzera eraikitako eleberri baten aurrean gaudela ikus dezakegu. Kasu honetan ere, narratzaile estradiegetiko batek kontatzen digu intrigazko istorioa, honela narratzaile guztiahalduna pertsonaia guztiengana hurbil baitaiteke.
|
|
|
Argumentuari begiratuz gero, bigarren eleberrian lehenengoan ikusten ez ditugun gaur eguneko gizarteko zenbait erreferentziarekin topo egiten dugula aipagarria da. Itxuraz, bigarren eleberri honetan gaur eguneko gizartearen isla eta irudimena nahastu nahi izan ditu, eleberriaren bidez gogoetarako
|
bideak
irekiz.
|
|
|
Ikuspuntuari dagokionez, narratzaile estradiegetikoa hautatu du istorioaren berri emateko. Honela, barne eta kanpo fokalizazioaren
|
bidez
deskribatuko ditu pertsonaiak eta hauen sentimenduak.
|
|
|
" ideia nagusi modura geratu zaiguna zera izan da: zalantza eszeptikoaren
|
bidetik
dela soilik posible egiaren gailurrera ailegatzea, ezinbestekoa delarik. Kapitain Trumoiren estiloko heroiak barregarri geratzen dira.
|
|
|
Hizpide dugun hamarkada honetan Luis Mari Mujikak bost eleberri kaleratu zituen; lehenik, trilogia bat argitaratu zuen: Loitzu herrian uda partean (1992), Udarbe eta Urtuella lekuko (1995), eta
|
Bidean
ihes... (1996).
|
|
|
Eta gauza bera ikusiko dugu, trilogiaren hirugarren eleberrian ere:
|
Bidean
ihes... (1996)
|
|
|
Fidel Ameriketan bizi den euskalduna da, gaztetan hara joandakoa. Euskal Herrira itzultzea erabakitzen duenean, berriz, gerrarako
|
bidea
ere pizten ari da eta orduan hasten da eleberria. (Egunkaria)
|
|
|
Bukatzeko, eskerrak eman nahiko genizkioke, lehenik, Eusko Jaurlaritzari proiektu hau burutu ahal izateko diru laguntza emateagatik; bigarrenik, Jon Kortazar Uriarteri
|
bidearen
nondik norakoa zedarritzeagatik, eginiko zuzenketa eta iradokizunengatik, eta eskainitako konfidantzagatik; baita Mari Jose Olaziregiri sailkapena egiteko garaian eginiko oharrengatik eta Labayru Ikastegiko Igone Etxebarriari lan honen argitaratzean lan egiteagatik; eta azkenik, Sancho El Sabio eta Koldo Mitxelena liburutegiko langileei, bere pazientzia gure eskariekin agortzeagatik. Mila esker.
|
|
|
Antza denez, askatasun aldarrikapen hori eleberriaren egiturara hedatu du, denbora zein espazioak askatasunez aldatuz, eta mundu iradokitzailea sortuz. Horregatik, zenbaitetan giro ilun eta lausotua eratu du, interpretazio anitzerako
|
bideak
zabalduz. Ondorioz, arretaz irakurtzea eskatzen duen liburu baten aurrean gaude.
|
|
|
Hala ere, fokalizazioaren
|
bidez
, narratzaileak pertsonaia batetik bestera eramango gaitu, haien barne mundura erabat gerturatuz: fokalizazio orojakilearen bidez pertsonaia gehientsuengana hurbilarazteko ahalmena izango du narratzaileak.
|
|
|
Honela, foko aldakorraren bidez, nagusiak ez diren pertsonaiek narrazioan bere garrantzia azpimarratzea lortuko dute. Batzuetan, halaber, fikziozko pertsonaiei hitza luzatzen die, narratzaile intradiegetikoari
|
bidea
irekiz: esate baterako, eroetxeko zoroek beren istorioak azaltzen dituztenean.
|
|
|
Are gehiago, zenbaitetan pertsonaiei hitza ematen die: hau da, narratzaile autodiegetikoari
|
bidea
zabaltzen dio. Hala ere, ez dugu ahaztu behar, hasieran estradiegetikotzat izan dugun narratzailea, istorioaren amaieraren arabera, intradiegetikotzat eta autodiegetikotzat badugu, pertsonaiek hitza hartzean maila metadiegetikoan mintzatzen arituko liratekeela.
|
|
|
Nahiz eta pertsonaia nagusiak bere bizitzaren berri eman, ez du bere barnean sakontzeko ahaleginik egiten, izan ere, batik bat ekintzak axola zaizkio. Hots, bere bizitzan jazorikoari ematen dio lehentasuna, eta kanpo fokalizazioaren
|
bidez
aurkezten dizkigu gertakizunak. Beraz, pertsonaia biribila izatetik urrun dago, ez da garapen zehatzik sumatzen.
|
|
|
Itxuraz, idazleak 60ko belaunaldiko lekukotasun txiki bat irudikatzeari eskaini dio lanik gehiena. Horretarako, egiantzekotasuna islatzeko ohiko
|
bideak
landu ditu: batetik, teknika lineala erabili du; bestetik, leku erreal, hurbil eta ezagunetan girotu ditu gertaera guztiak, ekintzak Euskal Herrian nahiz kanpoan kokatuz:
|
|
|
Hiru lanen ondoren, Beluna Jazz eleberria eman zuen argitara. Bai berarentzako bai guretzako bere
|
bide
labur baino intentsoaren apustu arriskutsuena izan zen. Eta oraindik bere estiloa guztiz libre azaltzen ez bazen ere, liburu bikaina egin zuen Harkaitz Canok.
|
|
|
Gainera, zientziari nahiz gizarteari dagokionez, gaurkotasuna erakutsi ohi duten gaiak jorratzen dira. Are gehiago, askotan gizarte garaikidea kritikatzeko aitzakia edo
|
bidea
dira gai hauexek.
|
|
|
Majikotasuna badago, noski, baina estiloan baino gehiago gaian nabaritzen da. Gainera, gaia bera Mujikaren literatur
|
bidean
majikotasun gehien duen argudioa da. Badirudi kontraesana dela, baina horrela da.
|
|
|
Iñigo Aranbarrik, berriz, 17 Ikus Grial 140 aldizkaria, 1998ko abendua. hamarkadaren erdialdean ekingo dio narratiba argitaratzeari; eta azkenik, hamarkadaren azken urtean, 1999 urtean, alegia, M. Erzillak eta J.L. Otamendik argitaratu zituzten bere lehen narratiba lanak. Hortaz, azkeneko bi idazle hauen kasuan, ikustear dago narratibaren
|
bidetik
jarraituko dutenentz. Aranbarrik, bestalde, Emon biar yako eleberriaz gain Zapata ren oihana narratiba lana besterik ez du argitaratu.
|
|
|
1997
|
Bidean
ihes..., narrazioa, Kutxa Fundazioa.
|
|
|
a) Barne analepsia: atzera egitearen
|
bidez
, narrazioaren ekintzaren hasiera baino lehenagoko denbora batera igarotzen ez garenean: hots, liburuan kontaturiko denboraren barruan kokatzen dugunean atzerakako begirada hau. b) Kanpo analepsia:
|
|
|
hots, liburuan kontaturiko denboraren barruan kokatzen dugunean atzerakako begirada hau. b) Kanpo analepsia: kasu honetan, berriz, atzera egitearen
|
bidez
narrazioaren ekintzaren hasiera baino lehenagoko gertakizunetara igarotzen gara, ordura arte aurkezturiko narrazioaren denbora eremua gaindituz. c) Analepsi mistoa: analepsi mota hauetan, aurreko bi analepsi motek bategiten dute.
|
|
|
analepsi mota hauetan, aurreko bi analepsi motek bategiten dute. Hortaz, atzera egitearen
|
bidez
, narrazioaren denboraren hasiera baino lehenagoko denbora batera igarotzen bagara ere, erretrospekzioaren bidez kontatzen zaiguna narrazioaren hasierarekin bat egin eta hau gainditzen du.
|
|
|
analepsi mota hauetan, aurreko bi analepsi motek bategiten dute. Hortaz, atzera egitearen bidez, narrazioaren denboraren hasiera baino lehenagoko denbora batera igarotzen bagara ere, erretrospekzioaren
|
bidez
kontatzen zaiguna narrazioaren hasierarekin bat egin eta hau gainditzen du.
|
|
|
ikuspuntuarekin hertsiki loturiko kontzeptua dugu honako hau. Izan ere, fokalizazioaren
|
bidez
, narratzaileak narrazioaren eremuan murriztapenak egingo ditu. Honela, fokoa leku jakin batera bideratuz, kontakizunari norabide konkretu bat ematen zaio.
|
|
|
fokalizazio (ik.) mota honen bidez, gainazaleko ezaugarriak, ekintzak, espazioak,... aurkeztera mugatuko da narratzailea. Hots, materialki ikus daitekeenaz mintzatuko da, batzuetan, objektibotasunari
|
bidea
irekitzeko asmoz.
|
|
|
a) Barne prolepsia: aurrera egitearen
|
bidez
, narrazioaren ekintzaren amaieraren ondorengo denbora batera igarotzen ez garenean: hots, liburuan kontaturiko denboraren barruan kokatzen dugunean aurrerakako begirada hau. b) Kanpo prolepsia:
|
|
|
hots, liburuan kontaturiko denboraren barruan kokatzen dugunean aurrerakako begirada hau. b) Kanpo prolepsia: kasu honetan, berriz, aurrera egitearen
|
bidez
narrazioaren ekintzaren bukaeraren ondorengo gertakizunetara igarotzen gara, ordura arte aurkezturiko narrazioaren denbora eremua gaindituz. c) Prolepsi mistoa: prolepsi mota hauetan, aurreko bi prolepsi motek bategiten dute.
|
|
|
prolepsi mota hauetan, aurreko bi prolepsi motek bategiten dute. Hortaz, aurrera egitearen
|
bidez
, narrazioaren denbora bukatu aurreko denbora baterako aurrerapena egiten badugu ere, aurrera egite honen bidez kontatzen zaigunak narrazioaren amaieraren denbora gainditzen du.
|
|
|
Garaikidea zaigun literatura objektiboki aztertzeak dakartzan zailtasunak askotan aipatu izan dira. Badirudi ikuspegi zabalago bat izateak interpretaziorako
|
bideak
errazten dizkigula. Hala ere, gai honi dagokionez, García Martinek dioenarekin bat gatoz:
|
|
2001
|
|
|
Orokorki onartua izan den paradigma honen akatsak zuzentzeko laguntza handia eskaintzen digute estrukturalismoaren
|
bidetik
doan Mieke Bal kritikari holandarrak proposaturiko zuzenketek. Honek bere Teoría de la narrativa liburuan eta Poétique aldizkariko" Narration et Focalisation" artikuluan, kritika gogorrak egin zizkion Genette ren sailkapenari, eta oraindik ere bi kritikari hauen arteko eztabaidak zutik badirau ere, esan dezagun oso interesgarria deritzogula Bal en planteamenduari.
|
|
|
Ramon Saizarbitoriaren nobelagintza: isiltasunera daraman
|
bidea
|
|
|
Noizbait Koldo Izagirrek esandakoaren ildotik," lehenengo aldiko gizona" izatera kondenaturik dagoen gizon honek(" lehenengo nobela modernoa"," lehenengo nobela elebiduna"," lehenengo nobela zientifikoa" idazteagatik) nobelagintzan urratutako
|
bideaz
hitz egitean, gogoeta hauei" Ramon Saizarbitoriaren nobelagintza: isiltasunera daraman bidea" izenburua eman badiegu, ez da bakarrik idazle hau aspaldian isilik dagoela gogoratzeko2, hau da, isiltasun literario hori nabarmentzeko, bere nobelagintzaren muin poetikoa azpimarratzeko baizik.
|
|
|
Noizbait Koldo Izagirrek esandakoaren ildotik," lehenengo aldiko gizona" izatera kondenaturik dagoen gizon honek(" lehenengo nobela modernoa"," lehenengo nobela elebiduna"," lehenengo nobela zientifikoa" idazteagatik) nobelagintzan urratutako bideaz hitz egitean, gogoeta hauei" Ramon Saizarbitoriaren nobelagintza: isiltasunera daraman
|
bidea
" izenburua eman badiegu, ez da bakarrik idazle hau aspaldian isilik dagoela gogoratzeko2, hau da, isiltasun literario hori nabarmentzeko, bere nobelagintzaren muin poetikoa azpimarratzeko baizik.
|
|
|
Saizarbitoriaren nobelak, aldiz, lehenago Frantzian nobelagintza berriak zedarritutako
|
bideari
jarraituz, partehartze handia eskatzen dio irakurleari. Kontua ez da istorio bat plano desberdinetan kontatzea, helburua harago doa eta kontaketa bera da irakurgai.
|
|
|
Gauzak horrela, Ramon Saizarbitoriaren nobelagintzara itzuliz, ezagunak dira idazle honen traiektoria literarioan literatur forma eta estiloekiko ardurak eman dituen etekinak eta euskal narratibagintzan ireki dituen
|
bideak
. Jadanik defendaezina den forma eta edukien arteko banaketaz haratago (artelanaren baitan biak bereziezinezkoak baitira), nobelagile honek" modernitatearen" ateetan jarri zuen euskal prosa.
|
|
|
3 Olaziregi, M.J.," Ramon Saizarbitoriaren nobelagintza: ixiltasunera daraman
|
bidea
", Egan 1994, 37
|
|
|
Nobela aurrera joan ahala, zenbait eszena errekurrenteki errepikatzen dira, kontaketa bakoitzean zenbait aldaera estilistiko sartzen delarik. ...onek, komentario eta aurrerapenei esker, fragmentarioki garatzen doan istorioa irakurtzeko klabe eta laguntzak ematen ditu, horretarako, maiz kronolojian askozaz ere beranduago gertatuko diren gauzak iragarriz (prolepseak), edota pertsonaien eta gertakizunen gainean iruzkinak eginez19 Zentzu honetan, narratzaile guztiahaldun honek irakurketa kontrolatzen digu, eta askotan pasarte batetik besterako
|
bidea
ahalbidetzen.
|
|
|
Espazio denboren kontraesanetan oztopaturiko idazlea kausitzea baita kritikoak izan dezakeen ohorerik handiena. Horixe du idazlearen ospea, neurri batean, bere egiteko
|
bidea
. (26.or.)
|
|
|
Azken hau, J. Prévert poeta surrealistaren Paroles (1949) liburuko" Le Chanson dans le sang" (Odolezko kanta) izeneko kanta dugu. J. Kosmak jarri zion musika 1936an eta besteren artean, J. Guidonik edo Joan Baez ek kantatu izan dute, kantagintza aldarrikapen politikoak egiteko
|
bide
garrantzitsua izan zen garaietan. Kanta honetan iradokitzen den krudelkeriak eta basakeriak ihesleak bere patu tristearen aurrean duen bakardade tragikoa areagotzen dute.
|
|
|
Beraz, eta batez ere autore beraren hirugarren nobelarekin konparatuz, nola esplika daiteke 100 metro nobelaren arrakasta? Ez dugu uste Ene Jesus (1976) nobela baino" errazagoa" izateak hau esplikatzen duenik, ezen Nouveau Roman delakoaren
|
bidetik
idatziriko nobela honen errekurtso teknikoen aberastasunak ez baitu, inondik ere, erraza dela esaten uzten.
|
|
|
Kontaketa mota objektibo hau izan zen Frantzian 1950 inguruan sortu zen Nouveau Roman mugimenduaren ezaugarri nabarmenetakoa, hasierako lanetan, bereziki. Begirada hotza dugu gauzetara heltzeko
|
bide
bakarra. Gauzak, mundu objektiboa,... ez dira egia absolutu baten irudi, egon edo gertatu egiten dira eta begirada dugu eurengana iristeko biderik egokiena.
|
|
|
Begirada hotza dugu gauzetara heltzeko bide bakarra. Gauzak, mundu objektiboa,... ez dira egia absolutu baten irudi, egon edo gertatu egiten dira eta begirada dugu eurengana iristeko
|
biderik
egokiena. Hori dela-eta, ikuspuntu berezi honen erabileragatik," Ecole du régard" (Begiradaren eskola) deitu izan zaio mugimendu honi.
|
|
|
Infernurako
|
bidea
da tortura. Poetaren nortasuna ezerezaren ateetan uzten duena, poeta" zapata pila" da tortura jaso ostean.
|
|
|
" Poesiak ezin du galdutakoa berreskuratu" idazten du Berger ek, baina galdutakoa urruntzen duen espazioari desafio egiten dio. Eta betekizun horretan poesiak bere
|
bideak
ditu: metafora, munduan den guztiaren banaketa orotaz hitz egiten duen bidea; sentimenduaren tartea eta unibertsoaren hedapena bat direla uste duen joera da metafora.
|
|
|
Eta betekizun horretan poesiak bere bideak ditu: metafora, munduan den guztiaren banaketa orotaz hitz egiten duen
|
bidea
; sentimenduaren tartea eta unibertsoaren hedapena bat direla uste duen joera da metafora. Hizkuntza artegatu egiten du poesiak, oihartzunez beterik, intimitatea bilatzen duena da poesia.
|
|
|
Agian, ez da zaila asmatzen ispiluaren sinboloaren iturria. Ipuin miresgarriaren
|
bidetik
abiatu direnak jakin izan dute ipuin fantastikoari esanahi berria ematen, garai berrientzako zentzu esanguratsua. Apika, azpian dagoena, zera baino ez da Lewis Carroll en ipuin ezaguna:
|
|
|
" Gu eta gure irudimenaren artean lanbroa" (IGB, 131) baieztatzen du poetak, jakinik agian, ispiluak beste mundurako
|
bidearen
ate den moduan, lanbroak ere beste horrenbesteko lana egiten duela poeman. Poeta itsasoan dago, portura heldu nahirik, baina lainoak ez dio uzten desira betetzen:
|
|
|
Errealitatearen eta irudimenaren arteko ispilua belzturik dago, lainoak ez du beste mundurako
|
biderik
uzten. Baina, ispilu den hodeia, lainoa oztopo bada, bada bere lanean ispiluaren metamorfosia den leihoa irudimenaren mundura heltzeko bide dena.
|
|
|
Izuen gordelekuetan barrena liburua zabaltzen duen orori bat batean agertuko zaio liburuaren gunea bidaia baten inguruan moldatzen dela. " Sorterri hautatu" tik" Iragan dira horik oro" raino bidaiak bere
|
bidea
egin du, idazleak poemak aurkeztu ditu eta poemategiak bere osotasuna lortu du. Bukatu da ostera.
|
|
|
Bidaia beste zer ote da bada, norberaren nortasuna aurkitzeko
|
bidea
da, hirugarren antzaldaketa, zinema pantailaren eta ispiluaren ondoren, espazio aldaketak norberaren indarren agerpena dakar. Ez da kasualitatea Sarrionandiak adierazten duen bidaia honetan koordenada biren artean kokatzea:
|
|
|
Fikzioaren paper bera betetzen du: fikzioa egitea eta
|
bidean
aurrera joatea batera doaz, norberaren nortasunean sakontzea da, nor ez baita bera bidaian, ez soilik ez itzultzeko arriskua dagoelako:
|
|
|
Eta bidaia osatzen dugunean eta fikzioa asmatzen dugunean, beti geratzen zaigu
|
bide
bakarra ortzi mugan: nortasunaren aldaketa.
|
|
|
Ez da guztiz horrela.
|
Bide
berean aurkitzen baitira, besarkaturik, lur berria eta literatura berria, espazioa eta fikzioa. Literatura errealistak, edo errealismo sozialak bere ezaugarriak jartzen zituenean mahai gainean, literatura berrizalearen bila abiatzen den idazle baten liburua irakurtzen dugu.
|
|
|
Ez da bidaia norbera indartzeko
|
bide
bakarra. Fikzioa ere hor dago baliabide gisa.
|
|
|
|
Bidea
ingurubila bat dela suposatzen du, gauza berrietan iragandakoen isladak somatzen dituelakotz.
|
|
|
Baina, era berean, bidaia kontatzen duenak bere helburua zuzen adierazten du; sorterri hautatutik utopiaraino mugitu nahi du bere borondatea, eta bidaia hauxe da, hauxe liburuak adierazten duen joera nagusia: sorterritik utopiarainoko
|
bidea
da egiten dena.
|
|
|
Bidaiaren
|
bidea
garbi utzi digu egileak. Sorterritik, hitzak oraindik zentzudunak diren tokitik, deserrira, eta deserrian Beckett aurkitzen du, komunikaziorako ezintasunarekin egiten du topo, eta azken paradoxarekin:
|
|
|
Une honetan zabaltzen dugu, bada, liburuan dagoen hirugarren
|
bidea
: marinel erromantikoen bidea.
|
|
|
Une honetan zabaltzen dugu, bada, liburuan dagoen hirugarren bidea: marinel erromantikoen
|
bidea
.
|