|
2000
|
|
|
Edukin fantastikoa duten istorioak direla esaten du, eta ezaugarri hau garai legendarioetan nahiz gaurko egunean kokaturiko lotura modua dela azpimarratzen du. Ipuinak Arthur erregearen garaikoak, Greziako trajerien garaian edo gaur egun koka litezkeela dio, baina hauetako
|
askotan
egunerokotasuna dimentsio irrealetan azaltzen zaigula esaten du. " Ipuin fantastikoetan ohizko diren elementu liluragarriak aurkitzen ditugu, irrealitatearen auraz." (265 or.)
|
|
|
Kandelako kritikoak dioenez, Narrazioak ipuinetan kontaketa bera da nagusitzen dena, eta prosa poetikotik hurbil dabil kasu
|
askotan
, hain zuzen ere, oso harira eta ongi lotuta datozen konparazioak eransten dituelarik. Era berean esaten du liburuan erregistro barietatea sumatzen dela, autoreak aitortua baitu liburu honetan duen helburuetako bat euskarari literaturan bide berriak ibiltzen laguntzea duela.
|
|
|
Leku eta denbora ardatzen tratamenduari dagokionez, kritiko gehienek nabarmendu dute Sarrionandiak" aldi iraganetara labaintzeko duen joera" (Argia), Susako komentariogileak gehitzen du narrazioetako leku eta denbora
|
asko
zehazgabeak ez ezik, ez denbora eta ez espazio direla. Leiendazko denbora eta tokiak dira, fabularen edo narrazio fantastikoen koordenadetan kokatzen dituelarik:
|
|
|
Bestalde, 1983kotik 1990eko narrazioetara bilakaera izan deneko hipotesiaren aldeko azaltzen da Azkorbebeitia, jadanik aipatua dugun kronotopo indeterminatuetatik determinatu eta errealagoetarako norabidea, beti ere denboraren urruntasuna mantenduz. Lehenengo bi narrazio liburuetan narrazio maila ezberdinekin jokoan dabilela, ametsa eta irudimen jokoak narrazio
|
askoren
zutabe direla ikusten badugu ere, azkenekoan, aldiz, joko hori alde batera utzia du. Horregatik, bat dator Azkorbebeitia Kirmen Uriberen garapen ikuskerarekin:
|
|
|
Beraz, estilo pertsonal horrek ematen dio bere obrari balore berezia. Izan ere, mundu guztiko literaturaren erreferentziek eta euskal herriko tradizio ezberdinek elkarturik aditzera ematen dute badela gure artean erdi ezkutaturik eta erdi galdurik dagoen errealitate bat bere liburuetan islatzen saiatzen dena mundu mailako beste errealitate
|
askorekin
harremanetan jarriz, era bateko eta besteko ispiluez baliatuz, errealismotik fantasiaraino, eta alderantziz ere bai.
|
|
|
Sarrionandiak sinboloen eta orakuluen mintzaira nola maite duen ikusita, pentsatzekoa da bi arteztasunak izan dituela gogoan. Izan ere, ikusi dugun moduan, bere liburuek
|
askotan
halako testuinguru kulturalaren premia eta interpretazio exegetikoaren beharra izaten baitute nolabait ulertzen, obra interpretatzen saiatzeko. Eta irakurleoi dagokigu berak iradokitakoaren haritik testua" berridaztea", horixe da Sarrionandiak berariaz irakurleari egiten dion proposamena.
|
|
|
Aipaturiko bigarren artikuluan zehaztu egiten du samurtasuneranzko itzuli horren zentzua: Sarrionandiaren Marinel zaharrak liburuaren aipamena egitean zera azpimarratzen du" Bai lehen liburuko poemak aukeratzerakoan; bai berauetan eginiko aldaketetan; bai poema berrien egituraketa kaskarragoa eta hizkerarekiko arreta txikiagoan; bai berauetako
|
askoren
tonu mikatz eta garratzean, askok kartzelako esperientziaren islapen zuzenegia (guztiz ulergarria baina gure ustetan lan poetikoarentzat kaltegarri suertatzen zena) sumatu genuen, baita nolabaiteko desbiderapena arestiko poetikaz ere." (3 or.) Horregatik da, bada, bere ustez, oraingo liburu hau Sarrionandiaren samurtasunaren berreskuraketa.
|
|
|
Aipaturiko bigarren artikuluan zehaztu egiten du samurtasuneranzko itzuli horren zentzua: Sarrionandiaren Marinel zaharrak liburuaren aipamena egitean zera azpimarratzen du" Bai lehen liburuko poemak aukeratzerakoan; bai berauetan eginiko aldaketetan; bai poema berrien egituraketa kaskarragoa eta hizkerarekiko arreta txikiagoan; bai berauetako askoren tonu mikatz eta garratzean,
|
askok
kartzelako esperientziaren islapen zuzenegia (guztiz ulergarria baina gure ustetan lan poetikoarentzat kaltegarri suertatzen zena) sumatu genuen, baita nolabaiteko desbiderapena arestiko poetikaz ere." (3 or.) Horregatik da, bada, bere ustez, oraingo liburu hau Sarrionandiaren samurtasunaren berreskuraketa.
|
|
|
Talai horren adierazgarri egokienak" Ekibokazioa" deritzana eta liburuko izenburu bera daramanaz batera," Haizeak eraman dezala" delakoak dira. Lopez Gaseniren iritziz, liburu honetako Sarrionandiaren literaturan" negu gorri
|
askoren
euri eta haizeek herdoildutako literatura, jadanik sekula xaloa izango ez den jarduera literarioa ikusten da nahitaez".
|
|
|
Poemen gainean agertzen den zenbakiak poema osoan zenbatgarren lerroan gauden adierazten digu eta, bide batez, zenbait poema elkarren artean bereizten. Kandela kolektiboak (Euskal Letren dantza 1983, Hordago 1983) dioenez," poema laburrak ditugu normalean, labur eta zuzenak, koplak bezain motzak gehienak baino
|
askoz
ere garratzagoak. Epitafioak bezain garratzak eta askotan txikiagoak." (34 or.)
|
|
|
Kandela kolektiboak (Euskal Letren dantza 1983, Hordago 1983) dioenez," poema laburrak ditugu normalean, labur eta zuzenak, koplak bezain motzak gehienak baino askoz ere garratzagoak. Epitafioak bezain garratzak eta
|
askotan
txikiagoak." (34 or.)
|
|
|
Poemaren hasieran F. Holderlinen aipamena egiten da"... baina zertarako egin poesia aro gaitz hauetan" eta poemak hain zuzen ere horren erantzuna bilatzen du, poesia egiten dihardu baina aro gaitz horrekiko kontrajarpena etengabea da, Kandelako komentariogileak dioenez," modu
|
askotan
errepikatuko duen kontrakoen binomioa ikusten da: batetik kartzelatik kanpo dagoen orok bere baitan biltzen duen" agiatasuna" (35 or.). Izan ere, kartzelaz kanpoko guztia erreferentzia oroimena edo suposizioa baita presoarentzat" gaur ere goiz ilunduko du/ zohardian izarrak biztuko (35 or.)" begira ezazu han goian ilargia/ elkarturik omen daude... (36 or.) izarrak suzkoak omen dira.
|
|
|
Militante bizitza eta poeta bizitza banatzeko eginkizuna planteatzen zuen elkarrizketa hartan. Geroxeago
|
askoz
poesia politikoagoa egin badu ere, ez zen horrela gertatu idazten hasi zenean. Bada poema politikorik, noski, bere Izuen gordelekuetan barrena liburuan, baina ez zen hau bere ardatza.
|
|
|
Hortaz, liburu hau poeta eta itsas bidaiariak bitakora kaiera batean eginiko oharrek osatzen dute. Ulissesen etengabeko bidai honen markoan kokaturik, eta Europako hiri literario zaharretatik dabilelarik, poetak bidaiak eginiko edo hiri horiei loturiko beste idazle
|
askoren
oihartzunak sumatzen ditu: Joseph Conrad, Franz Kafka, Thomas Stuart Eliot, Dylan Thomas...
|
|
|
Holan eta Fernando Pessoari zor die gehiena. Joseba Sarrionandiaren poesiak beste literato
|
askoren
literaturaren oihartzuna biltzen du altzoan, baina euskal literaturaren baitan Jon Miranderen sentsibilitatea du hurbilenik, zalantzarik gabe. Behin eta berriro baieztatu dute hau kritiko ezberdinek, 1979" Maggie indazu kamamila" bezalako narrazioek Miranderen ipuinen giroa ekarri ziguten atzera.
|
|
|
Izan ere, liburu honetan munduan barrena eta mendeetan gaindi sorturiko olerkigintzan, Sarrionandiak bere denboran irakurritakoen artean hurbilekoenak egin zaizkionen bertsioa egiten baitu liburu honetan. Horrela irekitzen da irakurlearen begien aurrean mundu zabaleko literatura
|
askotariko
horren mostra zabala, Sarrionandiaren" alter ego" diren idazle mota guztietako horien emaitza aurkezten digularik. Bere obraren zale diren irakurle euskaldunei aukera eskaintzen die haiek ezagutzeko, eta bestetik, literatur iturrien inguruko gogoetarako bide ematen die liburu honek literaturzaleei, geroago aipatuko ditugun saiakera liburuetako iradokizunek bezalaxe.
|
|
|
" Europarekiko zabaltasuna, baliabide poetiko erabilien aniztasuna eta hizkera berezi propial baten guraria". Bere belaunaldikoentzat liburuak izaniko garrantzia azpimarratzean, bereziki liburuaren hasierako Bitakora kaiera aipatzen du" gutariko
|
askorentzat
guk egin nahi genuen literaturaren manifestu bilakatu zitzaigun".
|
|
|
Liburu hau argitaratzean, irakurleek nahiz idazleek Sarrionandiarengan nortasun literario ongi definitu bat nabarmendu zuten, bai pentsamenduz bai lengoaiaz. Aipagarri da bestalde, nortasun literario horrek alde
|
askotatik
bere horretan aldagaitz dirauela oraindainoko liburugintza osoan, gero eta bereagoa delarik bere literatur lanen izaera delikatua, haien fintasun estetiko hain sentsoriala. Munduak sortu eta egoerak azaltzeko gaitasun berezia du, sakontasunez nahiz erliebez aurkeztuz aldi berean, tentsio narratiborik edo extasi poetikorik eragin gabe, intrigaren edo sentimenduen exaltazio pizgarriaren premiarik gabe, patxadaz eta neurriz aurrera eginez zabalera nahiz sakonera, leguntasunez eta dotoreziaz.
|
|
|
Bizitzari buruzko gogoetak eskaintzen dituenez, heriotzari nola aurre egin ere azaltzen ari da. Izan ere,
|
askotan
aipatu izan den bezala, bizitzea hiltzen joatea baino ez denez, heriotzerantz doan bidaia horretan, antza denez, bizitzea dugu heriotzari aurre egiteko bide bakarra. Ondorioz, heriotz horrek gure bizitzan duen pisua adierazteko etengabeak dira leit-motiv hau gogora ekarriko diguten elementuak:
|
|
|
Honela, Ameriketako pasarteak gutxi gorabehera 1925 urtean koka ditzakegu (urte honen aipua egiten baitu), eta Euskal Herrikoak, berriz, Francoren garaitik gaur egun arteko epean. Ondorioz,
|
askotan
denbora espazioaren aipamenaren bidez egituratu dezakegu. Izan ere, eleberri honetan anakroniak ugariak direnez, beharrezkoa dugu denbora eta espazioaren arteko identifikazioa egitea gertakizunak bata bestearen ondoan egoki txertatzeko.
|
|
|
elkarrizketak, irakas metodoak, galde erantzun gisara eraturiko irakasaldiak, hiztegiak... Hartara, aniztasun honek
|
askotan
irakurketa zailduko du, izan ere, batzuetan istorioaren berri emateko hainbeste itzulinguru erabiltzen dituenez, badirudi irakurlea galtzeko arriskua dagoela. Askotan zaila dirudi loturak egitea, eta hausnarketa eta gogoeta batzuen aurrean egoteko sentsazioa besterik ez zaigu geratzen.
|
|
|
Hartara, aniztasun honek askotan irakurketa zailduko du, izan ere, batzuetan istorioaren berri emateko hainbeste itzulinguru erabiltzen dituenez, badirudi irakurlea galtzeko arriskua dagoela.
|
Askotan
zaila dirudi loturak egitea, eta hausnarketa eta gogoeta batzuen aurrean egoteko sentsazioa besterik ez zaigu geratzen. Dirudienez, Fernandez ere iritzi berekoa da:
|
|
|
Izan ere, eleberri hau modu bitxian egituratua dagoenez, istorio hauek guztiak lotzea
|
askotan
zaila izaten da, irakurketa pausatua eskatuz. Aitzitik, arretaz eginiko irakurketa baten bidez Arrietak eskaintzen digun mundu iradokitzailea barneratzeko zailtasunik ez dugu izango.
|
|
|
Urtaroak oinarri diren joko honetan, beraz, istorioari egiantzekotasuna eskaintzeko asmoz, garapen kronologikoa gailentzen bada ere,
|
askotan
denboran atzera jauziak ageri dira; hots, analepsi ugari aurkituko ditugu. Oroitzapenen bitartez, lehen mailako narrazioaren denboratik ihes egin eta honen aurreko denbora batera salto egiten du (kanpo analepsiak, beraz).
|
|
|
hots, kronotopo determinatua erabili du. Amodiozko istorio hau gaur egungo giro batean kokatu nahi izan duenez, garaiko ezaugarri
|
askoren inguruko
aipamenak egiten ditu: anorexia, gai politikoak, langile mugimendua...
|
|
|
Hots, gogoetok hartuko dute garrantzia eta ez ekintzek, Luis Mari Mujikak aipatu bezala: " Ekintza baino gehiago nahiz aktibismoari loturiko ekintzak ez falta bertan (gertakariak baino harantzago) sor daitezkeen erreakzioak, andana intimoen ikuspegia eskaintzen digu, gehienbat." (Egan 50) Bestalde, Alvaro margolaria denez,
|
askotan
marrazkiek beteko dute bere gogoeten gidari lana. Hala ere, eleberri honetan barnekoitasunak duen garrantzia azpimarratzeko egokia iruditu zaigu Luis Mari Mujikaren hitzok bertaratzea:
|
|
|
Are gehiago, oroitzapen hauek antolatuz eta interpretatuz pertsonaiak berak bere burua ezagutzeko bideari ekiten dio. Bestalde, denboraren jarraikortasun ezak
|
askotan
jada aipaturiko zenbait pasarteren errepikapena dakar. Luis Mari Mujikak honako iritzia du errepikapen hauei dagokienez:
|
|
|
Luis Mari Mujikak honako iritzia du errepikapen hauei dagokienez: " Orri batzuetan idazkeraren joera errepikakor eta gogoetatsuak asperrera jotzen du, baina makur hori oso errealista edo akzioz oso betea ez den edozein narraziori gerta dakioke." (Egan 50) Haatik, errepikapen hauek,
|
askotan
jazo dena irudikatzen laguntzen digute, eta errepikatzen den egoera hori ez du beti efektu bera sortarazten: izan ere, testuaren leku ezberdinetan egoteak sentsazio ezberdinak dakartza, batetik bestera dugun informazioa aldatuz baitoa:
|
|
|
Harreman sexualetan etab... ematen diren komunikazio ezinak eta gai interesgarriak iruditzen zaizkit, finean horretan ezinak ematen badira
|
askotan
norberak bere buruarekin komunikazio falta duelako izaten baita. (...)
|
|
|
Sexu harremanak, maitemina erakargarritasuna duten harremanak dira, esperantza irekitzen dutenak; ematen du bizitzak
|
askoz
gehiago eman behar duela, baina askotan ez da horrela izaten, eta nire ustez horregatik datoz haserreak, agresibitatea eta hainbat gauza. (Gara I)
|
|
|
Sexu harremanak, maitemina erakargarritasuna duten harremanak dira, esperantza irekitzen dutenak; ematen du bizitzak askoz gehiago eman behar duela, baina
|
askotan
ez da horrela izaten, eta nire ustez horregatik datoz haserreak, agresibitatea eta hainbat gauza. (Gara I)
|
|
|
Bizitza baten zikloa da azken finean agertzen zaiguna, bizitza
|
askorena
izan daitekeena. Xalotasuna, minak eragindako gogortasuna, gogortasunak eragindako minak, minak gainditzen hasteko beharrezkoa den barne ezagutza eta onarpena:
|
|
|
kontatzeko duten ahalmena kontuan hartu, balizko erritmo bat aztertu, hori izan da erreferentzia nagusia. Euskaldunok kontalari onak garela uste dut, ahozko literaturaren eragina gertu behar du, eta gurasoek, zentzu horretan, euskara
|
asko
dakite... Hor dago erreferentzia nagusia:
|
|
|
Ingelesez, 70eko hamarkadaz geroztik," short story cycle" deritzo ipuin bilduma mota honi. Bertan, elkarren artean erlazionaturik dauden narrazio multzoa barneratzen da, eta ipuinen arteko loturak, mota
|
askotakoak
izan daitezke F. Ingram en aburuz: sinbolo errepikapenak, gaiak, narratzaile motak, batez ere, leku eta pertsonaien errepikapenek eragindakoak.
|
|
|
Felipe Juaristiren aburuz," Giro itxia da nagusi. Protagonistak, leihorik ez aterik gabeko etxeetan bizi dira, beren baitan bildurik, berak ez direnaz mozorroturik, ispilua dutela
|
askotan
lagun bakarra. Baina mozorroak, azken finean, haragia edo larrua baino benetakoagoak izan ohi dira." (Pergola 37)
|
|
|
Bestalde,
|
askotan
giro ilun honetan ezusteko amaiera eta gertaerak tartekatuz umoreari lekua egingo dio. Honi egin zion erreferentzia Juaristik ere:
|
|
|
Jokin Muñozek ipuin bilduma modura antolatu duen liburu honen batasuna dela-eta, eleberritzat har genezake. Batasuna alderdi
|
askotan
azpimarratzen da: batetik, ipuin guztiak Izurkiz herrian kokatzen dira; bestetik, pertsonaiek ipuin batetik bestera salto egiten dute.
|
|
|
gerra. Ondorioz, gerraurrea, gerra garaia eta gerra ostea
|
askotan
aipatuko dira.
|
|
|
Beste batzuetan, ordea, argi dago narratzailea beste pertsonaia bat dela. Bestalde,
|
askotan
pertsonaia narratzaileak fokalizazioa darabil beste pertsonaia batzuen lekukotasunak hurbilagotik ematearren.
|
|
|
Gure aburuz, denboraren igarotzeak garrantzia handia du liburu honetan. Honela,
|
askotan
hiru denborak, iragana, oraina eta etorkizuna bat eginda aurkezten zaizkigu. Hiru denbora hauek lotzeko modu bakarra oroitzapenak eta ametsak direnez, hauei etengabeko erreferentzia egiten zaie.
|
|
|
Canoren aburuz," batasun handiko liburua egin digu oraingoan, bai gaiaren aldetik bai formalki barne hari
|
askorekin
jositako hiriaren fresko zabal bezain ederra." (Jakin 101) Batasun hori" batak besteari deitzen dion ipuin kateatuz osaturik daudelako" (Jakin 101) lortu du. Izan ere, narrazio hauek gerra zibila bukatu eta gaur arte hiriak jasan duen aldaketaren lekukotza eskaintzen digute.
|
|
|
Manex Imirurirekin, agian. Hala ere,
|
askotan
narrazioen berri emateko hirugarren pertsonara igarotzen da. Baina, idazleak berak narratzailearekin bat egiten du Abere madarikatuak ipuin bildumari buruz aritzen denean.
|
|
|
Basapiztia horiek gure kulturan izan duten garrantziaren aldarrikapena ere badago liburuan. (...) Animalia horiek Euskal Herritik desagertu direnean, gure kulturaren zati bat ere desagertu da, horien inguruan sinesmenak, mitologia bereziak eta gisa horretako kontu
|
asko
sortu baita mende askotan. (Zabala, Juan Luis:
|
|
|
Basapiztia horiek gure kulturan izan duten garrantziaren aldarrikapena ere badago liburuan. (...) Animalia horiek Euskal Herritik desagertu direnean, gure kulturaren zati bat ere desagertu da, horien inguruan sinesmenak, mitologia bereziak eta gisa horretako kontu asko sortu baita mende
|
askotan
. (Zabala, Juan Luis:
|
|
|
Izan ere, bizitzaren mozkorralditzat har genitzake ipuin hauek, gaueko ametsen mundua irudikatzeko erabilia. Xede honekin,
|
askotan
gaueko harremanen berri ematen zaigu. Batzuetan gaueko behin behineko harreman hauen bidez, maitasuna eta desioen ezintasuna adierazten zaigu.
|
|
|
Nabaria da Unzuetak mendebaleko tradizio literarioa ezagutzen duela," esate baterako erraza dago Kafka eta Lovecraft en itzala antzematen." (Otamendi, Jose Luis: Argia 1372) Lertxundiren iritziz, absurduaren ildotik eraiki dira ipuin
|
asko
:
|
|
|
nolabaiteko bakardade sentimendua. Edozein modutan ere,
|
askotan
neska mutilen arteko harremanak dira ipuin hauetan kontatzen direnak. Beraz, egitura aldetik harremana badute ere, ipuinak ez daude bata bestearekin kateaturik.
|
|
|
Ikuspuntuari dagokionez, hirugarren zein lehen pertsona darabil, eta zenbaitetan narratzaile orojakileak ere bere gogoetak gehitzen ditu. Haatik, idazle honek fokalizazioa
|
askotan
erabili ohi du, izan ere, pertsonaiek bere inguruan ikusten dituzten beste gizakienganako arreta jartzeko joera baitute: eta hauengana hurbilduko gaitu narratzailea.
|
|
|
Liburu honetan atzerriko hainbat pertsonaia ospetsuren inguruko biografia fikzionatuak aurkituko ditugu. Honela, errealitatea eta fikzioa nahastea lortzen du idazleak,
|
askotan
bien arteko muga oso argia ez delarik, irudimenari bidea zabalduz.
|
|
|
Lekuari dagokionez, zehazgabetasuna nabari da. Izan ere, ipuin
|
asko
oso laburrak dira eta horietan ez dago horrelako zehaztasunetan ibiltzeko lekurik. Haatik, espazioa zehazten duenean ere, leku urrunetara joko du (Tanger, Istanbul,...), honela amets eta irudimenezko munduak geografia egokietan girotuz, mundu iradokitzaileak sortuz.
|
|
|
Era berean, umorea eta ironia darie Canoren hitzei. Idazleak berak elkarrizketa batean adierazi zuen bezala, idazlanetan
|
askotan
iristen den lekua absurdua da (Ubeda, Joxi: Egunkaria).
|
|
|
Arestian aipatu dugun bezala, Jasone Osorok ipuin tradizionalei buelta emateko zuen joera Legorburuk ere badu. Beraz, ipuin ezagun
|
asko
erabiliko ditu hauekin jolas bitxiak sortzeko: ohikotasunari ezohikotasuna erantsiz.
|
|
|
Bestalde,
|
askotan
ezusteak aurki ditzakegu ipuinetan. Gainera," badu Lukurenaren antzik ipuin beltzen tradizioari dagokionean." (Jakin 106)
|
|
|
Honela, hiriko giro honetan bizitzako hainbat egoera irudikatzen zaizkigu. Bestalde, egilearen beraren hitzetan," hiriaren interpretazio
|
askotan
gauzatzen dira istorioak." (Egunkaria VI) Haatik, Agurtzane Aiestaran ez da iritzi berekoa: " Estilo aldetik loturarik badute ere, ez da elkarren arteko giro komunik sumatzen eta, ondorioz, banaka batzuek baino ez dute irakurlearen arreta bizten." (Habe 295)
|
|
|
Hona hemen Cilleroren narrazioetan aurki daitezkeen ipuin mota hauetako zenbait ezaugarri: espazio eta denboraren zehazgabetasuna; izenburuek
|
askotan
narrazioaren muinera heltzeko giltza eskaintzen digute; hitz gutxitan gauza ugari esan nahi direnez, konnotazioa gailentzen da; umorea eta ironiaren erabilera; beste genero batzuen parodiak egitea; eta azkenik, hauen amaieran arreta berezia jarri ohi da, ezustea edo ezaguna denaren itxuraldaketa bilatuz.
|
|
|
hots, eguneroko egoerak bere testuingurutik kanpo aurkeztuaz joko bitxiak sortu ditu. Are gehiago,
|
askotan
ezagunak ditugun egoerekin jolastu egiten du beste ikuspuntu batzuetara bideratuz, honela, errealitateari so egiteko bide ezberdinak erakutsi asmoz. Izenburuak berak iradokitzen duen legez, zinearen erreferentziak etengabeak dira:
|
|
|
Izenburuak berak iradokitzen duen legez, zinearen erreferentziak etengabeak dira: Casablanca, Hamlet,... baina, filme
|
askoren
aipamenak egitean ere, hauek ere desitxuratuko ditu, kontrastearen bidez sentsazio ezberdinak iradokiz, eta gogoetara bultzatuz. Izan ere, batzuetan gauzak zuzenki adierazteko joera nabaria den arren, beste zenbaitetan iradoki besterik ez dira egiten.
|
|
|
Izan ere, batzuetan gauzak zuzenki adierazteko joera nabaria den arren, beste zenbaitetan iradoki besterik ez dira egiten. Bestalde, zentzugabekeriaren zantzuak han hemenka tartekatzen dira,
|
askotan
pertsonaiak errealitate eta fantasiaren mugetan murgilduz. Honela, ipuin gehienetan hiriko giroa aurkezten bazaigu ere, ez dugu ipuin hauetan guztietan giro bera islaturik ikusten, nahiz eta pertsonaia gehienak hirietan galduriko ilusio gabeko izaki modura irudikatu.
|
|
|
Narrazio labur hauetan zehar pertsonaia ugari deskribatzen zaizkigu,
|
askotan
aipamenetara soilik mugatzen delarik haien parte hartzea. Honela, hain narrazio laburren aurrean gaudela kontuan hartuta pertsonaien barne munduan askorik ez sakontzea itxarotekoa da.
|
|
|
Narrazio labur hauetan zehar pertsonaia ugari deskribatzen zaizkigu, askotan aipamenetara soilik mugatzen delarik haien parte hartzea. Honela, hain narrazio laburren aurrean gaudela kontuan hartuta pertsonaien barne munduan
|
askorik
ez sakontzea itxarotekoa da. Honela mintzatu zen Joxi Ubeda pertsonaien inguruan:
|
|
|
Aipatu bezala, zentzugabekeria erabat presente dago ipuin horietan. Sentsazio hau lortzeko
|
askotan
errealitate eta fantasiaren arteko elkarketa bitxiak egitera jotzen du.
|
|
|
Idazkera, berriz, freskoa, arina eta jostalaria da; iradokizuna erabiltzen du une oro idazle gazte honek, erdi esanak eta esan gabe ulertu behar direnak; badu malezia punttu bat, eta badu erotismo ukitu bat ere pasarte
|
askotan
. (Aizu!
|
|
|
Bide honetatik, liburuak idazle estatu batuar
|
askok
jorratutako ildoa gogorarazten digu Joxe Belmonteren lanak. Baina baita Katalunian genero horren inguruan azken urteotan egindako lan bikainak ere.
|
|
|
ametsetako hondartzak, gau izartsuak, naturaren aipamen etengabea, sinestesiak Bestalde, ipuin gehienetan errepikatzen diren irudiak ere badira: negarra, irribarrea,...
|
askotan
iluntasuna eta gaua dira maitale eroen babesa, eta era berean, desesperantza. (Pergola 92)
|
|
|
|
Askotan
errealitate eldarniagarriak zentzugabekeriara hurbilaraziko du irakurlea.
|
|
|
Honela, soilik errealitatearen zati jakin bati begiratuz dakartzan gorabeherak aurkeztuko dizkigu idazle honek. Gainera,
|
askotan
argazkia bera da pertsonaiak harremanetan jartzeko modu bakarra. Honela, argazkien bidez pertsonaiek bere iragana gogora ekarriko dute.
|
|
|
Beraz, oraina eta iragana bata bestearekin harilkaturik ikus ditzakegu. Izan ere,
|
askotan
iraganetik ihesi eta etorkizun berri baten bila dabiltzan pertsonaiak aurkezten zaizkigu: baina, ihes hori beti ere antzua izango da, ipuinotako protagonistek ezin izango baitiote heriotzari aurre egin, patua garaile irtengo da-eta.
|
|
|
Halaber, hilak eta biziak elkarren ondoan arituko dira ipuinotan.
|
Askotan
, hilak argazkien bidez irudikatuko dira. Honela, argazkiek ere betierekotasuna eta hilezkortasunaren ispiluak lirateke.
|
|
|
Hortaz, itsasoaren munduarekin nolabaiteko lotura duten pertsonaiak aurkezten zaizkigu, lotura hori zuzena nahiz zeharkakoa izanik (senideren bat itsasoan izanagatik edo). Gai hauetaz gain, droga eta sexuari ere
|
askotan
erreferentzia egiten zaie. Are gehiago, heriotzaren zantzuak topa ditzakegu ipuin askotan.
|
|
|
Gai hauetaz gain, droga eta sexuari ere askotan erreferentzia egiten zaie. Are gehiago, heriotzaren zantzuak topa ditzakegu ipuin
|
askotan
. Izan ere, itsasoa ilusio eta desiraz betea egoteaz gain, batzuetan heriotzarekin ere pareka baitezakegu.
|
|
|
Antza denez, zenbait ipuinetan denboraren zatiketa bat egiten du, iraganak zoriona adieraziz, eta orainak, berriz, aurrerapena eta kaltea. Honela, denboraren iragaitearen garrantzia azpimarratzen da narrazio
|
askotan
horretarako iraganekoak kontatuz, batzuetan horiek orainaldiko egoerara ekarriz.
|
|
|
Laugarren narrazioa,(...) desberdina da. Garaia ez da Erdi Aroa,
|
askoz
hurbilago baizik, mende honen hasierako gertaera batzuen inguruan aritzen baita, txosten bat izango balitz bezala. (El Correo VIII)
|
|
|
Are gehiago, ez du pertsonaien jarrerak ulertarazteko ahaleginik egiten, pertsonaia lauak sortzen baititu. " Oro har, pertsonaiak ere definituegiak daude eta,
|
askotan
, gauza gehiegi kontatzeko nahiagatik edo, soberan dauden pertsonaiak ere badaude." (Egunkaria XII)
|
|
|
Idaztankerari dagokionez, hizkera zuzena eta erraza aukeratu du pasarte zoro hauek sortzeko. Garako iruzkingilearen aburuz,"
|
askotan
zuzenegia, eta horrek dakarren ankertasuna" (Gara II) azpimarratzekoa da.
|
|
|
Orainaren erabileraren bidez, bertan egoteko sentsazioa geuregana dezakegu irakurleok. Uneko giro hori islatzeko asmoa dela-eta, ez zaigu pertsonaiei buruzko informazio
|
askorik
eskaintzen. Narratzaileak batik bat kanpo fokalizazioa hautatu du hauen berri emateko:
|
|
|
Bestalde,
|
askotan
lubakietako bizimodua infernuarekin parekatzen du. Beraz, elkarrizketetan seminario eta kartzelako gertaeren aipamenez gain, heriotzari buruzko gogoetak nabarmentzen dira.
|
|
|
Irakurleari berehalaxe otuko zaion eran, urrezko triangeluak badu Asia barneko kokapen geografikoa ezezik, beste esanahi sujerenteagorik. Egia esan, nobelaren orrialde
|
asko
eta askotan gutxi adituko du Laos, Birmania eta Tailandia arteko lur eremu hari buruz, putetxe ta bestelako lokaletan topaturiko triangeluek orrialde hauetxek gaineztatzen dituztelarik.
|
|
|
Irakurleari berehalaxe otuko zaion eran, urrezko triangeluak badu Asia barneko kokapen geografikoa ezezik, beste esanahi sujerenteagorik. Egia esan, nobelaren orrialde asko eta
|
askotan
gutxi adituko du Laos, Birmania eta Tailandia arteko lur eremu hari buruz, putetxe ta bestelako lokaletan topaturiko triangeluek orrialde hauetxek gaineztatzen dituztelarik.
|
|
|
Analepsiei dagokienez, gehienak analepsi mistoak eta barne analepsiak dira. Halaber,
|
askotan
une berean gertaturiko ekintza bat birritan kontatzen digu, baina, ikuspegi ezberdin batez (beste pertsonaia ezberdin baten ikuspegiaren arabera). Ondorioz, irakurleak antolatu behar ditu denborari dagokionez nahasturik doazen pasarte hauek.
|
|
|
Ondorioz, irakurleak antolatu behar ditu denborari dagokionez nahasturik doazen pasarte hauek. Bestalde,
|
askotan
kontatzen ez denak ere garrantzi berezia bereganatzen du: idazleak hutsuneen bidez irakurlea irudimena erabiltzera gonbidatzen du.
|
|
|
Honela adierazi zuen Alonsok bere jomuga: " Eleberriak bizi dugun egoeraz barre egiteko balio nahi izan du, eta beharbada, bigarren maila batean, inork horrekin gogoeta piska bat eginen balu
|
askoz
hobe, noski." (Larrion, Patxi: Argia 1548)
|
|
|
Egunkaria XI) Darabilen estilo erraz honetan, elkarrizketa biziak aipatzekoak dira. Hala ere, estilo erraza idazle
|
askok
landu dutela aintzat hartzekoa da: hala nola, Jon Arretxe, Arantxa Iturbe.
|
|
|
izenburuaren garrantzia ulermenerako; ironiaren erabilera; amaieraren garrantzia: ezustea, zentzugabekeria,...; laburrak direnez, pertsonaiak aurkezteko denbora eta espazio gutxi egoteak hauen aurkezpenak baldintzatzen ditu; deskribapenak alde batera utzi ohi dira; elkarrizketek garrantzia gutxi dute; egoera sinboliko edo metaforikoa irudikatzeko joera dute; hitz gutxitan gauza
|
asko
esan nahi direnez, batik bat konnotazioa gailentzen da.
|
|
|
Izan ere, kontakizun labur hauek gizon emakumeen arteko harremanen ikuspegi berezia eskaintzen dute: bikoteen arteko adar-jotzeak, gaizki ulertuak, jelosiak, gorrotoa, maitasuna, adiskidetasuna
|
Askotan
harreman horiek pertsonaien ilusio iturri bakarra izango dira. Honela, ilusioaren beharra dela-eta, askotan gizakiek gure buruari iruzur egiteko dugun gaitasuna islatuko da, eta batzuetan ilusio horien bilaketan pertsonaiak erotu ere egingo dira.
|
|
|
bikoteen arteko adar-jotzeak, gaizki ulertuak, jelosiak, gorrotoa, maitasuna, adiskidetasuna Askotan harreman horiek pertsonaien ilusio iturri bakarra izango dira. Honela, ilusioaren beharra dela-eta,
|
askotan
gizakiek gure buruari iruzur egiteko dugun gaitasuna islatuko da, eta batzuetan ilusio horien bilaketan pertsonaiak erotu ere egingo dira. Haatik, harremanak joko modura irudikatzen ditu, eta hainbat huskeria besterik ez diruditenak pertsonaia batzuentzat hil ala bizikoak bihurtuko dira.
|
|
|
Era berean, batbatekotasuna nabarmentzen da. Bizitasuna eta azkartasuna lortzeko
|
askotan
elkarrizketetara jo duela ere azpimarratu beharra dago.
|
|
|
" Berez naiz esaera errazak eta sinpleak egitearen zale.(...) Baina zergatik kontatu behar dira gauzak ahalik eta zailen? Erraz kontatuta uler balitezke eta esanahi berdina baldin badute,
|
askotan
, grazia gehiagorekin gainera..." (Habe 219)
|
|
|
istorioek" beti dute holako tonu umoretsua esanez bezala bizitzan gauzarik tragikoenak ere bikote kontuan behintzat ez liratekeela hartzen ditugun bezain serio hartu behar." (Egunkaria, VII) Nahiz eta bi bildumetan umorea eta ironia darabilen, bigarren bildumako ironia zorrotzagoa eta landuagoa da. Izan ere, bilduma honetan
|
askotan
umore beltza eta tragikoarekin topo egingo dugu. Baliabide hauen guztien bidez, Arantxak" amodioa nahiko desmitifikatuta" azaltzeko aukera izango du. (Saizar, Joxemi:
|
|
|
" heriotza, futbola, maitasuna, alkohola, gerra, familia...(...) Azpeitian girotuak gehienak: luzera txikiko guztiak; umore tanta batez zipriztinduak ia denak." (Egunkaria)" Dena den, betiko bere" marko erreferentzialak" maitasuna, heriotza... ageri dira istorioetan, beste batzuk gehituz." (Deia) Era honetan, aieru eta sentimenduak iradokitzen ditu,
|
askotan
zehazgabetasunaren bidez: askotan, etsipena islatzen da.
|
|
|
luzera txikiko guztiak; umore tanta batez zipriztinduak ia denak." (Egunkaria)" Dena den, betiko bere" marko erreferentzialak" maitasuna, heriotza... ageri dira istorioetan, beste batzuk gehituz." (Deia) Era honetan, aieru eta sentimenduak iradokitzen ditu, askotan zehazgabetasunaren bidez:
|
askotan
, etsipena islatzen da. Honela, narrazioen ostean sentsazio mingotsa utziz.
|
|
|
Ipuin hauetan sentsazio ugariren berri eman ahal izateko adjektibazio etengabea darabil. Bestalde,
|
askotan
esaldi batetik bestera oraina eta iragana tartekatzen ditu, bat egin nahiko balitu bezala. Umorearen erabilera ere nabarmena da.
|
|
|
Idazketa konpultsiboa lortu du honetan. Grafikoki puntu gutxi eta koma
|
asko
ditu, pertsonaiaren oroimen erritmoaren arabera doa ipuina aurrera, atsedenik gabe, pertsonaiak oroimena arnasarekin batera bota nahiko balu bezala. Besteetan bezala, doinu hitsa da oraingoan ere, munduan esperantzarik ez dagoela adierazten digu pertsonaiak hasieratik bertatik.
|
|
|
Orrialde gutxitan gauza
|
asko
kontatzen dira eta gauza askoren inguruko gogoetak egiten: maitasunaz, heriotzaz...
|
|
|
Orrialde gutxitan gauza asko kontatzen dira eta gauza
|
askoren inguruko
gogoetak egiten: maitasunaz, heriotzaz...
|
|
|
Jon Kortazarrek aipatu zuen bezala17, gertakari honen ondorioz narratiba gailendu da; izan ere, batetik, narratiban erabilitako teknikek ikus entzunezko komunikabideekin parekotasun handia baitute; eta bestetik, eskoletan poesia baino narratiba lan gehiago lantzeko joera dago (eta ondorioz, narratiba da gehien saltzen dena). Hartara, artikulu berean aipatzen duen bezala, 80ko hamarkadaren erdialdetik aurrera poeta
|
asko
narrazioak idazteari ekingo diote. Joera honek 90eko hamarkadan ere jarraipena izan duela ikus dezakegu:
|
|
|
Ironia nahiko dago pertsonaiak zein gaiak tratatzerakoan.
|
Askotan
gairik absurdoenak seriotasun handiz tratatzen ditut eta garrantzitsuenak berriz, ironiaz. Azken batean, bizitza ere horrelakoa da.
|
|
|
Bestalde, garai hartako egoera islatu nahian" boterearen amarauna ongi
|
asko
definituta dago (Erregea, Jauntxoak, Prebostea, Lehorreko alkatea, Ustrumana, Inkisizioaren komisarioa, Maiordomoa, herri xehea...), hala nola jokabide eta portaera guztien logika." (Egia, Lutxo: Deia)
|
|
|
beraz, iraganean diharduen lehen pertsonako narratzaile autodiegetikoa dugu. Haatik, nobelan zehar jarraikortasuna gailentzen den arren,
|
askotan
atzera egiteak ere badira, bere senitartekoen gertaerei erreferentzia egitean. Hortaz, kanpo analepsiak kontatzen dizkigu, bere senideen berri emateko.
|
|
|
Bestalde, narratarioa Migel bera izango litzateke. Honela, narratzailea eta narratarioaren ahotsek
|
askotan
bat egiten dute: Migel bere buruari mintzo zaiola baitirudi.
|
|
|
Egileak berak azpimarratu zuenez," Editoreak berak, bere militantzia ez du oso garbi ikusten, baina halaber, ikusten du egoerak horretara bultzatzen duela, ezin duela beste jarrerarik hartu. Liburuan, zuri eta beltzen arteko gerra izan beharrean, gris
|
asko
dago. Pertsonaiak ez dira antagonikoak." (Argia 1504) Are gehiago, gogoeta jarioak pertsonaia gatazkatsu honen sentsazioen berri emango digu:
|