|
2000
|
|
|
Nire iritziz, aurreko adibideok franko ongi
|
adierazten
dituzte euskarazko kulturaren ezaugarri batzuk. Begiratu arina egiten badugu, nabarmena da gipuzkoarren eman eta ekarri oparoa, bertsolaritzaren pisua, eta Eusko Jaurlaritzaren sos banatzaile funtzioa, hiritar guztiongandik bildutako zergak laguntza deituraz gizarteratuz.
|
|
|
Zentzuzkoagoa litzateke gertakari haiek bestela ulertzea, hots, nabarmentzeko ohi zuen bide epatant harekin, kritika horien bidez Unamunok, sibilak bezain maltzurki, bere herritarrei erronka egiten ziela pentsatzea, euskararen aurkako erasoekin min emanez, hala, haserrez eta kontrakarrean, haiek, eginekin, euskara zientziaren zehaztasuna eta filosofi mintzabidearen xehetasunak oro
|
adierazteko
egiazki gai zela frogatzen ahalegin zitezen, bera oker zegoela erakutsi arte. Izan ere, Salbatore Mitxelenak berak ongi aurpegiratu zionez, euskara baztertzeko zergati nagusia, logika hotzaren arrazoia bazen, ironiaz Unamunoren beraren argudioak erabiliz, horri euskaldunek erraz kontrajar ziezaioketen sentimenduaren logika beroa.
|
|
|
/ zenburuak berak dioenez, Migel Unamunok bere bizitzan zehar euskararekiko izan zuen, edo, hobeki esan, izan zituen jarrerak jorratzeko asmotan natorkizue. Zer esanik ez, honi buruz lehen ere asko esan eta idatzi da, baina oraindik bazterretan entzun eta irakurri behar izaten ditugunak gogoan izanik, ez dut uste gaizki etorriko zaigunik Bilboko idazle eta filosofo handiak gure hizkuntzaz
|
adierazi
zituenak berriz maiseatzea, haiek testuinguru egokian hobeki ulertzeko.
|
|
|
Bistan da Unamunok aldez aurretik pentsatuak zituela bere hitzaldi mergatzaren ondorioak, baina horretarako izan zitzakeen arrazoien azterketa geroagoko utzirik, gatozen euskararen aurkako esaldien mamira. Hitz gutxitan, Salamankako errektoreak euskarak kultura
|
adierazteko
ez zuela balio esan zuen, eta gainera, ezgaitasun hori hizkuntzarena berarena zela, hau da, ez zetorkiola kanpoko laguntzarik edo ofizialtasunik ez izatetik, artzain, baserritar, olagizon, marinel eta apaiz ilustraturen batzuen ahoetan oraindik kontserbatzen zen mintzaira zahar horri bere baitako egiturazko akatsek premia historiko berrietara egokitzen uzten ez ziotelako baizik, eta biziaren alde...
|
|
|
Ordura arte euskararen maitale sutsua izandakoa, geroztik haren azterlari hotz bilakatzen hasi zen, hura ikerketa zientifikorako gai hutstzat harturik, hizkuntza bizi gisa izan zezakeen patuaz arduratu gabe. Garai hartan euskara ondo ikasteko zailtasunak, eskuliburu, gramatika onik eta irakasle egokirik eza kontuan hartu gabe, Unamunok, antza, pentsatu zuen berak hura behar bezala menderatu ez bazuen, ez zela hartarako gaitasunik edo bitarteko didaktiko aproposik ez zeukalako, hizkuntza zail eta madarikatu hura ezin ikasizkoa zelako baizik, eta are okerrago, bere gogoetak behar bezain argi
|
adierazteko
, euskaraz ezin baliatzea ez zela berak hura behar bezain ongi ez jakitearen ondorio, hizkuntzak berak kulturarako bide izateko balio ez zuelako baizik.
|
|
|
Poema definitorio hartaz gain Harri eta Herri n mailua aipatzen duen bakarrean," Kantabriako itsasoa kolpeka jotzeko" darabil Arestik. Ez dezagun, beraz, poetak hitzari eman dion balioa makestu, mailuak goragoko zerbait
|
adierazten
du. Estetika obrerista baten aldekoa dirudien deklarazio honek badu barnean egia sakon bat.
|
|
|
Orixek aholkatu moduan beti goragoko asmoz, bere poemek gero eta distira partzial gutiago dute, metafora baliabide tekniko bezala ulertzetik poema bera metafora handi bat bezala lantzera jo baitzuen, amonaren heriotzaren trataerak, adibidez, frogatzen duen bezala: " Biotzean min dut" eresitik" Asaba zarren baratza" eta are" Euskal Pizkundea" poema sinbolikoetara dagoen aldeak
|
adierazten
du poetaren eboluzioa.
|
|
|
Espainiako Gobernuak liburuen prezioa liberalizatzeko hartutako erabakiak ondorio beldurgarriak izan bide ditzake gure liburugintzan. Euskal editoreek, ikasliburuei ezarri zaien beherapen librea gainerako liburuetara hedatuko ote den susmoa dute eta horrek liburuaren zirkuitu naturala birrintzea ekarriko duela
|
adierazi
du Jorge Gimenez, Euskal Editoreen Elkarteko lehendakariak: " txikiak desagertu eta saltoki handiek merkatua euren salmenten arabera kontrolatuko dute, errentagarritasun murritzeko liburuen argitalpena kolokan jarriz".
|
|
|
Saiakera eta poesia berriro ere kaltetu. Jose Mari Sorsek Euskaldunon Egunka ri a n
|
adierazten
zuenez, Ingalaterran antzeko neurri bat hartu zuten duela lau urte eta liburu denden laurdenak itxi egin behar izan dituzte, argitaletxeen% 20 desagertu direlarik. Frantzian indarrean jarri zen prezioen liberalizazioa, baina azken unean atzera jo zuen bertako gobernuak.
|
|
|
Jeneroen mestizajearen garaia da eta gero eta zailagoa zaigu liburu bat klasifikatzea. Gure literatura ere beste edozein literaturaren pare dela
|
adierazten
duten liburuak baditugu puntu honetan. Joxerra Garziak Egoneandoazen geziak izenekometa forismoliburua kaleratu berri du Alberdanian.
|
|
|
Kazeta hauek publikoaren artean sekulako arrakasta duten zerbitzuak eskaintzen dituzte, ordaindu behar direnak izan arren. Hauen artean, Expansion en azaltzen dena burtsaren gorabeherak
|
adierazteko
," La guia empresarial" deitutakoa, edo Cinco das ek sareratzen duena konpainia desberdinen txostenekin.
|
|
|
Antza denez, The Wall Street Journal izan zen urtea irabaziekin amaitu zuen bakarrenetarikoa, eta hori, ordaindu behar diren zerbitzuak dituelako. Argi dago, beraz, datu hauek
|
adierazten
duten bezala, martxa ez dela erraza izango eta bidea harri koskorrez beteta dagoela. Dena den, kontuan hartzen badugu aspaldi honetan webgune batzuen jabegoagatik —Terra atariaren kasua adibidez— nolako dirutza ordaindu den eta, beste aldetik, nola igo diren beste batzuen akzioak —nahiz eta oraindik zorretan egon—, ezin dugu pentsatu etorkizuna guztientzako beltza izango denik.
|
|
|
Kopuru honetatik 2 milioik erabili zuten Internet hilabete horietan. Zenbaki hauek zibernauten kopuruak azken urteotan izan duen gorakada
|
adierazten
digute. Kontuan eduki behar da 1996 urteko lehen hiruhilekoan Estatuko populazioaren% 1,4 soilik zegoela konektatuta.
|
|
|
Egia esan, iragarki sailkatuen arloan Internetek izan dezakeen eragin handiak ondoeza zabaldu du egunkari" klasikoen" arduradun ekonomikoen artean. Bernardo Daz Nostyk
|
adierazten
duenez, Badago faktore ekonomiko garrantzitsu bat komunikabide inprimatuak Interneterantz bultzatzeko. Sarean ez badaude, prentsaren berezko negozioak direnak —iragarki sailkatuak, publizitate lokala, e.a.— beste batzuen esku geldi daitezke.
|
|
|
Mendebaldeko herrialdeetan (kokatuta gaudeneko esparru geografiko eta soziokulturalera mugatzearren) sinesmen erlijioso ezberdinak dituzten talde bat baino gehiago ohi dago (kristauak, musulmanak, judutarrak, eta abar); bizitza estilo arras diferenteak dituzten taldeak (azpikulturak, kontrakulturak, eta abar) aurkitzea geroz eta normalagoa da; sarri askotan, jatorri etniko ezberdinetako talde anitz ere badago(, asiarrak, turkiarrak, hegoamerikarrak, eta abar; hauexek dira estatu etnianitzak edota polietnikoak bezala ezagutzen direnak); munduko ia herrialde guztiak (Islandia eta Korea biak aipatzen ohi dira salbuespen gisa) nazio ezberdinez osaturiko estatuak dira, askotan (baina ez halabeharrez) hizkuntza bereizgarri nagusi bezala dutela. Aipaturiko giza talde hauek guztiak" talde orohartzaileak" (grupos comprehensivos) dira (Margalit eta Raz, 1998) edota, terminologia aldatuz baina ideia bera
|
adieraziz
," kultura sozietalak" (culturas societales) osatzen dituzte (Kymlicka, 1996). Nolanahi ere, adierazpen bi hauek (talde orohartzaileak eta kultura sozietalak) errealitate berberaz dihardute:
|
|
|
Liberalek" bizimodu edota bizitza onaren ikuskera" esaten dutenean, gizabanakoek hausnarketa sakon baten ondorioz bizimodu batekin duten konpromisoa
|
adierazi
nahi dute. Gure gizarteetan, eguneroko esperientzian bizimodu onen aniztasuna islatzen dituzten honako adibide hauek aipa ditzakegu:
|
|
|
Filosofia politiko garaikidearen 1970eko hamarkadako berpizkundearen erantzule nagusiaren arabera," ni a bere helburuak baino lehenagokoa da" (Rawls, 1971: 560), honekin zera
|
adierazi
nahi duelarik: edozein egitasmo edota harremanen aurrean, gizabanakoak bere" autodeterminazio" eskubideari eusten diola.
|
|
|
5) Nazioarteko itunak: horrelako itunak izateak truke maila nabarmena eskuratu dela
|
adierazten
du, beste mintzakide batzuekin hitzarmen eta koordinazio mailak lortu direla esan nahi duelako. Nazioarteko erakundeen partaide izatea atal honetan dago sartuta.
|
|
|
Nazioarteko harremanak eratzea bigarren mailako xedea zen. Nazionalisten behar nagusiak beste batzuk ziren, bai politika mailan eta bai antolakuntza mailan. Eduardo Landetak honela
|
adierazi
zuen hori Euskalduna astekarian, 1909an:
|
|
|
Etiopia eta haren area Arestiren harriari kontrajarri izan zaio. Ez dut esanen interpretazio zilegizkoa ez denik, baina harria bera area ale aunitzez sortzen baita, azken finean zentrorik ez dagoela digu
|
adierazten
harriaren hondartzeak. Eta horixe izan zen modernotasun berriaren ekarririk eraginkorrena:
|
|
|
oinazea, penitentzia, gurutzea, kalbarioa... Kristoren pasioan oinarritutako iruditeria eta kontzeptuak darabiltza bere herriaren egoera
|
adierazteko
(gerraondoan idazten du), baina herri horrek ez du hil nahi, erromes doa salbazioaren bila, horixe baitu esperantza bakarra, Semearen hildura Amak eztituko du. Azurmendiren beraren hitzetan esatearren," Euskal Herriaren interpretazio teologiko liturgiko bat" egiten du Salbatore Mitxelenak.
|
|
|
Ildo horri jarraituz, Euskal Autonomia Erkidegoko liburutegien egoera orokorra aipatu behar da. Esan dezakegu Euskal Autonomia Erkidegoan, 3.000 biztanletik gorako udalerri guztietan liburutegi zerbitzuak eskaintzen direla, 7/ 1990 Legearen 85 atalean
|
adierazitakoari
jarraituz. Horrez gain, 3.000 biztanletik beherako udalerrien% 74k ere liburutegi zerbitzuak ditu.
|
|
|
Gai horri dagokionez, bestalde, Espainiako Liburutegi Nazionaleko arduradunek jakinarazi digute IBERMARC formatuaren bertsio berrian, USMARCen bezala, parekotasun linguistikoak
|
adierazteko
7XX etiketak erabiliko direla.
|
|
|
Gai izenburu elebidunak, bestalde, bi T650 etiketatan sartuko dira. Autoritate elebidun bakoitza autoritatearen bi erregistrotan bilduko da, T1XX sarrera nagusiaren hizkuntza T040 etiketan
|
adieraziz
.
|
|
|
Liburutegiaren kudeaketaren emaitzak aztertzeko adierazle batzuk finkatuko dira: bilduma/ biztanleak (liburutegiak eskaintzen duen batez besteko agiri kopurua bertako biztanleekin alderatuz; irizpide honek bildumaren eskaintzaren egokitzapena
|
adierazten
digu), bildumaren osaketa (bilduma osatzen duten gai desberdinen batez bestekoa, biztanleen beharrei egokitasuna azaltzekoa), prestaturiko fondoaren portzentajea (batera mailegaturik dagoen fondoaren ehunekoa), liburutegiaren erabiltzaileak (liburutegiaren erabiltzaileen eta biztanleen arteko harremanak aztertzen dira, komunitatean liburutegiaren erabilera adieraziz), mugimenduaren tasa (mailegat...
|
|
|
Liburutegiaren kudeaketaren emaitzak aztertzeko adierazle batzuk finkatuko dira: ...aren eskaintzaren egokitzapena adierazten digu), bildumaren osaketa (bilduma osatzen duten gai desberdinen batez bestekoa, biztanleen beharrei egokitasuna azaltzekoa), prestaturiko fondoaren portzentajea (batera mailegaturik dagoen fondoaren ehunekoa), liburutegiaren erabiltzaileak (liburutegiaren erabiltzaileen eta biztanleen arteko harremanak aztertzen dira, komunitatean liburutegiaren erabilera
|
adieraziz
), mugimenduaren tasa (mailegatu diren dokumentuak biztanleen kopuruarekin alderatuz), eskuratutako agiri berriak biztanleen arabera, euskararen egokitzapena liburutegian...
|
|
|
1995ean eraturiko Nafarroako Liburuzainen Elkarteak, bere aldetik, laurogeita hamar bazkide ditu, autonomia erkidego honetako profesional gehienak beraz, eta parte hartze aktiboa izan du Liburutegi Nagusiaren kokapenaren inguruko eztabaidetan, hirigintzakoetan nahiz kulturaletan, bai eta Nafarroako liburutegiei buruzko lege baten eskaeran (horren premia
|
adierazi
baitzen TK izenarekin elkarteak argitaratzen duen buletinean, lehenbiziko alean), eta plangintza zehatz baten arabera jarduteko beharra azpimarratzean ere.
|
|
|
Liburutegiei buruzko Legea baliagarria izatea espero dugu, Nafarroako herritar guztiendako liburutegi zerbitzua bermatzeko, batetik, eta liburutegi berriak irekitzeko eskumena Nafarroako Gobernuko Hezkuntza eta Kultura Departamentuaren esku uzteko, bestetik. Etorkizunean Nafarroako Liburutegi Publikoen Mapak
|
adierazten
duen tokietan soilik irekiko dira liburutegi berriak, eta ez udalek nahi dutenean, orain arte gertatu den bezala. Legearen beste helburuetako bat da egoera antolatu eta egitura organikoa ezartzea.
|
|
|
Horregatik, landutako agiriak aztertzeko Vianako Printzea Erakundearen zuzendaritza talde berriak bere denbora hartu izanak, ez du inola ere horien bideragarritasuna baliogabetzen. Bestalde, etorkizuneko Nafarroako Liburutegi Nagusiaren kokapenaren auzi polemiko eta korapilatsua, dirudienez, orrialde hauetan
|
adierazten
denaren guztiz aurkako zentzuan ebatzi da. Hilabeteetan zehar, CDNko Javier Chorraut (Iruñeako aurreko alkatea) eta Miguel Sanz Nafarroako Gobernuko presidentea ezin izan ziren Nafarroako Liburutegi Nagusia kokatzeko akordio batera heldu.
|
|
|
ikasleari dagozkionak. 46 zk. (1988), 21 Curriculum a hezkuntza bereziaren beharretara egokitzea. 53 zk. (1989), 61 Katalan hizkuntza. 31/ 32 zk. (1968), 109 (Itz.: Iñaki Beristain). Zergatik berde kategoria
|
adierazteko
euskal hitz jatorrik ez? 87 zk. (1995), 77 Euskaldunak kolorerik ez. 92 zk. (1996), 76 PSE PSOEren erantzuna. 28 zk. (1983), 90 (Itz.:
|
|
|
Abstracto, accion, acto. 14 zk. (1961), 30 Yakin’i eta... 15 zk. (1961), 47 Zergatik berde kategoria
|
adierazteko
euskal hitz jatorrik ez? 87 zk. (1995), 77
|
|
2001
|
|
|
Gizartean eragina izan dezaketen pentsamendu eta tesi testuen bila antolaturiko norgehiagoka izanik, paradoxa zelebrea da, literatura idatziarenahuleziaz eta baliorik ezaz gogoeta egiten duen entsegua gertatzea garaile. Epaimahaikoek idazle sarituaren tesiekin ez dutela beti bat egiten
|
adierazi
zuten, badaezpada ere.
|
|
|
Nafarroa erkidego administratibo politiko diferentziatua dela nonahi eta beti espreski
|
adierazi
beharra gauza guztien gaineko lehentasun absolutua bihurturik, euskarari koordenatu politikoetatik begiratzen diotela aitortzen ari zaizkigu agintariak; muga administratibo politikoen gainetik hedaturik dagoen kultura eta hizkuntza ukatzera eramaten ditu ikuspegi horrek.
|
|
|
Ez ditugu sekula ikusi euskararen edo euskal kulturaren aldeko ekitaldi, jai edo bileretan, ez eta gure hizkuntzaren aurka, Nafarroan edo Frantzian adibidez, egiten diren erasoengatik inolako protestarik egiten. Beren kideek Gasteizko Parlamentuan elebitasunari era guztietako oztopoak ipintzen jardun dutenean, bestalde, ez dute sekula santan ahoa ireki desadostasuna
|
adierazteko
.
|
|
|
Baitara biltze honek, alabaina, ez du zentzu negatiborik. Ez du etsipenik
|
adierazten
, gizamina baizik. Gizatasunaren ezaugarriei begiratzen dio literaturak, pertsonak komunean ditugun balioei behatu, hemen eta beste edonon konparti ditzakegun itemak agerian jarri, gizateria bat eta bakarra baita, eta patu bera konpartitzen dugu guztiok, partiketan zorte ezberdinak suertatu bazaizkigu ere.
|
|
|
Egoeraz blai daude eta horrek ezberdin egitera behartzen dituela sentitzen dute. Izu berria modu berrian
|
adierazi
behar da, egonezina azaltzeko adierazpide berriak behar dira. To rtsio beharra igartzen da, sormenaren tour de force berria, modu zaharrek ez baitute garai berrietarako balio.
|
|
|
Baina batean biziraupenerako kezka izan dena, bestean arlo zabalkunde bihurtu da. Ekonomia eta zientzia izan dira arlorik landuenak gaztelaniaren biltzarrean, eta hizkuntza horren Errege Akademiaren Buruak argi
|
adierazi
ditu bere zerak: lehena, gaztelania zabaltzea, giza rtea ren arlo desberdinetara; gero, gaztelania mintzodun diren herrialdeetako akademiekin batera lan egitea; eta, hurrengoa, hiztegia eta gramatika gauzatzea.
|
|
|
Gorago
|
adierazi
dut, itxura batera, arrazoiketa pragmatikoa egiten zuela Xarritonek gerraren amaieraz, ez baitzuen nazien alderako gaitzespenik ageri, ez eta honen alde jokatzen ari zen Petainen alderako. Handik, euskaldunok ere gogo eta gorputz bizi izan dugun historiatik, bigarren mundu gerra ere bizi izan baitugu iparreko haurrideengogo gorputzetan, atera genezakeen irakaspena jaulki dut.
|
|
|
Frantziako apezpikuen artean izan zen bestelakorik. Dagokigunerako hurbilenekoari helduz, Baionako apezpiku flandriarrak, Edmond Vansteenberghe(), honakoak
|
adierazten
zituen:
|
|
|
Apaizetara, eta Sarako elizan
|
adierazten
zenera etorriz:
|
|
|
Alderdi hau dezente sustatu zuen aldizkariak. Artikulu mordoxka daude erregionalismoaren onurak
|
adierazte aldera
idatziak, besteak beste, Marc Legasse eta Piarres Lafitterenak. Oro har, Aintzina k, gorago jaso dugun liburuaren iruzkina dela bide jaulkitakoez landa espresuki ez zuen Petain laudatu, baina are gutiago gaitzetsi.
|
|
|
23an igorri zion Eskual dunaren zuzendariari" Eskual Herria ren alde" izeneko artikulu luze bat. Gorago
|
adierazi
bezala, Lafittek bazuen esperantza Vichyko Gobernuak Frantzia eskualdekatzeaz, eta populuen izaera, mintzaira, odol eta ohiturei errespetua ekartzeaz ageri zituen xedeenaldera. Posibilismoaren bidetik ibili nahi zuen, eta prest zegoenho rretarako Xalbat Arotzarena hitlerzalea rekin elkarlanean aritzeko.
|
|
|
95 boz bildu zituen. 1946ko martxoan Jose Antonio Agirreri gutun luzea idatzi zion
|
adieraziz
ezen abagune egokia zela Frantziako konstituzioa berritzen ari zirenekoa proiektu autonomista eskumenez hornitua bultzatzeko. Aldi berean salaketa eginez:
|
|
|
Piarres Larzabal eta Mixel Labegeriek ere ez dute aurretik aipatu ez dugunik
|
adierazi
Aintzina n. Hark" Euskaldun gazteen biltzarreko egunean Uztaritzen eman predikua" n aditzera ematen zuen apez euskaldun gisa:
|
|
|
Bigarren aldiko Aintzina k (1942) frantsesez
|
adierazten
zituen bere oinarriak ale guztietan. Adierazgarriro hiru ikuspegi bereizten eta aldi berean bata bestearen laguntzan ezartzen zituen:
|
|
|
Quebecek bere biztanle guztiek herri bakarra osatzen dutela dio, herri natibo amerikarrek eta inuitek nortasun berezia dutela aintzat hartu gabe: " Lucien Bouchard Quebeceko Lehen Ministroak
|
adierazi
zuen autodeterminazio eskubidea soilik ‘Quebeceko herriari’ zegokiola, ez indiarrei"(" Remarks of Grand Chief Matthew Coon Come", Interneten). Cree ek, aldiz, herri desberdinak daudela diote:
|
|
|
Erroldak(" Statistics Canada. 1996 Census", Interneten) ez du
|
adierazten
zenbat lagun diren, baina bai, ordea, hiztun kopurua: 85.000 inguru Kanada osoan.
|
|
|
Asmo nagusia lur horietako ibaietan 28.000 megawatteko argindarra —New York osoa argiztatzeko adina— emango zuen urtegi sarea eraikitzea zen. Oparotasun ekonomikoa irudikatzeaz gain, helburu sinboliko politikoak ere bazituen proiektuak, quebecta rren etorkizuneko asmo kolektiboen inspirazio iturria izango zela uste baitzen, nazio harrotasunaren ikurbe rria, Robert Bourassak berak
|
adierazi
zuenez (Niezen 1998: 64).
|
|
|
Emaitza 1975eko James badiako ituna izan zen, akordio" ereduga rria" Jean Claude Corbeil Quebeceko Hizkuntza Ministro-ordearen iritziz, 1999ko abenduaren 3an Bilbon, VII. Eremu Urriko Hizkuntzei Buruzko Biltzarrean eman zuen hitzaldian
|
adierazi
zuenez. Cree en ustez, ordea, akordioa" injustizia subiranoa" izan zen —" Sovereign Injustice:
|
|
|
Inork imajina dezake ingelesa, gaztelania edo frantsesa nagusitzen diren esparruetan hizkuntza horiek hiztunbe rririk ez erakartzea, bertako biztanleriak beste hizkuntza bat hautatzen duelako? Egindako ikerlanetan euskara bigarren mailako hizkuntzatzat jotzen dutela
|
adierazten
digute euskal gaztetxoek. Balorapen hori, alabaina, zeharo ulerg arria da helduen munduan eta gizarteko sektore gehienetan —ba ita aitzindari eta erakargarrienetan ere— gaztetxoekegunerozein (zeintzuk) hizkuntza ikusten duten kontuanha rtzen badugu.
|
|
|
A rrazoi bat daJaki n en 125 zenbakian aipatzen genuena; labur esanda: gizartearen gehiengoak euskararekiko
|
adierazten
duen interesaren azpian dagoen motibazio apala ez da nahikotasun mailara iristen berreskuratu eta normaldu nahi dugun hizkuntza gutxituak eskatzen duen ahalegin mardulari erantzuteko. Gogoan izan, kasu honetan, plangintza zorrotzak proposatzen zirela.
|
|
|
Egoera horri aurre egiteko baliagarriak izan daitezkeen hainbat planteamendu mahaigaineratu zirenHiz kuntzenEu ropako Egunean; nagusiki, Europak eta Espainia nahiz Frantziako estatuek araudi eraginkorra hizkuntza gutxituen alde sor dezatela eta euskararen ofizialtasun osoa ezar dadila. Duda izpirik gabe, egin beharreko planteamenduak dira horiek, baina ez nahikoak; ezta egokiak ere euskararekiko interesik
|
adierazten
ez dutenak erakartzeko.
|
|
|
Izan ere, askotan aipatzen den bezala, ezin da maitatu ezagutzen ez dena, eta erdal komunitateak ez du euskal hiztunen komunitatearen berri handirik. Benetan ezagutu beharrekoak dira hainbat ikerlanetan erdaldun batzuek gutaz
|
adierazten
dutena, harrigarria baita; ezjakintasunak eta aurreiritziek josita.
|
|
|
Asko izan ziren urteetan plazaraturiko ideia berriak: Wolfgang Pauli-k elkarrezintasunaren printzipioa plazaratu zuen, bi elektroik egoera kuantiko berbera izateko duten ezintasuna aldarrikatuz eta elementuen taula periodikoaren oinarri teorikoa ezarriz; Werner Heisenberg ek, Max Born ek eta Pascual Jordan-ek Mekanika Matriziala garatu zuten; Erwin Schrodinger-ek Uhin Mekanika asmatu zuen, sistema fisiko baten egoera uhin funtzio baten bidez
|
adierazita
datorrela proposatuz; Heisenbergek Zi urgabetasunaren Printzipioa plazaratu zuen; PaulDiracek elektroia ren spina barne hartzen duen uhin ekuazio erlatibista garatu zuen, antimateriaren izaera aurresanez; Dirac-ek berak eremuen teoria kuantikoaren oinarriak ezarrizituen; eta Bohr-ek Osagarritasunaren Printzipioa plazaratu zuen, uhin partikula bikoiztasunaren interpretazio sakona emanez. 1928 urtean Mekanika Kuantikoaren oinarriak ezarrita zeuden.
|
|
|
Hiru hitzekin sintetizatuko ditugu: atomo a, geneaetabi ta. Atomo
|
adieraztean
, aurreko mendeamateriaren egituraren ikuspegi mikroskopiko batetik bideratu duela esan nahi da, hots, bide horretatik materiaulertzeaz gain gure onurarako erabiltzerik izan dugularik. Gene aipatzen denean, lotura kimikoaren ezagutzak DNAren helize bikoitzaren egituraren aurkikuntza bideratu duela esan nahi du, bere baitan" erreplikaren" mekanismoa atxikirik daramana eta beraz Crick en hitzak jarrai tuz" Biziaren Sekretua" gordetzen duena.
|
|
|
Izenburu zaharra da batetik, giza ezagutza betidanik izan baita, eta erabat nahasia bestetik, zenbat buru hainbat aburutako deitura da-eta. Edonork ulertzeko moduko zehaztapenen bat edo beste Alfonso Vazquez aholkulari ezagunak
|
adierazi
du(" C6mo evitar la miopa en la Gestion del Conocimiento", Pero... existe la gestion del conocimiento?, Angel Arbomes, Madril, 2001, 270 or.), Ezagutza ekonomiarenhistorian zehar eman diren input merke eta garestien arteko flujoetan oinarritzen dela azalduz. Hau da, kapitalismoa ren hastapenetaninput ik merkeenetakoa eskulana izan zen.
|
|
|
Testuinguru honetan, kanpotarra
|
adierazteko
," xarnego" eta" maketoez" hitz egiten dutenek ematen dute graziarik handiena (grazia, esan dut?). Euskararen bidez integratzen diren kanpotarren euskalduntzeak ere badu esplikazioa, eta oso erraza, psikologikoa, autoestima falta.
|
|
|
Era berean, ez dirudite oso entusiasmaturikbe ren herria ren ordezkariek nazioarteko kirol lehiaketetangu re nortasun eta kolore propioak erakusteko ideiarekin, galestarrek edo eskoziarrek egiten dutenez". Honek guztiak euskararekiko jarrera oso positiboa ez du
|
adierazten
.
|
|
|
Argumentu lerro batek kontzeptu horri ez dio funtsik aurkitzen, ez juridikoki eta ez bestela; amarrua omen da, eta gehienez ere erreferentzia historikoa
|
adieraziko
lukeena. Ama hizkuntzarekin berdintzen dute batzuek berenezko hizkuntza, eta horrela kontzeptu horrek ez du justifikatzen hizkuntzaren lurralde politikarik:
|
|
|
Beste kasu bat: norbera erdalduna izanik, haurrak euskaraz eskolatzera bidaltzeak ere
|
adierazten
du integrazio tresnatzat hartzen dela euskara.
|
|
|
" Azken aldi" honen abiapuntua zein den erabakitzea ez da erraza. Jakina da, bestalde, data hauek ez dutela etenik
|
adierazten
, erreferentzia puntu bat baino. 1997 urtean jarriko nuke egoera" berri" honen hasierako urtea.
|
|
|
Aldez aurretiko batzuk
|
adierazi
nahi nituzke, horrelakorik zilegi bazait. Izan ere, aurkeztu zaizkidan galderei atarikoa egiten dien testuak ikuspegi baten —ikuspegi alderotu baten, alegia— isla nabarmena iruditzen baitzait, eta, sa rrera horretatik abiatuta, badirudi erasoei kontraerasoa dela eskatzen zaiguna.
|
|
|
Horrela ulertu behar dira euskararen hizkuntz komunitatearen ildotik eraikitako guneen kontrako erasoak, helduen euskalduntze alfabetatzea dela (AEK), hedabide euskaldunak (Euskalerria Irratia, EITB...) edota hezkuntza alorrekoen aurkakoak (ikastolak, ikasmaterialak, euskal curriculuma...). Orain ez dute horrenbeste aipatzen euskarak ez duela balio goi mailako irakaskuntzarako, edo maitasuna
|
adierazteko
eta antzeko zozokeriak, garai batean zioten moduan. Badakite jakin euskarak erroak bota dituela Euskal Herriko jendarteko esparru esanguratsuetan eta goi mailako hizkuntz funtzioetarako balioa baduela eduki.
|
|
|
Bizirik nahi duen, desberdin nahi duen, espainol edo frantses nahi ez duen herri bateko saiakera erreal, praktiko eta ausarten kimatze lanetan dabiltza. Noiz eta euskarak duen egoera zail honetan, gizartea ren mugimendua eta erantzuna, astiro baina irmo, euskararen benetakono rmalkuntza ren aldekoa dela
|
adierazten
denean. Nafarroa Garaian haurren matrikulazioen datuak, Euskal Autonomi Erkidegokoak, Iparraldean kulturalki eta hezkuntzan dauden ezinak eta trabak tarteko, euskararen berreskuratze lanen presentzia, Oinarriak taldearen deiari jarraituta, ofizialtasunaren aldeko sinadura bilketa mugimendua.
|
|
|
Hori esanda, beste pertzepzio batek honakoa
|
adierazten
dit: euskalgintza (hitzaren borobiltasun osoan), ez osorik, baina bai hainbat gune zein inguruneetan, txepelaraztea lortu du, desaktibatu ez, baina barne beldur eta liskarrak piztu egin ditu nola hala.
|
|
|
Erantzuna parlamentuko nafarren ordezkariek dute. Ho rtaz, gizartea ren indarrak, mugimendu euskaltzaleen batasunak eta oroko rrean hiritar guztiek (kasu honetan botoen bitartez) Gobernuari bere kezkak eta kexak
|
adierazi
dizkiote hizkuntz politikaren legislazioan dagoen atzerapena geldiarazi arte.
|
|
|
Eta ari eta ari... Euskararen normalkuntza renalde egiten dugun honetan ez al dugu gure mea culpaere
|
adierazi
behar. Ez al da bide hori, geroago azalduko dudanez, euskalgintza indartsu baterako zubirik egokiena?
|
|
|
Eta lan hori, dudarik gabe, bi modutan egin behar du: 1) ohiko jarduna gero eta arrakastatsuagoa izan dadin lortuz —irakaskuntza euskalduna sustatuz, eragileka eta norbanakoak euskalduntzera animatuz, euskal produktuen kontsumoa ugalduz... —; 2) gizartearen adostasuna eta babesa erakutsiz indar bilketa
|
adierazten
duten ekimenen bidez —Korrika, ikastolen jaiak eta antzekoak indartuz—.°
|
|
|
Denboratik haratago: denboren aldiberekotasunean (hori dela eta, inperioaren ideologo batzuek historia amaitu dela
|
adierazi
dute).
|
|
|
Bitartean, jendeak karrika eta etxeetan itxoin du, oihuka edo isilka, komunikabideek eta letraduek berriren bat eman arte. Ta rtehonetan, komunikabideek
|
adierazi
dute America Online eta Time Wa rner elkartu direla planetako enpresa mediatiko handienean (letraduek onartu dute monopolio hau," kontsumitzaileen garaipena delako", hitzez hitz). Enperadorea zein den letraduek erabakitzen duten bitartean, letradu hauek ere megaenpresa mediatikoa onartu dute, kontsumitzaileen onurarako.
|
|
2002
|
|
|
Eta halako plazer sakona sentiarazten dizuten antologiak argitaratzen dituenari, Koldo Izagirreri, zelan ez eskerrak
|
adierazi
–Bene benetan ederra baita eskaini digun irakurketa eta, jakina, irakurketa horren gainean egindako gogoetak, kaieren hitzaurreetan agertuak.
|
|
|
Ortodoxoen ustez, Josef, Mariarensenarra, alarguna zen eta Biblian aipatzen diren seme alaba horiek, Mariarenak barik, lehenagoko emaztearenak genituzke. Eliza katolikoaren aburuz, ordea, anaia hitza (heb reeraz eta arameerazak h) inoiz lehengusu eta senide hurbilak
|
adierazteko
ere erabiltzen omen zen, eta, beraz, Jesusen ustezko anai arreba horiek, izatez, lehengusu lehengusinak ziratekeen. Kontua, ordea, ez dago hain garbi, eta gaurko teologo batzuek errepa ro ez gutxi ezartzen dizkieteMariaren birjintasuna nola edo hala justifikatu nahi duteneskrituren ulerkera interesatu horiei.
|
|
|
Arrazoi beragatik, zergatik ez pentsa, Marta eta Maria ahizpak zirela dioenean (Luk, 10, 39), benetan elkarren artean lehengusinak zirela, edota Lazaro haien anaia ere (Joan, 11, 21) lehengusua? Bitxia litzateke, bestalde, Paulok berak ere Jakob hori Jaunaren anaia zela berriro esatea, eta ez lehengusu, hebrearrek eta grezi arrek kontzeptu hori
|
adierazteko
hitz bereziak dituztenean.
|
|
|
Ordezkari horiek bi funtzio bete behar dituzte: bileretan beren erakundean adostutako iritzia
|
adieraztea
eta bileretan landutakoa beren erakundean azaltzea.
|
|
|
Tituluan bertan
|
adierazi
dut lehen lehena, gerogarrenean jorratuko ditudan gaien artekoa. Ez dakit zehatz mehatz gaia den; ez dakit, grinaz edo lerrakeraz, pentsamoldea ote dudan.
|
|
|
Zuetariko batzuek gogoratuko duzue nolako morboa sortu zen Joxean Sagastizabalek Solasean liburuarekin Cafe Iruña Saria irabazi zuenean. Elizgizon ugarik osaturiko epaimahai batek saria eman zionean, kazetarien galderamaltzu rrek
|
adierazi
zuten ez-ohikotzat jotzen zela liburuaren gaia. Liburua erotikoa zen, bai, baina erotismoinozoa zuen, guztiz.
|
|
|
Demagun euskararen ezaguera eta erabilera oso hedatuak dituen udalerri bateko biztanleek euren hizkuntzarekiko atxikimendu eta engaiamendu handiak
|
adierazten
dituztela; eta giro horri erantzun nahirik, udalak herriko denda eta lantegietan euskararen erabilera normaltzekoplangintza abian jartzeko proposamena luzatzen duela. Halako baldintzetan, ekimen horri ekitea txalogarria ez ezik, posiblea ere bada:
|
|
|
Goazen bigarren adibidearekin, eta koka gaitezen hiri koskor eta erdaldun batean, non euskaldunak kopuruitxu roso samarra osatzeraino ere egon badauden, baina sakabanatuta; hau da, elkarren arteko harremanik gabe. Bestalde, erdaldunek ez dute euskara berreskuratzeko engaiamendurik
|
adierazten
. Bestela esanda, ez dago euskal hiztunen komunitaterik, ezta euskararen aldeko girorikere.
|
|
|
Egungo hizkuntz egoera horrela ulertzen ez duenak, amnesia historikoa eta ezjakintasun soziolinguistiko nabarmena
|
adierazten
ditu.
|
|
|
Euskara ren erabileraren normalizazioaren kontrako jarrerek pisu handia dute unibertsitateen barruan. Hainbat kasutan, lausotuak dira jarrera horiek, era pasiboan
|
adierazten
direnak, baina, azkenean, zama handi baten antzera jokatzen dute. Hori da, adibidez, EHUn gertatzen dena.
|
|
|
Erakunde gisa nolabaiteko harremanak dituzten eta elkarren artean osagarriak diren unibertsitate guneen multzoa
|
adierazi
nahi dut sistema berbaren bidez. Euskadin, edo Euskal Herrian, zenbait unibertsitate edo unibertsitate gune daude; hori ezaguna da. Baina unibertsitate gune horiek ez dute osatzen lehen definitu dudanaren antzeko egiturarik.
|
|
|
Aurreko azpiatalean mintzatu naiz kontu honetaz, ikerketarako baliabideen kantitatea eta erabilera aztertu dudanean, eta, beraz, ez dut hemen errepikatuko lehen esandakoa. Hala ere, ez ditugun institutu horietaz zerbait gehiago
|
adierazi
nahi nuke.
|
|
|
Teknika laguntzaileak garrantzihandikoak dira honetan ere, bereziki eskola praktikoetarako. Ikerkuntzaren atalean
|
adierazi
dudan modu berean, irakaskuntzarako laguntzaileen urritasunak izugarri murrizten ditu aukerak. Hortaz, Espainiar Estatuko unibertsitate publikoen artean EHU da laguntzaile gutxien duena4 Joan den urteotan ahalegin handiak egin dira unibertsitatea irakaslez hornitzeko, baina teknika laguntzari ez zaio behar zuen beste garrantzia eman.
|
|
|
Gertatzendena, unibertsitateari buruzko ohiko diskurtsoetan gutxiegi aipatzen dela; gehienetan unibertsitatea ikerketa gune eta jakintza zabalkunderako erakunde gisa aurkezten zaigu. Hori horrela da eta ondo dago horrela
|
adieraztea
. Ostera, artikulu horretan tituluen auzian indar berezia egiten badugu ez da bestelako alderdiak gutxiesten ditugulako, inondik inora ere, tituluen auziak duen garran tziagatik baino.
|
|
|
Claustro berri horiek, berriz, estatutuen egokitzapenari heldu behar izango diote lege berriari egokitzeko. Nafarroako unibertsitate publikokoerrektoreak argi
|
adierazi
du, adibidez, euskaraarrotzadela bereun ibertsitatean. Ikusiko dugu UPV/EHUko estatutu berrietan euskara eta euskaldunei ematen zaien tratamenduaze rtan geratzen den.
|
|
|
Euskal Unibertsitate a, bada, aldarrikapen hutsala izatetik beharra izatera iritsi da. Hori argi
|
adierazi
nahi dugu.
|
|
|
Berrikiago (2002ko Otsaileko komunikazio pertsonala) horren egiaztapena izan dugu. La tviaaldizkariaren zuzendaria den Viktors Ivbulis irakasleak hau
|
adierazi
baitu: " Now courses at the University of Latvia are taught in Latvian only".
|
|
|
2 Ganteko Unibertsitatea Estatuarena zen, Rijksuniversiteit Gent izenak berak
|
adierazten
duenez. Lovainakoa, aldiz, pribatua, Elizarena:
|
|
|
Ikasleen kontuak bestelako bidea egin du nire golkoan. Sasoi batean ez ninduen larregi kezkatzen ikasle kopuruaren laburrak, izan ere, denbora aurrera joan ahala kopurua dezente handituko zela
|
adierazten
zuten aurreikuspen gehienek. Halaxe suertatu da:
|
|
|
Ez da erraza hitz bitan azken 25 urteko ibilbide zurrunbilotsu honetan eman diren elementu guztiak modu sinplean
|
adieraztea
, baina gaurko errealitatea rekin lotuz bai esan genezakeela, funtsean urriak izan badira ere, zubi gisa baliagarri izan direla eta aurrerapausoa suposatu dutela; horren lekuko gai hau Unibertsitatean bertan eztabaida guneetan erdi erdian pil pilean egon izana, euskararen presentzia (UPVn behintzat) eremu zabalagoetara hedatzea, EIRE erakundearen sortzea, UEUren egonkortze eta sendotzea, ikasleen ... Eta hori guztia Unibertsitatetik bertatik eman izan bada, ez dira makalak izan gizarte zein arlo politikotik egindako eta eskainitako ekarpenak, aldarrikapenak, baita alternatibak ere (Uniekimena...).
|
|
|
Irakasleriari dagokionez, gaitasun eta gogo faltarik ez dago. Formakuntza falta dutela
|
adierazten
dute irakasle batzuek. Formakuntza gabeziak baliabide egokiekin sendatzen dira.
|
|
|
Zer
|
adierazten
digu honek. Euskal Herriko zati baten egoera administratiboari dagokionez, Espainiako marko juridikoaren barruan, legalki bideragarria den proiektua dugula Euskal Unibertsitatea, edo, behintzat, euskarazko Unibertsitatea, ez baitira gauza bera.
|
|
|
Hezkuntza sisteman ezarritako politikak, egoera soziolinguistikoak eta gizartearen berezko eskaerak, badirudi
|
adierazten
digutela EAEn baino ez direla gutxieneko baldintzak ematen euskaraz biziko den unibertsitate baten asmoarentzat.
|
|
|
Egun Euskal Erkidegoak Unibertsitatea gauzatzeko inoiz baino behar eta aukera handiagoak baditu ere, horretarako eman beharreko urrats politiko administratiboak lehen bezain geldoak ditugu. Anjeles Iztuetak Unibertsitate Legea egingo duela behin baino gehiago
|
adierazi arren
(Hik Hasi 63, 21 or.; Gara,, 10 or.;...), 2002kourtarrilaren 10ean Euskal Herrirako Unibertsitate Legea tramitatzeko Herri Ekimenari ezetz borobila eman zaio. Au rretik Nafarroako Parlamentuko Mahaiak gauza bera egin zuenean argi geratu zen bere borondate eza, baina Eusko Legebiltzarreko Mahaiak emandako erantzunean (2002ko otsailaren 5ean) Euskal Unibertsitatea izeneko Lege Proposamenean" Espainiako Estatuaren eskuduntzakurratzen direla" eta Autonomia Erkidegoari dagozkion" eskumenetatik harantzago doala" irakurtzea kezkagarria da.
|
|
|
Bestalde, gizarteak behin baino gehiagotan
|
adierazi
du euskarak esparru guztietan bere presentzia ziurtatua izan behar duela, eta esparru unibertsitarioa ezin liteke inondik ere salbuespen izan.
|
|
|
Euskara ren erabilerak igoera
|
adierazten
du Bizkaian eta, are nabarmenago, Gipuzkoan, 1989tik 2001era bitartean. Bizkaian erabilerak, kostata bai, baina gora egiten du 3 puntuz:
|
|
|
Kulturalki, arrotza zaien eta ulertzen ez duten zibilizazio baten kolpeakjasan dituzte. Gainera, lehen
|
adierazi
bezala, Mendebaldeak eragindako umiliazioa oso sakon sentitzen dute, haren nagusitasun militar eta ekonomikoagatik eta Palestinako gatazkan izandako trataera bidegabeagatik.
|
|
|
E rrealismoak
|
adierazten
dit gustatuko litzaidakeen elka rrizketa ez dela inondik inora emango datozen urteetan. Ez Islamarekin eta ez beste kultura edo zibilizazio esparruekin:
|
|
|
Bestetik, hurrengo Gabonetarako, Internetlo turadunfamilien ehunekoa %33 inguru edo izango da Hegoaldean, 1999an %6 eta 2000n %14 izan zen artean. Datuok gertatzen ari den bilakaera bizkorra
|
adierazten
dute eta ia ustekabean ernaltzen diharduen potentzialaren berri eman. e debagoiena, lehen ziberraldea
|
|
2003
|
|
|
Izan ere, R. Mackenney k ondo
|
adierazi
zuen bezala, garai hartarako Erreforma aurrera aterea zen ez Aita Santuaren itzalagatik, ez bada ere Aita Santuaren aurkako joeren erdian, protestantismoak erakutsi zuen aniztasunaren eta iritzi malgutasunaren ordez, Eliza Katolikoak autoritatez ezarri zituelako bi ez bada hiru dogma. " Argi geratu zen —dio— protestantismoa heresia zela eta deserrotu eta hondoratuta geratu behar zela, 1564an —hara zein aldea protestanteekiko— ez zegoen zalantzarik kristau batek sinistu behar zuenaz."
|