|
2004
|
|
|
Kontrairaultzaren moldetan formulatu eta gihartu zen pentsamoldea eta kultura politiko berriaren adierazpena agiri da, tradizio berri baterekiko leiala izan omen nahi zuena. Tradizioaren lotura aldarrikatzen zuen baina
|
berez
iraultzaren formulazioen arabera adierazten ditu bere ezaugarriak. Eta euskararen aldeko diskurtsoa, ez da, bazterreko ikuspegia, erdi erdigunekoa baizik.
|
|
|
Iritzia eta ekimena kokatu behar da Godoy Carlos IV.erregearen agintariaren asmoan: garaiko Konbentzioko gerran euskal agintariek erakutsi zuten
|
beren
kabuzko erabakien gaitasuna, foru legedian oinarriturik, erresumako agintariek, foruen bidezko egituraketa politikoaren legitimitatea desegiteko bidea hasi zuten. Euskara, euskal hizkuntza, jomuga bihurtu zuten.
|
|
|
Bertsoetan, euskal erakundeetako legelariek aldarrikatzen zituzten ohizko mitologia politikoaren dogma nagusiak inon baino hobeto azalduta eta laburturik ditugu: jatorrizko independentzia, hau da, euskaldunak inoiz ere ez dira makurtuak izan, horregatik iraun du
|
beraien
legea eta gorde fedea eta euskara. Euskararren iraupena etorkizuneko askatasunaren garantia da.
|
|
|
Gehiketaren teoria proposatu zuen: Gaztelaniak edo euskarak bere kasuan, gehitu egiten zuen pertsonaren hezkuntza eta
|
berez
ez dira kontrajarriak. Agustin Pascual lturriagak, 1833ko Gerra Karlista eta euskaldunen artekoa ere izan zena, Muñagorriren Foruak eta bakearen bertso famatuak idatzi zituen.
|
|
|
Horrela, Bilbon Euskalerritakoek argitaratzen zuten La Union Vasco navarra egunkarian euskararen aldeko diskurtsua eta artikuluak nabarmen handikoak ziren. Euskalerriakoek (Sagarminaga, Sota, Epalza, Galarza) euskara ikurtzat hartu zuten eta
|
beraien
ekimenez, Bizkaiko Diputazioak 1888an indarrean ezarri zuen euskararen katedra.
|
|
|
Eta gogotik asi zan bere lanean; sendo ekin eutson, ez iñoren aldetik goralpenak entzuteko asmuz, ez; entzun
|
beren
itzak: < < Pozik emongo neuke neure bixitza ori gatik Aberrijari osasuna etortiarren iñork nire barrí jakingo ez ba leuke be> >.
|
|
|
lrakurle: azilan 25' karrenian da
|
beren
ogetasaspi garren il urteurrena, ta euzkotar gustijok
|
|
|
Sabino Aranaren garaian zio asko zeuden euskararen duintasunaren alde jartzeko. Lehenik berriki Unamuno eta besteek,
|
berek
menderatzen ez zutelako, esan ziguten euskara ez zela kulturarako gai, hizkuntza murritza zela eta
|
|
|
tan euskalgintzan garbiki kontrakoak edo zeharo epelak direnen aldetik dato rrenean eta, batez ere, konturatzen garenean
|
beren
iritzietan arrazoi soilki aka demikoak linguistikoak erabiltzen dituztela dioten horiek, hauek ere, ohar gabean edo ohartuta, beren ideologia politikoa ezkutatzen dutela. Noiz egingo da alde bateko edo besteko nazionalistak ez diren euskaltzale horien zerren da?
|
|
|
tan euskalgintzan garbiki kontrakoak edo zeharo epelak direnen aldetik dato rrenean eta, batez ere, konturatzen garenean beren iritzietan arrazoi soilki aka demikoak linguistikoak erabiltzen dituztela dioten horiek, hauek ere, ohar gabean edo ohartuta,
|
beren
ideologia politikoa ezkutatzen dutela. Noiz egingo da alde bateko edo besteko nazionalistak ez diren euskaltzale horien zerren da?
|
|
|
Noiz egingo da alde bateko edo besteko nazionalistak ez diren euskaltzale horien zerren da? Edo, non dago
|
beren
buruak apolitikotzat dauzkaten euskaltzaleen erresu ma. Non, arrazoi akademiko huts hutsa?
|
|
|
Ez baitugu gaurkorik, 1986ko datuen arabera,% 69,91 ziren erdaldun elebakarrak, eta hauetatik% 40 etorkinak ziren eta% 39, be rriz, bertakoak. Nahiz eta erdaldun multzo horretako% 52k
|
beren
burua eus kalduntzat hartu, euskarari dagokionez, ordea, ageri da gehienek ez dutela ino lako interesik, beste% 25ek aurkakoa duela, eta aldekoa, berriz,% 24k bakarrik (272). Hau zen orduko erradiografia.
|
|
|
Badirudi, beraz, adituen artean hedatuena den isolamendu erlatibo horri zor zaiola odol mota horren maizta sun tasa garaia, genetistentzat berezia gertatzen dena. Fenomeno hau egiazta tzeak,
|
berez
, ez du deus arrazakeriatik.
|
|
|
Sabino Aranaren garaian bezala, gaur egun ere estatu nazioek
|
beren
in migratuekin betetzen ez dituzten eskakizunak betetzea eskatzen zaio Eus kal Herriari, dakigunean, praktikan eta objektiboki datu estatistikoak leku ko, euskal kulturari eta euskarari dagokienez bederen, inmigrazioarena gurean fenomeno asimilatzailea izan dela, eta egun ere, beste testuinguru batean bada ere, arazoak erabakitzeke segitzen duela. Ederra da integrazio aren aldeko predikua, gizarte berdintasunaren izenean eraikia, Euskal He rrian ezkerrekoek bezain indartsu eskuinekoek errebindikatzen dutena.
|
|
|
Beraz, Aranak Euskal Herriaren eta euskararen berezitasunaz hitz egiten zuenean, funtsean zuzen ari zen, geroztiko ikerketa linguistiko, arkeologiko eta genetikoek Sabinok orduan eskura zeuzkan baino askoz datu gehiagore kin, jakina,
|
berak
zioena baieztatu besterik ez baitute egin, hots: Euskal He rria, bere ingurukoen ondoan, oraindik bizi den herri zahar bat dela, histori aurrekoa, alegia, hizkuntzaren aldetik ez eze, alderdi seriologikotik ere desberdina dena.
|
|
|
Bizkaitarrak, bada, egitez Espainiaren azpian badaude ere, izatez ez di ra espainolak, eta
|
beren
nazioa berreraikitzeko eskubide osoa dute, bere egu nean, 1839 urtera arte, independentea izan baitzen: «Podrán los vascos actu ales desear volver o no a su independencia pasada:
|
|
|
Euskeldun Batzokija elkarteko arautegia egiterakoan (1894), 59 artikuluan (16), hiru motatako bazkideak bereizten dira: bertakoak, lehen lau abizenak euskaldunak dituztenak; adoptatuak, abizenen bat edo beste euskal duna dutenak eta
|
beren
aiton amonak euskal lurraldean jaioak direnak; azke nik, adiktuak, nahiz lehen lau abizenak erdaldunak izan, beren aiton amonak euskal lurraldean jaiotakoak dituztenak. Beraz, garbi dago, abizenak dira, hain zuzen, arrazaren zigilua berekin daramatenak.
|
|
|
Euskeldun Batzokija elkarteko arautegia egiterakoan (1894), 59 artikuluan (16), hiru motatako bazkideak bereizten dira: bertakoak, lehen lau abizenak euskaldunak dituztenak; adoptatuak, abizenen bat edo beste euskal duna dutenak eta beren aiton amonak euskal lurraldean jaioak direnak; azke nik, adiktuak, nahiz lehen lau abizenak erdaldunak izan,
|
beren
aiton amonak euskal lurraldean jaiotakoak dituztenak. Beraz, garbi dago, abizenak dira, hain zuzen, arrazaren zigilua berekin daramatenak.
|
|
|
bertakoak, lehen lau abizenak euskaldunak dituztenak; adoptatuak, abizenen bat edo beste euskal duna dutenak eta beren aiton amonak euskal lurraldean jaioak direnak; azke nik, adiktuak, nahiz lehen lau abizenak erdaldunak izan, beren aiton amonak euskal lurraldean jaiotakoak dituztenak. Beraz, garbi dago, abizenak dira, hain zuzen, arrazaren zigilua
|
berekin
daramatenak. Berdin dio non jaioa izan, eus kara jakin ala ez, baldin abizenak euskaldunak baditu:
|
|
|
Aranak euskara galtzen ari dela egiaztatzen du, eus kara egiten denetan ere ez dela aintzakotzat hartua, hainbesteraino, ezen euskalduna arrotz sentitzen baita bere herrian, kasurako Gemikan (39). Eta ga lera horretan, ez atzerritarrak (40), etxekoak dira errudunak, Euskeria indepen dentea izan zen garaian ere gaztelania izan baitzen
|
beren
hizkuntza ofiziala (41). Goi klasekoek ez baitute erabiltzen gizarteko beren harremanetan, gizar te mugikortasunean aurrera egin nahi duten euskaldunentzat oztopo bat beste rik ez da (42).
|
|
|
Eta ga lera horretan, ez atzerritarrak (40), etxekoak dira errudunak, Euskeria indepen dentea izan zen garaian ere gaztelania izan baitzen beren hizkuntza ofiziala (41). Goi klasekoek ez baitute erabiltzen gizarteko
|
beren
harremanetan, gizar te mugikortasunean aurrera egin nahi duten euskaldunentzat oztopo bat beste rik ez da (42). Horregatik dago bere erabilera baserritarren mundura mugatua, eta hauek ere amorratzen daude gaztelaniaz egiteko, arrotz bilakatu zaien etxe an sarbidea izan dezaten.
|
|
|
(47) Gautegiz Arteagako parrokiako apaizez ari da,
|
beren
elizkizunetan, lehen ez bezala, euskaraz ari baitira: «Así lo ha entendido el virtuoso Clero de Gautegiz Arteaga y así ha empe zado a practicarlo; por lo cual le juzgamos merecedor de mil plácemes sinceros y entusiastas, no sólo de nosotros los euskerianos, sino de los católicos de cualquier nación extraña que quieran llevar dignamente ese nombre de hijos de la Iglesia> > («Parroquia ejemplar> >, Baserritarra, 2, 1897
|
|
|
Liburu honen bidez sortzen da, azken batean, «sabindar eskola euskeralogi koa» deitu izan zaiona. Euzkel Bazkuna koek ere horixe berrargitaratuko dute zatika
|
beren
aldizkarian. Zerbaitegatik izango da.
|
|
|
Sail horretan besteek esanera mugatzen bada ere, beste gaietan, hala nola ortografian eta fo netikan, etimologian, izendegian, hiztegian eta, oso bere bidetik ibiltzen da. Alderdi hauek, eztabaidagarrienak hain zuzen, aztertuko ditugu segidan, Eus kal Pizkundearen bilakabidean
|
beren
arrastoa handia ala txikia utziko du tenak.
|
|
|
Aranari leporatu izan zaizkion hutsegite nabarmenen artean, hain zuzen, garbizalakeriarena izan da, hots, erdal jatorrizko hitzak onartzeari zion higuina. Nahiz badakiten hark as matuko hitz asko onartuak izan direla, oraindik
|
berekin
darama joera hori er
|
|
|
Baina bere deia, batez ere, haurren hezkun tzaz arduratzen direnei zuzentzen die. Lehenik gurasoen euskal kontzientzian jotzen du, erregutuz
|
beren
seme alabei euskaraz irakas diezaien, jakin dezaten bera dela aberri hizkuntza: «... zuben umioi ezpa dautsezube irakasten zein dan euron Aberrija, ta euzkera, euron izkerea dalako, egin bihar dabela, zuben umiok eztabe matteko euron Aberrija, eztabe etsiko euron izkeratzat euzkerea, ta auxe itxiko dabe, Luditik ibiltzeko obia dana ikasteko.
|
|
|
Zubek mattetan ba dozube Aberrija, zerorrek zainduriko bijotzak be matteko dabe» (88). Hirugarrenik, irakasleengana hur bilduz, liburutxo hau egin,
|
beraientzat
egin duela esango die: «Bizkaitar ona ba zara, ta ez erdeltzailia, bai euzkeltzalia, abegi zabala emongo dautsozu in gurti (liburuxka) oneri:
|
|
|
Gutun honetan datorrenez, badirudi Batzarraren xedea ere garbi finkatua ze goela, zeina baitzen euskal ortografiaren batasuna aztertzea eta, ahal izanez gero, euskal eufonian oinarritutako arau filologikoak finkatzea. L Hendayais ek 1901eko irailaren 22ko kronikan zekarrenez, batzartu zirenak eta
|
beren
atxi kipena agertu zutenak hatera hartuta, 30 izan ziren, hauetatik 22 Hegoaldeko ak; joan ezin eta beren atxikipena gutun bidez agertu zutenen kopurua, berriz,
|
|
|
Gutun honetan datorrenez, badirudi Batzarraren xedea ere garbi finkatua ze goela, zeina baitzen euskal ortografiaren batasuna aztertzea eta, ahal izanez gero, euskal eufonian oinarritutako arau filologikoak finkatzea. L Hendayais ek 1901eko irailaren 22ko kronikan zekarrenez, batzartu zirenak eta beren atxi kipena agertu zutenak hatera hartuta, 30 izan ziren, hauetatik 22 Hegoaldeko ak; joan ezin eta
|
beren
atxikipena gutun bidez agertu zutenen kopurua, berriz,
|
|
|
Funtsean puntu hauetara biltzen da hangoa: ...o eta Hazpameko Anaia bat zeudela, eta hauek, gela batean sartuta, presaka arautegi moduko bat prestatu zutela, baina Batzar Aretora itzultzean, hutsik aurkitu zutela; e) Eskualdun Biltzarra elkartearen izenaz as ko eztabaidatu zela, berdin bere xedeaz; f) Batzorde Iraunkorreko partaideen izendapenari dagokionez, Batzarraren berrespenik ez zuela eta, Kanpion eta Aranaren kasuan, presak eraginda,
|
beren
buruak aurkeztu zituztela lehendaka riordetzarako (116). Beste nonbait ere esaten du Aranak, gauzak gaiztotzen ha si zirenean, hasiera hasieratik lehendakariordea izaki, kargu horri uko egin na hi izan ziola (117), baina ez ziotela onartu eta, gainera, askotan idazkari lanak ere egin behar izan zituela (118).
|
|
|
Zer egin? Kontra erasoaren beroan, hasieran Donostian 1902ko otsailaren 24an bilkura bat egi tea bururatu zitzaien, baina gero atzera egingo dute; horren ordez,
|
beren
hari ko batzarkideak bildu, orotara 72, eta erreferendum bat idaztea erabakitzen da, zeina Guilbeau idazkariak egin baitzuen 1902ko otsailaren 12an, besteak bes te, zuzenean Aranaren proposamenaren kontra, oinarrizko bi punturen gaine an argitasunak emateko. Lehenengoak dio, arazo batzuk tarteko, egiteko orto grafikoa eta literarioa nahastu egin direla:
|
|
|
Honen 1092ko otsailaren 15eko erantzunean (136), puntu hauek zehazten dira: ...iako batzarkide guztiak ez zirela izan euskalariak (euzke rálogos), eta, alderantziz, euskalariak oro ere ez zirela deituak izan, d) arau ortografikoak, ez hitzez berehala, Adema eta Kanpionek nahi zuten bezala, bai zik azkerketa sakon baten ondoren finkatu behar zirela, Aranak proposatu be zata, e) proiektu egile bakoitzak izan zezala berea aurkeztu eta defendatzeko aukera eta, azkenik, f)
|
beren
atxikipena adierazitako 320ren gaitasuna gutxie tsi eta horiek Batzarretik baztertzeko arrazoirik aski ez dela (137).
|
|
|
Bizkaian, EAJ Aberrikoen bidetik, beste elkarte bat sortuko da, Euzkeltzale Bazkuna dei tua, eta Aranaren jarratzaile hertsienak izango dira hor kokatuko direnak. Guk, batez ere, elkarte horrek argitaratzen duen Euzkerea aldizkariaren eta egiten dituen beste lanen berri ematera mugatuko gara eta, bide batez, RIEV ere ai patuko dugu, Aranak Kanpionekin hasitako eztabaida hor luzatzen baita, bai na oraingoan
|
beren
buruak Aranaren oinordekotzat dauzkatenekin. Kanpionek badaki nortzuekin ari den teke mekean.
|
|
|
Kanpionek badaki nortzuekin ari den teke mekean. Aranaren eskola euskaralogikoaren arrakasta funtsean berak sortutako Alderdiari zor zitzaiola esaten baitzen han eta hemen, haren euskalaritza arrazoi zientifikoetan baino gehiago politikoe tan oinarritzen zela, alegia, aranazale hauek
|
beren
maisuaren euskarari buruz ko iritzi nagusiak gizarteratzeari gogor ekingo diote, abertzaletasuna eta eus kaletasuna elkarri lotuz.
|
|
|
Baina behetitzen batere arrazoirik gabe. Kan pionen ustez, herriek
|
beren
izena beraiei dagokien ezaugarri berezi batetik hartzen dute eta belaunez belaun eusten diote, nahiz elementu bereizgarri hori ez bat etorri adierazten duen errealitatearekin. lngalaterrari, adibidez, «anglo en lurra» izatetik datorkio izen hori, orobat, «frankoena» izatetik Frantziari, nahiz horien hizkuntzatik frantsesak ez dituen ehun hitz baino gehiago hartu. Nafarroa, era berean, Euskal Herriko beste herri gehienen antzera, hitz topo grafiko bat da, horixe soilki, etimologiaren aldetik honela zatitzen dena:
|
|
|
Baina behetitzen batere arrazoirik gabe. Kan pionen ustez, herriek beren izena
|
beraiei
dagokien ezaugarri berezi batetik hartzen dute eta belaunez belaun eusten diote, nahiz elementu bereizgarri hori ez bat etorri adierazten duen errealitatearekin. lngalaterrari, adibidez, «anglo en lurra» izatetik datorkio izen hori, orobat, «frankoena» izatetik Frantziari, nahiz horien hizkuntzatik frantsesak ez dituen ehun hitz baino gehiago hartu. Nafarroa, era berean, Euskal Herriko beste herri gehienen antzera, hitz topo grafiko bat da, horixe soilki, etimologiaren aldetik honela zatitzen dena:
|
|
|
Eta Euzkadi, zer? Hitz berri hau,
|
berez
, ez da Euskal Herria bezain garbia, eta ez da garbia, zeren azken hau eus kaldun guztiek ezagutu eta erabiltzen duten bitartean, hark azalpen bat eskatzen baitu. Beraz, ondo asmatua denetz arazoa alde hatera utzita, ez dago berri bat asmatzen ibili beharrik lehendik daukagunak gure izatearen berri ematen digu nean (159).
|
|
|
Kanpionen artikulu luze honi beste luzeago batekin eman zion arrapos tua aita Manuel Arriandiagak aldizkari bereko iraileko zenbakian (166), eta ez,
|
berak
espero bezala, Jose Arriandiaga laikoak, hau baitzen berarekin eztabai dan sartu zena eta berak bere aurreko artikuluan espreski aipatzen zuena. Kla retiarra puntuz puntu ezeztatzen ahalegintzen da nafarrak azaldutako argudio ak.
|
|
|
Hiru: era edo ara atzizkiari dagokionez, dio, Azkuek esanahi bat baino gehiago eman dizkiola, lau bederen bai; hori batetik, eta bes tetik, Aranaren defentsan euzk era hitz konposatua edo elkartua dela frogatze ko, baieztatuko du era hitzak, ele tik datorrenez gero,
|
berez
duela esanahia, ez baita bere esanahia ez duen hitz osatzailerik. Eta nola era hitza ele tik da torrela frogatu ezinik ez dagoen metatesi fenomenoaren bidez, zeinaren arabe ra euskaraz sarritan gertatzen baita l hizkia r bihurtzea, zuzena logikoa da, horri lege etimologikoa aplikatuz, era (ele) kasu honetan hizkuntza dela on dorioztatzea.
|
|
|
1.2 RIEV aldizkarian zetista eta seisten arteko liskarra pizten den urte be rean, Sabino Aranaren izendegia dela eta, beste eztabaida bat kaleratzen da, be re garaian izan zuen garrantziarengatik gaurko bibliografiak ere jasotzen due na (174). Kontu jakina da 1906an Gasteizko gotzain izendatua izan zen Cadena y Eleta-k, Pitillas-ko nafarrak,
|
beren
haurrentzat hala eskatzen zuten haurrei euskal izenak ipintea debekatu zuela eta jokabide honek euskal nazionalisten hasarrea piztu zuela. Luis Eleizalde izango da eliz hierarkiari aurpegi emango diona, gurasoek beren haurrei euskal izenak ipinteko eskubidea dutela errebin dikatuz.
|
|
|
Kontu jakina da 1906an Gasteizko gotzain izendatua izan zen Cadena y Eleta-k, Pitillas-ko nafarrak, beren haurrentzat hala eskatzen zuten haurrei euskal izenak ipintea debekatu zuela eta jokabide honek euskal nazionalisten hasarrea piztu zuela. Luis Eleizalde izango da eliz hierarkiari aurpegi emango diona, gurasoek
|
beren
haurrei euskal izenak ipinteko eskubidea dutela errebin dikatuz. Azkue sartzen da eztabaidan, Aranaren izendegia erabat berritu behar zela esanez eta, ondorioz, sorreran arazo politikoa zena linguistiko bihurtuz, ze
|
|
|
Besteek, aldiz, hizkuntza arra zoiek zituzten gidari bakar. Horrela,
|
berez
linguistikoa zen arazoa politizatzen ahalengintzen diren gotzain nazionalista espainolistaren eta nazionalista jeltza leen erdian, esaten da bi ertz politizatu horiek politikoa eta kulturala gaindi tzera zetorrela, hain zuzen, euskalari sektore hori. Euskaltzale mulzo hau bider dian kokatuko da, beraz:
|
|
|
berezitasunak onartzen ez dituelako, baina, bestaldetik baita euskal nazionalis ten kontra ere, hauek Aranaren izendegian oinarritzen zirelako. Batzuetan ho rrela tipifikatzen da eztabaidaren gunea, alde batean leudekelarik ertzeko bi na zionalistak Eleizalde jeltzalea eta Gotzain espainola eta bestean
|
beren
arrazoiak euskalaritzan bakarrik oinarritzen dituzten euskaltzaleak. Ertzeko bi jarrera horiek euskara eta euskal kultura instrumentalizatu besterik ez dute egi ten, agian ohargabean, baina egiazki.
|
|
|
Ertzeko bi jarrera horiek euskara eta euskal kultura instrumentalizatu besterik ez dute egi ten, agian ohargabean, baina egiazki. Nolanahi ere, hitzaldiaz geroztik Jurgi Kintana historialariak gutun baten bidez jakinarazi digunez, izendegiaren kasu honetan, badirudi eztabaidan parte hartu zutenek
|
beren
iritzia motu propio eman zutela, alderdi jakin baten agindura jokatu gabe. Kanpion nahastu egin zen, an tza, Azkuek apezpikuaren esanetara ziharduela esatean (184).
|
|
|
leku bat ere eraiki zuten, «Kirolokieta» izenekoa, erakundeko gazteek
|
beren
|
|
|
Baina 1918an, lehen mundu gerraren ondotik sortzen den errepresio giroan, erakundeari
|
beren
egoitzak itxi zizkioten, berriro handik urte ter dira irekitzeko. Familia nazionalistaren barruan jadanik desadostasunak agertzen hasiak baziren ere Gasteizen 1917ko abenduan egindako Batzarre an, erabateko etena 1921eti k aurrera gertatuko da, beste arrazoien artean, gazte hauek Comunión ekoak baino jarrera abertzaleagoak eta sozialistago ak sostengatzen dituztelako, garbiki euskal independentzia aldarrikatuz eta atzerriko mugimendu antikolonialisten lerroan kokatuz.
|
|
|
Beraz, ikusten gatozenez, kultur mugimendu trinko eta antolatu bat dago hor lanean ari dena, Sabino Aranaren gerizpean Euskal Pizkundiari bere ekarpena egiten ari zaiona. Noski,
|
beren
bidetik.
|
|
|
Kalean zegoen kezka hori bere eginda, euskalaritzan itzal handikoa zen Sebero Altubek, gai ho rren inguruan hitzaldi sonatu bat eman zuen 1933an, Eusko Ikaskuntzak an tolatutako Udako Ikastaroetan. Hurrengo urtean liburu gisa argitaratu zen La vida del euskera izenarekin, eta oihartzun zabala izan baitzuen euskaltzale en artean, hainbatek agertu zituzten
|
beren
iritziak gai minbera horren gaine an, horien artean Orixek ere bai (222). Altubek, Aitzolen antzeko bidetik jo anez, garbizalekerian ezartzen zuen euskarak azken 40 urte haietan atzera egitearen arrazoietako bat, zioenez herriak ez baitu irakurtzen euskara mota hori.
|
|
|
Egia da, baina ez, haren ustez, Altubek dioen bezala eus kal idazle garbizaleen erruz, beste arrazoi batzuk ere tartekatu izan direlako baizik, batik bat hauek: bat, Errioxa, Araba eta Nafarroan, adibidez, euskal idazlerik ez zen garaian gertatu zen euskararen hondamendia; bi, hizkuntza, familian ez ezik, kalean eta eskolan ere erabiltzen baita, Nafarroan azken ho riek izan dira euskara baztertzeko bide nagusi; hiru, komunikabide idatziek ere
|
beren
eragina dute, eta hor Euzkadi eta El Día egunkariak, adibidez, gehien bat gaztelaniaz ari baitira, horiek ere «euzkera baztertu eta atzerazoteko bide rik zabalenak» gertatu dira; lau, herriari artez eragiteko, ahalik eta euskara gar
|
|
|
Altuberen okerra, funtsean, euskararen arazoa hizkuntzalaritzatik begira tura bakarrik planteatzean datza, ez baitu kontuan hartzen, horrekin batera, bes te indar soziopolitikoek ere badutela
|
beren
eragina. Hizkuntzen bizitza ez da jokatzen bakarrik familian eta herritar soilen artean, hor bereziki, nazio batek bestea zapaltzen duen testuinguru historikoan baizik, are gehiago, gure kasuan bezala, hizkuntzaren izaera politikoak duen garrantziaz inor guxi jabetu izan ez denean (227).
|
|
|
Honela, euskaragoa da esatea, adibidez, txindi, dirua baino, margo kolo rea baino, oben pekatu baino, bijotz miña doloria baino. Hitzak sortzeko or duan, jatorrizko formaren bila joan behar baita, eboluzio metodo historikoa erabiltzea proposatzen da, bere garaian Astarloak eta Sabino Aranak
|
beren
az terbide etimologikoetan egin bezala (236). Bestalde, orokorrean, ikuspegi ne gatiboegia, aurreiritzi sobera, agertzen du Altubek euskararen egoerari buruz, noiz eta Euskal Pizkundearen gailurrean, euskara berpizten ari den unean (237).
|
|
|
aldeko euskalkietan, bi hitz erabili zituela, bata irakaslari irakasle profesiona la izendatzeko, eta irakasle, pedagogo profesionala ez den maisua izendatze ko. Bi hitz horiek, Pierre Lhanderen hiztegian oharrarazten den bezala, Harri et kalonjea 1878an egiten hasitako eskuizkribuzko hiztegian baitatoz, litekeena da Arana Goiriren lanak ezagutzea eta hortik hartuak izatea. Odolkiak ordai netan izaten direnez, Oxobiren esaera honekin ematen diote bukaera
|
beren
orri biko idazkiari:
|
|
|
2.2.5 Euskal Pizkundearen luze zabalean ez ziren Euzkel Bazkuna koak bakarrik izan
|
beren
buruak Sabino Arana euskalariaren ondorengotzaren ai torletzat zeuzkatenak. Gerraurrean, Aitzolen gizaldiko hainbatek, Lizardi eta Lauaxetak tarteko, men handia zioten Arana Goiriri.
|
|
|
Zer erakunde hobe rik gauzatzeko, bidezkotasunez eta zuzentasunez, Sabino Aranak zeregin ho rretan egindako lanaren benetako nondik norakoak, egindakook aztertzeko eta neurtzeko. Beste alde batetik, berton dauden hitzaldien aberastasunak
|
berez
eta besterik gabe adierazten du egileek pertsonaiaren beraren eta alor honetan egindako lanaren azterketa egiterakoan jarritako adorea eta ahalegina. Euroi ere gure Fundazioaren esker ona.
|
|
|
Dakizuenez, Euskaltzaindia euskararen akademia da, eta beraz, gure zeregin nagusia hizkuntza aztertu eta bera gure gizarteko premia guztietarako egokitzea da. Hizkuntzak, ordea, ez dira
|
berez
bizi, hiztunek, era biltzaileek ematen diete bizia, eta kasu honetan euskaldunok gara euskara bi zi, prestatu, landu eta itsusten edo edertzen dugunok. Horrexegatik, euskara ez eze, baita gure mintzaira, nola edo hala, ikerketa edo literaturaren bidez lan du duten pertsonak ere gogoan izan behar ditu Euskaltzaindiak nahitaez.
|
|
|
zitzakeen gauzak berak baino hobeki. Ondokoei egokitu zaigu
|
berak
proposa turiko bidea arteztu, birrnoldatu eta hobetzea, gure atzetik datozenek gurea zu zenduko duten bezalaxe, baina beti ere haren lana kontuan izanda, hark azpi marraturiko hutsuneak konpontzea helburu. Edonola ere, ene ustez, ez orduan, ez eta geroago ere euskaraz ezertarako arduratu ez zirenen jarraitzaile ideolo gikoak ez dira nor noiz eta orain, ehun urte geroago, Aranaren akatsak dema gogikoki salatzen jarduteko.
|