|
2009
|
|
|
Esan neuen: «Bueno, ontxe
|
bai
joango nazana ni etxera, ontxe.» Da urten neuen umea bertan itxi nauen, uzandrea egoan etxean da, han itxi neuen. Da egon nitzen moduen joan nitzen trenen, tranbien, biara ta tranbian biatik etorri nitzen Igorreraino, oinez, ba, oinez.
|
|
|
Egia aitortzera, ez nuen lehen kolpean proportziorik ikusten edukiaren eta izenburuaren artean: Italian eginiko bidaia da,
|
bai
, baina bizitza al du hizpide. Turingo erreportajea bigarrenez irakurrita ohartu nintzen ordea izenburuaren bigarren zatia, «bizitza hizpide», irakurleongan oihartzun segurua behar duen esapidea dela:
|
|
|
Iruditzen zait edozein irakurlek goza dezakeela Antzararen bidea irakurriz. Indarkeriaren gainean gogoeta egiten du, kasu honetan
|
bai
, indarkeria politikoa dugu?, eta eszenario politikoan zein gizartean duen eragina azaltzen digu. Azalpen horretan, galtzailearen irudia gako zaio Munozi.
|
|
|
Nolanahi, Jurgik amaiera irekia eman dio Urre urdinaren lurrinari, dugun tradiziotxoa dugula ere, haren ezagutzaren beharra aldarrikatuz.
|
Bai
jarraitzeko, edota, zer esanik ez, transgreditzeko.
|
|
|
Beste hari bati helduko diot nik orain. Jean Louis Davant-i Berrian() eginiko elkarrizketan aipatzen du berriki,
|
bai
Jurgi Kintanak Urre urdinaren lurrinan eta bai Kirmen Uribek bere liburuan euskal literaturaren inguruan egiten duten hausnarketa. Davantek seinalatzen du zauria «maiz erraten da euskal literatura pobrea dela...
|
|
|
Beste hari bati helduko diot nik orain. Jean Louis Davant-i Berrian() eginiko elkarrizketan aipatzen du berriki, bai Jurgi Kintanak Urre urdinaren lurrinan eta
|
bai
Kirmen Uribek bere liburuan euskal literaturaren inguruan egiten duten hausnarketa. Davantek seinalatzen du zauria «maiz erraten da euskal literatura pobrea dela...
|
|
|
|
Bai
, neuk ere hala ikusten dut Zoaz infernura, laztana eleberria, Zorion perfektuarekin zabaldutako bidearen ildoan. Eta ados nago zurekin, Esti, nobelari egiten diozun balorazio positiboan.
|
|
|
|
Bai
, bere garaian Zorion perfektua nobela «erraztzat» jo zuten horiek ziur gauza bera pentsatuko dutela Zoaz infernura, laztanari buruz. Eta zinez ez dakit zer harreman duen estilo zuzenak errazkeriarekin.
|
|
|
|
Bai
, gogoan zaituztegu
|
|
|
gaur egun duela hogei urte baino askoz gehiago idazten denez, sasi idazleak urduri jartzen dira, konpetentzia ikusten dute nonahi, sarkinak, fartsanteak, benetakoak ez diren idazleak? «Ni
|
bai
benetakoa, baina hori?» Baina zein da egia. Egia dena da blogen ispiluetan, mediokre saldoen erdian, bera baino idazle hobeak ikusten dituela tarteka paperezko idazleak, eta horrek nortasun krisi sakonak eta zalantza latz eta aitorrezinak eragiten dizkiola:
|
|
|
oso ondo dago funtsean blogen fenomenoa, baiki, idazle ezkutuak azalerarazi eta sasi idazleak seinalatzen dituelako, mahastien ondoetan gaitza detektatzeko landatzen diren arrosen eran, pertsonen aurkako minak non dauden salatzeko ereiten diren landare horien eran, umeen «Erregea biluzik dago» salatari batekin.
|
Bai
, baina neurri bateraino: non daude editoreak?
|
|
|
ematen duen balizko aukeraren luzapena litzateke second life bera ere. Ametsen Fabrika bataiatutako Hollywoodeko muinoan aldaketa bat obratu da, hori
|
bai
: amestea baino garrantzitsuagoa da gaur egun «sentitzea».
|
|
|
Literatura euskaraz: legerik
|
bai
–
|
|
|
Lan gehiagotan ere saiatu zen Pete: Eureka eta Ely arteko diligentziaren gidari izan zen; lehenengo izotz saltzailea Tonopahn (Nevada), 1901ean, mea aurkikuntzen gara ian; ganadu garraiatzailea ere
|
bai
, Bishopetik (Kalifornia) Tonopahraino abelgorriak gidatuz hamar eguneko bidean; berari suertatu zitzaion Shepherd Canyon Route ko diligentziaren azken gidaria izatea ere. Hori dena eta gehiago izan zen Pete Aguereberry, bere joan etorriei bukaera eman zien gertaera jazo zitzaion arte.
|
|
|
16 urterekin etorri zen herri honetara, txartel bakunarekin helduz San Frantziskora. Frontoi batean izan zuen lehenengo lana, hura zaintzen, eta tanto politak egiten jendea erakartzeko;
|
bai
erakarri ere, apalki onartu zigunez. Baina hiru hilabeteren buruan eskuko lotailuak zeharo handituta zeuzkan eta ezin izan zuen horretan jarraitu.
|
|
|
bagenekien, eta berak ere
|
bai
–
|
|
|
Eta hau egiaztatzea
|
bai
dela benetan penagarria. Izan ere, literaturaren helbururik garrantzizkoena pertsonak aldatzea baldin bada, hots, indibiduo akritiko eta gizatasunik gabeko zirenak pertsona arrazoizko eta tolerante bilakatzea, orduan, emaitza ezin da samingarriagoa izan.
|
|
|
Krisi ekonomikoa, krisi politikoa, krisi soziala. Artearen munduan ere
|
bai
–Baita ere.
|
|
|
Gu ordea ez ginen iritzi berekoak. Sumptaren azentu ilaun hura atsegin nuen eta, hiztun arrotzei batzuetan gertatzen zaienez, ohi baino zehazkiago mintzatzeko bere modua ere
|
bai
. Gainera, galdera bati erantzun aurretik, pausatu eta laxatzen zen, eta inguruko guztiak haren hitzen irrikan geratzen ziren, nahiz eta egia zera izan, bera zoratu beharrean ibiltzen zela erantzuna itzuli nahian.
|
|
|
Espainiar munduan jende guztia itsuturik dabil, eta ulergarria da? ingelesaren garrantziari dagokionez,
|
bai
negozio arloan, bai bidaiak edo beste zernahi egiterakoan. Nire beldurra beste nonbaitetik zetorren:
|
|
|
Espainiar munduan jende guztia itsuturik dabil, eta ulergarria da? ingelesaren garrantziari dagokionez, bai negozio arloan,
|
bai
bidaiak edo beste zernahi egiterakoan. Nire beldurra beste nonbaitetik zetorren:
|
|
|
nola beregana dezake haur txiki batek berez halako soinu eta esanahi mataza gaitza?
|
Bai
misteriotsuak gure ikasteko gaitasun inkontzienteak! Hizkuntza bakar batekin harrigarria da, baina areago hirurekin.
|
|
|
Hizkuntz hostaila honetan nolabaiteko ordena atxikitze aldera, kontuz landatu behar izan genuen geuk ere. Inoiz inausi edo moztu ere
|
bai
. Luze gabe ohitura, eta ondoren erreflexu inkontziente bilakatu zen arau ugarietako bat hauxe da:
|
|
|
nobela bat idazten ari ginenean ere, beti geneukan kaskezurrean hizkuntza estandarizatu baten aldeko inperatibo kategoriko halako bat. Baina idazlearen zereginetako bat ez da ba tribuaren hizkera erabilgarri egitea
|
bai
zerurako nola infernurako. Egonkortzea eta zirika aritzea?
|
|
|
Naturaltasuna bilatzea batetik, artifizioz mozorrotzea bestetik?
|
Bai
, gure lana da hizkuntzari lotzen zaizkion sastraka, orbel eta lokatzak seinalatu eta kentzea; baina gure lana da, halaber, urrutirago eramango gaituzten bideak saiatzea ere.
|
|
|
geletako zorua, moketako apurrak, entxufeak, hormetako pintura, zokaloak, altzarien hankak eta ate azpietako hari mutur txiki txikiak. Aitatxori ez baina berari
|
bai
, berriz, atsegin zaio miaketan ibiltzea, zerbait aurkitzeak eman ohi duen poza sentitzearren, ziur asko. Aulki batera igotzeko aukera izanez gero, kaxoiak eta apalak ere maite ditu.
|
|
|
–Zer zabiltza? Gaur ere
|
bai
–
|
|
|
Hamabost urte izan dira gure bizitzan, edo agian gehiago, bi zaldikoetan ibiltzen. Euskal Herrian zehar ibili gara izugarri, eta Bartzelonara joan gara, Mallorcara, seme alabekin, txakurrarekin, eta kontzertuetara ere
|
bai
. Mikel Iñaki Salvadorrekin hasi zenean, 1984an, nik laguntzen nien eta hirurok joaten ginen kontzertuetara, eta Mikelek beti esaten zuen nik mania bat neukala, justu bidegurutze batera ailegatzean gai inportante bat ateratzen nuela.
|
|
|
hain txarra izan naiz hizkuntzak ikasteko, agian horregatik gelditzen nintzen musikarekin. Berak gero kantatu du en serio italieraz, portugesez, katalanez ere
|
bai
. 1966an egin zuen kanta eder bat katalanez, edo sartu du alemana batzuetan?
|
|
|
Gero ere erabili zuen penizilina tuberkulosiaren kontra, mila gauzaren kontra. Bere praktika medikoan ere
|
bai
, jakina. Orduan, beretzako Penizilina...
|
|
|
–
|
Bai
, bai, lasai egon. Partidua bukatu eta gero joango gara, erosiko dugu eta bukatuko duzu etxea.
|
|
|
–Bai,
|
bai
, lasai egon. Partidua bukatu eta gero joango gara, erosiko dugu eta bukatuko duzu etxea.
|
|
|
B.A.:
|
Bai
. Nik galdetu nion:
|
|
|
M.B.:
|
Bai
. Beretzako tesoro txiki bat zen liburu hau.
|
|
|
M.B.:
|
Bai
. Dena dela, bitxia da.
|
|
|
Berarentzat karnetak inportantzia zeukan profesional bezala ibiltzeko, baina gero debekuak etorri ziren, ez bakarrik beretzako, besteentzako ere
|
bai
, eta karnetak ez zuen balio handirik. Bi aldiz eraman zuten komisariara.
|
|
|
Izugarri estuak, esate baterako, Maria Aurelia Capmanyrekin. Eta Salvatekin ere
|
bai
, Ricard Salvatekin. Hil da orain dela gutxi.
|
|
|
Eta nahiz eta obra bat zoragarria izan, esate baterako pasioak, berak maite zituen pila bat?, bertsio batzuk ez zituen maite. Baina hau
|
bai
. Ebanjelistarena interpretatzen duen tenorea, Ernst Haefliger, izugarria da.
|
|
|
Bestalde, bere ideia musikalak grabatzeko ere erabiltzen zituen Mikelek magnetofoi txikiak. Hori
|
bai
, nahiko garbi zituenean bakarrik, ze askotan esaten zuen ideiak en reposo eduki behar zirela luzaro. Balio baldin bazuten, itzuliko ziren.
|
|
|
1998an, Ohorezko euskaltzain izendatu zuen Euskaltzaindiak. 1999an, berriz, Urteko Ikerlari Gailena izendatu zuen UNR Nevada Renoko Unibertsitateak,
|
bai
eta Irakasle Gorenaren Saria eman ere. Urte horretan bertan, Lagun Onari saria eman zion Eusko Jaurlaritzak?
|
|
|
Aski gazte argitaratu nuen Death in Murelaga, monografia lan egoki bat. Arrakasta handikoa izan zen
|
bai
ingelesez, bai gaztelaniaz. 1975ean, berriz, Amerikanuak argitaratu genuen Jon Bilbaok eta biok.
|
|
|
Aski gazte argitaratu nuen Death in Murelaga, monografia lan egoki bat. Arrakasta handikoa izan zen bai ingelesez,
|
bai
gaztelaniaz. 1975ean, berriz, Amerikanuak argitaratu genuen Jon Bilbaok eta biok.
|
|
|
Beste biloba batzuk imajinatzen ditut Mendebaldean, hasierako letra berdinei begira, Euskal Herrian deitura hori bera duten ahaideetako batzuek bezala, nire familia euskaldunari buruzko istorio honen irakaskizuna iradokiz: gure amama euskaldunak lotzen gaitu, gure iraganera,
|
bai
, baina baita elkarrengana ere gaur egun.
|
|
|
–
|
Bai
.
|
|
|
Nire etxeko aurreko portxean daukat eskuzko kafe ehogailu handia. Esteban hil zen arte, amamak gobernatzen zituen
|
bai
denda eta bai hotela, eta hotelarekin jarraitu zuen bere azken egunetaraino. Urteetan maindire zikinak garraiatu zituen hoteleko eskailera estu eta pikuetan gora eta behera, etxean garbitzen baitzituen ikuzgailu zaharkitu batean, zabaltzeko burdin harian zintzilikatu baino lehen.
|
|
|
Nire etxeko aurreko portxean daukat eskuzko kafe ehogailu handia. Esteban hil zen arte, amamak gobernatzen zituen bai denda eta
|
bai
hotela, eta hotelarekin jarraitu zuen bere azken egunetaraino. Urteetan maindire zikinak garraiatu zituen hoteleko eskailera estu eta pikuetan gora eta behera, etxean garbitzen baitzituen ikuzgailu zaharkitu batean, zabaltzeko burdin harian zintzilikatu baino lehen.
|
|
|
Adibide gisa sukaldaritzaren zailtasunak aipatuko ditut. Den dena egiteko, begiak erabiltzen dituzue begietatik ikus dezakezuenok,
|
bai
kantitateak begiz neurtzeko, bai suarekin ez erretzeko, bai barazkiak neurri eta forma berean mozteko, bai olioaren berotasun punttu zehatza jartzeko zerbait frijitzerako orduan. Milaka eta milaka adibide daude.
|
|
|
Adibide gisa sukaldaritzaren zailtasunak aipatuko ditut. Den dena egiteko, begiak erabiltzen dituzue begietatik ikus dezakezuenok, bai kantitateak begiz neurtzeko,
|
bai
suarekin ez erretzeko, bai barazkiak neurri eta forma berean mozteko, bai olioaren berotasun punttu zehatza jartzeko zerbait frijitzerako orduan. Milaka eta milaka adibide daude.
|
|
|
Adibide gisa sukaldaritzaren zailtasunak aipatuko ditut. Den dena egiteko, begiak erabiltzen dituzue begietatik ikus dezakezuenok, bai kantitateak begiz neurtzeko, bai suarekin ez erretzeko,
|
bai
barazkiak neurri eta forma berean mozteko, bai olioaren berotasun punttu zehatza jartzeko zerbait frijitzerako orduan. Milaka eta milaka adibide daude.
|
|
|
Adibide gisa sukaldaritzaren zailtasunak aipatuko ditut. Den dena egiteko, begiak erabiltzen dituzue begietatik ikus dezakezuenok, bai kantitateak begiz neurtzeko, bai suarekin ez erretzeko, bai barazkiak neurri eta forma berean mozteko,
|
bai
olioaren berotasun punttu zehatza jartzeko zerbait frijitzerako orduan. Milaka eta milaka adibide daude.
|
|
|
Saiatuko bazinate neska edo mutil itsu baten paperean sartzen, dena begirik gabe egiten,
|
bai
jantzi, bai ikastolara joan bere liburu eta tramankulu bereziekin, zer pentsatuko zenukete. Zer desiratuko zenukete?
|
|
|
Saiatuko bazinate neska edo mutil itsu baten paperean sartzen, dena begirik gabe egiten, bai jantzi,
|
bai
ikastolara joan bere liburu eta tramankulu bereziekin, zer pentsatuko zenukete. Zer desiratuko zenukete?
|
|
|
Anek ez du amore ematen, ez da sentibera agertzen.
|
Bai
, polita zen behintzat, aspaldian ez dut ikusi erantzun dio. Hotz.
|
|
|
Nire txanda beraz:
|
Bai
zera, horren polita ere ez zen Laia!
|
|
|
Umetako portaerak, nagusitan, eskalaz aldatzen dutela, besterik ez.
|
Bai
, Ane, traidorea, betirako traidore. Arrazoia eman diot, batzuetan hala baita.
|
|
|
Laiak zer egin zizun halako mina sorrarazteko? Erantzunik ez,
|
bai
ezustea. Ane Laiarekin maiteminduta egon zen umetan?
|
|
|
Politagoa zinen zu... esan diot.
|
Bai
zera, Esteban! Ezin du nire komentarioa erantzun gabe utzi, azken hori ez, eta, beta aprobetxatuz, hizketan jarraitu dut:
|
|
|
egin dit garrasi, Zertara dator orain halakorik esatea? Kontrola galdu du,
|
bai
.
|
|
|
Irakaslea ez zegoen adi. Borbor egiten du olioak Laiaren azalean eta ume guztiak, kilkerraren atzetik ari zirenak ere
|
bai
, Laiaren inguruan bildu dira oihu batean, larri. Laiaren begirada izutuak bere gelakideen aurpegiak miatu ditu eta Anerenarekin geratu da.
|
|
|
Musika ozen dagoelako eta alkoholak distantziarik gordetzen ez dakielako. Hori
|
bai
, eskrupulurik gabeko edertasuna... Anek emoziorik erakutsi gabe entzuten du haren aienea.
|
|
2010
|
|
|
Gustura irakurri dut Postkronikak, apurka, gauza onak dastatzen diren moduan. «Post» aurrizki horrek azaleratzen baitigu hasieratik liburuak duen asmoa,
|
bai
edukiz, bai formaz. Eta egia da horrelakoak han hemenka irakurriak ditugula, Holokaustoaren, Gerra Zibilaren nahiz indarkeria politikoaren gaineko diskurtsoen garaia bizi dugulako, «post» guztien garai honetan, memoria ezinbestekoa baitzaigu izaten jarraitzeko.
|
|
|
Gustura irakurri dut Postkronikak, apurka, gauza onak dastatzen diren moduan. «Post» aurrizki horrek azaleratzen baitigu hasieratik liburuak duen asmoa, bai edukiz,
|
bai
formaz. Eta egia da horrelakoak han hemenka irakurriak ditugula, Holokaustoaren, Gerra Zibilaren nahiz indarkeria politikoaren gaineko diskurtsoen garaia bizi dugulako, «post» guztien garai honetan, memoria ezinbestekoa baitzaigu izaten jarraitzeko.
|
|
|
Esti, zuk aipatutako «langue»a dago batetik, SPrako tranbiatik datorrena, eta edukiari baino gehiago formari errepa rarazten diona. Eta zalantzak sortu dizkit bere aurre ko lanetan,
|
bai
eta oraingoan ere, horrek azaleko irakurketa bat egitera bultza baitezake irakurlea. Eta nahiz eta oraingoan estilo soilagoa, zorrotzagoa bilatu nahi izan den, beste behin gailendu egin zait inpresio orokor hori.
|
|
|
Gerra garaian gazte zirenen barne gatazkaren korapiloak modu estilizatuan ikusten ditut liburuan. Inoiz sakonago ere
|
bai
, hala nola, Teresari plazaren erdian ilea mozten dioteneko eszenaren dramatismoa islatzean, baina ez da maila berean ari beste une batzuetan. Agian ez zuen asmorik ere.
|
|
|
Aintzat hartzen ditut oharrak, eta,
|
bai
, bistakoa da Alberdik eleberrian aipagai duen gerra sukaldekoa dela eta ez beste lubakietakoa. Nolanahi ere izenburuak adierazten du ongien bere lehen xedea, aulki jokoa:
|
|
|
euskal musika garaikideaz ariko dira bi pertsonaiak, ea euskarazko pop musikarik ba ote den (Itoiz «salbuespen sui generis» izan omen zen), ea euskarak eta gaztelaniak berdin funtzionatzen duten talde «ideologikoen» kasuan («Kortatu oso talde ona izan zen Fermin Muguruzak euskara ikasi zuen arte»). Eta hizkuntzen gaitasunaz ere
|
bai
, ea herri batek hizkuntzan bertan, eta haren moldagarritasunean, izan dezakeen aurrera egiteko aukera; ea, boterea alde izanez gero, hizkuntza guztiak ailega daitezkeen leku guztietara.
|
|
|
Ipuinetan desmitifikazioa sumatzen dut, desidealizazioa, antitraszendentzia.
|
Bai
, esango nuke desilusioa islatzen dela. Eta ipuinak egiteko molde pertsonal hori ondo lortuta dago.
|
|
|
|
Bai
, Lourdes, ondo ulertu duzu esan nahi nuena. Zerk egiten du literatura berezi, ez bada hitzen bidez irudiak sortzeko gaitasunak?
|
|
|
«Hazia» ipuinak, gainera, sartzen ditu harremanetan Katu jendea eta Galerna nobela, edo nouvelle a; nobela laburra, alegia.
|
Bai
baitu Iratxe Esnaolaren estreinakoak norabide bereko hausnarrik. «Kotizazioa da gakoa, zenbat balio dudan, non nagoen kokatuta», dio lehenak; aldiz bigarrenak:
|
|
|
Interesgarria egin zait oso narrazioa, esan gabe esateko gaitasun hori, pertsonaien barrenak mahai gainean jartzekoa, autopsiagile mutu batek egingo lukeen bezala. Eta narrazioa estilo aldetik ez da beti fina,
|
bai
gorabeheratsua, irakurketa ez doa beti, Lourdesen hitzak erabiltzeagatik, leun, argi eta sendo, baina aipatzen genituen erronkak, irakurleari egindakoak. «Gauetan izarak harrizkoak bihurtzen dira», irakur genezakeen hemen komentatu dugun liburu batean.
|
|
|
Aritz,
|
bai
, Galerna liburuaren bertuteetako bat estiloa da, dudarik gabe. Lehenago, gaia dela eta, Nabokoven Lolita edo, hobeto esateko, hari zuzenduriko erantzuna iruditu zaidala aipatu dut.
|
|
|
Eta ez dut nik esango fragmentua eta sakontasuna elkarren aurka daudenik, beste batzuek aitortzen diote fragmentuari osotasuna hartzeko gaitasuna, adibide tontoegi bat jartzearren, puntuak lotuz sortzen den irudiaren antzera. Eta hori egiteko aukera
|
bai
ematen du narrazio bilduma honek, printzen bidez ikuspegi bat osatzekoa.
|
|
|
Liburu batean kontakizunaren klabe estetikoak eta. Lourdesen hizkerarekin segitzearren? garrantzi handikoak dira, zer esanik ez, baina nire ustez ezinbestekoak hitzak dira, eta
|
bai
ere hitzok nola josten diren elkarrekin. Klabe estetikoak, oihartzun musikalak, arteen erreferentzia esanguratsuak eta gaineratiko guztiak ez dira nahikoa, baldin eta hitzak ez baditugu artaz ehundu.
|
|
|
Honekin batera iruditzen zait nobelak daraman erritmoa ona dela, argumentuaren bilakaera egokia dela?
|
Bai
, gustura irakurri dut liburua. Agian nobelan zehar aipatzen den musikak, tituluan agertzen dena?
|
|
|
Bestalde, egia da, Aritzek dioskun bezala, istorioa erabat prebisiblea dela arruntaren arruntez, eta, izan ere, eleberriko apaiz aurreko azken konfesioak baieztatzen dizunean Katu titiriteroa izan zela bekatuzko umearen aita, pentsatuko duzu puntarik punta asmatu duzula. Egia da,
|
bai
, baina hortik aurrera, Aritz, ez nator bat zure balorazioarekin. Egia da, bai, hari nagusia ezagun suertatzen dela, eta bai erabiltzen diren irudi asko eta asko errepikatuak direla ere, baina hala eta guztiz nik neuk azpimarratu nahi dut errelato topiko(?) horri Karmele Jaiok xiringatu dion irakurgarritasuna.
|
|
|
Egia da, bai, baina hortik aurrera, Aritz, ez nator bat zure balorazioarekin. Egia da,
|
bai
, hari nagusia ezagun suertatzen dela, eta bai erabiltzen diren irudi asko eta asko errepikatuak direla ere, baina hala eta guztiz nik neuk azpimarratu nahi dut errelato topiko(?) horri Karmele Jaiok xiringatu dion irakurgarritasuna. Irakurlea naizen aldetik horixe eskertu gura diot:
|
|
|
Egia da, bai, baina hortik aurrera, Aritz, ez nator bat zure balorazioarekin. Egia da, bai, hari nagusia ezagun suertatzen dela, eta
|
bai
erabiltzen diren irudi asko eta asko errepikatuak direla ere, baina hala eta guztiz nik neuk azpimarratu nahi dut errelato topiko(?) horri Karmele Jaiok xiringatu dion irakurgarritasuna. Irakurlea naizen aldetik horixe eskertu gura diot:
|
|
|
Hamabost urtegaz, esan dotsut, Igorrera joan nitzen krieda,
|
bai
. Taberna ixin zen.
|
|
|
Urte bi t, erdi in nituzen Bilbon, ta haxe, hantxe ikesi neuena. Gero, Arenalen, Estufan, kalle Estufan egon nitzen, numero uno,
|
bai
, lehenengo numeroan, hantxe San Nikolasgo etxen, elixen ondoan, hantxe.
|
|
|
Jon Casenavek dioenez, Buruxkakek interlokutore aktibo eta kooperatiboa behar zuen, hots, solaskide gogotsua eta lagunkoia, eta artean gurean ez zegoen mota horretako irakurlerik. Jean Etxeparek irakurle jantziak eta konpetenteak behar zituen; behar zituen, gainera, konpetenteak
|
bai
hizkuntzaren aldetik zein kultura ezagutzaren aldetik ere, eta areago, gauza biak aldi berean. Oinarrizko baldintza bi horien ostetik, Jon Casenavek asumitzen du bestelako gaitasunak ere behar zituela irakurle ideal horrek.
|
|
|
Villasanteren Historia de la Literatura Vascan bahiketaren aferak duen azalpena ez da, beharbada, argiagoa izango, baina
|
bai
, zelan esango dut, askoz erromantikoagoa, eleberri zaharretako amodioa izaten den bezala. Buruxkaken kapitulu biziki ausart bien derrigorrezko aipamenaren ostetik, Villasantek folletoi batekoa litekeen ondoko hau diosku:
|
|
|
Uste dut berba aldaketa ezinago xume horrek ederto ilustratzen digula norainoko giro itogarrian bizi izan zen Aldudeko medikua. Etxeparek bazekien,
|
bai
, ondotxo ikasi zuen-eta, euskaldun izatea zein nekeza den, hobe zuela hautatzea munduko hiritar izatea. Hala eta guztiz ere, ez zuen hanka egin erdararen mundura!
|
|
|
Ehun urte bete dira aurten.
|
Bai
, Jean Etxeparek 1910ean plazaratu zuen Buruxkak liburu malerusa, baina harrezkero lehenago bahituta eta geroago zentsuratuta egon da 70 urtez: Buruxkak franko ausarta suertatu zen XX. mendearen hasierako Euskal Herri santujalean, eta Etxeparek etxeko selauruan atxiki behar izan zuen, hautsa biltzen, bakardadean.
|
|
|
Bazkalosteko adiskide giro horretan amodioari buruzko eztabaidan murgilduko dira, solasean maitasunaren eta
|
bai
sexuaren inguruko hainbat ikuspegi azalduz. Ez dago esan beharrik, horrelakoak debeku ziren euskaraz 1910ean.
|
|
|
Aldudeko medikuak esparru berriak ireki nahi zizkien
|
bai
euskarari eta bai euskaldunei ere orduko ideologia elizkoia gaindituz, baina, kontura gaitezen, bete betean jo zuen ortodoxiaren kontra: sexua eta, tabu dira; ezinbestean, erdaraz aipa zitezkeen, baina euskaraz ez, euskarak babestu egiten zuen-eta kutsatu gabeko eremu bat, non bertako biztanleak, Lotilandiako euskaldun maitagarriak, Jainkoaren lege barruan bizi baitziren, edozein eragin galgarritatik euskarak gerizatuta.
|
|
|
Aldudeko medikuak esparru berriak ireki nahi zizkien bai euskarari eta
|
bai
euskaldunei ere orduko ideologia elizkoia gaindituz, baina, kontura gaitezen, bete betean jo zuen ortodoxiaren kontra: sexua eta, tabu dira; ezinbestean, erdaraz aipa zitezkeen, baina euskaraz ez, euskarak babestu egiten zuen-eta kutsatu gabeko eremu bat, non bertako biztanleak, Lotilandiako euskaldun maitagarriak, Jainkoaren lege barruan bizi baitziren, edozein eragin galgarritatik euskarak gerizatuta.
|
|
|
Kontua da inolako interesik sortu barik igaro zela 1980ko argitalpena, urte horretan plazaratutako gainerako ehunka liburuen artean galduta. Izatez,
|
bai
egon zen obraren balioaz ohartuta pare bat artikulu Argia aldizkarian, baina inolako oihartzunik gabe. 1991ko edizioak ere ez zuen Buruxkak ahanzturaren hauts artetik erreskatatu.
|
|
|
Segur aski, uharteko ingelesezko literaturan lehen idazle handia da. Nola ez aipa haren A Modest Proposal for Preventing the Children of Poor People in Ireland Being a Burden to their Parents or Country, and for Making Them Beneficial to the Public (Proposamen apala Irlandako txiroen haurrak ez daitezen karga izan beren gurasoentzat edota herriarentzat, eta
|
bai
, ordea, probetxugarri jendearentzat) kupidagabeko satira ezinago berezi, eta bakana.
|
|
|
Gulliverren ondotik etorriko zen ingelesezko irlandar antzerkiaren saga oparoa, Bernard Shaw, Oscar Wilde, Samuel Beckett (Wilder eta Becketten zenbait antzerki lan, 50eko eta 60ko hamarkadetan Donostiako talde amateurrek jokatu ohi zuten errepertoriokoak ziren, baina ez euskaraz, ondikotz). James Joyceren zerbait irakurria
|
bai
, baina Ulysses eleberriari heltzearen erronkan gerotik gerorakoan nenbilen oraindik; W. B. Yeats poeta sinbolistaren poema solte batzuk baizik ez nituen irakurriak?
|
|
|
Musika, berriz, nonahi, bereziki pubetan, garagardoa edanez musika ona jotzeko eta konpainian entzuteko kultura paregabean; irlandar dantzen topaguneak ere ugari. Tarteka jai giroko manifestazioak ere
|
bai
, Grafton Street eta St. Stephen, s Gardensen barna jarraitu ahal izan nuena bezalakoa British must go lelopean (Ulster-etik, noski; gatazka puri purian zen-eta)?
|
|
|
Eta
|
bai
, bazen hoberik, nahiz betexea izan. The Gaeltacht areas deituriko gaelikoaren eskualdeetan irlanderak legezko lehentasuna zeukan administrazioan, eskolan, medioetan, eta abarretan.
|
|
|
Eta harat abiaturik, Cork eta Kerry eskualdeetan barna hizkuntza nabarmentzen hasten zen, baina hiriburuetan, Corcaigh/ Cork eta Cill Áirne/ Killarney, guti. Giro bizia
|
bai
, komertzio gune, musika, pubak... Ipar alderago, Iar Chonnachta eskualdean (Conamara, Gaillimh/ Galway, Oilean Arann/ The Aran Islands) hizkuntzaren egoerak hobea zirudien.
|
|
|
Orduan zenbait pilotazale mugitu ziren eta ororen buru Teodoro Hernandorena, pilota federazioetan baitziharduen; gerora, Aramendiren eta Irazokiren laguntza ukan zuen. Aukera ez zitekeela pasatzen utz iritzirik, Bizkaiko, Gipuzkoako eta Nafarroako Pilota Federazioen babesarekin, eta Euzko Etxea Elkartearen, Euzko Gaztediren, Donosti Buru Batzarraren eta pilotazale eta abertzale zenbaiten laguntzarekin (asteetan kolekta herrikoia ere antolatu zen, haste hastetik galera baitzuten; amaieran ere
|
bai
), pilotaren enbaxada gisako bat antolatu zuten irlandar gonbita onartzeko. Helburua:
|
|
|
Teodoro Hernandorena zizurkildarrak() kudeaturik, beraz,
|
bai
pilotari datxekionez bai politika arduraz, taldea osatu zuen: Ramon Laborda bergararra() (Milango Scalara kantatzera joatear zegoenean, Loiolan erabaki zuen apez sartzea hara joan ordez; beneditarra ere izan zen Silosen, baina Donostiara itzuli zen, apez soil gisa.
|
|
|
Teodoro Hernandorena zizurkildarrak() kudeaturik, beraz, bai pilotari datxekionez
|
bai
politika arduraz, taldea osatu zuen: Ramon Laborda bergararra() (Milango Scalara kantatzera joatear zegoenean, Loiolan erabaki zuen apez sartzea hara joan ordez; beneditarra ere izan zen Silosen, baina Donostiara itzuli zen, apez soil gisa.
|
|
|
nork daki nora. Zainetako murailetatik,
|
bai
.
|
|
|
Nahi gabe, Kavafis etorri zitzaidan gogora. Eta Jose Luis Otamendiren liburu haren titulua ere
|
bai
: Zainetan murrailak.
|
|
|
Georgek ez zion lanik egiten uzten, ez etxe barruan ez baratzean, neska haurdun gelditzea besterik ez zuen nahi, baina Pattiek huts egin zuen horretan
|
bai
George Harrisonekin bai Eric Claptonekin.
|
|
|
Georgek ez zion lanik egiten uzten, ez etxe barruan ez baratzean, neska haurdun gelditzea besterik ez zuen nahi, baina Pattiek huts egin zuen horretan bai George Harrisonekin
|
bai
Eric Claptonekin.
|
|
|
Pentsatu nuen ba zer esango ote zuten etorkizunean, Omar Navarro/ Nabarro, poesia idazten zuen hura, nor izan ote zen? Gure iraganari egindako keinua, nire sustraien aldarrikatzea eta garai hartan nire uste apalean probokazioa ere
|
bai
, hein batean bederen».
|