2009
|
|
Lagunak, zer
|
berri
–Ba al da libururik Euskal Herrian?
|
|
Ikerketa urteetan zehar Hardestyk aurkikuntzen
|
berri
ematen zuen, Euzkaldunak Inc. elkarteko kideei hilabetean behin bidaltzen zaien aldizkarian. Hortaz, jendea deitzen hasi zitzaion aurkituriko izenen inguruko informazio gehiagoren eske, existitzen zirenik ere ez zekiten ahaide aurkitu berriei buruz, edo hilobitik ateratakoez.
|
|
Gurasoak beti penatu ziren haurra Boisen «bakarrik» utzi izanaz eta, beste nonbaitera bihurtu zirelarik, hilobia zaindu ezinaz. Neba arrebek Euzkaldunak Inc. elkartearen aldizkariaren bitartez jakin zuten egitasmoaren
|
berri
, eta geroago han ikusi zuten bion abizena hilobi zerrendan idatzirik. Izenetako bat haien arreba/ ahizpa nagusiarena zen; bizitza osoan jakin zuten hartaz, baina ez ziren gai izan haren hilobia kokatzeko.
|
|
1996ko ekainaren 23an, Hardesty izan zen Morris Hill hilerrian zehar eginiko bisitaldi eta zeremonia baten buru, egitasmoa deskribatu, eta oroitarririk gabe geratzen ziren hirurogeita bi euskaldunen metalezko plaka
|
berriak
bisitatu eta ospatu zituzten. Hasieran hamar bat hilobi kokatzeko asmoa zen arren, azkenean hirurogeita bi topatu ziren kokagune ziurrekoak, eta beste hirurogeita bost izen, hileta datuak zeuzkatenak, baina ehorzte leku segururik ez.
|
|
ardi negozioko nagusiaren arrantxo etxeetan edo euskal ostatuetan aurkitzen zuten non bizi eta non ase behar emozional, psikologiko, kultural eta familiarrak. Ostatuak ziren «etxetik kanpoko etxeak», eta ugazaba, sendia eta langileak ziren etorri
|
berriaren
adopziozko guraso nahiz anai arrebak. Ostatuetan lortzen zuten informazio eta harreman ugari, esaterako, lanbidea, parekatze erromantikoak, jatorrizko herritiko berriak, mediku arreta, kirolak, bidaiak eta adiskideak.
|
|
Ostatuak ziren «etxetik kanpoko etxeak», eta ugazaba, sendia eta langileak ziren etorri berriaren adopziozko guraso nahiz anai arrebak. Ostatuetan lortzen zuten informazio eta harreman ugari, esaterako, lanbidea, parekatze erromantikoak, jatorrizko herritiko
|
berriak
, mediku arreta, kirolak, bidaiak eta adiskideak. Euskaraz mintzatzen ziren (bizkaieraz), musika jotzen zen piano, gitarra, eskusoinu edo panderetaz, eta bazkariak zerbitzatzen ziren familia giroan, mukuru beterik zeuden mahai luze eta banku nahiz aulki lerroetan janari edariak partekatuz.
|
|
Nolanahi ere, euskaldun guztiak ez ziren kide egiten, edo ezin zituzten beharrezko kontribuzioak egin. Beste kasu batzuetan, baziren lan denboralditik kanpo ostatuetan bizi ez zirenak, ez zutenak euskal sorospen elkarteei buruz
|
berririk
, eta beraz ez zirenak kidetu. Hauek ez zuten diru laguntzarik larrialdietan edo hilik suertatuz gero.
|
|
Boiseko euskaldunek ba al zuten pertsona horrentzat helbide bat, hara bidaltzeko? Edo hobe al zen
|
berriak
haren herriko beste familia batengana igortzea, haiek eman zezaten zorigaiztoko berria. Ignacio eta Daniel Dobaran anaiak egun berean hil zirenean, 1918an, badakigu 50 zentimoko telegrama bidali zitzaiola sendiari berria jakinarazteko.
|
|
Boiseko euskaldunek ba al zuten pertsona horrentzat helbide bat, hara bidaltzeko? Edo hobe al zen berriak haren herriko beste familia batengana igortzea, haiek eman zezaten zorigaiztoko
|
berria
–Ignacio eta Daniel Dobaran anaiak egun berean hil zirenean, 1918an, badakigu 50 zentimoko telegrama bidali zitzaiola sendiari berria jakinarazteko.
|
|
Edo hobe al zen berriak haren herriko beste familia batengana igortzea, haiek eman zezaten zorigaiztoko berria? Ignacio eta Daniel Dobaran anaiak egun berean hil zirenean, 1918an, badakigu 50 zentimoko telegrama bidali zitzaiola sendiari
|
berria
jakinarazteko. Ez dakigu zer idatzi zieten gurasoei tragedia horren berri emateko.
|
|
Ignacio eta Daniel Dobaran anaiak egun berean hil zirenean, 1918an, badakigu 50 zentimoko telegrama bidali zitzaiola sendiari berria jakinarazteko. Ez dakigu zer idatzi zieten gurasoei tragedia horren
|
berri
emateko. Edonola ere, heriotzak eta familiei iristen zitzaien informazioa gorabehera, euskaldunek jarraitu zuten Ameriketara, eta Idahora?
|
|
Irrati txikia eskatu zigun ospitalean
|
berriak
entzuteko.
|
|
irrati txikia. Ez zuen
|
berri
txarrik aditu nahi.
|
|
bihurtu izana bera agortze sintoma ere izan daitekeen, argi ibili: marka
|
berriak
sortu behar dira, ongi funtzionatzen dutenak mantenduz. Industria, aldiz, urtetan geldirik egon ondoren apurka apurka esnatzen ari den dinosauro gisara ikusten dut.
|
|
Ni ez naiz inoiz atzerriratuen komunitate baten kidea izan eta, lan egingo banuen, azkar ikasi beharra neukan hizkuntza. Hizkuntza
|
berri
bat hitz egiteak ematen duen askatasuna gogoko nuen, eta hain bihurtu nintzen hiztun «jatorra» non lagun minek erne ibiltzeko adierazi behar izan zidaten. Izan ere, bolada batez «Me cago en la leche» eta horrelako esamolde koloretsuak barra barra erabiltzen nituen.
|
|
Egokitu dugu, baina ezer bortxatzeko arreta pinpirin batez. Naturaldu dugulakoan nago, baina artifizioari eta bide
|
berrien
urraketari neke eta izerdi handirik eskaini gabe.
|
|
Pausoz pauso, estrategia batzuk eraiki behar izan nituen beste testuinguruetatik hartutako hainbat hitz, esamolde, formula eta konparazio erdi galdu neurera ekartzeko. Baita tartean tartean hitz
|
berriak
sortzeko ere. Eta hona lan politenetako bat:
|
|
haizagailuak, xiringak, likido argiz betetako anpuluak. Baina etxeak enblema eta motibo
|
berriak
adoptatu ditu. Eskuizkribu tontorrak daude; bere liburuz betetako kutxak, aitonaren etxera heltzen ziren bezalaxe helduak bere etxera, eskaintza idatzi eta lagunei bidaltzeko.
|
|
emigrazioa ez da ona aberriarentzat. Sorkuntza horretan guztian ez dugu emigrazioak berarekin dakarren dislokazio zein alienazioaren
|
berririk
aurkituko. BESTE
|
|
Horietako askotan gorilek eta tximuek mimikaz edo errepikapenak erabiliz platanoak jaten edota zuhaitzetara igotzen ikasten dutela erakutsi digute. Badakigu denok gauza
|
berriak
ikasteko lehenengo ikusi, eta gero errepikatu egin behar dituztela, baina telebistaren aurrean irribarre bat ezpainetan dugula, tximuen tximukeriak ikusten ditugunean, detaile horretan ez dugu erreparatzen, gauza jakin bat bezala prozesatzen du gure buruak.
|
2010
|
|
Alde horretatik, iruditzen zait Barandiaranen moduko lanen atzean kazetaritzan dauden hutsuneei aurre egiteko ahalegin garbia dagoela. Eta objektibotasunaz, berriro, iruditzen zait elementu hautaketa ororen atzean intentzio bat dagoela (Barandiaranek berak hasieratik ematen du bere intentzioen
|
berri
). Kazetaritza, berez, ez da objektiboa.
|
|
Unai Elorriagaren Londres kartoizkoa da liburuaren gainean gauza asko irakurri ahal izan ditugu, eta zaila da gauza
|
berriak
esatea. Nik esango nuke Unai gai dela erregistro desberdinak erabiltzeko, eta ematen du estilo propio bat garatzen ari dela.
|
|
Hogeigarren mende hasierako kostaldeko herri txiki bateko bizitzaren zertzelada xumeak ematen ditu Uxue Alberdik bere liburuan, zeharka, ordea, ez berarizko deskripzioen bidez. Bere asmoa ez da izan pintoreskoa ei den biziera baten dokumentuak sortzea. Giroari, bizimoldeei edota harremanei buruzko azalpen azkarren bidez, pertsonaien nondik norakoen
|
berri
emanez, haiei egiantzekotasuna ematea bilatu du. Kantoietakoen ahotan itsatsi duen euskara erregistro «zaharrak» bezalaxe funtzionatzen du.
|
|
Ezagun egiten zaigu, gertuko, identifikatuta ere sentitzen gara, edo senti gaitezke. Eta tramak ezer gutxi du berezitik, aipatu morroiaren ibilerak (egunerokoak, lanekoak, maitasunezkoak) kontatzen ditu modu lineal eta ohikoan, baina gatazkatsua da nobelaren irakurketa, bertako ideien joan etorria,
|
berri
edo gutxienez diferente baitira, aho bilorik eta zuzentasunik gabeak, pentsa bezala idatziak. Eta horien artean nabarmentzen dira euskaraz, euskalduntasunaz, gure herriaz egiten diren hausnarketa ugariak.
|
|
Kaixo, Estibalitz, Marijo eta Aritz, hor aritu zarete Autokarabana eta Londres kartoizkoa da narrazio liburuak direla eta, eta interesgarriak deritzet zuen oharrei, badirudi lehenengoaren errealismoa eta bigarrenaren estiloa interesatu zaizkizuela, lehenengoak bere hausnarketen
|
berri
ematen duela «mihian bilorik» gabe, gordin; eta bigarrenak, berriz, estilo dotorea duela, baina sortzen duen fikzio munduak ez zaituztela gogobetetzen.
|
|
Estibalitzek esandakoa ongi interpretatu badut, liburuak esan gehiago egiten badu erakutsi baino, irakurketa zapuztu egiten du. Telling gehiago eskaintzen badu showing baino, istorioak ezer
|
berririk
esan ez dion irudipena uzten dio.
|
|
Nabokoven Lolitaren bertsioa kontsidera genezake Galerna. Oraingoan, baina, emaztea da senarraren gaixotasunaren (hala deskribatzen baitzaigu Noraren gizonak adin gutxiko neskekiko duen zaletasuna) nondik norakoen
|
berri
ematen diguna.
|
|
Iritzia ematen jarrita, arrazoi duzu, Jacinto, liburuaren irakurketak eraman egiten zaitu, leun eta ezti, leunegi eta eztiegi akaso. Egia esan, nahiko aurreikusgarri iruditu zait eleberria, ezer
|
berririk
kontatu ez balit bezala. Gutxienez modu berezi batean kontatua balego.
|
|
«zigarroaren kea bezala urruntzen dela atzamarren artetik»; «bizitza gurpil bat da, eta gauzak beti errepikatuz doaz»; «konturatzen gara nobela mardul eta luze baten kapitulu bateko pertsonaia baino ez garela». Eta iruditzen zait literaturak izan lukeela horren aurkako antidoto, hots, topikoaren, klixearen aurkako; eskaini lukeela zerbait
|
berria
, berezia, besterik ez bada desberdina, egunerokoan akitzeraino errepikatzen diren horietatik urrun. Liburuak bide interesgarri bat hartzen du emakumeez hitz egiten hasten denean, gaur edadeko diren emakumeez, horien larrutik:
|
|
Kozinerea ixin zen Gernikekoa, ta ni eroateko, kozinereak ezkondu egin bear euen, ta halantxe joan nitzen ni; kozinerea ezkondu zen orduen ni joan hara. Nik, bakixu, eneuen jakin ezelango
|
barririk
, zelan jakingo neuen ba!
|
|
Aldudeko medikuak esparru
|
berriak
ireki nahi zizkien bai euskarari eta bai euskaldunei ere orduko ideologia elizkoia gaindituz, baina, kontura gaitezen, bete betean jo zuen ortodoxiaren kontra: sexua eta, tabu dira; ezinbestean, erdaraz aipa zitezkeen, baina euskaraz ez, euskarak babestu egiten zuen-eta kutsatu gabeko eremu bat, non bertako biztanleak, Lotilandiako euskaldun maitagarriak, Jainkoaren lege barruan bizi baitziren, edozein eragin galgarritatik euskarak gerizatuta.
|
|
Baina, 1910ean goizegi ibili bazen, 1980an beranduegi izan zen Etxeparerentzat, izan ere, ordurako zimelduta zegoen Buruxkak liburuak idatzi zenean zekarren berritasuna. Gainera, Etxepareren euskara joria urrunegia begitandu zitzaien irakurle
|
berriei
, bereziki Hegoaldekoei, eta kikildu egin ziren. Kontua da inolako interesik sortu barik igaro zela 1980ko argitalpena, urte horretan plazaratutako gainerako ehunka liburuen artean galduta.
|
|
Pearse, adibidez, «iluso eta demente» tzat jo zuten Euzkadi egunkarian. Bilboko La Gaceta del Norte espainiarzale, kontserbadore eta germanofilo zena, aldiz, «Comunión» ekoen aurka joateagatik, irlandar abertzaleen alde nabarmendu zen, katoliko baitziren, eta Irlandan gertatzen ari zenaren inguruan Euzkadi egunkariak baino
|
berri
zehatz eta objektiboagoa eman zuen; are, aberriano, nabarmena zen Luis de Aranaren beraren artikulu bat argitaratzeraino.
|
|
Helburua: euskal pilota erakustea eta, bidenabar, euskal abertzaletasunaren
|
berri
ematea irlandarrei, Mendebalde guztiarentzat bozgorailu bilakatuko zen Dublinen.
|
|
Esan daiteke Claptonen autobiografia alkoholiko baten historia dela musikari batena bainoago. Claptonek xehetasunez ematen du bere gainbeheraren urratsen
|
berri
: ia odolustuta uzten zuten ultzerak, epilepsia atakeak?
|
|
«Orduan konturatu nintzen nire gitarra gabe ez nintzela inor. Nire
|
berri
ematen saiatu nintzen, baina alferrik izan zen. Haientzat. Eric alkoholikoa?
|
|
Baina Libanotik
|
berririk
ez zetorrenez, neskak ausardia handiz bere idazle kuttunari, Ghazi al Gosaibi poetari bidali zion, aspaldi batean Britainia Handian enbaxadore gisa urteak emandako poetari, une hartan Saudi Arabiako gobernuko ministro zenari. «Nire idoloetako bat da eta liburua gustatu zitzaiola esateko deitu zidanean, pozez zoratzen jarri nintzen».
|
|
Erbestean goitizena erabili zuten beste batzuk Jokin Apalategi eta Paulo Iztueta ditugu. 1974an Sei idazle plazara izeneko liburu parea plazaratu zuten, non sei idazleren
|
berri
ematen zuten.
|
|
«Momentu batean, ETAren buruzagitzan, baten batek, ea, gerla izen
|
berriak
banatuko ditugu, bota zuen.
|
|
Berria zarenez? Zure e posta helbidea uzten badiguzu Udal Liburutegian antolatzen ditugun kultur ekintzen
|
berri
eta bidaliko dizugu, nahi baduzu. Posta zerrenda bat daukagu.
|
|
zeru matematikoari begira, urrun, agian izuari malko bat falta zitzaiola. Alfa eta Beta deitzen dien poemetan esplikatzen digu Celayak fisika
|
berriak
zera erakutsi digula: bi partikula elkartzean ez dela partikula berezi bat sortzen, baizik eta partikula arrunt bihurtzen dela, lehengo guztiak ez bestelakoa.
|
|
«Fenomeno fisiko
|
berriak
izendatzerakoan, zergatik jotzen duzue askotan metaforara, zer indar du metafora batek zuen lanean?».
|
|
Zientzian mundu
|
berriak
bilatzen saiatzen diren zientzialariek, aurkikuntza berrien atzetik dabiltzan zientzialariek, nonbait, hizkuntza berri baten jabe ere izan behar dute, metaforatik, poesien baliabideetatik oso gertu dagoena. Hizkuntza sortzaileak izan behar ote dute, ordea?
|
|
Zientzian mundu berriak bilatzen saiatzen diren zientzialariek, aurkikuntza
|
berrien atzetik
dabiltzan zientzialariek, nonbait, hizkuntza berri baten jabe ere izan behar dute, metaforatik, poesien baliabideetatik oso gertu dagoena. Hizkuntza sortzaileak izan behar ote dute, ordea?
|
|
Zientzian mundu berriak bilatzen saiatzen diren zientzialariek, aurkikuntza berrien atzetik dabiltzan zientzialariek, nonbait, hizkuntza
|
berri
baten jabe ere izan behar dute, metaforatik, poesien baliabideetatik oso gertu dagoena. Hizkuntza sortzaileak izan behar ote dute, ordea?
|
|
Duela urte eta erdi hil zen David Foster Wallace idazle estatubatuarrak zioen XXI. mendean artista onak ez daukala «gustu oneko kleptomanoa» izan beste aukerarik. Hots, jada dena dago asmatua, ezin da ezer
|
berririk
gauzatu, beraz sortzeko modu bakarra besteek egindakotik han eta hemen hartzea izango da. «Lapurreta» artearen motor bezala batetik, eta norbere esperientzia (intimitatea?
|
|
Idazleek, pintoreek, eskultoreek, artistek? sortu egiten dute, saiatzen dira zerbait
|
berria
sortzen, lehendik existitzen ez zen zerbait. Aurrerantz begiratzen dute, nahiz eta ezer ez sortu, agian horma handi baten aurrean daudelako.
|
|
Eskakizun nagusiak: grafitoen analisi eta ikerketa zientifiko
|
berriak
egitea, eta parteekin zerikusirik ez duten arkeologo entzutetsuek indusketa kontrolatuak egitea.
|
|
Juan Martin Elexpuruk berak esan didanez, urtebete baino lehen albiste
|
berriak
izango ditugu gai honi buruz, eta orduan garbi geratuko omen da Iruña Veleian aurkitutakoen benetakotasuna. Beraz, itxaron dezagun apur bat, eta hitz egin beza denborak egiazki.
|
|
Manolo ikusi behar dut, nik
|
berriz
.
|
|
Nekaturik nengoen, baina ez nekien zuri lotzen ninduen korapilotik nola libratu. Bi aukera izan nituen hasierako hilabeteetan, gertatzen ari zitzaidanaren
|
berri
norbaiti emateko. Galtzera utzi nituen bi biak.
|
|
Atera berri duen liburuan, abade egin berri, Amorotora eta Gizaburuagara doa eta abade gazte horren ikuspegitik ematen du hamarkada horretako aldaketa moral eta erlijiosoaren
|
berri
. «Hamarkada apasionantea izan zen, gazteak ere baginen-eta.
|
|
Inguruko hizkuntzekin konpetitzeko moduko euskara bat behar dugu. Erlatiboa da hizkuntza batean egiturarik emankorrena eta horren inguruan irtenbide
|
berriak
aurkitu behar ditugu».
|
|
Bere obrak ez du oraingoz oihartzun handirik izan. Itxaropena du ahoz aho zabalduko dela bere merituen
|
berri
, baina batzuetan idazle aitorpen hori hil eta gero etorriko ote zaion ere pentsatu ohi du. «Hirugarren liburua kaleratu da eta ez dut kritika bakar bat bildu inon.
|
|
Interesgarria da aipatzea bi aurrerapauso horiek hamar astez Don Kixote Mantxako irakurtzea erabaki izanari zor dizkiogula (2005ean, liburuaren urteurrena zela-eta, ingelesera egindako bi itzulpen berri aintzat harturik, John Rutherford ena eta Edith Grossman ena). Gure hasierako beldurra, alegia lan hura luzeegia, konplexuegia eta urrunegia izango zela ikasle
|
berriak
erakartzeko, arrazoigabea suertatu zen, eta halaxe ohartu ginen benetako gosea zegoela itxura batera zailak ziren obrei heltzeko. Don Kixoteren atzetik Dickensen The Pickwick Papers etorri ziren laster, non Mr Pickwick Kixoteren ondorengo naïve gisa har daitekeen eta San Weller, berriz, Santxo gisa.
|
|
Modu pasiboan ikastea espero duten kideek laster etsi eta taldea utzi edo heziketa partekatuaren eskakizunetara moldatzen dira. Eztabaidaren eta debatearen bitartez esploratu nahi ditugu literatura lanak, geure kabuz jakin nahi dugu zer pentsatzen dugun orain beharbada duela hogeita hamar edo berrogei urte azkarregi edo azaletik irakurritako lanei buruz, baita guretzat guztiz
|
berriak
diren liburuei buruz ere. Irakurtzen dugunaren bidez aberastu, hori nahi dugu beste ezer baino gehiago:
|
|
Bukatzeko esperientzia goxo pare bat. Milena Agusen Kondesa esku guria euskaratu dut berriki italieratik, eta maiatzean kaleratu zuen Cenlit argitaletxearen «denonartean» zigilu
|
berriak
. Gaztelaniazko bertsioarekin bateratsu ailegatu da liburu dendetara, ez handik urtebetera edo beranduago kasu askotan bezala.
|
|
Orain dela bizpahiru urte, Durangoko Azokan Igela argitaletxearentzat liburu saltzaile nengoela, neska bat hurbildu zitzaidan zorionak emateko; oso gustukoa omen zuen nola idazten nuen. Eta beste behin lagun eta igelkide Xabier Olarraren itzulpen
|
berriren
bat ba ote genuen galdetu zuen beste batek. Mendean behin gertatuko zaigun zerbait.
|
|
Orokorrean gertatzen ari zena onartezina zitzaidan. Saharan guti sumatzen genuen zuzenka, baina denetako
|
berrien
jakiteko leku onean nengoen, segurtasun militarreko zerbitzu txiki batean gradatuen auto gidari eta idazkari, hiruzpalau soldadu lagunekin. Hastean Aljeria autonomo bat ikusten nuen frantziar federazio batean, baina laster ohartu nintzen Frantziak ezin zuela holako aterabide bat bilatu, erraietaraino jakobinoa delako, eta bere propagandan inoiz holako zerbait aipatu zuelarik, inolako sinesgarritasunik ez zuen erdietsi aljeriarren begietan, metropolian izigarriko zentralismoa ikusten zutelako.
|
|
Gudua bihurgune handi batean sartua zen: Frantziako armada militarki garaitzen ari zen, haatik partida ezin bukatuz, beti fellagha talde
|
berriak
agertzen baitziren, nahiz gero eta txikiagoak, eta «nahasmendu» edo «gertakizun» horien bukaerarik ez zen ikusten; halere asma zaitekeen aljeriar erresistentzia politikoki garaitzen ari zela, eta gu galtzera gindoazela, populua nagusiki bere alde bildua baitzuen aipatuko ez ditudan jokamoldeez. Diplomazian ere aitzindariek berehala ikasi baitzuten, mundu osoa beren alde bildua zuten.
|
|
Nik ez ditut ideiak zuzentzen, komunikazioa dut helburu, ez naiz ideien fanatiko, eta bitartean, arabiarrok kolonizaturik segitzen dugu. Mundu
|
berriak
kolonizaturik, teknologiak kolonizaturik. Autora igotzen gara, baina ez ditugu fabrikatzen.
|
|
Bandidu galanta! Sekula ez zidan diruaren
|
berririk
ematen. Egundo ez nuen egile eskubiderik ez besterik jaso:
|
|
Burroughsek semea ere drogen bidean jarri zuen, eta homosexualitaterantz bultzatu zuen, berak ere halaxe praktikatzen zuen eta, bota garbitzaileekin eta. Truman Capoteren
|
berri
ere jaso nuen. Nik ez nuen ezagutu.
|
|
Bere lehen liburuan, Al jubz al hafi (Le pain nu, El pan desnudo) haur eta gazte denbora ezin miserableagoa deskribatzen digu, eskale eta lapurtzen ibili beharreko garaiak, sexu kontuetan edozein proposamen onartu beharrekoak, etxean bertan aita mozkor legionario ohiak emandako astindu bortitzak, etxetik ihes egin eta ailegatu
|
berriko
Tangerren emandako bizimodu pikaresko tristea («Tangerren denetik egiten dut, ematen didaten edozein lan egin behar»). Etxean jateko zegoenean, euliz jositako jakiak izango ziren, horregatik inoiz ezin izan zuen kuz kuza, lurralde horretako plater nazionala jasan.
|
|
Ibonengan pentsatu nuen lehen aldian jendea hondartzatik alde egiten hasia zen. Partida ordea ez zen amaitzen eta bozgorailuetatik ez zen bere
|
berririk
ailegatzen. Ez begiratzen ahalegindu nintzen, baina ezkutatutako opari batekin topo egiten duenak bezala, saihestezina zitzaidan.
|
|
Joan den mendeko lehen hamarraldian, WB Yeats antzerkigile eta poeta beste zenbait lagunekin elkarlanean aritu zen eratzen ari zen irlandar nazioaren tzat istorio
|
berriak
osatzen. Irish Literary Revival («Irlandar Literatura Pizkundea») aldizkariak buru belarri ziharduen mugimendu nazionalista berri optimistaren xedeak paperean eta antzerkian aurkezten.
|
|
Joan den mendeko lehen hamarraldian, WB Yeats antzerkigile eta poeta beste zenbait lagunekin elkarlanean aritu zen eratzen ari zen irlandar nazioaren tzat istorio berriak osatzen. Irish Literary Revival («Irlandar Literatura Pizkundea») aldizkariak buru belarri ziharduen mugimendu nazionalista
|
berri
optimistaren xedeak paperean eta antzerkian aurkezten.
|
|
Izan ere, 1960tik aurrera, modernizazio laster batek murriztu ditu Eliza Katolikoaren botere monolitikoa nahiz agintari politiko arras kontserbadore batzuen hegemonia, Elizarenaren paraleloa. Badago zer ospatua aldaketa horren ondorioz etorritako estereotipo hertsagarrien apurketan, baina berebat geratu gara orain nor garen eta nora jo ez dakigula, ordena zaharra eraitsi denean sortu diren auzi
|
berriek
oinazeturik, baina oraindik seguru ez dakigularik zer ari den haren lekuan eratzen.
|
|
nire izenaren
|
berri
norbaitek izan dezan.
|
|
Poema berria da, garai bateko poema hartatik oihartzun sakon eta nabariak azaltzen baditu ere. Beste elementu eta ideia batzuk dauzka,
|
berriak
denak, baina giro, atmosfera eta leit motiv a antzinako berbera da. Harako hark Walt Whitman gogora ekartzen zuen forma aldetik eta bere «Oh captain» famatuari keinu egiten zion; honako honek, aldiz, Herman Melville ren Moby Dick erreferentziatzat hartzen du eta nobela honen gai sakona ildo nagusitzat dauka.
|
|
Oraindik nintzelarik, oso maite nuen John Keats en «Udazkenari» oda, hizkuntzaren eta sentsazioaren arteko itunaren kutxa zelako; nerabea izanik, Gerard Manley Hopkins maite nuen, bere oihuen indarrarengatik, oihu haiek aldi berean baitziren lilura eta oinaze baten ekuazioak, eta haren obra irakurri nuen arte ez nuen jakin nik lehendik ere ezagutzen nituela; Robert Frost maite nuen, bere baserritar egokitasunagatik eta bere errealismo praktikoarengatik; eta baita Chaucer ere, gutxi asko arrazoi berberengatik. Denbora pasatuta, bestelako egokitasun modu bat aurkituko nuen, orduan eta baita gerora ere erantzun sakona eragin didan halako errealismo moral bat, Wilfred Owen-en gerrako poesian, zeinean Testamentu
|
Berriko
sentikortasun batek mende berriko basakeriaren eragin bortitza sufritzen eta beretzen baitu. Eta geroago ere, Elizabeth Bishop-en estiloaren zintzotasunean, Robert Lowell en erabateko egoskorkerian eta Patrick Kavanagh en konfrontazio lotsagabean, are arrazoi gehiago aurkitu nuen sinesteko poesiak duen gaitasunean, eta erantzukizunean?
|
|
Eta halaxe aurkitu nintzen hirurogeita hamarreko hamarkadaren erdian beste etxe txiki batean, orduko hartan Wicklow Konderrian, Dublingo hegoaldean, neurea zen familia gazte bat eta txikitakoa bezain ikaragarria ez zen irrati aparatu bat nituela alboan, euria zuhaitzen gainean erortzen eta etxetik oso gertu lehertutako bonben
|
berri
aditzen; ez ziren IRA Probisionalak Belfasten jarritako bonbak bakarrik, Dublingo iparraldetik etorritako paramilitar lealistek egindako erasoak ere baziren, besteak bezain errukigabeak. Nire estutasunetan arrunt ezgauza sentitzen nintzelarik Osip Mandelstamek hogeita hamarreko hamarkadan sufritu zuen patuaren logika tragikoaren gainekoak irakurriz, erronka egiten zidatela sentitzen nuelarik, baina neure burua oso sendo sumatuz halere nire ez borrokalari estatusean, non aditzen dudan, esate baterako, bereziki atsegina zen eskola lagun bat juiziorik gabe espetxeratu dutela hilketa politiko batean zerikusia duelako susmoak daudelako.
|
|
Kantu tuaregen
|
berririk
zaharrena Erwin von Baryk eman zuen, 1876ko azaroaren 5ean karabana Ahaggar mendien barrenera heldu eta egunerokoan apuntatu zuenean:
|
|
1883an armada utzi eta esplorazio bidaia luzea eta arriskutsua egin zuen Marokon barrena.6 Ez arabieraz ez amazigeraz ondo ez zekienez gero, errabinoz mozorroturik ibili zen, lurralde arrotzean dabilenaren eta ikastea beste helbururik ez duenaren isiltasunez eginik bidaia. Charles de Foucauldek presa zuen Jesusen
|
berri
ona zabaltzeko, musulmanak bataiatzeko, lurzorua bedeinkatzeko. Hala ere, Aljerian eta Marokon, laster konturatu zen musulmanak kristauak baino fededunagoak zirela:
|
|
Bere lehen nobela ingelesez eman zuen.
|
Berriz
, etxean ikasitako mintzairara lerratu zen Aho pobrea idazteko. 1941ean ikusi zuen argia, izenburua An béal bocht zuela.
|
|
Bertsio ingelesa, The Poor Mouth, 1973an plazaratu zen, hogeita hamahiru urte geroago. Sarean huraxe ekartzen dute gaztelaniaz O. Brienen lanen jatorrizko izenen
|
berri
ematen dutelarik, idazlearen eta idazlanaren gaelikotasunari ezikusi nabarmena eginez. Ez da hala gertatzen frantsesez eta ingelesez.
|
|
Tartean iragaten dira dozenaka gertakari barregarri eta sinestezin, protagonistaren ibilera aldrebesen eragile eta ondorio. Bere gazte garaiko dibertimendu eta abenturen
|
berri
eman behar duela gaztigatzen du protagonistak nobelaren hasieran. Hala ere, josteta guti ageri da liburuan eta bai aldiz ergelkeria, lapurreta, mozkorkeria, zikoizkeria, xuhurkeria, zikinkeria eta miserablekeriak ausarki.
|
|
Maigreten sortzaileak, bizimodu hondatuen Balzac
|
berriak
, Nobel Saria irabazteko itxaropena zeukan.
|
|
Eta, zinez, badirudi erlojua zuela bere metafora nagusia. Bere nobelak erlojuz beteta daude, behin eta berriro ematen da orduaren
|
berri
. Simenonek berak guztia minutuz minutu araututa zeukan:
|
|
Testua argia da eta ondo irakurtzeko modukoa, nahiz eta noizetik noizera neologismo garbizaleetara jotzen duen, baina betiere hitz
|
berri
horiek era ulergarri batean erabiltzen dituelarik, gehientsuenetan, bakaldun edo errege, gisako pareak elkarren ondoan emanez.
|
|
Esaterako, Armand David primerako ornitologoa zen, eta 1877an Les oiseaux de la Chine argitaratu zuen: denetara 772 hegazti espezie deskribatu zituen, eta euretariko hirurogeita lau zientziarako
|
berriak
izan ziren. Hegaztiok E. Oustalet ek ilustratu zituen, eta horrela liburua tomo bitan kaleratu zen:
|
2011
|
|
Ura andikan Azpeitira joango zan, da gero Mandubiko gaiñetik Lazkaora. Ni
|
berriz
, Elgoibarren trena hartu ta urrean zegoan Oiartzun! Etsi etsian noizbait ere iritxiko nintzala eta etorri egin bear».
|
|
Bai sormenezko idazleek bai literatur kritikariek Europako literatura eta metodo kritikoak irakurtzen eta irensten dituzte. [?] Horrelako literatur azterketetan, Aristotelesen eta Ingalaterrako eta Ameriketako kritikari
|
berrien
klixe nagusiak loroen pare errepikatzea besterik ez da egiten.
|
|
Zinez, literatur mota honek ez du ez odolik ez adorerik, ez bere burua aberasteko modurik ere. Europako literaturan eta kulturan erroturik dagoenez, Afrikako Unibertsitate
|
berrietako
lizentziadun Europazale bakanetara baino ez da iristen. Jende xehea, gehiengo nabarmena bada ere, gutxi edo batere hezi gabea denez Europako ohiko moldeetan, ez du literatura mota honetan parte hartzeko aukerarik.
|
|
Maiatzaren hasieran agertu zen ostera. Banda Berdearen lanen frogak dauzka, eta haien aliatuen
|
berri
.
|
|
Azken hilabete hauetan
|
berri
pozgarria izan da Anjel Lertxundik irabazitako 2010eko Saiakera Sari Nazionala. Hitz egin izan dugu foroan Lertxundiren prosaren inguruan, eta gogoan dut Italia, bizitza hizpide hartu nuela ahotan neronek.
|
|
Liburuaren tankera definitzerakoan, editoreak «autobiografia» hitza dakar aurrenik, ukatuz bada ere; ondotik
|
berriz
, «dietario» motakoa dela zehazten du, bere eguneroko ohar solteen bitartez mintzatzen baita egilea: hausnarketak, oroitzapenak, idazleen aipamenak, eta abar.
|
|
Aranbarrik bete betean asmatu du nobelaren idazkerarekin, baita egiturarekin ere. Zamaontziak, Aritzek aipatu bezala, Mendebaldeko edozein gizartetan aurki daitezkeen gatazken (dela belaunaldi artekoak, dela lan mundukoak, dela politikoak, dela kulturalak, dela geografikoak) konplexutasunaren
|
berri
ematen digu. Lehen aipatu bezala, aurkitu diodan pega bakarra Edwin pertsonaiari ematen zaion tratamendua da.
|
|
Eta liburua hortik abiatzen da, baina, Kepak ondo esan bezala, Iturriozek egin zituen guztiak biltzen dira bertan, morroi, artzain, mikelete lanak, gerra garaiak, gerra ondorengoak, mugalari eta kontrabandista egindakoak. Leku garai batzuen
|
berri
ematen digu biografia honek, hartara, laño baina zehatz, egunerokoa jaso baino nahi ez duenaren apaltasunez.
|
|
alaba drogetan sartuta galdua duen emakume baten gutun luzeak osatzen du testuaren diskurtsoa, lehen pertsonan. Dramatismoa areagotzen da hitz egiten duen protagonista horrek minbizi sendaezina duela aitortzen duenean eta, narrazioan aurrera egin ahala, tratamenduaren
|
berri
ematen duenean. Nire iritziz, pertsonaia kontalari horren jardunean dago gakoa.
|
|
Erlea aldizkariaren irakurleak badu Jean Etxepare() medikuaren
|
berri
. Badaki Buruxkak liburu malerusa plazaratu zuela 1910ean eta, orduan franko ausarta suertaturik, luzaroan egon zela lehenago bahituta eta geroago zentsuratuta.
|
|
Louis Renault izan zen Bordelera iristen lehena, baina bere ondoren heldutako gidariekin batera, albiste lazgarriak ere hasi ziren iristen, hildakoen eta istripuen
|
berriak
. Autoen erdiek izan zuten istripu edo matxuraren bat, egunean zehar zortzi izan ziren hildakoak? 3 ikusle eta 5 gidari?
|
|
Itzuli nintzenean jarraitzen nituen hango
|
berriak
, politika, aldaketa sozialak, HIESaren ingurukoak, garunen ihesa, beltz eta zurien arteko gatazkak, aberastasunen banaketa zaila, baina orainak hartu ninduen eta aspaldi ez dakit zehatz mehatz zer gertatzen den. Badakit izugarrizko gatazka gogorrak ezkutatzen dituen halako bake itun soziala sinatu zutela, Rainbow Nation haren koloreak higatu direla, neurri batean, baina aurrera egiten dutela Mandelak utzitako bidetik.
|
|
Neke intelektualik gabeko diskurtso artistiko horrek azkar asko bereganatu zituen kritikarien laudorioak. Ikusle eta erosle
|
berriak
azaldu ziren, bizi zutenaren isla eta ispilu baitziren margolanak; oso iparramerikarrak ziren, oh yeah!
|
|
Praktikan, bai nekazariek eta bai langile klaseak ere, beharrak edo historiak bultzatuta nagusiaren hizkuntza hartu behar izan zutenean, afrikartu egin zuten, Senghorrek edo Achebek haren jatorriarekiko erakutsitako errespetuaren aztarrenik gabe. Hizkuntza
|
berriak
sortzeraino afrikartu ere, hala nola krio deritzona Sierra Leonan edo pidgina Nigerian, beren izaera Afrikako hizkuntzen sintaxiari eta erritmoei zor dietenak. Hizkuntza horiek guztiek bizirik iraun zuten eguneroko jardunean, zeremonietan, borroka politikoetan, eta batik bat ahozkotasunaren biltegi aberatsean:
|
|
Nekazariek eta hirietako langileek kantariak sortu zituzten. Kanta zaharrak kantatzen zituzten edo
|
berriak
konposatzen, industria eta hiri bizitza eta langile klasearen borroka eta erakundeen esperientzia berriak aintzat hartuz. Kantari horiek muga berrietara bultzatu zituzten hizkuntzak, indarberrituz hitz berrien eta esamolde berrien bitartez, eta, oro har, Afrikako eta munduko gertaeren adierazpide bihurtzeko beren gaitasuna zabalduz.
|
|
Nekazariek eta hirietako langileek kantariak sortu zituzten. Kanta zaharrak kantatzen zituzten edo berriak konposatzen, industria eta hiri bizitza eta langile klasearen borroka eta erakundeen esperientzia
|
berriak
aintzat hartuz. Kantari horiek muga berrietara bultzatu zituzten hizkuntzak, indarberrituz hitz berrien eta esamolde berrien bitartez, eta, oro har, Afrikako eta munduko gertaeren adierazpide bihurtzeko beren gaitasuna zabalduz.
|
|
Kanta zaharrak kantatzen zituzten edo berriak konposatzen, industria eta hiri bizitza eta langile klasearen borroka eta erakundeen esperientzia berriak aintzat hartuz. Kantari horiek muga
|
berrietara
bultzatu zituzten hizkuntzak, indarberrituz hitz berrien eta esamolde berrien bitartez, eta, oro har, Afrikako eta munduko gertaeren adierazpide bihurtzeko beren gaitasuna zabalduz.
|
|
Kanta zaharrak kantatzen zituzten edo berriak konposatzen, industria eta hiri bizitza eta langile klasearen borroka eta erakundeen esperientzia berriak aintzat hartuz. Kantari horiek muga berrietara bultzatu zituzten hizkuntzak, indarberrituz hitz
|
berrien
eta esamolde berrien bitartez, eta, oro har, Afrikako eta munduko gertaeren adierazpide bihurtzeko beren gaitasuna zabalduz.
|
|
Kanta zaharrak kantatzen zituzten edo berriak konposatzen, industria eta hiri bizitza eta langile klasearen borroka eta erakundeen esperientzia berriak aintzat hartuz. Kantari horiek muga berrietara bultzatu zituzten hizkuntzak, indarberrituz hitz berrien eta esamolde
|
berrien bitartez
, eta, oro har, Afrikako eta munduko gertaeren adierazpide bihurtzeko beren gaitasuna zabalduz.
|