|
2022
|
|
|
Hortarako, erabaki genuen, zuberotar berriketari gehiago ukan nahiz, bilkura bat egin behar genuela Zuberoako herri batean, hango eus kaltzale multzo bat elkarretaratuz. Hori zen 1990eko hamarkadako
|
azken
urtetan edo 2000.eko lehenetan, ez naiz zuzen oroit. Dena den, zuberotar andana bat telefonoz juntaturik eta dozena bat lagun bilkura batentzat ados agerturik, hitzordu bat finkatu genuen larunbat goiz batez, Gotainen uste dut (ez dut nehun aurkitu bilkura entsegu horren arrastorik paperetan, ondorioz zalantzak baditut urteaz eta lekuaz).
|
|
|
Euskaraz jakiteak aukera eta ahalik ematen duela Euskal Telebistari begiratzeko eta ulertzeko, Hego Euskal Herrikoekin harremanak edukitzeko eta, egia baita ere zenbait kasutan, lanpostu baten lortzeko.
|
Azken
finean, euskarari begira he rabe direnak (etsai amorratu daudenak konbentzitzea alferrikako lana da, ordea) euskararen aldeko jarrerara ekartzera saiatu behar genukeela.
|
|
|
Euskararentzat giro hobetze horrek eragile bat baino gehiago izan du, hauen artean direlarik, nire ustez,
|
azken
udal bozetan abertzale andana zin ego tzi bilakatu izana, baita euskara herrialde baten garapenerako osagai izan dai tekeela ohartzea ere. Euskara esparru publikora zabaltzea izan da lehenengo urratsetatik bat Zuberoan zein Ipar Euskal Herriko beste eskualde gehienetan.
|
|
|
Ezpeize Ündüreine eta Sarrikotapea herrietan, esaterako, euskara daki ten bakanak, salbuespenak salbuespen, 60 urtetik gorakoak dira. Pastoralei dagokienez, 18 mendean eman zituzten
|
azkenak
. Ainharbe eta Ürrüstoi ere kasu berean dira, baina herri hauek euskaldunagoak dira, nolabait esatearren.
|
|
|
Asko aipatu da —nire aldetik ere egin dut behin eta berriro— Ipar Euskal He rrian euskararen inguruan
|
azken
urteotan nabaritzen den" giro ona", hau da, hain luzaz eta horren gogorki gutxietsia, baztertua eta borrokatua izan den gure hizkuntzari buruzko oniritzia eta haren onespena, jendartean eta maila ezberdinetako hautetsi edo agintari politikoen aldetik. Giro ona bai, hala nahi bada...
|
|
|
Hain zuzen, hau da
|
azken
40 urte hauetan Zuberoako antzerki zaharrak bizi duen arrakasta handiaren ondorio tamalgarrienetarik bat: jende anitzek uste dutela pastoralaz zerbait dakitela, ezer gutxi dakitelarik ordea...
|
|
|
Jakin 70 araberakoak. Errespetagarriak dira, eiki, eta ikusleari uzten zaio
|
azken
hitza. Ikus leak, hain zuzen, udan baino kopuru txikiagoan izan daitezke apiril bukae rako larunbat arrats edo igande batean, baina kontu horrek ez du funtsezko garrantzirik batere, zeren eta, Jean Mixel Bedaxagarren iritziarekin bat nato rrelarik alde horretatik ere, ikusle kopuru handi batek ez baitu fro gatzen pastoral baten kalitatea...
|
|
|
Garindaine, aldiz, asko eta asko erdal dundu ta dagoen herria izanik ere! Hor ere, pastoralak
|
azken
hamarkada hauetan berarekin dakarren kontraesan nagusi bat: horretan partaide izan nahi du tenak asko izatea eta horien artean euskaradunak oso gutxi!
|
|
|
horretan partaide izan nahi du tenak asko izatea eta horien artean euskaradunak oso gutxi! Hor ere,
|
azken
batean, euskararekiko zinezko axolarik eza eta errespetu falta... Noiz arte, bada?
|
|
|
Egia da ere, aditzaren gaintitik berezitarzünak badirela, hots, egünko egünean, Züberoan bera baliatzen diren moldadüra elibat. Beste berezitarzün zonbait ere badira Züberoako mintzoan, hala nol a ahomintzoko H horik, Ü gisa ahozkatzen den hizkia edo letra, U ere badügülarik halere, eta
|
azken
aitzineko hizkin edo silaba delakoan zapatzea, beste eüs kaldünek, aldiz, azkenekoan zapatzen düelarik. Horik oro, nontik nahi den, mintzaje batentako aberastarzün elibat dira eta halagisa ikusi eta etxeki be har lirateke.
|
|
|
Ba,
|
azkenean
bai! Hemezortzi urtez!
|
|
|
Hemezortzi urtez!
|
Azkenean
, Afganistan zokoan gertatzen zenaz jakitun nintzen, baina Mauleko karriketakoaz ez! Kur kur kur!
|
|
|
Xiberoako euskara elkarte nagusia den Sü Aziak, xibereraren ezagutza eta hedapena bultzatzearekin batera, herrialdeko euskal kultura sustatzea du xede, eta, bide horretan, liburuak argitaratzen ditu. Elkarteko kide da Allande Socarros eta plazaratu duten
|
azken
argitalpenari buruz mintzatu da GARA egunkariarekin: " Pastoralen gerla:
|
|
|
Behar da lehen perediku bat, jelkaldiak, hogei inguru, eta
|
azken
peredikua. On tsalaz behar luke pertsonaia nagusiak hil, zeren horrek agerrarazten du tragedia bat dela.
|
|
|
Xiberotik kanpo pastoralak egiten hasi dira. Baiona inguruan, adibidez," Katalina de Erauso"," Gerezien denbora" eta" Andere Serora" izan dira
|
azken
urteotan.
|
|
|
Pariseko La Santé presontegian jasan züan kartzelaren zigorra. 1993an,
|
azkenean
, bakea eman zeioen. Berantealat kontatzen zaizkün hanko oren latzak, haatik, zonbait aldiz omore leinürü batekin...
|
|
|
Züberoko lexikoa lantü züan alde batetik, bai eta lau batzordetan erauntsi, hala nola Euskara Batuaren Eskuliburua ren idazteko lanetan urteen artean, edo Onomastika batzordean. Hortaz gain, euskara batuan
|
azken
30 urteetan izan diren lerratze, okerreria edo düda zonbaiten xüxentze eta argitze lanetan erauntsirik zen, Euskara Eskuz Esku xedearen baitan urteen artean. Jakin en berriz" Agosti Xaho, laiko eta ezkertiarra, eta eskuindarrek omendua" artikülüa idatzi züan 2003an, eta mendebalde.eus en" Züberoa mitoan ezaguna, errealitatean ezezaguna", 2007an.
|
|
|
Kazetaritza lanak utzi zituenean, bere gogoetak idazten jarraitu zuen, blogetan bereziki. Gogoeta horietan, ahoan bilorik gabe kritikatzen zuen mugimendu abertzalearen
|
azken
urteetako bidea. Gogoeta horietan eguneratu zuen autonomiaren proposamena (urte batzuk lehenago Iparretarrak erakundeak aurkeztu zuena, zeinarengatik atxilotu zuten).
|
|
|
Laurogeita hamahiruan berriz atxiloturik, Parisera eraman zuten, baina epaileek han libre utzi.
|
Azkenean
Lizarra Garaziko hitzarmenaren kariara, IK erakunde armatua gelditu zen deus erran gabe, eta gero ez zen berriz hasi.
|
|
|
|
Azken
hamarkadetan Allande Socarros Etxebarre udalerriko zinegotzi egon da franko luzaz, ber denboran horko delegatu Zuberoako Herri Elkargoan, baita lehendakari orde, kultura saileko arduraduna. Azkenik Euskal Hirigune Elkargoan parte hartu du, haatik ez luzaz, azken udal hauteskundeetara ez baita berriz aurkeztu.
|
|
|
Azken hamarkadetan Allande Socarros Etxebarre udalerriko zinegotzi egon da franko luzaz, ber denboran horko delegatu Zuberoako Herri Elkargoan, baita lehendakari orde, kultura saileko arduraduna.
|
Azkenik
Euskal Hirigune Elkargoan parte hartu du, haatik ez luzaz, azken udal hauteskundeetara ez baita berriz aurkeztu.
|
|
|
Azken hamarkadetan Allande Socarros Etxebarre udalerriko zinegotzi egon da franko luzaz, ber denboran horko delegatu Zuberoako Herri Elkargoan, baita lehendakari orde, kultura saileko arduraduna. Azkenik Euskal Hirigune Elkargoan parte hartu du, haatik ez luzaz,
|
azken
udal hauteskundeetara ez baita berriz aurkeztu.
|
|
|
Aita Junes Casenaveri atxikimendu handia zion, eta pentsu dut orain harekin dagoela Parnasoan. Hor ez dut zalantza ez dudarik, ezen
|
azken
epai eta jujamenduko arauak, San Mateoren Ebanjelioan agertzen direnak, ongi bete ditu, jende asko lagunduz, eman dezagun samariar onak bezala, oroituz samariarra heretikoa zela, gutienik zismatikoa. Guhauk edonori ber laguntzak eginez, erran dezakegu:
|
|
|
Hilabete zonbait berantago, tinta galtzen hasi zelarik, taula hau, herritar gazteek berriz tintatü züen eta berriz lantatü ere.
|
Azkenean
, urte zonbait berantago, taula ofizialak ezarririk izan ziren... Ez da garaipen ttipirik!
|
|
|
Ez da garaipen ttipirik! Gertaldi honek erakutsi züan züzentarzünaren babesteko herri bat tematzen balinbada
|
azkenean
garaile dela. Hizkuntzaren arresküalatzeko garaipenak eztabadetan pizten zirelarik, ikasgei hau artetarik oriterazten züan Allandek.
|
|
|
Ni sinesgabea naiz eta ez dit behin ere oharrik egin honengatik. Umoreduna eta jolasegile dela erranen nuke
|
azken
batez, eta honen argigarri pasadizo bat kondatuko dut. Landako herriak (Biarno), Puyredon pastorala eman zuelarik (1997), argazkitan hartzeko baimena galdegin genion eta, txiste modura edota arrailerian, pastorala oholtzako deabruaren aitzinean hartuta izatea proposatu geniolarik, berak baietz erran zuen.
|
|
|
Ororen bürü hola deitzen zen hainbeste urtez parte hartü züan Bortükariak alkartean.
|
Azken
urte horietara arte, kasik aste ürrentze oroz, Xiberoan, edo Nafarroan, edo Biarnon edo Aragoian kurritzen zen, zelüa hunkitzen düen tinien gainti bai ta ere apalago ko mendixken zeharkatzen. Sail hortan ere bere jakitatea alimalekoa zen.
|
|
|
Nola ez datean harrigarri ere segürtatzen balinbada ibilaldi hoik oro esprabatü dütüala.
|
Azken
denboretan, nahiz eta noiztenka hatsalbo entzüten, Xiberoko Botzako mikroan, erreportajea beti ber ümore bizian egiten züan.
|
|
|
Güdükarte goxoek (Paueko presontegitik bi kideen libraztea ikusbidez) indarrak berritüz eta güdükarte txarrek (militanteen heriotza besteak beste...) egartüz. Haatik,
|
azken
horietarik ixil ixila bere korpitzan egartü düan tortürazalea, hortzetako mina izan da. Urte eta urtez haginetako minak, gaü eta egünak gastatü deitzo.
|
|
|
Ihork, zeren barneko sendimentüen gordatzea ikasi beitzüan. Urte eta urte traza hortan igaran ondoan,
|
azkenean
, ezin bestean, artatzen ibili zen eta hortz gaixtoak oro elkarazi zütüan bena, bere itxüra, beti bigerren maila batean etxekitzen züan eta beraz hortz ordaririk ez züan ezarre razi. Hola nola AEK Xiberoko Gaü Eskolako üdako ikastaldialat jiten zeigün bizkaitar kokillot lagün batek, ahapeka erraiten zeigün:
|
|
|
Orai hasiak dira hiru emanaldi emaiten.
|
Azken
hogei urte hoietan, Mendikotan, laborantxa eskolan. Bena egin üken düe Berrogainen bi aldiz, Mauleko Agerrian behin.
|
|
|
Aitzinetik, informatüa zen Maskaraden antolakuntzaz, arizaleetaz, nola he rrian norbaitek oihan motoa erosi eta berehala moztü zütüala zühainak! Maskaraden kargüetan zoin ez ziren elkiren eta zoin
|
azken
50 urtetan lehen aldiz elkiren zen. Beti erraiten züan ez zela ez dantzari, ez kantari.
|
|
|
Lan handia egin züan Allandek Sü Azian, talde honen sortzapenetik.
|
Azken
urteetan denetarik egin züan: elki diren zonbat libürüen izkiribüzko puzken biltzale eta eüskararen zaintzale üken dügü, hala nola Ziberoko Egünaria, Pastoralen gerla Marcel Bedaxagarreki batera; gazteer bereziki xüxentürik ziren irratsaio llabürren builtzazalea, Xiberokazt izeneko podcastak, Marcel Bedaxagarreki ba tera; bena baita xiberotar kültüraren builtzatzeko orrien banatzea jenteen artean edo autoetan üzteaz ere.
|
|
|
Elizarat sartü ginen mezan zirelarik. Laster jin zeigün Allande eta
|
azken
herrokan kantari ari zirenetan, Pastoraletako süjetak eta kantari handiak zirela erran zeigün (Erik Alzazebe, Jean Louis Aranburu, Mixel Arotze, Jean Pierra Barneix, Johañe Bordaxar, Niko Etxart, Jean Pierra Ttutu Luro, Jean Noël Pinque eta Dominika Urruti). Ez zakiala kantatzen erraiten züan Allandek.
|
|
|
|
Azken
denboretan, franko arrenküratürik agertzen hintzan gure lürraldearen egoeraz eta geroari bürüz. Hala dük badügüla oraino lan hanitx egiteko Ipar Euskal Herri hontan, gure gazteriari ütz dezagün lürralde bizi bat eta prefosta euskaldüna!...
|
|
|
4 Artikulu hau da Berrian Allande Socarrosek argitaratu zuen
|
azken
artikulua: https://www.berria. eus/ paperekoa/ 1872/ 030/ 001// trajeriaren gudukan ere garaile.htm.
|
|
|
Jean Louis Davant idazle eta euskaltzainak paratutako pastoraleko testuan, go rri horiek, frantsesek alegia, adierazten zituztenek bazuten zer haserretzerik eta aurkako oihuak pizterik. Alabaina, egia da ere pastoralak
|
azken
hamarkade tan pizten duen arrakasta jendetsuak publikoa eraldatu egin duela, eta gaur egun trajeria baten ikustera datozen askok ez dituztela horrenbeste ezagutzen Zuberoako herri antzerki zahar horren kodeak.
|
|
|
Pastoral bati amaiera ematen dion
|
azken
kantuan, ikusleek obra eta horren antzezleak preziatu egin zituztelako seinale argi, jendeak zutik bota zituen txaloak. Trajeria emateetan behintzat ez da sarritan horrelakorik gertatu.
|
|
|
Igante hontan, üztailaren 28a, Pagolan emanik datekean Domingo Garat trajeria edo pastoralaren
|
azken
mustraka igante bat lehen agitü da, üsantxak nahi düan bezala. Pastoral egünean bezala, 15: 30etan xüxen hasi da eta 24 jelkaldiak, 13 kantoreak, 3 güdükak, 2 dantza emanaldiak, satanen jauziak, lehen eta azken perediküak emanik, hiru oren eta erdi/ lau orenen bürüan ürrentü da.
|
|
|
Igante hontan, üztailaren 28a, Pagolan emanik datekean Domingo Garat trajeria edo pastoralaren azken mustraka igante bat lehen agitü da, üsantxak nahi düan bezala. Pastoral egünean bezala, 15: 30etan xüxen hasi da eta 24 jelkaldiak, 13 kantoreak, 3 güdükak, 2 dantza emanaldiak, satanen jauziak, lehen eta
|
azken
perediküak emanik, hiru oren eta erdi/ lau orenen bürüan ürrentü da. Jo küko arropekin eta sonüegileekila emaiten den azken mustraka hau ontsa
|
|
|
Pastoral egünean bezala, 15: 30etan xüxen hasi da eta 24 jelkaldiak, 13 kantoreak, 3 güdükak, 2 dantza emanaldiak, satanen jauziak, lehen eta azken perediküak emanik, hiru oren eta erdi/ lau orenen bürüan ürrentü da. Jo küko arropekin eta sonüegileekila emaiten den
|
azken
mustraka hau ontsa
|
|
|
Trajeria baten historia llabürpena den lehen perediküaren emailea dateke Jean Claude Barthaburu, eta hori eginen dü bi agerraldietan. Historiaren erakaspenak lau aizetara zabaltzen dütüan
|
azken
perediküarentako, berriz, bost emazte dirateke, horietarik bata bi agerraldietan ariko delarik. Lehen agerraldikoak dütükegü:
|
|
|
Garat anaiak, Josepe eta Domingo, Lapurdiko ordezkari izendatürik izan ziren, Luis XVI. Frantziako erregeak, 1789ko urtarilan, deitü zütüan Batzar Nausietara. Iraütza agitürik, erregeari eta erreginari bürüak moztürik, jakobinoek dener gainea hartürik, 1789ko agorrilaren 4an, iparraldeko eüskal probintzietako
|
azken
herri züzenbideak ezeztatür zütüen eta Pirinio Apaletako departamentüa plantan ezarri, Eüskaldünak eta Biarnesak ber egitüran biltzez. Delibero ho rrek, Eüskaldünen gaintitik, oldartze bat pitzü züan.
|
|
|
XiberoKazten bidez hedatürik diratekean beste bi entzüngeiak dirateke, berriz, interneten bidezko zuberotar.free.fr züberotarraren ikasbideko ikasgeien zabaltzea eta Züberoako kantagintzako Sü Azia sonüki bildümako ekeien baliatzea.
|
Azken
egingei honentako, Euskal Kultur Erakundeak 1.500ko diharülagüngoa bat eman deio jada Sü Aziari. Eta Departamentüko kontseilüak, be rriz, Pepela Miranderi esker, 2000 bozkatü berri dü XiberoKazt lanarentako.
|
|
|
Alabadereko abrekeria hanitxez baliatürik, frantsesek Abdelkaderren güdükal ariak goitü zütüen
|
azkenean
eta emirrak üko egin behar üken züan 1847ko abentüaren 21ean. Hortarik landa, frantsesak beti nausi beitira mendekü egitean, Frantziak tinkatürik etxeki züen Abdelkader, lehenik Toulonen, gero Paueko jaure gian eta azkenik Amboiseko palazioan.
|
|
|
Alabadereko abrekeria hanitxez baliatürik, frantsesek Abdelkaderren güdükal ariak goitü zütüen azkenean eta emirrak üko egin behar üken züan 1847ko abentüaren 21ean. Hortarik landa, frantsesak beti nausi beitira mendekü egitean, Frantziak tinkatürik etxeki züen Abdelkader, lehenik Toulonen, gero Paueko jaure gian eta
|
azkenik
Amboiseko palazioan. Azkenean, Louis Napoléoen Bo naparte presidentak –geroxeago Napoléon III.a inperadorea eginen zenak– librarazi züan 1852ko ürrietan.
|
|
|
Hortarik landa, frantsesak beti nausi beitira mendekü egitean, Frantziak tinkatürik etxeki züen Abdelkader, lehenik Toulonen, gero Paueko jaure gian eta azkenik Amboiseko palazioan.
|
Azkenean
, Louis Napoléoen Bo naparte presidentak –geroxeago Napoléon III.a inperadorea eginen zenak– librarazi züan 1852ko ürrietan. Ondotik, Abdelkader Frantziatik joan zen, lehenik Türkialat eta gero Damaskora (oraiko Siria), non ere azken hatsa eman züan.
|
|
|
Azkenean, Louis Napoléoen Bo naparte presidentak –geroxeago Napoléon III.a inperadorea eginen zenak– librarazi züan 1852ko ürrietan. Ondotik, Abdelkader Frantziatik joan zen, lehenik Türkialat eta gero Damaskora (oraiko Siria), non ere
|
azken
hatsa eman züan.
|
|
|
Pastoraleko historia llabürbiltzen düan Lehen Perediküa emanen düe Alicia eta Aurélie Chabay ahizpek eta trajeriaren erakaspenak emaiten dütüan
|
Azken
Perediküaren kantazale dirateke Charlotte Baumel, Maider Davant Urruty eta Laurentx Uthurralt. Trajerian, bata bestearen eretzean diren bi gizataldeen ban derainak dütükegü, azkenik, Urdinen gaintitik Margot Faurie eta Gorrien aldetik Marlène
|
|
|
2 Artikulu hau da Herrian Allande Socarrosek argitaratu zuen
|
azken
artikulua.
|
|
|
Eus kaltzaindiak, Zuberoako herrien idazkera" berria" onartzeaz mintzo natzaizue. A, zelako borroka ez dugun eraman,
|
azken
urte hauetan, euskararen eta euskal kultur lanen inguruan gabiltzanok! Eta zertarako borroka hori, bada?
|
|
|
Hala ere, makurbide orok badute, egun batez, beren bukaera eta Eus kaltzain diari,
|
azken
batez, Zuberoan, euskalgintzan gabiltzanoi arreta egitea gogo ratu zaio. Hemendik aurrera, beraz, Zuberoako herrien izenak idazkera arautuan agertuko dira hedabideetan eta ez dugu jasan, nik behintzat, folklorismo hitzaz definitu dudan jokaera.
|
|
|
Hirugarren artikuluan, 2021eko uztailaren 27koa denean, Ürrüstoin emanik izan zen Jean Louis Davanten Abdelkader pastorala aipatzen zuen, hor ere pas torala (trajeria da izen zaharra eta testuaren izena) ongi ezagutzen ez dutenei xehetasun anitz emanez, baina bai ere bere ikusmoldea azalduz. Hori izanen da Allandek hainbeste maitatzen zituen pastoraletarik
|
azkena
.
|
|
|
Allandek aspaldidanik eta noizean behin idazten zuen Zuberoari buruz eta zubereraz Herria Iparraldeko astekarian, Jean Louis Davant eta Panpeia Etxebar nerekin batera. Eta
|
azken
horren heriotzaren ondotik bakarrik segitu zuen Zuberoako berrien ematen 2016tik. Hemen lau artikulu argitaratzen ditugu, bi pastoralei buruz.
|
|
|
Lehen artikuluan 2019ko Pagolako Domingo Garat pastoralaren
|
azken
mustraka azaltzen du, beti irakurleari pastorala ikusteko gogoa ematen eta kasu hone tan Domingo Garat pertsonaia nagusiaren bi aldeak erakusten, euskalduna eta frantsesa.
|
|
|
|
Azken
artikulua 2021eko urriaren 7koa da eta hau da Herrian idatzi zuen azkena. Sü Azia elkarteak argitaratu zituen bi itzulpen aipatzen ditu.
|
|
|
|
Azken
artikuluan, 2013koan, besteak beste, salatzen zuen hautetsiek euskararen ortografiaz zuten ezaxola, panelak eta dokumentuak euskaraz idazteko mementoan, nahiz Euskaltzaindia eta Xiberoa Herri Alkargoaren Euskara zerbitzua hor zituzten. Frantses hizkuntzarekin ez zuten holakorik eginen.
|
|
|
Kazetaritza lanaz gain liburu batzuk idatzi edo paratu zituen Allandek.
|
Azkena
2019an Maule Lextarre izan zen, Elkar argitaletxeak publikaturik Arian eus kara ikasteko metodoa sailean. Züberoa Herria – Le Pays de Soule (2013 Elkar) liburu horietarik beste bat da, liburu elebidun zuberera frantsesa, Jean Louis Davanten kolaboraziarekin idatzirik, azken honek Zuberoaren historia aurkeztea bere gain hartu zuelarik.
|
|
|
Azkena 2019an Maule Lextarre izan zen, Elkar argitaletxeak publikaturik Arian eus kara ikasteko metodoa sailean. Züberoa Herria – Le Pays de Soule (2013 Elkar) liburu horietarik beste bat da, liburu elebidun zuberera frantsesa, Jean Louis Davanten kolaboraziarekin idatzirik,
|
azken
honek Zuberoaren historia aurkeztea bere gain hartu zuelarik. Liburu horren hiru kapitulu hautatu ditugu hemen argitaratzeko.
|
|
|
Orduko" xuri" en eta" gorri" en arteko bo rrokaren testuinguru politiko eta erlijiosoa azaltzen du, almanak horiek xuriek idatziak zirela, hots hizkuntzaren sustatzale zorrotzak ziren euskaldunfe dedunek idatziak.
|
Azken
zatian Paris ondoan bizi zen Jean Félix Larrieu me diku mauletar eta euskaltzain urgazlea aurkezten zuen, hura izan baitzen almanakaren arduraduna kasik denbora osoan.
|
|
|
Hor Allanderen alde aipagarri hori agertzen zaigu, denekin mintzatzen ahal zen, bere nortasuna, ideiak eta norabidea galdu gabe. Elkarrizketaren
|
azken
zatian, bere ibilbidea kazetaritzan kontatzen du laburki. Lehen urratsak Mende Berriren Gernika aldizkarian eta Zeruko Argian, gero Euskaldunon Egunkarian:
|
|
|
Lehen urratsak Mende Berriren Gernika aldizkarian eta Zeruko Argian, gero Euskaldunon Egunkarian: "
|
Azkenean
, Afganistan zokoan gertatzen zenaz jakitun nintzan, baina Mauleko karriketakoaz ez! Kur kur kur!".
|
|
|
Allande Socarros Argia astekarian ere kolaboratzailea izan zen 1989tik 2015era, hamahiru artikulu edo elkarrizketa eginez (https://www.argia.eus/ argia astekaria/ egileak/ allande sokarros). Hemen Argian 2020ko urriaren 11n inkestatu gisa eman zuen
|
azken
elkarrizketa argitaratzen dugu, Miel Angel Elustondo kazetariak eginik (Zaldi Ero izengoitiarekin argazkiak izenpetzen ditu). Aitzinsolasean Elustondok holaxe aurkezten zuen Allande, zen bezala erakutsiz:
|
|
|
Eta hori nagusiki musu truk, lo guti egiten.
|
Azkenean
Jean Louisek susmatzen du bere lan erraldoiarengatik leherturik joan dela," betiereko bortu gora". Allande, gizon arraileriant, imintzio egile trebea, istorio barregarri kontatzailea zela ere oroitarazten digu Jean Louisek.
|
|
|
Jean Pelle Iriart Aloze Ziboze Onizegaineko auzapezak Allanderekin lan egin zuen, bereziki
|
azken
hori Xiberoa Herri Alkargoan Etxebarreko hautetsia izan zelarik, Euskara batzordearen buruzagitza hartu baitzuen. Eta zerrendatzen ditu Allandek eraman zituen lan ugariak, eremu publikoan, irakaskuntzan, bizitza sozial eta ekonomikoan (besta komiteak, saltegiak, jatetxeak...), itzulpenak eta lan honetan gazteentzako formakuntzak.
|
|
|
Peio Jorajuria Herria astekariaren arduradun ohiak xehetasunez erakusten di gu aldizkari horretan Zuberoak izan zuen eta duen lekua eta izan zituen
|
azken
berriemaileak, Jean Louis Davant, Panpeia Etxebarne eta azkenik Allande 2016tik 2021era, gorago ikusi dugun bezala. Peiok kontatzen digu ere nola Herrriaren harpidedunak guti diren Zuberoan, zer ekimenak eraman zituzten zuberotarren ikusmoldeak ezagutzeko, Herriara zer berri mota eta nondik etortzen diren Zuberoatik, berri orokorrak nagusiki (pastorala, maskaradak...), no la ere Allande abertzale ateoak Herria astekari katolikoan idazten ahal zuen.
|
|
|
Peio Jorajuria Herria astekariaren arduradun ohiak xehetasunez erakusten di gu aldizkari horretan Zuberoak izan zuen eta duen lekua eta izan zituen azken berriemaileak, Jean Louis Davant, Panpeia Etxebarne eta
|
azkenik
Allande 2016tik 2021era, gorago ikusi dugun bezala. Peiok kontatzen digu ere nola Herrriaren harpidedunak guti diren Zuberoan, zer ekimenak eraman zituzten zuberotarren ikusmoldeak ezagutzeko, Herriara zer berri mota eta nondik etortzen diren Zuberoatik, berri orokorrak nagusiki (pastorala, maskaradak...), no la ere Allande abertzale ateoak Herria astekari katolikoan idazten ahal zuen.
|
|
|
Lan anitz egin du hor ere, adibidez" Egün bat Hitz bat" kro nikaren bostehun grabaketa eginez edo" Pasealdi" kronikan mendietako landareen, animalien izenak eta guneko toponimia landuz. Allanderen
|
azken
ibilaldia Ligitik Etxebarre sorterrira izan zen, halabeharrak haren azken ibilaldia izanen zela bazekien bezala. Beñatek hola bukatzen du lekukotasuna:
|
|
|
Lan anitz egin du hor ere, adibidez" Egün bat Hitz bat" kro nikaren bostehun grabaketa eginez edo" Pasealdi" kronikan mendietako landareen, animalien izenak eta guneko toponimia landuz. Allanderen azken ibilaldia Ligitik Etxebarre sorterrira izan zen, halabeharrak haren
|
azken
ibilaldia izanen zela bazekien bezala. Beñatek hola bukatzen du lekukotasuna:
|
|
|
|
Azken
lekukotasuna Andres Urrutia euskaltzainburuarena da. Hark ere Allan deren dohainak eta bizitzan jarrera azpimarratzen ditu:
|
|
|
" Laudoriotan ari tzea ez zuen Allandek maite; ekintzetan, ordea, hor han hemenka ekimenak antolatzen eta ekitaldiak moldatzen, maisu eta eragile gorena zen Socarros(...) Zuberoako lurrak ematen dituen giza seme alaba aparteko horietarik euskararen mundura etorria". Andresek erraten du orain guri zaigula Allandek ireki dituen lan ildoak jarraikitzea eta, Lehen hola, orain hala, gero ez jakin nola Bela zaldun zuberotarraren atsotitzaren
|
azken
zatia ezeztatuz, badakigula, partez bederen, Allanderi esker zer egin etorkizunean.
|
|
|
Ibar eskuinak, erran nahi baita, Altzai eta Lakarri eta inguruko herriak, mas karada berria jokatuko du datorren urtearen hasieran, atzo Zuberoako Bo tza euskal irratian iragarria izan denez.
|
Azken
maskarada Muskildiko herriarena izan zen 1989an, eta beraz urte bat egon da egin gabean. Gaurkoan dakigunez, urte berriaren urteko lehen igandean izanen da lehen emanaldia, Al tzain bertan segurraz ere.
|
|
|
Izan ere, uztailaren 26an Larraineko he rriak 5.300 libera eman bazuen taulada gainean muñeñak dantzatzeko eskubidearen truke, aldi honetan lehiaketa are zorrotzagoa izan zen Zuberoako dan tza taldeen artean.
|
Azken
batez Atarratze zen garaile irten, 7.000 libera ar te (130.000 pezeta inguru) eramanez diru eskaintza.
|
|
|
Gotaineko herria zuen
|
azken
lehiakide izan, herri honek gogorarazi nahi bait zien beharbada datorren urtean Jean Louis Davantek idatzitako ‘Eüskaldünak iraültzan’ pastorala aurkeztuko duela.
|
|
|
Allande Socarros eta Xiberoko Botza: lagüntzale, kronikalari eta administrazale
|
azken
hogei urte horietan....................................... 153 or. Jean Claude SÉHÉBIAGUE. Bortükariak................................................ 159 or. Andres M. URRUTIA.
|
|
|
Allanderen lehen lanbidea argazkilaritza izan zen, baina laster horretaz gain kazetaritzara joan zen. Lehen urratsak Zeruko Argian egin zituen eta Iparraldeko aldizkari politikoetan, euskaraz bere burua alfabetatuz, Mende Berri kultu ra el kartearen Gernika hilabetekarian, Abil aldizkarian (Zuberoan) eta gero Ekaitza as tekari elebidunean (1986),
|
azken
horren argitalpen zuzendaria luzaz izanik hainbat epaiketa judizial jasanez. Bestalde, ber denboran, batua ikasi zuen Zeru ko Argia irakurriz eta, ondotik erran bezala, bertan idatzi zuen.
|
|
|
3 2003ko urtarrilaren 10eko zenbakia Euskaldunon Egunkariaren
|
azken
zenbakia izan zen eta, ondorioz, Allande Socarrosen azken artikulua zen egunkari horretan. Mapa eta argazkiak ez dira hemen agertzen.
|
|
|
3 2003ko urtarrilaren 10eko zenbakia Euskaldunon Egunkariaren azken zenbakia izan zen eta, ondorioz, Allande Socarrosen
|
azken
artikulua zen egunkari horretan. Mapa eta argazkiak ez dira hemen agertzen.
|
|
|
Apalago (777 m), malda honek Ombre d’Ibarry izena hartzen du, eta La Moulineko etxeen artera eramaten gaitu. Errepidean, ezker har tuz eta 300 bat metro eginda, autoak utzi ditugun lekura iritsiko gara
|
azken
batean.
|
|
|
bata, Montori herritik igarota; eta, bestea, Sarantzüne edo Barlanes aldetik etorrita.
|
Azken
hau seinaleztatua dago.
|
|
|
Baliban lanean aritzeko jente hanitxen beharra badateke, Pagolak emanen düan pastoral hau... Züberoa eta Baxenabarraren jüntako herri honek eman züan
|
azkenetik
37 urteren bürüan beita agitüko! Aita Junes Casenave Harigile zenak izkiribatürik zen Pette Basabürü trajeriak izigarriko arrakasta bildü züan 1982 urte hartan, 4.000 ikusliarrez goiti üken beitzüan!
|
|
|
Aipagaiak ezberdinak dira, euskal kazetari batek bere lanean topatzen dituen gaiak: maskaradak lehenbiziko artikuluan, pastorala, Frantzian aterberik gabe direnei laguntzeko plangintza, Elf Aquitaine enpresaren pribatizazioa, Castelloko probintzian fran tziar ikasle autobus baten istripua, Kontradikzioak deitu iritzi artikulu bat non euskal kulturaren ekitaldi batean euskararen ez erabiltzea salatzen duen, eta
|
azkenean
artikulu aski luze bat argazki eta maparekin Biarnon den Südu mendiari buruz ibilaldiko xehetasunekin. Erran behar da Allande mendizale sutsua zela eta mendiari buruzko jakitate handia zuen.
|
|
|
Segidan, Euskaldunon egunkaria itxi ondoan, Berria egunkarian idatzi zuen Allan dek kazetari gisa 2008 arte eta gero kolaboratzaile gisa. Hemen hiru arti kulu argitaratzen ditugu, horietan idatzi zituen lehena eta
|
azkena
.
|
|
|
Eta bada lotsa izaterik horrat bürüz ari giren, eüskaraz ge roago eta gütiago mintzo beita Züberoako jentea. 2012 urte erdixean zabaltürik izan den ikertze soziolinguistiko batek agerian ezarri dü eüskara eta eüs karaz ikasi düen gazteen zonbata handitu dela
|
azken
hogei urtetan... Bena, hargatik, eüskararen erabilpena gütitü dela, eta ez apür!
|
|
|
Ikertze beharrik ez zen,
|
azkenean
, Züberoan eüskara zer traza txarrean den ikusteko. Aski da herrietan, karrikan, salgünetan, bilküretan kurritzea edo agitzea, ohartzeko zonbat nahi güti direla eüskaraz ari direnak, eta zoinahi adinetan funtsean.
|
|
|
Horietarik zonbait baleite lür auhertü edo tartatü ere diren, bena ontsatto, aldiz, etxe bastiarazteko eremü egin dira.
|
Azken
kasü hontan, horrek erran nahi lüke herri zonbaitetan laborariak gütitü direla, edo lür eremüen baliapenarentako antoladürarik ez dela plantan ezarri, nahiz bi arrazuak ere badirela.
|
|
|
Alta, zerbait gisaz beren hitza entzünarazi düe hebenko laborariek, bai eta politika kargüdünek ere, eta beste laborantxa süerte batentako asmatürik diren jokabideak kanbiaraztea edo pürü hebenko nahien eta beharrentako doitzea kausitü... gaine horietan xedatü bide horik Züberoako eta Ipar Eüskal Herri osoko laborantxarentako ez ditean orozbateko galbide izan. Arrisküa beita, bai seriosa ere,
|
azkenean
heben gainti baratüren den laborantxa heinttoa bazterren doi bat xahü etxekitzeko eta aizi narteen bai bakantza igaraileentako berdegüne segürtazale bera izan dadin. Segur izan gitean, halere, Züberoak jakin ükenen düala herriaren bizi seinale den laborantxa azkar eta sento baten zaintzen eta hazten.
|
|
|
Harentako," gorriak" ziren kargülantak, errejent/ errejentsak lehen lehenik, Parisen poterean zirenen alteko depütatü eta senatürrak, kartielekoak edo beste, bai eta harginbeltz edo framazuak ere. Artikülü hanitxetan ageri zen Ziberoko Egünariako joanarazleak,
|
azkenean
, Erre püblikako laidostazaleak eta Erregegoaren laidazaleak zirela. Nabari da, halaber, jentarte antoladüra" kontserbazale" baten mezülari zela Ziberoko Egüna ria, hots aberatsen eta praubeen, poteredünen eta haien esküpekoen, eta jente xehearen, hontarzündünen eta emütsen arteko desbardingoen edo giza-mailen iraünaraztearen aldekoak.
|
|
|
Hortik partitürik, Ximun Uthurralt Xiberoko Botzako beste langile batekin züan abiatü Xiberoko Botzarentako egin züan
|
azken
lana: " Pasealdi kronika" izentatürik zen.
|
|
|
Allande Socarros eta Xiberoko Botza: lagüntzale, kronikalari eta administrazale
|
azken
hogei urte horietan 156
|
|
|
Hor ere bertan behazaleak laketü ziren, eta lehen ebilaldiak berak haütatü balin bazüntüan, herritarrak hasi ziren deikan beren herriaren üngürüa egin dezan Allandek, berek ahatzerik ziren jakintzaren arrabiltzeko. Hala agitü zen Peio Quihillalt Ligiko merarekin eta Ligi Etxebarre izan zen arren Allanderen
|
azken
ebilaldia Xiberoko Botzarentako. Üdüri abantxü harentako zen deseinak bazakiala azken pasealdi züküala.
|
|
|
Hala agitü zen Peio Quihillalt Ligiko merarekin eta Ligi Etxebarre izan zen arren Allanderen azken ebilaldia Xiberoko Botzarentako. Üdüri abantxü harentako zen deseinak bazakiala
|
azken
pasealdi züküala. Etxebarren hasirik Etxebarren ürrentzeko.
|
|
|
Kide zonbaiten ikus moldearekin ez zen batere ados. Bestalde,
|
azken
urte horietan," Bortükariak" alkar tea ez beitzen sobera arraheina, berriz bultzatzea aipatzen günüan. Allande, alkartekide ohiekin berriz harremanetan sartürik zen.
|
|
|
Idatzi nituen lerroek batzuen gaitzespenak ukan zituen eta beste batzuren goresmenak.
|
Azken
hauetan, Allande Sokarrosenak, deitoratuz euskal jendarteak borroka hori ez bere egitea (oihartzun berdintsuak ukan nituen ere Christian Harluxet ELB sindikatuko laborari ahatsarrarenganik). Barka diezadazue ene buruaz mintzatu bainaiz hor, baina anekdota horrek erakusten du Allanderen atxikimendu mota nolakoa zen Herria eta Herriarentzat.
|
|
|
Barka diezadazue ene buruaz mintzatu bainaiz hor, baina anekdota horrek erakusten du Allanderen atxikimendu mota nolakoa zen Herria eta Herriarentzat. Jende batzuk behin baino gehiagotan harritu baitzaizkit Allande bezalako euskal militante batek Herrian idazteaz, harridura horren arrazoia da hain segur Herriaren" espiritua" ez dutela ongi ezagutzen, ideia orotakoeri idekia den kazeta delarik, abertzale edo ez abertzale, sinesdun edo ez, euskararen atxikimendua eta ezberdintasunaren errespetua dituzten ber.
|
Azken
urteetan," Hitza Pitz" blogea zuen erregularki atxikitzen Allandek eta sarean banatzen, idazlerro zorrotzez osatua," gogoeta as keak" berak izendatzen zituen moldean. Baina Allanderentzat, ez zen kontrae rranik aldi berean Hitza Pitz blogean eta Herria astekarian idaztean.
|
|
|
Panpeia Etxebarne zendu ondoan, Allande Sokarrosek bakarrik segitu zuen Zuberoako berrien ematen, nahiz noizean behin berri batzuk ukan ditugun ere Jean Louis Davanten ganik, hala nola Junes Casenave zenaz, eta Mixel Etxekopar gotaindarraren eskutik ere, bereziki honen inguruko ekitaldiez, Xiru festibala eta beste. Hona, dena den, Allandek
|
azken
urte hauetan Herriara helarazi dizkigun artikuluen zerrenda.
|
|
|
Eta artikuluen izenburua askotan luzea, kazetaritzan egia erran ez dena hain egoki, baina haren idazmoldea beti errespetatu dugu. Urrian helarazitako
|
azken
artikuluak, Sü Aziak argitaratutako bi liburu zituen aipatzen, Allande bera elkarte horretako kide suhar izaki aspaldian. Liburu horiek ditugu, bata Battittu Coyosena, bere ama Añesa Coyos Etchebarneren oroitzapenak bildurik, bestea Allande Etxartena, Jose Migel Barandiaranen ikerlan bati buruzkoa, Liginaga Astüe 1937 urtean.
|
|
|
Allande Socarros eta Xiberoko Botza: lagüntzale, kronikalari eta administrazale
|
azken
hogei urte horietan
|
|
|
Allande Socarros eta Xiberoko Botza: lagüntzale, kronikalari eta administrazale
|
azken
hogei urte horietan 154
|
|
|
|
Azken
urte horietan hanitx markatü dütüan behazaleak izan zen" Egün bat hitz bat" izeneko kronika bat. 500 bat grabatü zütüan orotarat.
|