|
2005
|
|
|
Zenbaitkasutan, azentumarkatuakontraziobatenondorioada, antza denez: bélarri (edobelárri, bainaazentueramarkatuarekin) < belaarri, égia < egiiaOrotariko EuskalHiztegia). (ikusItxuraguztienarabera, bokalgeminatu edo bikoitzak Mitxelenaren aitzineuskara
|
baino
berriagoak dira. Lehendabizikoadibidearenkasuan, konposatuedoeratorribatizangogenuke:
|
|
|
' Ahozkoaren azterketa egiten den Jan zientifiko bakanetan, kasurik onenean aipatu
|
baino
ez dira egiten hizketarekin hatera datozen proxemika edo kinesia. Alabaina, falta dira azterketa sistematikoak.
|
|
|
Hotsen ekoizpenadelaeta, alderdi neurofisiologikoak, arnasketa sistemarenak, glotiaetaglotiaren gaineko artikulatzaileensistemak, lehen
|
baino
hobetoaztertuak izandiraazkenurteotan, sakonkiago gainera.Bestalde, hizkuntzalarion ezagupenaskoren aurretik, trumilkaetamutur joka, geroeta aurreratuagodatozentresnaberrieiesker, ekoizpenprozesuetan dutenorganoen mugimenduen nondik norakoak xehetasunhandiagozezagutzenditugu.
|
|
|
Ahotikbelarrira etabelarritikahoradabilenhizketarendeskodatzeari dagokion oharmen prozesuadelaetaburuhausteakezdiragutxi.Puntuhonen inguruan, ikusmolde ezberdinetatik idatzitakoa ugari
|
baino
ugariagoada. Denaden, ezdalanhonenhelburuateoriaguztienkatalogoaegitea, baiziketa fonetikarenaldetik aurkidaitezkeenpuntuilunaketaahulakazaltzea.
|
|
|
Teoría aktibo hauen harnean sartuko litzateke Stevens-en (Halle eta Stevens, 1959) Sintesibidetiko analisiaizenekoa. Eredu honek aurrekoak
|
baino
arreta handiagoa jarriko du seinaleakustikoan, izan ere, egileakdio aztarnaaldagaitzakditugulacontinuumhorretan.Entzuleak oharmen prozesuanlehenikcontinuum aaztertukoluketasunbereizleakerauzteko (analisia, alegia), etaondoren alderatuko lituzke hizketa hotshorieksintetizatu dituen artikulaziozkoaginduekin; alderatzehonetananalisiaetasintesiabatbadatoz, hotsak etahots kateakezagutuko lituzke hartz...
|
|
|
Bada aitzinagoko kantu bat, titulu berekoa, Eskualduna astekarian ager tu dena berant, 1893ko urriaren 6an, Azpeitian aurkeztutakoa
|
baino
zaharragoa dudarik gabe. Beti bezala badira bien arteko aldaketak, bainan arrakasta handia ukanen duen bertsoa jadanik hor dago bere osotasunean bertze batzuk bezala.
|
|
|
Bi mila urthe
|
baino
zaharragokoak.
|
|
|
Bi mila urthe... eta gehiago ere: Bi mila urthe
|
baino
zaharragokoak.
|
|
|
Mundua bera dugu partikulartasun nagusia eta horrexegatik ezin dugu partikulartasun biltegia eginez historia burutu dugunik pentsatu. Zerbait gehiago behar da eta euskal historia egiten dugunean saiatzen gara, hein berean historia unibertsala egiten, geure unibertsala delako, unibertsoaren zatia
|
baino
ez garelako, eta ez da gutxi. Eta Euskal Herriko historiatik abiatzea iraskas kuntzako curriculumean erabat zilegizkoa da inguruko unibertsoetan txertatuz eta irekiaz pertsona ez eta herri isolaturik ez dagoelako.
|
|
|
Vasconia, lurralde kontzep tua, berriz, hasi zen erabiltzen, horrek definitzen baitzuen euskaldun guztien batasun esparrua, ohizko besteak, dela Nafarroa, dela Bizkaia, gaindituz. Berak ukatu egingo ditu mito tradizionalak, kantabrismoa, bereziki, eta beste elementu objektiboetan oinarrituko da, hizkuntza eta kultura amankomunean.Vasconia Euskal Herri kontzeptu euskaldunaren itzulpen zehatz eta ego kia
|
baino
ez da erromantze hizkuntzetan eta objektiboki egokien definitzen duena gure lurraldea. Euskara ederki menperatzen zuen A. Oihenartek.Zergatik latinez idatzia?
|
|
|
Froga positiboak behar ditu eta dokumentuen kritika zorrotza eragingo zuen. M. Montaigne eta F. Bacon izango dira gizarte zientzien arloan libertino eru ditoen eredu teoriko berriak eta modernitatearen aitzindariak.Oihenartek bere kontzeptu historiografikoa finkatzerakoan herri eta hiz kuntz komunitateari garrantzi sakonagoa erantsi zion bestelako gertakizun historiko eta politikoei
|
baino
. Bere gogoetaren bidez espazio bat definitzen du eta espazio horretan bizi diren gizataldeez arduratzen da, bere nortasun eta erakundetze juridiko politikoak desberdinak izan arren.
|
|
|
Testuak irakurriz, badirudi beste Euskal Herririk ez zela ageri. Egia esateko eta bere garaian garaiko ikuspegian murgilduz gero, probintzia soila gainditzeak eta Irurac bat izeneko elkarguneaz aritzeak, urrats nabarmen berria suposatzen zuen, ez baitugu ahaztu behar tokian toki ko aginteak probintzi mailakoak
|
baino
boteretsuagoak zirela. Hasieran Xabier Munibek bere Akademia proiektua Gipuzkoako Batzar nagusietan aurkeztu10 Arabako Artxibategi Probintziala, Prestamero saila, 11 kutxa.OLABARRI, I., Proyectos historiográficos de la Real Sociedad Bascongada de los Amigos del Pais, 1 Seminario de Historia de la Real Sociedad Bascongada de los Amigos del País.
|
|
|
Foruen inguruko kultura politikoa aberatsa eta indartsua da. Baina euskal historia ezin da horretara mugatu, historia nazionala denboraren igarobidean aldi bat
|
baino
ez delako.Tokian tokiko historia zehatzak, komunitate jakin batzuena indarberritu da. Enpresaren historiak, historia ekonomikoaren arloan, hutsune nagusia da.
|
|
|
bilago gaudela dirudi, zientzietako talde praktikatik
|
baino
.
|
|
|
Etorkizuneaneuskaranzeraldaketanagusigertatukodirenikustekodago oraino. Lehen lehenik euskarak berak behardu indarra hartu, soziologoek esanduten legez, azpigizarte euskaldunaren protagonismosozialerakargarria funtsezkoada.Ezdakigueuskaldunonarteanzeineratako ideologiagramatikalanagusituko zaigun; ezdakiguereduestandarra
|
hirietanherrixketan
baino lasterragoetasakonago hedatuko otedenere, ohizhirietanageribaitanabar menenestandarrarenindarra; hirietan erkidegoen arteko hartu emanenkon plexutasunakpertsonekrole gehiagojokatubeharraeragitendueta horrek norberarenaldakortasunlektalaareagotzeadakar, bainabaitamaizahaliketa eredurik neutroenarenbeharraere.Donostiakokasuan, gainera, bertako hizkeraetaeredu batuaren arteko lezeahandia e...
|
|
|
Arantzazuko bileraren abiadari jarraiki euskarak zuen bigarren behar larria ere, esparru guztietara hedatu beharra, alegia, aintzat hartu zuten zenbaitek eta Aresti eta Kintanaren (1970) deiadarrari jarraiki euskara komunikabideetan, administrazioan, politikan, filosofian, literaturan, zientzian e.a. erabiltzen eta trebatzen hasi ziren. Hauek denak, senitartekoa edo lagunartekoa ez bezala, eta arrantzaleen edo nekazarien hizkuntza berezitua ez bezala, hizkuntza estandarra erabili behar duten esparruak dira, baina garatuz hasi zirenean euskara batua hastapenetan
|
baino
ez zegoen. Edonola, euskararen komunikazio orokorrerako erabilera izugarri handitu zen eta honek berez zekarren
|
|
|
' Sarasolak (1997a: 8) ohartarazi gaitu hurbiltze hau hegoaldeko euskalkien artekoa
|
baino
ez dela izan eta egun euskarak bi euskalki nagusi dituela: batetik, iparraldekoa eta, bestetik hegoaldekoa, hurrenez hurren gaztelaniaren eta frantsesaren eraginaren pean bizi direnak.
|
|
|
Hizkuntza handiak dira aro modernoarekin hatera etorri diren teknologiaz, medikuntzaz, zientziaz, eta abarrez mintzatzeko erabilgarri diren bakarrak. ...beharrekoa da hizkuntza txikiek testu idatzirik edota literaturarik ez izateak ezinez koa egiten duela hizkuntzen iraupena eta, jakina, eskolan hizkuntza menderatzailea erabil tzeak erabateko garrantzia du hizkuntza menderatuaren galtzean, horrelako heziketa jaso duten hiztunek, idazteko, irakurtzeko eta oro har kultur eginkizunetarako askoz ere hobe to menderatzen baitute hizkuntza handia txikia
|
baino
. Azkenean, hizkuntza txikia bizitza modernoaren esparruetarako erabilgarria ez dela pentsatzera heltzen dira hiztunak eta hiz kuntza menderatzaileaz baliatzen dira.
|
|
|
Edonola, Elorduik (1995) azpimarratu duenez, ikertzaile zenbaitek ohartarazi gaituzte zail samarra gertatzen dela askotan aipaturiko hiru mota horietako aldaketak bereiztea. Edozein aldaketa ez dugu a priori ahulgarritzat hartu behar; izan ere, aldaketa batzuek funtzio jakin bat dukete euskara garai berrietara egokitzeko saioetan eta ahulgarriak
|
baino
indargarriak dirateke orduan. Ezaugarri soziolin
|
|
|
Zehazkiago euskara tekniko zientifikoari dagokionez, are zailagoa da kontua: era honetako testu bakan batzuk
|
baino
ez daudelarik, zaila gerta dakiguke batzuetan mota bateko hitz, esapide edo egiturarik ez egotea hiztunentzat onartezina izatearen edota esku artean ditugun testuen tipologiaren ondorio ote den. Filologiak aldaketez ohartzen laguntzen digu, baina aldaketa horien artean bereizi beharrekoak dira hizkuntzaren esparru berrietara egokitzeko beharrak azaltzen dituenak eta egokitze horretan lagundu beharrean oztopo gertatzen direnak.
|
|
|
Aldaera komuna, hizkuntza baten hiztun gehienen hizkuntz ezagutza osatzen duten arau, unitate eta murriztapenen multzoa da, hizkuntza osoaren azpimultzo bat
|
baino
ez dena. Zientzia eta teknikarako erabiltzen diren alda era berezituak, aldiz, erabilera komunaren kodearekin hainbat alderditan bat datozen, baina beste alderdi batzuetan erabilera komun horretatik urruntzen diren azpikodeak dira.
|
|
|
Hizkuntza komunak dituen aditz paradigmetatik pertsona jakin batzuen adizkiak
|
baino
ez dira erabiltzen, batez ere testu idatziak eta inpertsonalak direlako. Aldiz, modalitateari dagokionean, neutroa izateko helburuak hizkuntza komunean neutralizazio bidean daudekeen zenbait bereizketa aintzat hartzera' edo nekez erabiltzen diren adizkiak ustiatzera garamatza.
|
|
|
Hizkuntza arruntean nekez aurkitzen ditugun gertatu dateke, gertatu bide da/ zen eta gertatu zatekeen adizkien modukoak erruz erabiltzen dira euskara zientifikoaren zenbait esparrutan baieztapen kategorikoetatik alde egiteko. ...dugu euskara tekniko zientifikoan ematen dugun informazioaren iturria eta erantzukizuna ezkutatzea, honelako testuen betebeharren aurkakoa baita19 Hasteko, eginkizun nagusi modura perpausen edo paragrafoen arteko harreman logikoak argitzea duten testu antolatzaileak (beraz, hala ere, gainera, izan ere...) perpausaren hasie ran beteko dute hobeto eginkizun hori tartekatuta edo perpausaren bukaeran
|
baino
. Bigarrenik, mintzagai kontrastiboak azpimarratzeko eginkizuna duten aldiz, berriz, behin tzat eta ere bezalako antolatzaileak (Osa, 1990), mintzagaiaren eskuinean kokaturik gerta tuko dira argigarrien.
|
|
|
Nominalizazio eta adjektibaziorako joera handia erakusten dute testu tekniko zientifikoek eta, ondorioz, hizkera komunean
|
baino
izen sintagma konplexuagoak eratu ohi dira honelakoetan. Batetik, testu lotura bideratzeko erabiltzen da askotan nominalizazioa, lehenago perpaus madura azaldu den ekintza edo gertaera bati berriro ere erreferentzia egin nahi zaionean izen sintagma madura trinkotuz.
|
|
|
Bestetik, izenburuak, zerrendak, irudien oinak eta terminoak beraiek izen sintagma konplexuak izan ohi dira. Izen sintagma horiek eratzeko hizkuntza komunaren gramatikan oinarritzen gara, jakina, baina ohikoak
|
baino
luzeagoak izateak horien egitura kontzienteki lantzea eskatzen digu20?
|
|
|
Maila honetan garrantzi handia du, ordea, nazioartekotasunak, komunikazioa hizkuntza batez mintzatzen diren hiztunen artekoa
|
baino
areago hizkuntza desberdinez mintzatzen diren jakintza esparru bateko adituen artekoa baita. Terminoa sortu duen ikertzailearen hizkuntzaz eratzen da askotan eta bestelako hizkuntzetako zientzialariek mailegatu egiten dute, edo, batez ere, jatorrizko terminoa zabalkuntza semantikoaz lortu bada, kalko semantikoa egiten dute hizkuntza bakoitzean, nazioarteko mailan adigai baterako antzeko etiketak izateko asmoarekin.
|
|
|
Terminoa sortu duen ikertzailearen hizkuntzaz eratzen da askotan eta bestelako hizkuntzetako zientzialariek mailegatu egiten dute, edo, batez ere, jatorrizko terminoa zabalkuntza semantikoaz lortu bada, kalko semantikoa egiten dute hizkuntza bakoitzean, nazioarteko mailan adigai baterako antzeko etiketak izateko asmoarekin. Honek eragiten du mailegutza eta kalko semantikoa hizkuntzaren gainerako esparruetan
|
baino
ugariagoa izatea, baina,
|
|
|
Mikrofago eta makrofago hitzak, aldiz, termino berezituak dira eta mailegatzeak ez du eragin handirik euskara osoari begira. Esparru berezitu horietako zientzialariek, aldiz, argi eta garbi nahiago dituzte termino horiek, euskaraz asma litezkeen txikijale edo antzeko zerbait
|
baino
adigai berezitu horietarako nazioartean erabiltzen diren terminoen ordain zuzenak baitira. Hortaz, ekonomia eta hizkuntzaren gaineko eraginkortasun txikia kontuan hartu beharrekoak dira maila honetan.
|
|
|
Formula edo ekuazio luzeago eta korapilatsuak ditugunean, irakurtzen duguna ikur segidaren transliterazio moduko bat
|
baino
ez da, hizkuntza naturaleko sintaxitik urrun egon ohi dena: irakurketa antzekoa da hizkuntza gutietan eta hizkuntzaz hizkuntza aldatzen den gauza bakarra da ikur bakoitza
|
|
|
batetik, fonologia eta ortografia; bigarrenik, morfologia flexiboa; hirugarrenik joskera, eta azkenik hiztegiaren zati handia. Edonola, jos kerari dagokionez, hizkuntza komunean posible diren zenbait baliabide ez ditu erabiltzen hizkuntza tekniko zientifikoak zehaztasun, argitasun, neutrotasun eta inpertsonaltasunaren mesedetan, esate baterako zenbait pertsonari dagozkien adizkiak
|
baino
ez ditu erabiltzen. Beste baliabide batzuk, aldiz, hizkuntza komunak baino gehiago ustiatzen ditu zientzia eta teknikaren hizkuntzak: izen sintagma konplexuagoak, modalitate bereziko zenbait adizki.
|
|
|
Edonola, jos kerari dagokionez, hizkuntza komunean posible diren zenbait baliabide ez ditu erabiltzen hizkuntza tekniko zientifikoak zehaztasun, argitasun, neutrotasun eta inpertsonaltasunaren mesedetan, esate baterako zenbait pertsonari dagozkien adizkiak baino ez ditu erabiltzen. Beste baliabide batzuk, aldiz, hizkuntza komunak
|
baino
gehiago ustiatzen ditu zientzia eta teknikaren hizkuntzak: izen sintagma konplexuagoak, modalitate bereziko zenbait adizki. Hizkuntzaren zientzia eta teknikarako erabilerek duten berezko eremuak, terminologia berezituarena eta hizkuntza naturaletik kanpokoak diren ikur bidezko adierazpideak dira.
|
|
|
Txikikeria iritzi diezaioke norbaitek kontuari, baina ahozkoan garrantzi handia du, Matematikaz edo Fisikaz mintzatzean behin eta berriro agertzen den hizkia baita. Gainerontzean, zailagoa da kode aldaketa hizkuntza idatzi eta zainduan, mintzatuan eta zaindu gabean
|
baino
; batez ere beste hizkuntza batean ikasi ditugun erakundeen edo geografia izen propioen kasuan gertatu ohi da.
|
|
|
Behin
|
baino
gehiagotan entzun dudan ideia da Lehen eta Bigarren Hezkuntzan erabiltzen den euskara urrun samar dagoela unibertsitatean erabiltzen den euskaratik eta horren aurka lan egin genukeela. Urruntze hori sakonkiago aztertu litzateke, ordea:
|
|
|
Aditzetiko izenen eta adjektiboen kontua da aho lumetan dabilen gaurko euskararen beste arazo bat, testu tekniko zientifikoetan nominalizaziorako duten joera dela eta areagotuta dagoena. Batetik, euskarak onartzen duena
|
baino
harantzago doan izenen erabilera dugu, inguruko erdaren sistema kopiatzetik datorkiguna: foku baten hurbiltasunean bezalakoak ikus daitezke foku batetik hurbil litzatekeen tokian.
|
|
|
Beste ildo batetik, euskal atzizki izen sortzaileen emankortasunaren arazoa dugu, eta honetan barne eragileak ikusi behar ditugu kanpo eragileak
|
baino
areago. Alde batetik euskal hiztegiaren ezagutzarik eza dugu:
|
|
|
encarcelar 1 espetxera tu; desnatar 1 gaingabetu. Areago, askotan horrelako parasintetiko batzuen euskal ordainek tu atzizkia
|
baino
ez dute behar: largo > alargar 1 luze > luzatu; viejo > envejecer 1 zahar > zahartu; pluma > desplumar 1 luma > lumatu.
|
|
|
Euskaltzaindiak Hiztegi Batuan kare-harri idatzi behar dela esan digunean edota:: bolkan hitza baztertu duenean hitz horien erabilera komunaz aritu da. Behinik behin kontuan hartzekoa da kare-harri hitza hizkuntza komunean
|
baino
askoz ere maizago erabiliko dela Geologian eta hiru osagaiko termino ugari ere ematen dituela. Hortaz, esparru honetan erosoago izan daiteke kareharri bezalako idazkera.
|
|
|
Hizkuntza ahultzen du mailegu gehiegi hartze ak; edonola, bereiztu beharrekoak dira hizkuntzan ditugun hitzak ordezkatzen dituzten maileguak, askotan hizkuntza aberastu gabe pobretzen dutenak eta bestetik, hizkuntza aberasten dutenak, izenik ez duten adigaietarako etiketez hornitzen baitute hizkuntza. Azken hauek ugariagoak izango dira esparru berezituetan hizkuntza komunean
|
baino
. Edonola, esparru berezituetan hartzen diren maileguek askoz ere eragin txikiagoa dute hizkuntza osoan esparru komunean hartzen direnek baino, erabiltzaileen kopurua lehendabiziko
|
|
|
Azken hauek ugariagoak izango dira esparru berezituetan hizkuntza komunean baino. Edonola, esparru berezituetan hartzen diren maileguek askoz ere eragin txikiagoa dute hizkuntza osoan esparru komunean hartzen direnek
|
baino
, erabiltzaileen kopurua lehendabiziko
|
|
|
Zenbaitetan, erabilera komunetik urruntzeko joera ere badago esparru berezituetako erabiltzaileak mailegu zaleagoak izatearen azpian47? Oro har izena erregea da terminologiaren esparruan eta gehiagotan mailegatu ditugu izenak, aditzak48 edo adjektiboak
|
baino
. Aditzetiko izenak ere, jadanik ditugun aditzetatik eratorri ahal izango ditugu askotan eta beraz, gutxiagotan mailegatu ditugu bestelako izenak baino.
|
|
|
Oro har izena erregea da terminologiaren esparruan eta gehiagotan mailegatu ditugu izenak, aditzak48 edo adjektiboak baino. Aditzetiko izenak ere, jadanik ditugun aditzetatik eratorri ahal izango ditugu askotan eta beraz, gutxiagotan mailegatu ditugu bestelako izenak
|
baino
.
|
|
|
Taulan ikusten den moduan, euskaldun berri eta zaharren artean desberdintasun nabarmena topatzen dugu; euskaldun berrien artean (ó o) eredua askoz ere gehiagotan nahiago izan da euskaldun zaharren artean
|
baino
. Azken hauen artean, bizkaitarrek (o ó) eredua nahiago izan dute; gipuzkoarrek, ostera, ez daukate joera nabarmenik.
|
|
|
Ataltxo honetan partizipioen azentuera
|
baino
ez dugu aztertuko; aukera teoriko bat baino gehiago dagoen arren, kasu gehienetan azentu nagusia partizipioak berak hartzen du. Beraz, datuen aurkezpena, orain arte bezala, partizipioaren silaba kopuruaren arabera egingo dugu, laguntzailearen azentu bigarrenkariaren arazoa hurrengo baterako utziaz.
|
|
|
Ataltxo honetan partizipioen azentuera baino ez dugu aztertuko; aukera teoriko bat
|
baino
gehiago dagoen arren, kasu gehienetan azentu nagusia partizipioak berak hartzen du. Beraz, datuen aurkezpena, orain arte bezala, partizipioaren silaba kopuruaren arabera egingo dugu, laguntzailearen azentu bigarrenkariaren arazoa hurrengo baterako utziaz.
|
|
|
Desberdintasun hauek azentueraren arauetan dagoen desberdintasuna adierazten dute. Batetik, hiztun gehienen joera azentua oinean txertatzea bada ere, badirudi batzuek azentua txertatzen dutela, izenki mugagabeen arauen arabera, aditz laguntzaileagaz batu
|
baino
lehen, eta besteek, ostera, lehenengo eta behin partizipio eta laguntzailea batuta, azentua txertatzen dutela. Lehen taldekoen arauak honela eman ditzakegu:
|
|
|
Aurreko ataltxoan egin dugun legez, hemen ere aditz oinaren azentuera
|
baino
ez dugu aztertuko, berorren silaba kopuruaren arabera datuak aurkez tuaz.
|
|
|
Ikusten izan dugun moduan, desberdintasun kuantitatibo horiek islatu
|
baino
ez dituzte egiten sakonean dauden desberdintasun kualitatiboak. Ahoz egiten den eta familiaren bidez transmititzen den euskara batuaren ereduak ikertzea gauza garrantzitsua bada ere, hori gainako garrantzitsua izango litzateke honi buruzko erabakiren bat edo beste hartzea Txillardegik (1984, 1986, 1987 eta 1992) hainbestetan aldarrikatu duen moduan; bestela, euskararen irakaskuntzan, komunikabideetan, ahots teknologietan eta abarretan, orain arte legez, noraezean eta erdararen menean segitzeko arriskuan egongo gara.
|
|
|
Egituraezberdinen garapenaribegiratuezgero, euskarazko ekoizpenak arakatzean azterturikobost haurrengan antzeko jokabideak aurkitu ditugu (ikus3.taula). Batetik, umeguztiengangoiztiarragoak diraNORENA/ NORENegiturak NONGOA/ NONGO (r) egiturak
|
baino
, alegia, en atzizkiaren bidez adierazitakoak, (e) ko atzizkiaren bidez adierazitakoak baino.Bigarrenik, haurguztiekekoizten dutelehenago (r) ena (r) egituraen egiturabaino.Hirugarrenik, gauzaberaesandaiteke (e) koa eta (e) ko egiturei buruz. Laugarrenik, (e) zkoa egitura eta hitz elkarketaden hurrenkera hutseanoinarriturakoerlazioabeluagokoakdiraetaezdituguumeguztiengan bildu, hainbaten BianditzetaEgoitzen ekoizpenak 3urtebeteartebegiztatu ditugulakobakarrik.
|
|
|
Horretan, jaun suprefeta mintzatu da erranez Euskal Herri hedadura gutitako honek, bere ona eta hoberena lukeela, kanbiorik balitz ere, bera
|
baino
gehiagoko eta aberatsagoko eskualdeen batasunean egotea eta hartan egotea, Bordale lukeelarik hiri nausitzat, eta hego mendebal alde hautako lazpabortz departamendu aberatsen batasuna.
|
|
|
Baina lehen lehenik gogoratu nahi du aski garbi eta aski gora, eta behin
|
baino
gehiagotan, altxatu izan dela mendi haindi honaindietan Euskal Herriaren bere gain jartzeko ametsaren kontra eta, beraz, ez duela nehork erraten galdatzen duena galdatuz baduela gibel gogorik edo beste sabe leko minik.
|
|
|
Eta eskoletan euskararik entzun nahi ez duten erdalzaleei argudio hau bihurtzen die irakasle euskaltzaleak: Behin
|
baino
gehiagotan egona naiz gogoeta zertako bortxatzen gaituzten frantses hutsean haurren eskolatzera. Nago Pariseko handi mandiek ez ote duten Frantzia bazterretako jendea eskoil eta gibel atxiki nahi, haien herbailtzeko eta kraxturitik bezala abere ba tzuen pare kudeatzeko.
|
|
|
Lehen ikusi dugu 1857an hasita argitaratu zituela Italiako dialekto batzuetara itzulitako Bibliaren zatiak, eta pentsatu behar da aspalditik zebilela itzultzaileekin harremanetan. Behar bada, 1848an Frantziara joan
|
baino
lehen.
|
|
|
Italiari buruz ezer esan
|
baino
lehen, esan dezadan 1855 eta 1858 urteen bitartean Ingalaterrako dialektoak ikertzen ibili zela eta aipatu azken urtetik
|
|
|
Eskuizkribuetan eta argitaraturiko txostenetan gertaturikoa nabaritzen da kaleratu zituen liburu hauetan ere: aipatu hiru uharte handietako dialektoak direla Bonapartek gehien ematen dizkigunak, ia erdia
|
baino
gehiago. Dena den, orduko hizkuntzalariek, eta bereziki dialektologoek, Italiako dialektoen argitalpenak lortzeko bide errazagoa zuten euskarazkoekin jabetzeko baino,
|
|
|
aipatu hiru uharte handietako dialektoak direla Bonapartek gehien ematen dizkigunak, ia erdia baino gehiago. Dena den, orduko hizkuntzalariek, eta bereziki dialektologoek, Italiako dialektoen argitalpenak lortzeko bide errazagoa zuten euskarazkoekin jabetzeko
|
baino
,
|
|
|
13 sailean, bestalde, esparru honen baitan kontuan hartu ez diren bi puntuak edo bi puntuen ezaugarriak aztertuko ditugu: komarena
|
baino
isilu ne luzeagoa eta puntuarena baino goragoko doinua.
|
|
|
13 sailean, bestalde, esparru honen baitan kontuan hartu ez diren bi puntuak edo bi puntuen ezaugarriak aztertuko ditugu: komarena baino isilu ne luzeagoa eta puntuarena
|
baino
goragoko doinua.
|
|
|
(13a) koa adibidez, hobeto legoke alderantziz ko hurrenkera jarrita: gure ikuspegian, argudioaren adierazpena ondorioztapena
|
baino
ego kiagoa dugu, koma soila erabilita bederen. Bigarrenik, harreman hauek ondo zedarriztatze ko ahalmena oso lotuta doa hizkuntzatik kanpo hiztunak edo entzuleak munduari buruz duen jakintzarekin.
|
|
|
Koma erabilita9, 11 sailean ikusitako aurkaritza (6), argudioa (7a), kausa (Sb), eta emendiozko lau harremanak (9), puntuarekin hatera bezain ando edo lagunarteko mailan puntuarekin hatera
|
baino
are hobeto molda daitezke gure iritziz. (7b) ko ondorioztapena eta (Sb) ko ondorioa, aldiz, ulergaitzagoak dira
|
|
|
komak erraz adieraz ditzake esangura batzuk (aurkaritza, argudioa, kausa eta emendio mota batzuk), baina ez bestelako guztiak (beste emendio mota batzuk, ondorioztapena, ondorioa, hautakari harremanak eta kontzesioa). Puntuazioak adierazten dituen prosodia ezaugarriek testu edo perpaus mailan funtzio bat izan lezaketelako hipotesia plazaratu delarik, ekin diezaiogun koma
|
baino
are esangarriagoak izan litezkeen bi puntuen aztertzeari.
|
|
|
Lokailurik gabeko alboratuek bezala, lokailudunek ere ez dute erabat debekaturik koma, baina azpimarratzekoa da Euskaltzaindiak ematen dituen (literatur) adibide gehienak puntu baten bidez antolaturik daudela13 Koma eta lokailua daramaten alboratu hauek lokailugabeak
|
baino
are desbideratuagoak direla dirudi, testu jaso berezituetan behintzat 14 Bestalde, ez dago kontzesio
|
|
|
Besarkadura handikoen arteko pilaketak, aldiz, zilegi dira zenbaitetan (30a), batez ere mota honetako lokailuek aukeran dituzten kokaguneetatik bi erabiltzen direnean (30b d); horrelakoak direla eta, esan beharra dago bestela ko pilaketa guztietan
|
baino
aldakortasun handiagoa aurkitu dugula eta idaz tankerak eta hizkuntz mailak ere oso kontuan hartzekoak direla.
|
|
|
a4) Juntagailuekin pilatzerakoan lokailuak bide dira nagusi esangura harremanaren ikuspegitik. Hitz hurrenkerari dagokionez, bestalde, juntagai luen atzetik azaltzen dira, eta oro har kokapen bat
|
baino
gehiago har dezake te perpausean zehar.
|
|
|
7); beheraxeago aditzaren beste aldaera bat, aurrekoa
|
baino
hedatuagoa sarre
|
|
|
Hitz familia honen lehen lekukotasunak ez da harritzekoa, noski Azkuek dakartzanak
|
baino
lehenagokoak dira eta Sarasola 1980an s.u. agertzen zaigu Kapanagaren Cemaia edo agrabioa eguiten dabenac El que hi<;: iere ame naza, injuria (49 or.); nolanahi ere, ezagutzen ditudan hitz familia honen leku kotasun zaharrenak ez izenarenak aditzarenak baino RS eko (1596) biak ditugu: 23 Cematuoc oguien jala Los amena<;: ados comedores de pa eta 93
|
|
|
Hitz familia honen lehen lekukotasunak ez da harritzekoa, noski Azkuek dakartzanak baino lehenagokoak dira eta Sarasola 1980an s.u. agertzen zaigu Kapanagaren Cemaia edo agrabioa eguiten dabenac El que hi<;: iere ame naza, injuria (49 or.); nolanahi ere, ezagutzen ditudan hitz familia honen leku kotasun zaharrenak ez izenarenak aditzarenak
|
baino
RS eko (1596) biak ditugu: 23 Cematuoc oguien jala Los amena<;: ados comedores de pa eta 93
|
|
|
gabe. Garbatu (<* garbanatu) ere garbaitu
|
baino
hedatuagoa da; cf. 13 oh.
|
|
|
Vuelve a usarse a partir de fines del siglo XIX, sobre todo por auto HLEH an zemaitu, zematzaile bezalakoak biltzen dira baina lekukotasun modernoekin; cf. 9 oh.l3b Cf. orain Adam Zawiszewski ren lana, usu uste
|
baino
emaitza murritzagoekin.14 Azkuek sarreraren akabuan Parece que estas voces son derivadas de abago, abaga o algu na palabra por el estilo, perdida o tal vez ignorada. Il semble que ces mots sont dérivés de abago, abaga ou de quelque mot semblable, perdu ou peut etre inconnu zioen, baina ez bide zitzaion Mitxelenari 1964an eztabaidarako gai iruditu.15 Mitxelenarentzat eta OEH k oinarritzat darabilen Azkuerentzat ikusi dugunez soilik B da; beranduago, mende honetan esaterako, G-ko idazleren batzuek erabiltzeak ez bide du jatorria aldatzen.344ZEMAI ABAGADAUNEres guipuzcoanos esaten zaigu, DFrec delakoan hiru abagadune eta lau aba gune direla gehituaZ16 eta bigarrenean Intervalo de tiempo itzultzen delarik, Euskalzale ko bi kasu eta Agirreren beste hirurekin.
|
|
|
Mitxelena 1963: 48) mai legu edo eratorri/ konposatua
|
baino
ezin izan; bigarren honetarako euskal erro oinarrizkoagorik eta atzizkirik aurkitu ezinik edo, mailegutzat jo beharra ikusten zuen.Geroztik mailegu izaera hori are seguruagotzat jo genezake: baldin etaLakarra 1995 en erakutsi zen legea, morfema barneko >: ·>: ·TVTV ezintasuna, 17 Hobeto esan, metatesi bikoitza, kalitatearena ere (fortis < > lenis) hor baita Mitxelenak ikusi bezala; ez dakit hau (d. laño< llano ere) bcste inon aztertu den, baina baluke intere sik morfema egitura mailako erregelei dagokienez.' 7h Orobat goiko! eiho eta bentana rekin:
|
|
|
|
baino
lehenago hainbeste idatzi duenik, Eskualduna kazetaren parte handi bat hark bere lumaz egina baita.2
|
|
|
793). Zenbait zati
|
baino
zerbait gehiago idatzi delakoan nago ni, Diaz Nocik esandakoa oro har ukatu gabe.
|
|
|
Erlijioarentzat askatasun osoa, bereziki eskoletan, hori da hautagai xuriek hauteskundeetan lehen lehenik aldarrikatzen dutena. Gure kazetaria ere hun kitzenago du barne muinetatik erlijioa eskolatik kentzen duen lege horrek beste ezerk
|
baino
, zeren
|
|
|
Erdietsi zuenetz? Bere garaian geroztik
|
baino
ospe handiagoa izan bide zuen behintzat bere artikuluengatik.
|
|
|
Hiriart Urrutiren berriekiko axola azpimarratu nahi badugu, askoren usteak koloka ezarri gogo baizik ez dugulako da, anitzek uste baitute euska razko kazetaritza oso atzeratua izan dela beti, adibidez informazio generoak oso berant heldu zaizkigula, l. mundu gerlaren ondoren edo. 1910eko Eskualduna atzemanez gero, nahi duenak irakur ditzake, adibidez, Berrixkak (E 1235) edo Azken berri (E 1242), gerlakoak
|
baino
lehenago koak. Berri laburrak dira eta berriak huts hutsik, geroago Euzkadi-n edo Euskaldunon Egunkarian agertuko zirenen aitzindariak.
|
|
|
Hiriart Urrutik jendearen ahoko adierazpideak ez liburuetakoak badara biltza, ahozko mintzairaren eta erretorikakoaren nahasketa berezia sortuz, ahozko mintzairaz baliatzeko hautu hori bera, hain zuzen, hobeki pertsuadi tzeko xedez egina dateke, ulergarritasuna bilatzeaz gain. Gero, jendearen ahoko mintzaira erabiliagoa da kazetaritza herrikoian, lehengo eta oraingoan, kazetaritza formalean
|
baino
, eta Hiriart Urrutirena kazetaritza herrikoi horretatik hurbil da.
|
|
|
Bi hitz derragun kazetariaren hiztegi jori, berritu eta garbiaz, mintzaira eta figurez
|
baino
lehen. Hiztegi aberatsa da utzi diguna, kazetaritzako arlo gehientsuetako hitzak erabili behar izan baitzituen.
|
|
|
aitzina, uste
|
baino
gehiago. Atzizkiak ustiatzen ditu, beraz, bereziki kazetari tzako hitz orokor eta tekniko berriak sortzeko; honetan ere ez da batere gu txiestekoa haren ekarria, eta hitz franko garaiko kultura eta gauzetarakoak izan arren, beste anitz egun ere baliagarriak dirateke.
|
|
|
Lana
|
baino
nasaiago oraino eta gozoago izanen da jana. (E 347, 1894
|
|
|
Kuku framazonen esku makila! (E 28,, Berdoly). Trufa
|
baino
musika gehiago (E 847,). Edo zauriaren gainean pikoa.
|
|
|
Ondoko testua aheratsa da konparazio iradokitzaileetan, egilearen ikus pegiaren erakusle ere hai: 72ZER DAKARKIO HIRIART URRUTIK EUSKAL KAZETARITZARI. Erraiten dautzuet harrigarri dela oraiko gazteen ikustea: neskatokoak ostoila idor batzu
|
baino
arinago, pinpirina iduri, ortzi adarraren zazpi kolore ak soinean, jauzika, itzulika, xirimolaka, haize hegoak errautsa nola derabila. Bardin bardina.
|
|
|
Bertze lanik ez dutela erran zinezake, lege egi ten eta lege zain baizik. Oro
|
baino
gehiago da legea. Zer diot?
|
|
|
gehiago? Legea da bakarrik ororen buru, esku, zango, gider (E 830,). Sinonimia eta erredundantziak hitza ez baina esanahia errepikatzen dutenak, ideiak iltzatzeko darabiltzanak kasu honetan esanahia ñabartze eta erritmo bidez egiturez
|
baino
gehiago, anafora, paralelismo edo kiasmoarekin elkartzen ditu. Sinonimia oso aberatsa du, adjektiboena barne; etsaien kontra ko kalifikatibo bortitz, laidogarri, hitz itsusi eta itsusgarrietan nekez duke parerik.
|
|
|
(EO 52,). Azkenik, irakurleekin bat egitekoak diren prozedura estilistikoak ausar ki darabiltza, bereziki galdera erretorikoak, communicatio (Badakizue...?, Erradazue?, Entzun duzue...?) eta dialogismoa. Azken honetan, euskal kazetaritzan orain
|
baino
lehen askoz erabiliagoa (Kirikiño, Lizardi etab.), kazetaria irakurleari (Manex) mintzatzen zaio zuzenki, alegia hizketan ari, honen gogoa eme atxikitzeko.Arto bat osorik iresteko aho bat idekirik hor zagote so, bi begiak ezin aski zabalduz: Nola hori, Manex?
|
|
|
Eta arrazoi du perpaus luze eta! aburren edo egituren aldizkatzea, bai eta hats luzeko ahopaldiak zituela maiteenik esatean, lehen mintzaldietako estiloari dagokionez batik bat. Adémak kazetaren buruzagigoa uztearen kariaz Etxeparek hartaz idatzi artiku luan kritikoagoa ageri da Hiriart Urrutiri buruz honen hilondokoan
|
baino
. Hain zuzen, ahopaldiaren itzulika aberats bezain malguaz eta itzul-inguruz Adémari nagusi zaion arren, Ademaren erakaspena bakunago da, itzul-inguru gutiagorekin, eta orobat berdin mamitsu, izaitekotz mamitsuago.
|
|
2019
|
|
|
F. Krutwigen arabera, erbesteratuak ezin ordeztu zitezkeenez, ohiko hamabi akademikoak hemezortzi izatera igaro behar zuten. Kide berriek Frantziakoak izan behar zuten, linguistikan Espainiakoak
|
baino
jantziagoak zirelakoan. Azken puntuari dagokionez, A. Irigaray ere iritzi berekoa omen zen.
|
|
|
Kontuan hartuta amaren aldeko aitona amonak Burgosko Montes de Oca eskualdean jaiotako jornalariak zirela, ez da oso sinesgarria F. Krutwigek bere Italiako jatorriaz dioena. zion. Gurasoak Danubioko suabiarrak ziren (hots, aleman hiztunak; bere jatorrizko izena" Franz Herzog" zen), baina berak, hezkuntzaren bidezko magiarizazioaren ondorioz, hungarieraz
|
baino
ez zuen idatzi adin batetik aurrera. István Tisza Hungariako lehen ministroaren jarraitzaile amorratua izan zen, eta austro hungariar konpromisoaren aldekoa, beraz.
|
|
|
A. Irigaray eta J. Urquijok, ordea, hiztegi deskribatzaile hutsaren alde egin zuten, besteak beste, neologismoek Frantziako euskal idazleen artean izan zezaketen harrera txarraren beldur zirelako. Eztabaida hauek gerra aurrekoak berritu
|
baino
ez zituzten egin, J. Urquijoren hilberrian gogoratu zutenez:
|
|
|
249 G. Lacombek ardura hori bera erakutsi zuen Errepublikan, P. Lafitte Dictionnaire français basque eta Euskaltzaindia Diccionario español vasco lantzen ari zirenean (ABA LAF: G. Lacomberen gutuna P. Lafitteri,). tsi zenerako," f" letraraino
|
baino
ez zuten osatu zerrenda (Euskaltzaindia 1956: 325). 250 1949ko iraileko batzar horretan lexikografia behin behinean gelditzea erabaki zuten, diru laguntza gehiago ziurtatu arte.
|
|
|
Hortik egin du Ugartek historia soila
|
baino
kontakizun tankerakoagoa, osatuko den Euskaltzaindiaren historiari ekarpena egiten diona, iritziak iritzi. Horra, bada, irakurle, Antton Ugartek egindakoa.
|
|
|
Pozgarria zait, era berean, Euskaltzaindiaren Iker bildumarako argitalpen hau babestea; izan ere, iruditzen zait, Euskaltzaindia bere sorreraren mendeurrena betetzen eta ospatzen ari den honetan, Euskal Herriko Unibertsitateak ere ospakizun horrekin bat egin behar duela. Eta zer atseginago doktoretza tesi baten argitalpenarekin egitea
|
baino
.
|
|
|
204). Informazio ezaren eta egoera nahasiaren erakusgarri, F. Krutwigek gutunean aipatzen zituen zenbait urgazle hilak ziren aspaldi.382 J. Urquijo eta A. Irigarayk
|
baino
ez zuten mugaz haraindiko informazio fidagarria. 1946ko otsailean, Frantziako muga ixtear zegoenean, J. Urquijo Donibane Lohizuneko (Pirinio Behereak) bere etxera itzuli ahal izan zen, eta Frantziako euskalariekin posta harremana berreskuratu zuen.383 F.
|
|
|
77 Hauxe zen" Lauaxeta" ren jarrera euskararekiko, gerra zibila hasi
|
baino
lehenago: " Euzkeraz idazten dogunok, abeŕijaren elia dalako baño eztogu idazten.
|
|
|
Ez da aski Akademiku tituluaren jabe izatea: titulu orren jabe danak euskal arloan lan egin bear du eta beste euskaldun guziak
|
baino
gogozago. Edota zuen izenak" de l’Academie Basque" esakuntxoaz apaintzeko baizik ez ote zerate Euskalzaindiratu?
|
|
|
Bistan da A. Irigarayk, sortutako arazo politikoa gorabehera, ez zuela lapurtera literarioaren bidea amaitutzat jotzen, eta F. Krutwigek berak L. Villasanteri sarrera hitzaldia erbestean argitaratzea proposatu
|
baino
lehenago, prest zegoela idazlana BRSVAPen plazaratzeko, euskararen estandarizazio akademikoaren lehen urrats modura. Are Bilbon umezurtz geratutako Nuevo Ateneo-ren inguruko kideak ere baliatu nahi zituen lapurteraren aldeko giroari eusteko.917 Bistan dago A. Irigarayk GPD eta RSVAPeko kideekin zuen tratua, eta erbesteko abertzaleek salatzen zuten Akademiaren hutsaltasuna gainditzeko nahia.
|
|
|
J. Madariaga, J. M. Aguirre Bilbao edota C. Ansola. Bestalde, Donostian jaiotako J. L. Álvarez" Txillardegi"() Bilboko ingeniari eskolan ari zen ikasten.929 Euskaltzainburua hil
|
baino
lehenago, J. Echaide eta A. Irigoyenen bitartez, ezagutu zituen F. Krutwig eta R. M. Azkue zaharra bera.
|
|
|
2; SFVJU 1955: 47). 953 Konparazione, Euskaltzaindiak 16.000 pezetako diru laguntzak
|
baino
ez zituen eskuratu 1950ean, euskal instituzio frankistekiko harremana gaiztotu baino lehenago. Baina egia da, halaber, Espainiako Gobernuak 1953 abenduan legea aldatzearen ondorioz, tokiko administrazioek baliabide ekonomiko eta eskumen gehiago izan zituztela eskura, eta GPDk diru sarrera gehiago eta aurrekontu handiagoak izan zituela urte horretatik aurrera.
|
|
|
2; SFVJU 1955: 47). 953 Konparazione, Euskaltzaindiak 16.000 pezetako diru laguntzak baino ez zituen eskuratu 1950ean, euskal instituzio frankistekiko harremana gaiztotu
|
baino
lehenago. Baina egia da, halaber, Espainiako Gobernuak 1953 abenduan legea aldatzearen ondorioz, tokiko administrazioek baliabide ekonomiko eta eskumen gehiago izan zituztela eskura, eta GPDk diru sarrera gehiago eta aurrekontu handiagoak izan zituela urte horretatik aurrera.
|
|
|
Mahaiburuan Leopoldo Eijo, Nicolás Franco, Francisco Gómez Jordana edota Pedro Sainz Rodríguez daude. tas, Físicas y Naturales, de Ciencias Morales y Políticas, de Bellas Artes de San Fernando y de Medicina". 88 Espainiako errege akademiei dei egiten zitzaien frankismoaren kultura inperialismora biltzera. IdeE ren sustatzaile nagusiak Pedro Sainz Rodríguez (ministro izendatua izan
|
baino
lehenago) eta bereziki E. Ors handigura izan ziren. Azkenak amesten zuen kulturaren senatu edo kupula izan behar zuen IdeE k.
|
|
|
P. Barojak 1935ean RAEko sarrera hitzaldia irakurri zuenean, G. Marañón liberal errepublikazaleak erantzun zion, baina horrek ez bezala, P. Baroja Parisko erbestetik 1937ko irailean itzuli eta zin frankista egin zuen. Madril Alcaláko apezpikuak, zina heretikotzat jota, promes
|
baino
ez omen zuen egin. Kontuan hartu behar da gerra zibileko jazarpen giroak susmagarri bilakatu zituela ortodoxia katolikotik kanpo aritutako guztiak.
|
|
|
G. Lacombe minberarekin
|
baino
, J. Urquijok konfiantza gehiago zuen H. Gavelekin. G. Lacombe ez bezala, H. Gavel eskuindar kolpisten alde agertzeak lagundu zuen, noski:
|