|
2007
|
|
|
Guk geuk bereziki La, ttek jasotako gutunak aztertu ahal izan ditugu14 La, tteren garaikidea izan zen Eugène Goyhenechek bildu dituen eskutitz batzuez ere baliatu ahal izan gara, jean Claude Larreonderen
|
lanen
bitartez15.
|
|
|
Baina lau argitalpenok modernizazioak ekarritako aldakuntzen eragina gutxitzen saiatu baziren ere, Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne, Revista> Internacional> de> Estudios> ascos> eta Euskerak, ostera, helburu desberdinak islatu zituzten, maila zienti, koko ikerkuntza sustatu nahi baitzuten. Euskerak konkretuki Euskaltzaindiaren
|
lanen
berri eman zuen.
|
|
|
Konpara ditzagun jarraian Gure> Herria> aldizkariaren idazleen emaitzak orain arte aztertu ditugun argitalpenetan idatziriko
|
lanen
kopuruekin:
|
|
|
Hogeita> hamaikagarren> laukia.> > Lagunkideen
|
lanen
kopuruak 1920 eta 1930 hamarkadetako aldizkarietan:
|
|
2008
|
|
|
Ez naiz konparaketa klasikoaren barruan egin diren
|
lanen
berri ematen hasiko. Duela guti Trask ek (1995) kritikatu egin zituen lan guzti horien metodozko puntu ahulak, hala nola, zatiketa morfologiko arbitrarioak egitea, erkatzen diren hitzen esa nahia zuzena ez izatea, askotan sekula ere esan ez diren hitzak erabiltzea, hitz berriak, maileguak edo oso hedapen gutikoak zahar eta jatortzat hartzea, hitz batean esanda, erkatzen diren hizkuntzen eta haien historien ezaguera eza.
|
|
|
Oinarriei dagokienez, arlo honetan XIX. mendetik hona gaia jorratu duten zenbait
|
lanen
aipamena egingo dugu. Gaia jorratzeko era berria bada ere, nola edo hala, zeharka edo zuzenean eta arlo zehatz bati ekinez, barreiaturik, meteorologia lexikoa gogoetabide eta idazpide duten hainbat lan topa dezakegu.
|
|
|
Haasek berak ematen duen oinarri teorikoarekin ados natorrelako, hau da, kontaktua (hizkuntz kontaktua jakina) lexiko bidez hasten dela. Beraz, gaurkoan lexikoari buruz arituko naiz gehienbat, han eta hemen euskal erromantze harremanei buruz barreia tuak dauden hainbat
|
lanen
nire iritzia emanez. Eta norbaiten lana edo lanak aipatzen ez baditut, gaurkoan denek egin dituzten ikerketei buruz hitz egiteko astirik izan ez delakoan izango da, ez beste arrazoiengatik.
|
|
|
Nik, gogoangarri, aipamen batzuk egingo dizkizuet: Euskaltzaindiaren azken urteotako
|
lanen
aipamen batzuk egingo dizkizuet, egin nahi dizkizuet, ikus dezazuen eta epaitu, iritzi hori zuzena ote den ala okerra ote den.
|
|
|
12 Selkirk (1982), Lieber (1983), Grimshaw (1990), Grácia eta beste (2000)
|
lanen
bidetik, besteak beste.
|
|
|
Baliagarritasun hori, beren baitan zekartzaten argibide prak tikoetatik zetorkien: denboraren neurketak, eguraldiaren iragarpenak, iragan urtearen oroimenak, hurrengo urtealdiko aste eta egunen gobernu hobeak,
|
lanen
eta uzten ardurak, edo elizako urte zikloa, etab. Hori guztia herritarren eskueran jartzeko balio izan dute egutegiek. Hortaz, gizarte bizitza kodetuan guztiz baliagarriak ziren.
|
|
|
Aurreko orrialdeetan eman dugun historia orokorragoa ahantzi gabe, Egutegi horrek bere berritasuna eskaini zuen une hartan, lehorte gaiztoak jotako gerraondoan. Inondik ere, berritasunak lagundu ere egin zion argi talpenari, eta López Mendizabal-en
|
lanen
eta Argia-ren Egutegiaren gerra
|
|
|
Inondik ere, berritasunak lagundu ere egin zion argitalpenari, eta López Mendizabal-en
|
lanen
eta Argia-ren almanakaren gerra-aurreko arrastoa gal dutako euskaldungoak pozik hartu zuen, are gehiago orduko giroan fraideen eskuetatik zetorrela ikusita.
|
|
|
1 Eguzki lore> motako elkarteen
|
lanen
argitalpena ia prest dago.
|
|
|
...aiteke euskal kopla gintzan, XVI eta XVII. mendeetan aldebat nagusi baitzen liburuetako neurti tzetan (Iparraldekoetan behintzat) 5 Izan ere, guziz zabaldua izan zen garai haietan, Oihenartek (1665), Echepare, Etchegaray, Logras eta Etcheberri aipa tuz oharrarazi bezala, eta Mitxelenak berak (1960, 66 or.) ere erakutsi bezala, XVII. mendeko lapurtar olerkarien (Etcheberri, Harizmendi, Argaignaratz
|
)
lanen aipamena eginez. Kopla horien neurriak eta hoskidetzako oinarriak aurreko tradizio batean ere aurkitzen zirela onarturik ere (Mitxelena 1968, Altuna 1981), ezin izan daiteke koplen erabide ohiko hau irizpide egokia, XVI edo XVII. mendeko neurtizlari baten obra besterik gabe bizi izan zen garaitik kanpo kokatzeko, eta Erdi Aroaren beranteko adierazpen gisa hartzeko.
|
|
|
Gaineko zerrendan aipatu
|
lanen
aurkezteko, ondoko lau sailak erabiliko ditut.
|
|
|
bere lanean, praxian, hierarkizazio teorikoen gainetik, produzitu zituen obretarik gehienak euskal gaien ingurukoak ziren, gai erlijiosoak edo musikalak baino ugariagoak izanik. Bere
|
lanen
bokazioa ere interes nazionalekoak izatea zen: «No pretendo lucrarme con mis publicaciones y trabajos que los llevo a cabo con la mira puesta en el amor al Pais, en cuyo servicio cifro mi mayor satisfacción»218 Horixe, «Herriari zerbitzea» zuten helburu Azkueren lanek, horrexek ematen zion atsegin.
|
|
|
Datozen ikerketek zehaztu dute norainokoa izan den Azkueren bilketa
|
lanen
eragina ondorengo euskal literaturan.
|
|
|
Katedrako ikasle euskaldun zaharren artean, adibidez, Isaac Lopez Mendizabal aurki daiteke353 Ikasle erdaldunen artean, gutxi batzuk hiru lau kurtsotan egon ziren Azkuerekin, eta ez da dudarik horiek euskara maila aipagarria lortu zutela. Hori da, esate baterako Oscar Rochelten kasua, zeinak bere erdarazko
|
lanen
batean euskarazko pasarteak ere idatzi zituen354 Gisa beretsuan, Azkueren beste ikasle bat, Enkarterrietako Manuel Otadui gaztea, Euskalzale eta Euskalduna aldizkarietan artikulutxo batzuk idaztera heldu zen355 Halaber, Juan Carlos Gortazarrek, Azkueren klaseen laguntzaz, Peru Abarka gaztelaniara itzultzeko (eta Euskalzaleren moldiztegian argitaratzeko) adina euskara ikasi zuen. Eta urteetan Ibaizabalen argitalpen lanekin lagundu ahal izan zion356 Beste hainbat erdaldun ikasle Azkueren euskarazko antzerki lanetan aktore gisa aritu ziren.
|
|
|
Eta gutxiespen hauek ez ziren izendegiaren aferari lotutako anekdota koiuntural soilak, arazo sakonagoen agerpenak baino. Urte asko geroago idatzitako memorietan, José Artetxe gipuzkoar jeltzaleak aipatzen zuenez, gerraurreko urte haietan, Euzkadi egunkarira bidalitako artikuluetan Azkueren
|
lanen
bat nabarmentzen zuen bakoitzean erredakzioan zentsuratu egiten zioten400 Lekukotasun horrek baieztatu egiten du Bizkaiko alderdikideek (Euzkadi nagusiki haiek kontrolatzen baitzuten) mugatu egin nahi zutela Azkueren prestigioa, ez zedin gerta jeltzaleen begietan euskaltzainburua hizkuntza kontuetan autoritate gisa agertzerik. Azken finean jokoan zegoena hizkuntza arautzeko boterea zen.
|
|
2009
|
|
|
Euskaltzaindiak berak burutu zituen
|
lanen
zerrenda luzea da. Hona batzuk:
|
|
|
Juan Bautista Eguskitzaren Gizarte auzia. Ugazaba ta langille arteko goraberak (1991) eta Eusebio Erkiagaren
|
lanen
bilduma, Berbalauaren kulunkan (2001).
|
|
|
1) Euskaltzaindiak egin duen
|
lanen
balorazioa oso ona da, nahiz eta, nire kasuan ezin nintekeen objektiboegia izan. L. Villasante, J. Haritxelhar eta A. Urrutiaren garaietako Zuzendaritzak ezagutu ditut eta, neurri baten edo bestean, parte hartu eta, gure hizkuntza Akademia euskal erakundeen esparruan aurreneko tokian jarri dute.
|
|
|
Euskaltzaindiak hiztegigintzan orain arte egin dituenetan, bi alderdi nabarmenduko nituzke: aparteko lekua dagokio Orotariko Euskal Hiztegiari, euskarazko ondarearen bilduma guztiz aberatsa jaso baitu eta hori izango baita ondoko
|
lanen
oinarri sendo eta ezin baztertuzkoa. Bestalde, modu nabarmenean eragin dio euskara batuak gaur duen itxurari, horren norabidea adierazi duten formak proposatuz, 1968ko Batasunaren Hiztegia rekin hasi eta oraingo Hiztegi Batua arte.
|
|
|
Onomastikan egin beharreko
|
lanen
irizpideak finkatze aldera, Onomastikako I. Jardunaldiak antolatu zituen batzordeak 1986ko apirilean, Gasteizen. Topaketa emankorra izan zela ikusirik, jardunaldi gehiago antolatu zituzten hurrengo urteetan.
|
|
|
2005eko maiatzean onartu zuen Euskaltzaindiak onomastika lekukotza dokumental guztiak datutegi bakar batean biltzeko egitasmoa, arlo honetan hartu beharreko erabakietarako oinarri izan dadin, azken batean Onomastika batzordearen ahalmena eta
|
lanen
kalitatea hobetzeko asmoz. Corpusak lau atal nagusi ditu:
|
|
|
Literatura arloko
|
lanen
bilduma da. Axularren Guero ren berrargitalpena izan zen bildumako lehenengoa (1988).
|
|
2010
|
|
|
Mila esker liburu hau egingarri bihurtu duten guztiei eta gera bedi, esan legez, gerogarrenean etorriko diren bestelako
|
lanen
iragarle.
|
|
|
Diskurtso kontuetan adituari, labur samar geratuko zaio seguruenik. Nolanahi ere, hasiera da eta moduluen hasieretan oinarritzat hartuko dituen teoriazko
|
lanen
berrikuspen guztiz baliotsua eskaintzen zaio irakurleari. Hainbat eta hainbat kontzeptu argitzen zaizkigu hurbilketa pragmatiko desberdinak jorratuz.
|
|
|
Agirre Asteasu-koa(): gizona eta mendea), egilearen, idazlearen eta idatzizko
|
lanen
berri ematen da. Halaber, bizi izan zituen gorabeherak eta mendeari eta garaiari buruzko zenbait jakingarri hartaratzen da.
|
|
|
Agirreren obra nagusia, aztertuko dugun Eracusaldiac, sermoi eredu> izateko idatzi zen; bestela esanik, Eracusaldi aleak nonnahi erreproduzitzeko modeloak dira. Sermoi soil baino gehiago lirateke, beraz, artxisermoiak edo eredu modulagarriak, tokian tokian egokitzeko eta erabiltzeko eta orduko predikazio beharrari (Trentoko Kontzilioaren kontsignak eta Ilustrazioaren ideologia berriaren mamuari) erantzuteko asmoz, beste apaizen predikazio
|
lanen
lagungarri taiutuak (cf. obraren eskaintza Esqueintzen diezte Apaiz Euscaldunai, eta abar). Kontu horiek oso inportanteak zaizkigu, sermoia bainoago, izan ere, genero> izango baikenuke aurrez aurre, eta, horrenbestez, garai batean instituzio batek homologaturik duen sermoi prototipo bat, erakundeak balidatua edo ontzat emana.
|
|
|
VII.5.2 Aldian behingo ebaluazio
|
lanen
emaitzak: B2 120
|
|
|
Unibertsitate munduak sortuak dira ikerlan horietariko asko, Hezkuntza administrazioak (hartarako eraturik duen institutuaz) eginak edo argitara emanak beste zenbait. Hezkuntza administrazioak bultzatu, egin edo argitara emandako hainbat ebaluazio edo neurketa
|
lanen
berri ematen du ondoko taulak, ebaluazio horietako zenbait materialen edo irizpideren azalpen lanak erantsiz. Administrazioaren beraren eraginez zer ebaluazio egin diren, eta noiz nork argitaratuak dituen, adierazten da bertan.
|
|
|
Ikuspegi zabal lausoenetik zehatz kontrastatuenera joaz, hiru neurpide ditugu eskueran: galdeketa soziolinguistikoen ondorio globala erabil daiteke, batetik; aldian behingo ebaluazio
|
lanen
emaitzetara jo liteke, bestetik; hamasei urtetik gorako ikasleek egiten dituzten hizkuntza azterketak eta lortzen dituzten hizkuntza agiriak kontuan izan litezke, azkenik. Ikus ditzagun hirurak, hurrenez hurren.
|
|
|
VII.5.2 Aldian behingo ebaluazio
|
lanen
emaitzak: B2
|
|
|
Talde zabala antolatu zen, tartean euskal lurralde guztietako teknikariak eta irakasleak, eta berritze teorikoa azkartu zen; halaber, finantzazio iturriak handitu ziren eta egitura profesionala egonkortu zen. Egindako
|
lanen
lekuko dira 2002, 2003 eta 2004ko Jardunaldi Pedagogikoak, Eusko Jaurlaritzaren Ulibarriren baitan egindakoa edo materialen ekoizpena.
|
|
|
2000ko urriaren 18an, gainera, Euskal Herriko Ikastolen Elkarteak eta Sortzen Ikasbatuaz erakundeak hitzarmena sinatu zuten Euskal Eskolaren alde elkarlanean aritzeko konpromisoa agertuz. Hitzarmen horren arabera, adibidez, Ikastolen Elkarteak onetsitako Pedagogia Plan Nazionaleko
|
lanen
eta zerbitzuetan (prestakuntza, ebaluazioa, eleaniztasuna, bertsolaritza, Euskaraz Bizi, Ikaspilota eta Aisialdia proiektuetan) parte hartzeko aukera aitortzen zitzaien Sortzen Ikasbatuazeko bazkideei. Euskal Curriculumaren jorratze bidean, halaber, bi eragileak elkarrekin aritu ziren.
|
|
2012
|
|
|
Batetik, bere gogoeta teoria zientifiko gisa ezagutarazi nahi izan bazuen ere, Nidaren sinesmen erlijiosoak eta helburu misionistak, esplizituki ez bada ere, nabarmen islatzen dira bere teorizazioan. Bestetik Nidak aipatzen digu itzulpen dinamikoaren helburua itzulpenaren irakurleengan jatorrizko testuak bere hartzaileengan eragin duen efektu berbera lortzea dela; baina, nola jakin zein izan zen sorburu testuak bere irakurleengan eragin zuen efektua, bereziki denboran eta espazioan urrun gelditzen zaizkigun
|
lanen
kasuan. Azkenik, itzulpenaren epistemologia modernoaren beste hainbat topiko ere errepikatzen dira, besteak beste itzulpen, garden?, natural eta arrotz kutsurik gabekoaren defentsa, edota formaren eta zentzuaren arteko bereizketa dualista.
|
|
|
delakoa, hain zuzen ere Nidaren teoria aztertu dugunean aipatu dugun arrazoi berberarengatik: denboran eta espazioan urrun gelditzen zaizkigun
|
lanen
kasuan ezinezkoa baita baliokidetzaren efektu hori lortzea. Bestalde, Newmarkek argi utzi nahi du itzulpen semantikoa ez dela itzulpen literala; izan ere, itzulpen semantikoan testuingurua kontuan hartzen da, eta testua interpretatu eta azaltzeko ahalegina egiten da; itzulpen literala, berriz, hitzez hitzezko itzulpena da, eta hurbil hurbiletik jarraitzen dio sorburu testuko lexikoari eta sintaxiari.
|
|
|
Postestrukturalismoak bezala, postmodernismo mota honek baztertu egiten du hizkuntzak errealitatea irudika dezakeela dioen ideia enpirikoa; ukatu egiten da, beraz, munduko objektuak hizkuntzan islatzen direnik eta hizkuntzari esker mundu erreal hori hauteman dezakegunik. Derridak adierazi transzendentalik ez dagoela frogatzeko egindako
|
lanen
haritik, testuartekotasuna eta esanahien etengabeko elkarreragina azpimarratzen dira, eta testua askotariko kultura guneetatik ateratako ehun gisa deskribatzen da, Roland Barthesek 1968ko. La mort de l, auteur, artikulu entzutetsuan (1984a) agertu bezala (Bertens 1995:
|
|
|
emakumeengan, beltzengan, homosexualengan nahiz haurrengan, besteak beste?. Foucault, Lacan, Deleuze eta Guattari irakasleek subjektuaren azterketaz idatzitako
|
lanen
haritik, objekturik eta testuingururik gabe subjekturik ez dagoela baieztatzen da, eta gizakiak diskurtsoz, hau da, hizkuntzaz osatuta daudela eta identitate finkorik ez dutela azpimarratzen da. Postmodernismo foucaultar honek eragin demokratizatzaile handia izan zuen 1980ko hamarkadan instituzio kulturalen baitan eta giza zientzietan oro har.
|
|
|
Maria Tymoczkok, bere aldetik, behin eta berriro aldarrikatu du itzultzaileak beren boterearen jabe eta jakitun izatearen beharra, hainbat
|
lanen
izenburuetan argi erakutsi duen bezala, besteak beste. Translation and Political Engagement: Activism, Social Change and the Role of Translation in Geopolitical Shifts?
|
|
|
Aldez aurretiko arauek (preliminary norms) itzultzaileak itzultzen hasi baino lehen hartzen dituen erabakiak deskribatzen dituzte. Horien barruan, itzulpen politikari dagozkionak genituzke batetik (translation policy), hots, itzuliko diren
|
lanen
aukeraketa, aukeraketa horren arrazoiak, itzultzeko modua eta abar deskribatzen dituztenak. Bestetik, itzulpenaren zuzenekotasunaren ingurukoak genituzke (translation directness), alegia, itzulpena egiteko zubi hizkuntzarik erabili ote den ala ez zehazten dutenak, eta zubi hizkuntzak erabiltzeak xede testuaren kulturan zilegitasunik ba ote duen aztertzen dutenak (Toury 1995).
|
|
|
Venutik, itzulpen metodoak deskribatzeko, Even Zoharrek proposatutako hipotesien antzekoak erabiltzen ditu. Berak dioenez, literatura itzuliak posizio zentrala duen literatura sistemetan, jatorrizko
|
lanen
eta lan itzulien arteko bereizketa nahiko lausoa da: itzultzaileak ez du bere hizkuntzak eskaintzen dizkion aukera linguistiko eta literarioetara jotzen itzulpena egitean; aitzitik, hizkuntza arrotzaren (gehienetan menperatzailearen) ereduak bereganatzen ditu, nahiz eta horrela xede hizkuntzako arau edo joeren aurka joan.
|
|
|
dagokionez. Jatorrizko
|
lanen
eta lan itzulien arteko bereizketa oso argia da, aldiz, literatura itzuliak polisistema jakin batean toki periferikoa betetzen duenean; kasu horietan, itzultzaileak xede hizkuntzan ongi errotutako ereduak erabiltzen ditu testu arrotza itzultzeko, eta, ondorioz, itzulpena ez da lehen kasuan bezain, egokia, izango.
|
|
|
deiturikoak 1960ko hamarkadan agertu ziren lehen aldiz Erresuma Batuan, Richard Hoggart, Raymond Williams eta E. P. Thompson ikertzaileek bigarren mundu gerraren ondorengo egoera berrian kultura berdefinitzeko beharra aldarrikatu zutenean. Kultura ez zen, haien iritziz, elite batek ontzat jotako sorkuntza
|
lanen
bilduma soilik, eta langile bizitzaren ohitura herrikoiak ere kulturaren parte zirela defendatu zuten. Kulturaren pluraltasuna azpimarratuz, ikasketa kulturalek kanon kultural tradizionala zalantzan jarri eta obra klasikoak ikuspuntu desberdin eta subjektibo batetik berrirakurtzeari ekin zioten.
|
|
|
Azterketa horien adibideetako bat dugu izenburu aski esanguratsuko Translation, Power, Subversion artikulu bilduma, non botereak itzulpenetan duen eragina ez ezik, itzultzaileak berak xedenahiz sorburu hizkuntza eta kulturen gainean duen boterea eta aldaketarako nahiz subertsiorako ahalmena azpimarratzen diren (Álvarez & Vidal 1996). Horrelako
|
lanen
ekarpenei esker izan zuen itzulpengintzak. Power Turn, delakoa, Edwin Gentzlerrek eta Maria Tymoczkok 2002an argitaratutako Translation and Power bilduman adierazten duten bezala.
|
|
|
Interpretazio hori, gainera, modu sortzailean egin behar du itzultzaileak, jatorrizkoak ez baitu zentzu bakar edo finkorik. Idazle batek testu bat idatzi edo itzultzen duenean, idazle aitzindarien lanei erantzuten diela gogoraraziko digu, halaber, Harold Bloom estatubatuarrak, eta Sarrionandiak, Bloomen hausnarketak modu jostalarian praktikan jarriz, liburu berean bilduko ditu literatura ezin desberdinagoetako
|
lanen
itzulpenak eta berak sortutako lanak, denak ere literatura sare zabal eta mugagabe baten parte direla gogorarazteko.
|
|
|
Lehenik eta behin, euskal itzultzaileek itzulpenaren gainean egindako gogoetak aztertuko ditugu, hasi lehen euskal itzultzaile dugun Leizarragarengandik eta frankismoaren bukaerako euskal itzultzaileenganaino. Itzultzaileek beren
|
lanen
hitzaurreetan nahiz bestelako artikulu eta kritiketan esandakoak bilduz, itzulpenak zein testuingurutan eta zein xederekin egiten ziren aztertuko dugu, eta lehenenego kapituluan jorratutako itzulpenaren teoria moderno nahiz postmodernoekin uztargarriak ote diren ikusiko dugu.
|
|
|
58 Alde batera utzita, jakina, interprete lanak eta itzulpen lan argitaragabeak, horien artean Lazarragaren eskuizkribua, zati batzuetan gaztelaniazko
|
lanen
itzulpena baita adituek diotenez.
|
|
|
Badirudi, beraz, Biblia eta bestelako idazlan erlijiosoak itzultzean jatorrizkoari aitortzen zaion izaera sakratuak ez duela garrantzi berbera bestelako literatura
|
lanen
kasuan. Eli Krutzetak Duvoisinen Telemake itzulpenaren edizioaren sarreran gogorarazten digunez,
|
|
|
1). Hamarkada bat geroago ekingo dio Zaitegik Platonen
|
lanen
euskarazko itzulpenak argitaratzeari, 1975etik aurrera banan banan argitaratu baitzituen filosofo greziarraren elkarrizketak sei liburutan. Liburu horietako lehenengoan, argi adierazten du itzultze lanean kontuan hartu duen irizpidea:
|
|
|
16). Pertsonaeta toki izen arrotzak euskal izenekin ordezkatzeko eta istorioa euskal testuinguru batean kokatzeko joera nahikoa zabaldua zen XIX. eta XX. mende hasierako itzultzaileen artean; bai haureta gazte literaturako
|
lanen
itzulpenean, 70 baita bestelako literatura lanen itzulpenean ere.71 Aldaketa horiekin batera, nahikoa ohikoa zen jatorrizkoa laburtu edo moldatzea, Apaolazak Patxiko Txerrenekin egin bezala:
|
|
|
16). Pertsonaeta toki izen arrotzak euskal izenekin ordezkatzeko eta istorioa euskal testuinguru batean kokatzeko joera nahikoa zabaldua zen XIX. eta XX. mende hasierako itzultzaileen artean; bai haureta gazte literaturako lanen itzulpenean, 70 baita bestelako literatura
|
lanen
itzulpenean ere.71 Aldaketa horiekin batera, nahikoa ohikoa zen jatorrizkoa laburtu edo moldatzea, Apaolazak Patxiko Txerrenekin egin bezala:
|
|
|
artikuluan(,), Orixe oso pozik eta itxaropentsu ageri da, itzulpenek euskal literaturan aro berri bat irekiko duten uste sendoa baitu. Izan ere, euskal pizkundearen garai hartan, asko ziren euskal literatura euskaraz sortutako lanekin bakarrik osatu behar zela uste zutenak, kanpoko
|
lanen
itzulpenek eragin zezaketen, kutsadura, saihesteko.
|
|
|
Orixek euskaratu zituen
|
lanen
errepaso orokor hau egin ondoren, agerian geratu da Orexako idazleak? [i] tzulitako idazlanak oro klasikoak, direla,, eta horien artean, bereziki, erlijiosoak?
|
|
|
82 Ikusi hemen Mirandek euskaratutako
|
lanen
zerrenda: Jaka 2010:
|
|
|
Charles Baudelaire da Miranderen lanetan eragin handia izan zuen beste idazle bat. Mirande bizi zela haren
|
lanen
itzulpenik argitaratu ez bazuen ere, Andima Ibinagabeitiaren paperen artean. Mozkor zaite, poemaren euskarapena ageri da, 2010ean argitaratu genuena (Jaka 2010:
|
|
|
275). Baliteke, beraz, Mirandek hain maite zuen poetaren beste
|
lanen
bat ere inoiz euskaratu izana. Itzulpen edo, behintzat, irakurketa haiek, asko markatu zuten Miranderen idazkera.
|
|
|
Ziurrenik bukatu gabe geratuko zen ipuin hori; gaur egun behintzat ez da Miranderen lanen artean horrelakorik aurkitu. Bestalde, Jokin Zaitegiri 1956an bidalitako eskutitz batean, eginak dituen hainbat
|
lanen
berri ematen dio, eta tartean Poeren gisako ipuin bat aipatzen du: –Ebakunde bat?, iphuin labur bat, E.A. Poeren gisakoa, 2 orrialdetakoa?
|
|
|
Arestik 1970etik hil arte (1975) egindako
|
lanen
lekuko, itzulpen multzo bat baizik ez zaigu gelditu: alde batetik galizierazko poemen itzulpenak (Manuel Curros Enríquez, Fray Marcos da Portela, Alfonso Rodríguez Castelao, Valentín Paz Andrade eta Federico García Lorca) eta bestetik T. S. Elioten Lau Quartetto.
|
|
|
Era berean, ezin da esan Arestiren sorkuntzazko lanak ere esklusiboki Arestirenak direnik, sarri nabari baitaitezke haietan beste literatura batzuetako
|
lanen
oihartzunak edota beste autore batzuen lanekiko testuartekotasun harremanak. 1960an Olerti aldizkarian argitaratu ziren Arestiren 200 puntu edo poemek, esate baterako, Nietzcheren Also sprach Zarathustratik eta Bibliaren hainbat pasartetatik edaten dutela esan izan da (Zelaieta 1985:
|
|
|
Horixe da, hain zuzen, Sarrionandiaren hitzaurre honetan nabarmentzen den hirugarren ideia nagusia: edozein poema nahiz literatura
|
lanen
izaera osatugabe eta dinamikoaren ideia. Idazleak edota itzultzaileak bere aurrekoek idatzitako poemak berrirakurri, berrinterpretatu eta birsortzen baldin baditu, poema horiek ezinbestean irekiak direlako da, alegia, milaka interpretazio eskaintzen dituztelako, eta poema horiek irakurri, interpretatu, nahiz itzuliko dituen norbaiten zain daudelako osatuak izan daitezen.
|
|
|
Ondorio berberera iristen da subalternoek enuntziazio lekurik ez dutela esatean. Subalternoen literatura hizkuntza handi batean eman nahi denean galdu egiten dira menperatuen literaturaren eta hizkuntzaren hainbat ezaugarri, hain zuzen ere, itzulpenak ez direlako inoiz jatorrizko
|
lanen
isla gardenak, zenbait gauza galduz eta beste zenbait irabaziz bizi berria hartzen duten berridazketa edo birsorkuntzak baizik.
|
|
|
Dena den, galera edo desitxuratze horiek gorabehera, Sarrionandiak saihestezintzat eta are beharrezkotzat jotzen du literaturen arteko zirkulazio hori, etengabe mugimenduan egoteak bermatzen baitu edozein literatura
|
lanen
biziraupena: –works of world literature take on a new life as they move into the world at large?
|
|
|
Sarrionandiak literatura txikiak itzultzeko duen joera ere bat etorriko litzateke ikusi berri ditugun hausnarketekin. Munduko literatura baldin bada beren jatorrizko kulturatik kanpo mugitzen diren literatura
|
lanen
multzoa, 103 eta Sarrionandiak munduko literatura ez eurozentriko eta ez nazionalista baten aldeko aldarria egiten badu, ez da harritzekoa izango europar edo mendebaldar kanonetik baztertutako literaturak itzultzea. Literatura txiki horietako lanak beren jatorrizko kulturetatik atera eta euskal irakurleei euskaraz eskaintzean, zirkulazioan jartzen ditu lan horiek, eta munduko literatura bihurtzen.
|
|
|
Pott bandak argitaratu zuen Pott aldizkariaren sei zenbakien artean, beraz, badira herrialde eta tradizio desberdinetako autoreen
|
lanen
itzulpenak. Ordura arte euskaratutako lan gehienak ez bezala, Pott aldizkarian argitaratutako itzulpenak ez ziren bandako kideen ideologiarekin zerikusia zutenak, ezta irizpide erlijioso, politiko edo ofizialekin bat zetozenak ere; aitzitik, Pott bandakoek balio literarioagatik interesatzen zitzaizkien testuak euskaratzen zituzten, literaturaren aldetik gustatzen zitzaizkienak.
|
|
|
Sarrionandiaren literatura ikuskerak berak egindako itzulpenetan nola eragiten duen ikusi ondoren, iurretar idazlearen itzulpen lanek haren sorkuntzazko lanetan izandako eragina aztertzeari lotuko gatzaizkio jarraian. Sorkuntzazko
|
lanen
eta itzulitakoen arteko elkarreragina bi noranzkokoa dela ikusikodugu, eta sorkuntzaren eta birsorkuntzaren arteko bereizketa, jatorrizkoaren eta itzulpenaren artekoa bezala, hasieran dirudiena baino lausoagoa dela.
|
|
|
Badakigu azken bi hiru hamarkadetan kortesiari buruzko lanak (Pragmatikaren alorrean) asko ugaritu direla (Escandell 1993). Guk, gure aztergaira hurbiltzeko lagungarri gertatzen zaigun neurrian, oinarri oinarrian dauden bi
|
lanen
ildo nagusiak aipatuko ditugu: Robin Lakoffen (1973) The Logic of Politeness eta Penelope Brown eta Stephen Levinsonen Politeness (1987).
|
|
|
Euskal
|
lanen
zabalkunde eskasaren arazoa, gainera, Intxaustik (1980) azpimarratuko digunez, ez zen Euzko Gogoarena bakarrik: –Orduan eta gero, gure egunetara arte, luzatu den borroka da.
|
|
|
156 Mitxelenak iruzkintzen dituen liburuetatik,, maliziabideetan barrena aurreratuegi ez dabiltzan? irakurleei zuzentzen zaizkien
|
lanen
modukoak honako hauek lirateke: Julene Azpeitiaren Amandriaren altzoan (1961), Arruek euskaraturiko Brabanteko Genovevaren bizitza (1960), Aita Basilio Pasiotarraren Santa Jemaren bizitza (1961), edo Bitoriano Iraolaren Otoitzak eta beste ipui asko (1962).
|
|
|
Errenteriarrak garai batean Egan aldizkarian(, oro har) euskaraz plazara zituen filmen eta liburu
|
lanen
erreseina kritiken norentzakoa zein da. Zein ezaugarri ditu?
|
|
|
Esan beharrik ez dago aurten, 2012an, Koldo Mitxelena Elissaltek utzi gaituela 25 urte betetzen diren honetan, Mitxelenaren harrobiak guztiz joria izaten jarraitzen duela eta denborak ez duela saretu hemen utzitako
|
lanen
ehuna. Ehun hori ikasgai, ikergai askok ehundua da eta errenteriarraren zazpiehun (euskal eta erdal) lan baino gehiagok osatutako uzta alderdi askotatik irakureta jorra daiteke eta hala egiten da.
|
|
|
Eta berriz ere hau: . Halako ekei bat badüelarik pastoral batek eta Misterio batek, bi
|
lanen
üdüri izateak ez dü batere erran nahi pastorala Misterioaren lanaz jabetü dela, zeren eta bata eta bestea ber ütürritik sortürik beitira. Behar balitz erakutsi bata bestetik horra dela, behar lükee üdüri izan, ez gertakariak edo herrokak emanik diren arabera, bena ere hontzalearen asmütik lizatekean xehetarzün ttipienaren arabera, batetik besteala iragan litakean errandüra ohargarrien arabera.
|
|
|
Gero, alkarte ofizial bat sortüko düe, orok batean gaüza güzien eztabadatzeko,
|
lanen
partekatzeko; horren barnen batzorde ezbardinak jarriko dütüe. Alkartearen eta batzordeen kideak, jokülariez beste zonbait izan ditake.
|
|
2014
|
|
|
Gauzak horrela, Maldan> behera> hastapeneko saio sin bolista hartan dagoeneko nabari da Arestiren barru barruko boza. Eta ahots horrek gero eta tankera handiagoa hartuko du bere
|
lanen
bilakaeran, poesia sozialaren garaian, batez ere. nago, Edward W. saidekin, heldutasuneko lanetan idazlea bere horretan agertzen dela, esan nahi baita, idazleak mozorrorik jar tzen ez duenean sortzen direla literatur lanik borobilenak. idaz leak ez dio beldurrik bere buruari, ezta bere berea den estiloa azaltzeari. zalantzarik gabe, nor bere buruaren izurik ez izatea da sormenerako baldintzarik b... Baina urte, edo liburu, batzuen buruan eta zuhurra baldin bada, idazleak soilik berea den ahotsa lortuko du azkenik, hala ahotsa nola begirada.
|
|
|
Baina urte, edo liburu, batzuen buruan eta zuhurra baldin bada, idazleak soilik berea den ahotsa lortuko du azkenik, hala ahotsa nola begirada. Hargatik, Harri> eta> herri, Eus > > harria> eta Harrizko> herri> hau>
|
lanen
zikloan nabarmentzen da
|
|
|
Probokazioekin hasita, bestela ematen bazuen ere, askotan Gabrielek ez zuen lortu nahi izaten itxuraz zuzenean adierazten zuena. Hortxe dira, esaterako, 1967ko udan bere euskal
|
lanen
ortografiarako idatzi zituen erregelak. Horietan tz ren ordez c, eta ohiko ts ren lekuan x idaztea proposatu zuen, eskandalu han diz.
|
|
2015
|
|
|
Zeren eta antologia, hautapena bada ere, horixe besterik ez da, hautapena, eta, berez, murrizte eta laburtze bat. Autore aukeratu batzuen eta literatura
|
lanen
zati batzuen, maiz laburrak, irakurtzeak ezin du obra osoaren irakurketa ordezkatu.
|
|
|
7.2 Ñabardurak ñabardura, euskal literatur ekoizpena, oro har, kopuruz urria da, eta XX. mendeko erdialdera arte, oso urria. Estatus eta maila paretsuan aurkitzen diren beste literatura batzuena bezala, literatura
|
lanen
emaitza oparoa izatetik urrun da.
|
|
2016
|
|
|
Nere erakaspena da, gutiz gehienetan oraiko egunari doakona, Euskaldungoaren akulatzale, jende handien harrotzale... «Nolako bizi, halako idatzi» da errana(...) Nik uste, nere biziko borrokak, nere herriaren alderako kar minbera, nere odolezko etorkizuna, dira nere buru
|
lanen
iturri eta su gailu.
|
|
|
Sortu, idatzi, oholtza gainera ekarri, hori dena egiten du Antton Lukuk, baina Letek hogeita hamar urte lehenago aipatzen zuen kanpoko
|
lanen
ezagutzeko behar hori konkretura eraman du eta Maiatz aldizkarian argitaratu zuen artikuluan, kanpoan ikusi zituen lanak aztertzen ditu, euskal antzerkiarekin parekatuz.
|
|
|
Abenduko aldizkarian teatro
|
lanen
lehiaketen berri ematen da. Eta bereziki antzerki lan bat azaltzen da:
|
|
|
Ondoko apirileko zenbakian, kritika nahikeria gehiago ageri zen nolabait antzerki
|
lanen
bilduma bat eginez. Antzerkiak zenbait lekutan ematen ziren, Pariseraino.
|
|
|
Pantzo Irigaraien testuak izaten dira, publikoa oso zabala izaten da, herriko jendea, baina kanpokoa ere, Irigarairen
|
lanen
ikusteko publiko handiahurbiltzen ohi da. Ñabardura bat egin behar dugu Pantzo Irigarairen testuekiko, alegia, euskaldunez trufa ez dela bere testuetatik atera.
|
|
|
A.Ubersfeld aipatzen dugu antzerki azterketa lantzen duelako eta gogoeta tresna baita Larzabalen idatzietatik abiatuz. Barthes aipatzen dugu literaturgintza garaikidean ekarri dituen gogoetak beharrezkoak baitira, eta bereziki Euskal Herrian bizi izan baitzen eta egin dituen gogoeta horietan ikusi baitugu euskarazko
|
lanen
aipamenik ez duela egiten. Bi kulturen arteko hurbiltasunaz ez du hitz egiten, bi hizkuntzen arteko elkarbizitzaz, errealitate horretaz ez du hitz egiten.
|
|
|
Horiek oro izan ziren garai hartako giroan, euskal kultura ere bizirik atxikitzeko nahikeria sustatu eta mamitu zutenak, eta aitzineko urteetan bezala, antzerkigintza giro horri esker azkartu zen eta euskal astekariek antzerkiari lotua zen gazteriaren lanaren oihartzuna eman zuten. Herria astekarian antzerki
|
lanen
berri eman zen, Gazte aldizkarian bezala.
|
|
|
Piarres Larzabalek pastoralaren azterketa egin zuelarik, noski iturrietara joan zen, ordu arte gaiaren inguruan idatziak izan ziren
|
lanen
ezagutzera joan zen. Egin zituen ikerketa lanetan ematen zituen informazioak, Herelle eta Lafitteren lanetik hartuak zituela lanetatik zioen.
|
|
|
Horregatik menturatzen da Matalas antzerkiari buruzko iritzia azaltzen. Interesa bazuen frantses klasikoentzat Lafittek, horien ulertzeko lanetan murgildu baitzen irakasle lanetan, eta horretaz baliatzen zen Larzabalen
|
lanen
ebaluatzeko:
|
|
|
Ez du itzulpengintza aipatu, salbu beste antzerki idazle batzuen itzulpenen aipatzeko, ez zen egiten zuena. Gisa guziz euskararen desagerpena, haren
|
lanen
itzultzea ez ziren aipatu zituen gaietan sartzen. Harentzat euskaraz egituren sortzea eta euskaraz idaztea ziren kezkak.
|
|
|
Nolako bizi, halako idatzi» da errana... nik uste, nere biziko borrokak, nere herriaren alderako kar minbera, nere odolezko etorkizuna, dira nere buru
|
lanen
iturri eta su gailu.
|
|
|
Hogeita hamar urtez euskal kultura markatu duen autore baten
|
lanen
ikertzea ez da esanahi gabekoa izaten ahal. Gainera, eraman zen une kultural aldakor horretan iraunkor izanen zen sorkuntza utzi duelarik.
|
|
|
Antzerkia testua da, noski, baina antzerkiak beste alderdi asko dauzka, espresiobide anitzak dauzka. Lan honetan, antzerki
|
lanen
aztertzeko mugatuak gaude, antzerki ikusgarriak ez baititugu landuko. Testuaren menpe ez dauden elementu anitz agertzen dira ikusgarrian, testua idazterakoan autoreak
|
|
|
Argumentu honek eraman gaitu aitzineko antzerki
|
lanen
begiratzera. Gure helburua ez da zehatz mehatz, oraindik antzerki bakoitzaren ikerketaren egitea, baina ildoen bilatzeko, obra honen genesiaren segitzea beharrezkoa da, Larzabalen bidearen ulertzeko.
|
|
|
Beste euskal eremuetan euskarazko antzerkiak bultzada berria ezagutu bazuen, zergatik ez Lapurdin? Argudio ekonomikoa nahikoa al da euskarazko sorkuntzan autoreen
|
lanen
beherakada esplikatzeko?
|
|
|
Azpimarragarria da, antzerki talde bat sortu zuela bere
|
lanen
antzezteko. Donostiara itzuli eta La infantil del gimnasio elkartea sortu zuen, eta Iriyarena eman zuten.
|
|
|
Alzaga, Soroa, Antton Kaiku, ezagutzen zituen Larzabalek, 1966an idatzi zuen testuaren arabera. Ondorioz, pentsa daiteke ez zela testuen eta
|
lanen
bila ibiltzen, baina grina handia zuela iraganean gertatutakoa ezagutzeko, biltzen zuen informazio oro hedatzen saiatzen zela.
|
|
|
Abertzaletasunaren ideien hedatzeko erabiltzen zen antzerkia, baina testuek erakusten dute ez zela autoreen helburu bakarra. Antzerkiak ekartzen zituen beste aukerek, estetikak,
|
lanen
plazaratzeak eta herritarrekin hitz egiteko parada eta abar, horiek ere motibazioa sortzen zuten.
|
|
|
Bizi berri bat hasi zuen hortik landa Piarres Larzabalek. Frantses erresistentzian sartu zen Larzabal eta «membre cantonal du Comité de Resistance» ardura hartu zuen 1946an, gerla bukatu eta Parisetik agindutako komunisten kontrako
|
lanen
eramateko. Komunisten indarraren aitzinean beldurtzen hasiak baitziren botere inguru horietan.
|
|
2017
|
|
|
Ofizialtasunari buruzko
|
lanen
emaitzak igurikatu gabe, proposatzen dugu EHGKk eta HELEPek beren kontu har dezaten ondoko adierazpena: «Euskarari, frantsesari bezala, ezagutzen zaio Ipar Euskal Herriko hizkuntza izatea.» Horrelako formulazio batek, behin behinekoa izanik ere, laguntza eman lezake hizkuntza politika azkar baten abiarazteko.
|
|
|
Hiru eremu horietaz gain, Akademiak zerbitzu multzoa badauka, zerbitzu gehienak Bilboko egoitzan daudela Donostiako, Gasteizeko, Iruñeko eta Baionako ordezkaritzekin. Hilabete oroz ospatzen diren osoki bilkurei esker, euskaltzainek
|
lanen
aitzinamendua jarraikitzen dute, batzorde berezituak maizago biltzen direlarik.
|