|
2015
|
|
|
Bertsoarekin harreman zuzenik ez dudan aldetik ekin diot hau idazteari, bertsoarekin harreman zuzenik ez dudala uste izango baituzu irakurtzen duzun horrek, eta horrexegatik egin baitidate enkargua aldizkari honetako arduradunek ere, niri, hain zuzen, ale bat ekartzekoa, bertsolarien agerkarira. Eskatu didate jakin gabe, egiatan, eduki baneukala lotura txiki bat bertsoarekin, aspaldikoa izan arren, eta jakin gabe lotura hori badela, gainera, hizkuntza honetan mintzo garen gehienon halabeharrezko bistazko ezagutza
|
baino
zertxobait estuagoa; eta eskatu didate alea osatzeko, gainera, juxtu loturarik eza hori lausotzen joan zaidan ikasturtearen ostean, bistazko ezagutza baino ezagutza koska bat sakonago horretatik makina bat urte pasatu diren honetan, bertsoa etxera sartu zaidanean, eguneroko elkarrizketa eta goizaldeko matraka dezentetara.
|
|
|
Bertsoarekin harreman zuzenik ez dudan aldetik ekin diot hau idazteari, bertsoarekin harreman zuzenik ez dudala uste izango baituzu irakurtzen duzun horrek, eta horrexegatik egin baitidate enkargua aldizkari honetako arduradunek ere, niri, hain zuzen, ale bat ekartzekoa, bertsolarien agerkarira. Eskatu didate jakin gabe, egiatan, eduki baneukala lotura txiki bat bertsoarekin, aspaldikoa izan arren, eta jakin gabe lotura hori badela, gainera, hizkuntza honetan mintzo garen gehienon halabeharrezko bistazko ezagutza baino zertxobait estuagoa; eta eskatu didate alea osatzeko, gainera, juxtu loturarik eza hori lausotzen joan zaidan ikasturtearen ostean, bistazko ezagutza
|
baino
ezagutza koska bat sakonago horretatik makina bat urte pasatu diren honetan, bertsoa etxera sartu zaidanean, eguneroko elkarrizketa eta goizaldeko matraka dezentetara.
|
|
|
...ez bainekien ezer, beste hizlari apasionatu batzuek euren artean eztabaidatzen zuten bitartean, artean kalapita hauspotzen zuen azken txapelketa nagusiaren harira, zer zegien Ametsek bertsotan eta zer zemaion Maialenek bertsoari; nola hark, artisau, harria apart zizelka zezakeen, baina zelan honek, kolpe lehorra emanda, krak, arrakala zezakeen guztia; urtetako tradizioa hautsiz bertso saio batera
|
baino
gehiagotara joan nintzenekoa (hori baino lehen Plazatik Gaztetxeetara baino ez, eta sinetsidazue, gehiago zen gaztetxeengatik plazengatik baino), harria arrakalatu ez ezik nagusiarenak ez bezalako tresnak baliatu nahi zituztenen saioetara, tresnok gutxienez auzitan jarri nahi zituztenenetara, non oro ziren emakumeak eta ez zen kasualitatea; ikasturtea itzultzaileen hitzaldiekin beharrean arrakala...
|
|
|
...atu batzuek euren artean eztabaidatzen zuten bitartean, artean kalapita hauspotzen zuen azken txapelketa nagusiaren harira, zer zegien Ametsek bertsotan eta zer zemaion Maialenek bertsoari; nola hark, artisau, harria apart zizelka zezakeen, baina zelan honek, kolpe lehorra emanda, krak, arrakala zezakeen guztia; urtetako tradizioa hautsiz bertso saio batera baino gehiagotara joan nintzenekoa (hori
|
baino
lehen Plazatik Gaztetxeetara baino ez, eta sinetsidazue, gehiago zen gaztetxeengatik plazengatik baino), harria arrakalatu ez ezik nagusiarenak ez bezalako tresnak baliatu nahi zituztenen saioetara, tresnok gutxienez auzitan jarri nahi zituztenenetara, non oro ziren emakumeak eta ez zen kasualitatea; ikasturtea itzultzaileen hitzaldiekin beharrean arrakalagilearen bi eskolarekin amaitu nuenekoa, ...
|
|
|
...zen zuten bitartean, artean kalapita hauspotzen zuen azken txapelketa nagusiaren harira, zer zegien Ametsek bertsotan eta zer zemaion Maialenek bertsoari; nola hark, artisau, harria apart zizelka zezakeen, baina zelan honek, kolpe lehorra emanda, krak, arrakala zezakeen guztia; urtetako tradizioa hautsiz bertso saio batera baino gehiagotara joan nintzenekoa (hori baino lehen Plazatik Gaztetxeetara
|
baino
ez, eta sinetsidazue, gehiago zen gaztetxeengatik plazengatik baino), harria arrakalatu ez ezik nagusiarenak ez bezalako tresnak baliatu nahi zituztenen saioetara, tresnok gutxienez auzitan jarri nahi zituztenenetara, non oro ziren emakumeak eta ez zen kasualitatea; ikasturtea itzultzaileen hitzaldiekin beharrean arrakalagilearen bi eskolarekin amaitu nuenekoa, Maialen ikusi bainuen diferituan ud...
|
|
|
...a nagusiaren harira, zer zegien Ametsek bertsotan eta zer zemaion Maialenek bertsoari; nola hark, artisau, harria apart zizelka zezakeen, baina zelan honek, kolpe lehorra emanda, krak, arrakala zezakeen guztia; urtetako tradizioa hautsiz bertso saio batera baino gehiagotara joan nintzenekoa (hori baino lehen Plazatik Gaztetxeetara baino ez, eta sinetsidazue, gehiago zen gaztetxeengatik plazengatik
|
baino
), harria arrakalatu ez ezik nagusiarenak ez bezalako tresnak baliatu nahi zituztenen saioetara, tresnok gutxienez auzitan jarri nahi zituztenenetara, non oro ziren emakumeak eta ez zen kasualitatea; ikasturtea itzultzaileen hitzaldiekin beharrean arrakalagilearen bi eskolarekin amaitu nuenekoa, Maialen ikusi bainuen diferituan udako ikastaroen irekiera ekitaldian, bataren eta bestearen arteko kon...
|
|
|
Esate baterako, bertsolariak hain bertso luzeak kantatzera behartzen ez dituena, ahozko espresioari garrantzi gehiago ematen diona, gaiak hainbeste mugatzen ez duena, errima lasaixeagoa hartzeari garrantzi gehiegi emango ez diona, neurria doinuaren arabera onartzea… Epai Irizpideetan, hainbeste zehaztapen, nahasgarri ere gerta daiteke. Dena den, berriz diot, ez gara ari eredu jakin bat errefusatzen, besterik ere egon daitekeela defenditzen
|
baino
.
|
|
|
Inork ez du esaten zilegi ez denik. Egoera deskribatzen
|
baino
ez gara ari.
|
|
|
Hain zen erraza, 80 bat kilometroko errepide zuzena topatu genuela, amaierarik gabekoa. Kontua da arratsaldeko bostetan egon behar genuela JT Restaurantean, zortzietan hastekoa baitzen bertan eman behar genuen saioa, eta bidaiaren erdi aldera ohartu ginela miliak kilometroak
|
baino
luzeagoak direla, eta garaiz iritsi nahi bagenuen aukera bakarra zegoela: abiadura handitu.
|
|
|
Oso alai hartu gintuen, eta puntualtasun ezaren lotsak segituan aldendu zitzaizkigun. Ezertan hasi
|
baino
lehen, whiskiz egindako edabea eman zigun, eta, toparen ostean, muntaketa lanetan hasi ginen. Segituan prestatu genituen soinu ekipoak eta oholtza izango zirenak.
|
|
|
Yosemitekoa ere aipatzekoa da, sekulako zuhaitz puskek eta amaiera gabeko ur jauziek txiki utzi zizkiguten ordura arte handitzat genituenak. Musikalki konparazio bat eginez gero, parke naturaleko ikusgarritasuna sentitu arte, baxua gitarra
|
baino
handiagoa zela argi nuen, baina ohartu gabe nengoen kontrabaxuak ere badaudela naturaren eremuetan. Begirada parajeetatik kendu gabe, eta bidean atzera begira abiatu ginen Gardnervilleko Jaialdira, han geneuzkalako bi emanaldi hitzartuta.
|
|
|
Parrillan egindako haragi mota ugari jan ostean, eta dantza ikuskizuna bukatu bezain pronto igo ginen antzokiko oholtzara. Boisen erositako anplifikadorea inoiz
|
baino
alaiago zegoen, eta behingoz esan dezakegu, musikalki, emanaldi osoa izan zela. Baxuaren kolpeak Ixaaken gitarra limurtzeraino aritu ziren, eta Eperrak kantarekin zutik jarri genuen jendea.
|
|
|
Pauso azkarrez egin nuen salto gelara, zigarroa erori egin zitzaidan eta atea itxi nuen. Erre gabe geratu nintzen, eta, harrezkero, gaueko “pitia”
|
baino
sakratuagoa dena ezagutu nuen, mapatxea. Ohean eseri eta lasaitu nintzenean, leihotik begiratzea otu zitzaidan, eta orduan konturatu nintzen ez zela bakarra, baizik eta bikotea zegoela.
|
|
|
Nire zorionerako, hegazkinera sartzen utziko ez zidan pertsonak berreskuratu zuen ingeles maila kaxkarrarekin deskribatu nion mugikorra. Berriz ere ilaran jarri, eta uste
|
baino
azkarrago suertatu zitzaidan aduanako poliziarekin egoteko txanda. Ingelesez hitz egiten zuen, nola bestela?
|
|
|
Ingelesez bertso bat osatzea ez da euskaraz egitea
|
baino
zailagoa; euskara eta ingelesa berdin landu dituenarentzat, izan liteke gorabeheraren bat fonetikarekin edo oin kopuru egokiak aurkitzearekin, baina berdin berdin beteko ditu zortziko txikiko 52 silaba. Kontua da gaseosarekin sortutako esperimentu hori baldintza oso berezietan baino ezin dela egin; adibidez, entzuleek euskaraz ez dakitenean.
|
|
|
Ingelesez bertso bat osatzea ez da euskaraz egitea baino zailagoa; euskara eta ingelesa berdin landu dituenarentzat, izan liteke gorabeheraren bat fonetikarekin edo oin kopuru egokiak aurkitzearekin, baina berdin berdin beteko ditu zortziko txikiko 52 silaba. Kontua da gaseosarekin sortutako esperimentu hori baldintza oso berezietan
|
baino
ezin dela egin; adibidez, entzuleek euskaraz ez dakitenean. Euskal Herritik kanpo bertsotan egitea trainerua uretatik kanpo ateratzea bezala da:
|
|
|
Hala planteatuta, Ameriketan ohiko moduan bertsotan aritzeak ez du zentzu handirik, ez bada soilik entzule euskaldunez osatutako talde batentzat. Ulertu ezean, bertsolariak gaizki samar kantatzen dugun a capela abeslariak
|
baino
ez gara. Horrengatik, ingelesez kantatzea beste erremediorik ez zitzaigun gelditu.
|
|
|
– Gazteak! Hurrengo ekitaldia uste
|
baino
lehenago amaitu dugu, eta pentsatu dugu, herri kirolariek denbora gehiago izan dezaten, zuen saioa egitea guk pista prestatzen dugun bitartean…
|
|
|
Josu Goikoetxeari, afizioz
|
baino
, ofizio moduan iritsi zitzaion bertso bilketa. “19 urterekin hasiko nintzen gutxi gorabehera, 1993ean.
|
|
|
Amaia Agirrek ere, etxean gorde
|
baino
, nahiago izan du grabatutakoa Xenpelarren esku utzi. “Tamalez nahi baino bilketa eskasagoa egin dut, jakin badakidalako horrek garrantzia handia duela.
|
|
|
Amaia Agirrek ere, etxean gorde baino, nahiago izan du grabatutakoa Xenpelarren esku utzi. “Tamalez nahi
|
baino
bilketa eskasagoa egin dut, jakin badakidalako horrek garrantzia handia duela. Elkartean zuzendaritzan sartu nintzenean ohartu nintzen horren balioaz, duela 18 urte inguru, eta ahal dudanetan materiala eramaten saiatzen naiz, gure etxe eta karpetatan baino hobeto gordetzen eta artxibatzen eta katalogatzen dituztelako besteak beste, eta badakidalako bilketa lana garrantzitsua dela, eta egunen batean nik zerbait banu badakidalako non egongo den, baita beste inork balu ere”.
|
|
|
“Tamalez nahi baino bilketa eskasagoa egin dut, jakin badakidalako horrek garrantzia handia duela. Elkartean zuzendaritzan sartu nintzenean ohartu nintzen horren balioaz, duela 18 urte inguru, eta ahal dudanetan materiala eramaten saiatzen naiz, gure etxe eta karpetatan
|
baino
hobeto gordetzen eta artxibatzen eta katalogatzen dituztelako besteak beste, eta badakidalako bilketa lana garrantzitsua dela, eta egunen batean nik zerbait banu badakidalako non egongo den, baita beste inork balu ere”.
|
|
|
Galdera hori egin zioten, hain justu, Arantza Mariskal Xenpelar Dokumentazio Zentroko aurreneko arduradunari 1991ko azaroan, Xenpelar abiatzekotan zela. “Dokumentazio zentroa askoz mugikorragoa da, helburua ez da kontserbatzea, askoz dinamikoagoa da erabilera liburutegi eta artxibokoa
|
baino
. Ezaugarri nagusia dinamismoa izango litzateke”.
|
|
|
zu ari zara kantuz, baina beharbada ez da hainbeste zure bihotza ari, baizik eta buruak lehenagotik prest daukan zerbait”. Agirre ere ados da halakoetan buruak egiten duela lana, barruak
|
baino
. Beste aldagai bat ere bada Barrosok zioenez:
|
|
|
“Nik uste euskaldunok badaukagula elkartzeko eta gu sentitzeko premia. Kolektibo horrek daukan kezka azaleratzen denean, uste dut erantzukizun handia daukala bertsolariak; erantzukizuna
|
baino
karga”. Gutasun hori lortzea “zoragarria eta jeniala” Barrosorentzat:
|
|
|
Publikoak nahi du ikusi bere zerbait zugan, eta zure zerbait ere bai noski. Ematen badiozu jadanik dakien guztia, ez duzu harrituko, baina emozioetan ari garenean egia da gu baten beharra badela, eta denek jotzen dugu gu-ra nira
|
baino
gehiago”. Gutasun horretara lerratzea ontzat joagatik, niak ere gu-ari zerbait esan behar diola eta horrekin tentuz ibili beharra ere azpimarratu zuen Barrosok.
|
|
|
Maskara inoiz
|
baino
erantziago duen honetan, Agirrek ez du lehen zuen zuzena izan beharraren beldurrik. “Ahultasuna ez dut azaldu izan, baina ez azaldu nahi ez nuelako, beharbada, ez zitzaidalako ateratzen edo oholtza gaineko Agirre hori ez zelako biluzten zentzu horretan.
|
|
|
“Emozioak atera
|
baino
lehen burutik pasatzen dira nolazpait, eta buruak ere bidaltzen dizkio gorputzari bere seinaleak”, Odei Barrosoren irudikoz. Hala, alde emozionala “oharkabean” ateratzen zaion alde bat du bertsotan ari delarik, eta bien “beharra” du:
|
|
|
Orduan, kontu emozionala erabat ezkutuan eraman dudala uste dut”. Produkzioan bertsokera arrazionalagoa izan du, emozionalagoa
|
baino
, baina bertsolaritza bizitzeko era, aldiz, kontrakoa: “Oholtzara igo aurreko dena bihotza eta gorputza da, uste dut burutik ahul samarra naizela zentzu horretan”.
|
|
|
Izan ere, Agirrek oholtza gainean maskara jantzi izan du “urte askoan”. Maskara
|
baino
“autore eta pixka bat aktore” bihurtzea da Agirrerentzat: “Sentimendua ala beste buelta bat eskatzen duenean gaiak, istorio bat asmatzea”.
|
|
2016
|
|
|
Eichmann deportazioaren antolatzailea zen, milioika erahilketaren antolatzailea, bere burua funtzionario xumetzat bazuen ere. Bere kontrako auzia egin zenean ere argudio horixe erabili zuen, «ni langile xume bat
|
baino
ez nintzen».
|
|
|
Igor Elortza: Bi ideia
|
baino
ez ziren. Bata, Frankismoak ez zuela epaiketarik izan eta, bestea, trauma kolektiboak modu kolektiboan tratatu behar direla.
|
|
|
Elortza: “Bi ideia
|
baino
ezi ziren. Bata, frankismoak ez zuela epaiketarik izan; eta bestea, trauma kolektiboak modu kolektiboan tratatu behar direla”
|
|
|
Unai Iturriaga: Hau etorri
|
baino
lehenagotik, Durango 1936 elkartearentzat lan bat egiten ari naiz juxtu. Beraz, hornituta nago azalpenez.
|
|
|
Antzerkia eta bertsoa taula gainean eta oinarrizko baliabideekin janzten dira. Ez daukate asko espektakulutik eta entretenitu
|
baino
gehiago egin nahi dute. Horretan antzik izan dezakete?
|
|
|
Gauza orokorra da, gizartean pasatzen ari dena, elementu oso garrantzitsuak kendu direlako joko taulatik, eta noraeza sumatzen dut. Akaso nire sentsazioa
|
baino
ez da. Baina asko eskertzen dut Ximun eta bere taldearen jarrera, irmotasuna, zer nahi duten garbi izatea… Antzezlana ez da sortu merkatuak eskatzen duelako.
|
|
|
Pertsona azkarra zen oso. Hil
|
baino
pixka bat lehenago esan zuen: ‘Nire aipamenak izango dira beste 80 urtean’ Hori ez dizu edozein alprojak esango”.
|
|
|
San Joan martxa duela 200 urte jaso zuen Iztuetak, eta ideiarik ere ez nork egin ote zuen; hori bada ‘herrikoia’ Baina Isil isilik dago ez da herrikoia, demonio! Fernando Goenaga eibartarrak egin zuen, eta ez duela 80 urte
|
baino
gehiago! ”.
|
|
|
Baina ez da serio hartu behar, fartsa bat baita. Bat
|
baino
gehiago etorri zaigu kexu: –’Aizak, Txirrita ez zuan halakoa’ –’Baina ez duzu ezer ulertu?!
|
|
|
Eman
|
baino
lehenago
|
|
|
Gogo berritzailea. Eisteddfodau deituriko Galesko musika eta poesiaren jaialdietan egin ohi diren bardo leihaketetan behin
|
baino
gehiagotan saritu izan dute.
|
|
|
Nola lantzen duzue hori? Eta forma mamia deklamazioa triangelu horretan, bada bat besteak
|
baino
garrantzitsuagoa denik. Non dago oreka?
|
|
|
Ni, ez nago oso ados horrekin, baina txalotzen dut ekimena. Jolas bat
|
baino
askoz gehiago ez da, baina Cynghanedd gaur egungo tresna batean jarri du behintzat.
|
|
|
Ezin dut Gales ordezkatu, zeren, ni, seguru asko, askoz politikoagoa naiz hizkuntzarekin eta herriarekin beste batzuk
|
baino
.
|
|
|
Autobus gidaria bera, irla i tik a-ra ezagutzen zuena, baina sekula irlatik atera gabea. Lehen pertsona tantak azaltzen ziren aterpetxeko ateetatik, hots gehiago egiten zuten tanta batzuek besteek
|
baino
. Austriarrak mendi puntatik herrira bezala hitz egiten zuten, Galeskoek ezpainetatik belarrira.
|
|
|
Larunbatean, aurreko egun guztietan bezala, Irati eta Maddalen saioa hasi
|
baino
lehen jendeari umore ona itzultzen ari ziren, Jon, Esti, Iñaki, Xabi, Haritz… eta beste hainbeste, pastel gaineko ginga gorriz tindatzen, eta gainerakook metro karratuetan kilometroak egiten. Galestarrak izan ezik, galestarrak izozki bana jaten ari ziren marko konparaezineko ertzen batean.
|
|
|
Eta aste osoa pasako zuena nirekin. Rekalde tabernatik Gure hitzak kantua jarrita agurtu gintuztenean konturatu nintzen horrekin, edo hurrengo goizean bestela, nahi
|
baino
lo gutxiago eginda autoan sartu eta igandeak kantu bera jarri zidanean. Gure hitzak direlako, Zipreko, Kubako, Galesko, Mallorkako, Austriako, Mexikoko eta Euskal Herriko hitzak, altxatzeko hitzak, erortzeko hitzak, erotzeko hitzak, esateko hitzak.
|
|
|
Eta harremanaren uharte txiki horretatik bizi izan nuen inprobisatzaileen astea, inguruaz gehiegi ohartu gabe, gogoa Zipren. Horregatik, zerbait idaztekotan, uste dut inprobisazioaz eta gure Donostiako egonaldiaz
|
baino
, zintzoagoa dela, ene aldetik, uharte hari buruzko gogoeta batzuk idaztea. Batetik, gure herria bezala muga batek zatitutako uharte bat delako.
|
|
|
zipretar greziarrak batetik, eta bestetik iparraldeko zipretarrak, edo zipretar turkiarrak. Edo hori mintsua zaienentzat, eta beren burua zipretar hitzaz
|
baino
definitu nahi ez dutenentzat, turkieraz mintzo diren zipretarrak. Egia baita, funtsean, zipretarrak dira oro, baina gatazka zertan datzan azaltze aldera, izen eta abizen deitu beharra izan dut jendeari, eta Zipren ez da beti sinplea abizenaren hautua.
|
|
|
Gonzalez: “Gakoa, gaia bera
|
baino
gehiago, emozioa aktibatzea izaten da, bizipena izateko aukera izatea, horrek sortzen duelako interesa”
|
|
|
Ohartu ginen bagenituela guraso musikari nahikoa, bertsolariak genituela, bertso eskolen sorreran egon ziren aitonak zeudela… Oso testuinguru egokia genuen emozio hori aktibatzeko. Gakoa, gaia bera
|
baino
gehiago, emozioa aktibatzea izaten da, bizipena izateko aukera izatea, horrek sortzen duelako interesa”. Lehen paragrafoan aipatutako gonbidatuen artean, haurren osaba edo aitona ziren guztiak, salbu eta Patxi Goikolea.
|
|
|
Gainera, beste kontu bat ere bazen: bertso beraren bertsio bat
|
baino
gehiago azaltzen dira zenbaitetan. Bertsoa bera batek baino gehiagok jasoko zuen, eta gero aldaketa txikiren batekin erreproduzitu.
|
|
|
bertso beraren bertsio bat baino gehiago azaltzen dira zenbaitetan. Bertsoa bera batek
|
baino
gehiagok jasoko zuen, eta gero aldaketa txikiren batekin erreproduzitu.
|
|
|
Imanol Lazkanorekin hunkitzeko goiza eman nuen, heriotzatik oso justuan libratu zuen ebakuntza egin berri samarretan, eta bizitzaz zerbait gehiago ikasi nuelakoan nago. Eta gizakion konplexutasunaz, batez ere Lazkao Txikik Bilbon egin zizkion negarrak kontatu zizkidanean, jendeak egiten zizkion barre haiek iseka ote ziren susmoa hartua baitzegoen, zinez inork maitatu ez zuelako susmoa
|
baino
ez zena.
|
|
|
Geroago, 18 nituela, idazteko aukera ere eman zidaten. Ordurako, idaztea gustatzen zitzaidan marraztea
|
baino
gehiago, eta ausartu egin nintzen, arrasto handirik izan ez arren. Eta, berehala, aldizkariaren komertzial lanak ere eskaini zizkidaten:
|
|
|
Aitortu dut inoiz ez naizela oso bertsozale fina izan; bertsojalea ez behintzat. 14 urte neuzkala Esta noche cruzamos el Mississipi ikusten nuen Hitzetik Hortzera
|
baino
gehiago, edo 18rekin, Cronicas Marcianas… Baina, kudeaketaren ardura ere nire gain jarri zuten hurrena, 2002an, eta, dirulaguntzak, bilerak, Accesak eta Excelak, fakturak… pixkanaka, konturatzeke, Arestiren poema neure egina nuen: Euskadiko Kutxaren iragarkia kenduko badidate (oso aspaldi kendu zuten, portzierto) Banco Santanderren joko dut atea/ dirulaguntza murriztuko badidate (portzierto, oso aspaldion ohiko bihurtu dena) harrien azpian topatuko ditut harpidetzak/ harpidetzak gero eta urriagoak badira… Otsoen kontra, sikatearen kontra, lukurreriaren kontra… Neure poltsikotik dirua aurreratzera ere iritsi izan naiz estualdi uneren batean edo bestean.
|
|
|
Datorren urtean Durangoko Azokan Bertsolari aldizkariaren standean egiten dudan hogeita bosgarren urtea izango da. Udarako lana izan behar zuena udara mordo bateko (eta negu batzuetako) lan bihurtu da, itxura iraunkorragoa zuten beste batzuk
|
baino
askoz luzeagoa (nire harridurarako). Izatez, eman izan dit astia, tarteka, erabat aspertzeko ere:
|
|
|
Aitortu beharra dago, bestalde, azken hamarkadako erronka, sarera behar bezalako jauzia ematea, gauzatzeke daukagula. Sare sozialetan egindakoarekin sekulako erantzuna izan dugun arren, potentzial handiagoa izan dugu, oraingoz, potentzia
|
baino
.
|
|
|
25 urte bete ditu aldizkariak, eta esango nuke hasierako freskotasuna galdu duela. Bertsozaleak ohitu egin dira bertsolariak angelu eta perspektiba guztietatik ikustera, bertsolariak ere beste puntu batean daude (‘nekezagoa’ izan daiteke hitza), eta hasiera haietan
|
baino
konplikatuagoa suertatzen da aldizkariaren bidez emozioa, harridura, interesa, gogoeta piztea. Aitortu beharra dago, bestalde, azken hamarkadako erronka, sarera behar bezalako jauzia ematea, gauzatzeke daukagula.
|
|
|
Gero, heldu bihurtu ninduten eta fundamentuzko lan bat topatu nuen. Hegazkina hartu, eta mundua ezagutzeko aukera izan nuen, haur izaten jarraitzeko aitzakia
|
baino
ez zen kazetari lan bati esker. 2006 urtean Kuba zeharkatu nuen Indio Nabori repentista handiaren heriotzari buruzko ale bat osatzeko.
|
|
|
Besteak beste, dezente harritu nau jarraitzaileen “atsegin dut”ak emateko moduak: gehienek bideoaren lehen 20 segundoak ikusi
|
baino
lehen uzten diote bideoa ikusteari, eta askok elkarbanatu egiten dute. Beraz, ikasi dut sare sozialak norbere apaingarri ere badirela.
|
|
|
70etik gora dira propio kamerarekin hara edo hona mugitu direlako, edo etxean zeukaten material interesgarria eskaintzeko modua ikusi dutelako, aldizkariari argazkiak ekarri dizkiotenak. Dozena bat marrazkilari
|
baino
gehiago aritu da bertsolaritzari buruzko irudiak sortu nahian arkatzari eta buruari eragiten. 300dik gora dira gai bat edo besteari buruz grabagailua piztu eta galderak egiteari ekin diotenak… 96 emakumezko, ia lautik bat, urte askoan gizonezkoena bakarrik izan den plazan.
|
|
|
Grabagailuaren, argazki kameraren, arkatzaren, ispiluaren, beste aldean jarri direnak ere, 411 horiek
|
baino
hiruzpalau aldiz gehiago, ezinbestekoak izan dira erabat. Andoni Egañak, esaterako, dozena bat testu argitaratu ditu aldizkarian urte hauetan, baina laurogeitaka aldiz ere eman behar izan du aurpegia beste aldean ere.
|
|
|
Andoaingo Martin Ugalde Kultur Parkeko bulego txikiena da, seguru, gurea. Ez dauka leihorik, ez dauzka 10 metro karratu
|
baino
gehiago, ez dauzka mahai bat eta bi aulki baino gehiago, eta urte hauetan guztietan ateratako aldizkari, liburu, egutegi, kamiseta eta abarrez beteta dago leporaino, alderik alde… Egia aitortu dugu, azkenean: Martin Ugaldekoa ez da bulego bat, postontzia daukan biltegi txiki bat baizik.
|
|
|
Andoaingo Martin Ugalde Kultur Parkeko bulego txikiena da, seguru, gurea. Ez dauka leihorik, ez dauzka 10 metro karratu baino gehiago, ez dauzka mahai bat eta bi aulki
|
baino
gehiago, eta urte hauetan guztietan ateratako aldizkari, liburu, egutegi, kamiseta eta abarrez beteta dago leporaino, alderik alde… Egia aitortu dugu, azkenean: Martin Ugaldekoa ez da bulego bat, postontzia daukan biltegi txiki bat baizik.
|
|
|
Aldizkari txikia da Bertsolari. Urte hauetan guztietan ez du inoiz soldata erdi bat
|
baino
gehiago izan kontratupean. Bulegoko administrazio lanak egitea tokatu zaionari egin izan zaio kontratu hori.
|
|
|
Haien akuilupean aritzen ginenon artean, Laxaro Azkune, Kristina Mardaras, Andoni Egaña, Koldo Tapia eta ni neu ginen, nire akorduan, gune guneko planetak, nahiz beste satelite batzuk ere izaten ziren tartean, sartu irtenean. Talde horrek zehazki noiz arte iraun zuen, horixe ez dakit garbi, baina bai dozena bat urte
|
baino
gehiago aritu ginela; dezentez gehiago, seguruenik.
|
|
|
Izan ere, berak deituta egin genuen lehen bileran (edo bigarrenean, Donostiako Antiguan izan zela uste baitut), horrelako aldizkari bat (National Geografic zuen Joxeanek eredutzat) bertsolaritzaren alorrean ezinezkoa zela erabaki genuen, aho batez erabaki ere. Nire memoria uste
|
baino
maltzurragoa ez bada, esango nuke lehen (edo bigarren) bilera “erabakigarri” hori Matia kaleko Kalaberri tabernan egin genuela (afalduz, noski, bertsolarien estiloan). Gogoan dut Joxeanek bere egitasmoa behin berriro ere azaldu zigula (eta ziur asko Xantik esango zigun guztiz bideragarria zela, baina hori ez daukat gogoan).
|
|
|
Halako hasiera xelebrea izanda, mirari bat iruditzen zait Bertsolari aldizkariak hogeita bost urteotan egin duen bidea, eta ez uste
|
baino
gehiago iraun duelako bakarrik.
|
|
|
Ezetz esan eta, halere, atera, eta etzez esan genuenak, lanean jarri. Eta hori
|
baino
meritu handiagoa ere badu Joxanen tamainarik oneneko gorreriak. Lehen aldizkarietan ez zetorren horrelakorik, baina, urte gutxiren buruan, lehen orrialdeetako batean kredituak jarri beharra zegoen.
|
|
2017
|
|
|
Alfontso Irigoienek ere, nola ez, egin zuen bere ahalegina. Kasu honetan traba aurrekoak
|
baino
prosaikoagoa suertatu zen: “Hainbat urte geroago, politika mundua.
|
|
|
Bertsolaritzaren historiako irudi ikonikoeneko, Txirritaren 36ko omenaldiko familia argazkiko, protagonisten patuei erreparatu besterik ez dago: ...n gaixorik hila, 39an; Ander Arzelus Luzear (kronista eta eragile) ere erbestean gaixoturik hila, 49an; Teodoro Hernandorena ere (Aitzolen zirikatzaile nagusi eta eragilea), 66 urtera arte erbestetik itzuli gabe… Txirrita izan zen gerraren eta gerraoste luzearen atzaparretatik libratu zen bakarra, bertso saio batean, Goizuetan, 36ko Aberri Egunaren ospakizunetan, ondoezak eman eta altxamendua
|
baino
hilabete eta erdi lehenago hila.
|
|
|
Txapelketa txapelketa denetik ohikoak izan dira epaileen lanaren inguruko polemika eta protestak. Urrunegi joan gabe, 62ko txapelketan ere izan zen zalapartarik, baina 67ko hartan inoiz
|
baino
oihartzun handiagoa izan zuten kritikek.
|
|
|
Herria konturatu zen Xalbador bertsolari aparta zela eta saiatu zen eskuratzen, oso ongi saiatu. Inor
|
baino
maitatuagoa izan da gero Xalbador hemen. Erreta juradua gelditu zen.
|
|
|
Lekuona
|
baino
gordinagoa da Jesus Mari Etxezarreta Izazpi txapelketen historiari errepasoa egiten dion Bertsolarien desafioak, guduak eta txapelketak liburuan: “Nolabait ere Euskaltzaindiaren eskutatik bertsolari txapelketa kentzea zen kuestioa…!
|
|
|
67ko finalean epaimahaiko ez ezik aurkezle lanetan ere aritu zen Alfontso Irigoienek gordinago (edo gardenago) azaltzen du Lekuonak edo Etxezarretak
|
baino
: “PNVko batzuk, izenak ez itzazu jarri, posibilitatea ikusi zuten txapelketen ingurutik dirua lortzeko.
|
|
|
Han zeuden oholtza gainean zortzi bertsolari. Bat
|
baino
gehiago gure jaiotetxean izanak, Albizturko ostatuan. Han ezagutu nituen batzuk.
|
|
|
epaile jardun beharra ez bazen, saioak irratiz edo telebistaz eman beharra… eta horrek izugarri distortsionatzen du bertsoa jasotzeko modua. 1960ko hamarkadakoetan artean gaztetxo nintzen, eta zeharkako erreferentziak
|
baino
ez ditut: irratiko emankizunen bat edo beste, eta etxean entzundako kontuak.
|
|
|
Uztapideren aldeko giroa zegoen gurean, eta ziur nago hamarkadako azken txapelketan Xalbadorri txistu egin ziotenen sailekoa izango zela gure aitajauna. Harentzat ez zen Uztapidek amari kantatutakoak
|
baino
bertso hoberik (1962ko txapelketan). Binilozko LP bat genuen etxean, bertso antologia moduko bat, eta buruz genekizkien hango bertso gehienak.
|
|
|
Hori bertsoaldiko lehen bertsoan; bigarrenean, berriz, hauxe: “Bertsolaritzan, nere ustetan,/ gaur antzerki gehitxo dago,/ ta uste nuen zerbait bazela/ hori
|
baino
barrurago. / Sei urte luze pasa ditut ta/ hartu makina bat trago;/ nere ustez asko aguantatu dut,/ baina ezin dut gehiago,/ zuek antzerkia nahi duzue ta/ hortarako prest ez nago”.
|
|
|
Estu hartuta, 90eko hamarraldian Euskal Herriko txapelketa nagusi bi
|
baino
ez ziren jokatu: 1993koa eta 97koa.
|
|
|
Aitak, orain bere zalantzak ditu”. Enbeitaren bertsoak ere onak dira, baina ezin hemen denak sartu, eta Andonirenak ere bi
|
baino
ez ditut aldatuko (Egañaren lehena eta hirugarrena, bertsoaldiko lehena eta bosgarrena):
|
|
|
Bigarren ezaugarria, seiko txikiak izatea. Batzuetan besterik ematen badu ere, molde txikian eta zazpi errima
|
baino
gutxiagotan ere osa litezke bertso zirraragarriak.
|
|
|
Ikastolako mahai, etxeko apal, koaderno eta karpetak bertsoz josita izaten nituen orduan. Geroztik, makina bat euri egin du, baina orain lehortetik gertuago nabil uholdetik
|
baino
. Niretzat aterki zabal koloretsu bat izan da bertsolaritza, nire ganbaran oroitzapenak gorde ahal izateko ezinbesteko bizi oinarri.
|
|
|
Xabierrek, aldiz, sei ordurekin aski du”. Elkarri zorrotz eta gordin, nor
|
baino
nor, eman eta jaso. Hitz jokoak eta sententziadun bukaerak, arrazoi eternalaren eta egia absolutuaren jabe bailiran.
|
|
|
Hitz jokoak eta sententziadun bukaerak, arrazoi eternalaren eta egia absolutuaren jabe bailiran. Gerora jakin nuen Andoni egun hartan hamabi ordu
|
baino
dexente gutxiago lo eginda joan zela. Goizeko lauretan jaiki zen.
|
|
|
Goizeko lauretan jaiki zen. Burua ez ezik gorputza ere entrenatu eta ohitu egin behar omen da, eta goizean
|
baino
saio hobeak egiten omen zituen iluntzetan, eta bere buruari goizeko hamaikak iluntzea zela sinetsarazi nahi izan zion. Egañak edonor harritzeko dohain bereziak ditu, baina baita Andonik ere.
|
|
|
Finala lausoago daukat memorian 2009koa
|
baino
. Maialenen hasierako agur dotorea, BECera egindako aldaketa eta konplexurik eza aipatuz (gu ez gera hau, denda txikiak/ saio txikiak gara gu/ (…) baina hona etorri ta betetzeko/ konplejurik ez daukagu), Andoniren aulkiarena (baina ezetz txikirik/ behiak jezteko), eta buruz burukoa ditut gogoan.
|
|
|
Andoni eta Unai buruz burukoa jokatzen zebiltzan bitartean, gu
|
baino
bost edo sei ilara aurrerago jarrita zegoen kazetari baten irudia ere nahiko argi daukat. Andonik bertso onen bat kantatzen zuen bakoitzean (egun hartan sarri) aulkitik jaikitzen zen besoak altxatuta.
|
|
|
2000ko hamarkadako Bertso Txapelketa Nagusietan gogoangarri zaizkidan saioak zerrendatzera noa (ipurdia bistaratzera doan ziminoaren aurpegia dut hau idazterakoan). Brotxa lodiz eta saio ospetsuenetara mugatuko naiz; sailkapen eta hierarkian oinarritzen den joko horretan buru belarri sartzen bagara denok, ez eskatu idazteko 6.000 hizki
|
baino
ez dituen honi, orekak eta justizia egitea eta laugarrenez atzera sailkatutakoen detaileak nabarmentzea.
|
|
|
nola zahartu diren, nola lehengo garaiak hobeak ziren eta abar nostalgiko bat. Ez dira konturatzen, Angitak zioen bezala, zaharrak
|
baino
, klasikoak direla, eta klasikoak, amigo, ez direla zahartzen. Gainera, hobe izango da, bada, zahartzea, zahartzeari uztea baino?
|
|
|
Ez dira konturatzen, Angitak zioen bezala, zaharrak baino, klasikoak direla, eta klasikoak, amigo, ez direla zahartzen. Gainera, hobe izango da, bada, zahartzea, zahartzeari uztea
|
baino
–Leonard Coheni galdetu bestela.
|
|
|
Albistegietan ere, udako erritmoak ezarritako nobedade faltari aurre egin nahian edo, letra larriz adierazten dute merkurioa Freddyren ahotsa
|
baino
altuago dabilela eta aitona amonak leku fresko eta lehorretan kontserbatu behar direla; gehiago irautea nahi bada, noski. Gauza bera hitz desberdinez, egunero.
|
|
|
Eta ez aipatu, mesedez, euskal itzal itzel tradizionalaren aurrean, aire girotua deritzon birus fabrika eztarri urratzaileen menpe bizirauten duen gizagaixorik, ez eta gizalegezko kanpin proletario baten ordez, furgonetaren aldeko hautua egiten duen euskal furgesia berririk. Horien konponbidea gaitza bera
|
baino
makurragoa delako, klase ikuspegi batetik behintzat. Hain zuzen ere, klasea baita beroaz gozatzeko behar dena.
|
|
|
Ni, ordea, gehiago joaten nintzen klasetik, klasera
|
baino
. Eta saiatu nintzen aldizkari honen patronala osatzen duten eta nire garun egosiak isurtzen dituen hizkien plusbaliatik bizi diren kapitalista dohakabeei azaltzen:
|
|
|
Eta hau Bertsolari aldizkaria izaki, ez dago aitzakia hoberik Bertso Udalekuei buruz idazteko. Ohitura bihurtzen ari den bezala, nire idazkide Saioa ni
|
baino
aditu eta arituagoa da gai hauetan. Beraz, berak konta dezala barne ikuspegitik, eta ni kanpo azterketa enpiriko hutsera mugatuko naiz, hots, zein aldaketa ematen diren udako sekta txiki hauetan parte hartzen duten subjektuengan, aurretik eta ondoren.
|
|
|
Ez dela dantzatzen jakin behar dantzatzeko. Maitatzerakoan garrantzitsuagoa dela nola maitatzeko den, zenbat
|
baino
. Azken finean, hitz bakarrean laburtu banu:
|
|
|
Maialen Lujanbio bat ez da hamar egunean egiten. Baina gure haur eta gaztetxoengan duen eraginean
|
baino
, hobe genuke terapia horretatik ikasiko bagenu. Horren premiarik bada, helduen munduan delako.
|
|
|
Doraemon jartzen du, eta badakizu Nobita dioen tokian eseri duzula; agian, asko ezagutuko ez duzun norbaiten ondoan. Baliteke Euskal Herriko beste puntatik heldutako inoren alboan izatea, euskaraz egunero bizi dena, zuretzat eskolako hizkuntza
|
baino
ez den hori bizimodu daukana.
|
|
|
Arreba zaharrenaren etxean ezagutu zuen Joxek berak 31 urte eta neskak 16 zituenean. Bertsolariak beti esan ohi zuen 16 urte bakarrik izangatik ere, oso emakume egina zegoela, zeuzkan
|
baino
gehiago zituela ematen zuela. Maria Luisak 19 zituenean ezkondu ziren Olatzen, eta Kirurin egin zuten eztei bazkaria.
|