|
2000
|
|
|
Zuaz, Don Carlos zazpigarrenaUrrun bai gure lurretik; Ez dezu utzi guretzat penaEta tristura besterik: Lutoz negarrez ama gaixoakAi! ezin konsolaturik; Ez degu nai ez geiago
|
ikusi
Zorigaiztoko gerrarik.
|
|
|
J. Galindezek, bere burua Ameriketako Dominikar Errepublikan erbesteraturik
|
ikusi
zuenean ere, giza eskubideez arduratzen jarraitu zuen eta. La era de Trujillo, diktadurari buruzko tesia prestatu zuenean hil zuten.
|
|
|
Euskaldun familian jaio eta bizitzan zehar aurrez aurre hainbeste
|
ikusi
beharra izan dudalarik, sortu zitzaidan barne kezka eta irakurketak bideratu zidan jokaera. Agian, Euzko gogoa aldizkarian irakurtzen nuen Andima Ibiñagabeitia izan nuen euskaltzaletasunaren eredugarri eta bultzatzaile, zeinak gomendatzen baitzigun euskal idazleoi norberaren euskalkian eta euskara batuan lanak burutzeko.
|
|
|
–Hemen guraso eta maisuak falta handi bat erremediatu behar dute, eta gure Euskal Herriari oraindaino baino mesede gehiago egin. Jenteen artean beste Lenguajerik Euskera baino ditxa gabeagokorik ez da
|
ikusi
, eta gure jatorrizko, edo jaiotzako Hizkera ez balitz bezala eta Euskaraz hitz egitea pekaturik haundiena balitz bezala, giza artetik kendu, eta lurpean ondatu nahi dute, eta Eskoletan sortija edo siñalearekin, azote eta kastiguarekin eragotzi nahi dute. Zer erakeria itsuagorik hau baino?
|
|
|
Atzeko autoetako gidariek argi
|
ikusi
zuten nola Irina eta Txemaren kotxea zuhaitzen kontra hauts eginda geratu zen, eta bozina baten hots amaitezina. Piiiiiiii...
|
|
|
Txemak, orain bai, jakin zuen hilda zegoela. Bere bizitzaren argazki guztiak
|
ikusi
zituen hasiera hasieratik, arin pasatzen bere begien aurretik. Argi zuri batek bildu zuen, eta oraindik ere denbora eman zion pentsatzeko hura zerua izango ote zen, edo infernua bestela, ez zen txarto egongo.
|
|
|
" Iazko atentatuaz ari naiz. Zerbait
|
ikusi
nuen".
|
|
|
IRAk segada prestatu zien eta eulitxoak bezala erori ziren bost lealistak. Eta beno, nik tiroketa nola gertatu zen
|
ikusi
nuen: bost gazteak hondartzaren parean zeuden, beste inor ez inguruan.
|
|
|
Kauendios, bota zuen, eta supituan konturatu zen oinen ehuneko ehuna lurrean jartzea zela onena, haize harekin ez zegoela funanbulu jokotan ibiltzerik. Atzeranzko pauso bat emateko ahalegina egin zuen baina azken haize kolpe hura gogorregia izan zen, eta ostia ostia...
|
ikusi
zuen gorputzak ez ziola behar bezala erantzun, eta ezinbestean erortzen hasia zela. Besoak mugitu zituen gorputzaren beheranzko indarrari kontra egiteko, baina beranduegi zen eta jadanik turista zaharren oihu eta laguntza eskaera antzuak ere ez zituen entzuten.
|
|
|
Azkenean, beraz, Galwayn utzi zuten Txema, eta iruditu zitzaion hura zela Irlandan
|
ikusi
zuen hiririk politena eta hobe zuela hantxe geratu. Baina ez egun batzuetarako, ezpada betiko.
|
|
|
Gidariaren eskuak esnatu zuen. " Heldu gaituk Clifden a, Connemarako hiriburura...", esan zion eta segituan gaineratu zuen egunero egiten zuela berak bide hura, eta gutxitan
|
ikusi
zuela Connemara hain eder. Eta ez zuela ulertzen nola lokartu zen, eta ea nola zen posible, inoiz ez zuela aukerarik izango naturaren holako espektakulurik berriz ikusteko eta hala ere lotan pasatu zuela bide guztia, eta ardiak errepidetik joaten ez zirelako taxia ordu laurdenez geldirik izan zuela, eta paisaia hark arnasa ere osten dizula (noski, esna egonez gero), eta berrogeita hamar libera zirela, mesedez.
|
|
|
Laino mehe baten erdian gindoazen, bide estu eta amaigabe baten gainean, zelan azaldu... Zerua inoiz
|
ikusi
dudan grisena zen, eta errepidearen albo bietan ehun laku eta beste ehun gehiago etengabean, belar motza eta marroia, lurrari zohikatza ostu dioten seinaleak han eta hemengo zulo beltz sakonetan, ardiak bide erdian asfaltoaren arrakaletatik sortzen diren belartxoak janez, mendixken gailur borobilduak, eta Breschi jaunaren pianoa denaren gainetik, kaio harro baten hegaldi pausatuaren moduan, denar... Hau da Irlanda.
|
|
|
Ordu eta erdi eman nuen bertan, geldi, zain, furgoneta urdin bat geratu zen arte, leiho ilunak zituena. Nire ondoan zenean, ateetako bat zabaldu eta
|
ikusi
nuen barrura sartzeko gonbidapena egin zidana Duncan zela. Ez nuen batere gogorik eurekin batera bidaiatzeko.
|
|
|
bazekiten ez zutela beste auzokoekin jolastu behar, besterik ez. Baina orduan
|
ikusi
zuten hura jolasa baino zerbait gehiago zela, guda zela. Bere txikitako adiskide asko zuloan daude, edo bestela preso.
|
|
|
gaur ez zegoen. Berarekin berba apur bat egiteko gogoa nuen, baina txabolako atean jo eta gero inoiz
|
ikusi
dudan emakumerik zaharrena agertu zaigu. Mesfidati aritu da, uzkur.
|
|
|
Derry Irlandako borrokaren gakoetako bat da, toki ia mitikoa. Hori
|
ikusi
egin behar dut, nola ez!
|
|
|
Urduri
|
ikusi
dut. Hasieran ez dut ulertu furgonetari buruzko erretolika hori, baina azkenean egia osoa aitortu dit:
|
|
|
Errepide baten ertzean
|
ikusi
zuen bere burua. Handik metro gutxira, bihurgune batean, zenbait auto bata bestearen gainean.
|
|
|
Haizeak eta euritxoak aurpegia nola laztantzen zidaten konturatzea, eta abiaduraren sentsazioa bide estuaren ertzeko landareak atzean uzten nituenean, lehenengoz antzeman dudan zerbait izan da. Eta gainera, Irlandako lehen amildegiak
|
ikusi
ditut, errepidetik itsasoraino jausten. Ez ziren handiegiak, onartzen dut, baina kostalde honetatik gora (dezente gorago, egia esateko eta zoritxarrez) dauden Cliffs of Moher famatuetarako prestaketa majoa izan da gaurkoa.
|
|
|
Kontua da taberna batean denbora luzea egon eta gero, erabaki genuela beste batera joatea. Beno, ba beste horretara sartzean, aurpegi ezagunak
|
ikusi
nituen. Rocíoren lagun haiek, Killarneyn gosaltzen ikusi genituenak.
|
|
|
Beno, ba beste horretara sartzean, aurpegi ezagunak ikusi nituen. Rocíoren lagun haiek, Killarneyn gosaltzen
|
ikusi
genituenak. Noski, eurek ere ezagutu ninduten, eta denetatik argalena hurbildu zitzaidan.
|
|
|
Baina berba gutxi egin zuen, eta bazirudien bere lana gehiago zela gure arteko hizketaldia kontrolatzea. Lehendik ere, mutil hauek
|
ikusi
nituen unetik, ez nituen oso gogoko izan; eta, zer esanik ez, Ralph haren portaera gorrotagarria egin zitzaidan.
|
|
|
Zazpietarako zegoen iragarrita, hori zioen behintzat portutik hurbil
|
ikusi
dudan kartel batek: " 19:00etan, Dingleko Gazte Aretoan, hitzaldia"; eta azpian, letra handiagoz," Ipar Irlanda, gaur:
|
|
|
Desberdina zatekeen bizirik bazeunde. Baina hilda zaude, forentseak baimena eman baitzidan zure gorpua ikusteko, eta beraz begi hauekin
|
ikusi
nuen hilda zaudela. Gogorra izan zen.
|
|
|
Ordutik ez dut neure burua inmentsitate horren barruan berriz
|
ikusi
, gaur arte. Eta zin degizut, Bitakora fidela, mugarik gabeko handitasun horretan txiki sentitzeko prest nagoela Irlandan, eta zin degizut egunero bilatuko dudala infinitu bat, besterik ez bada insomnioak berriro harrapa nazan, irla honek begi irekiak merezi baititu."
|
|
|
neskak urtebete lehenago bizi izandakora hurbildu beharra zegoen, berak deskribatutako bide eta herriak aurkitu, eta gehiago: begirada zuzenduko zuen toki orotan Eider
|
ikusi
. Lo egin zuen ohe berean etzan beharra zegoen.
|
|
|
Lo egin zuen ohe berean etzan beharra zegoen. Ez hainbeste azpian izan zuen koltxoiak zer nolako fereka egin zion jakiteko, lo hartu baino lehen Eiderrek
|
ikusi
zuen sabaia ezagutzeko baizik.
|
|
|
Zer ote zuten horren desberdina, Eiderren iritziz Dublin izeneko mosaiko erraldoi bat eraikitzeko gauza ziren milaka aurpegi haiek. Lehenago, aterpetxera heldu arteko bidean, makina bat jenderekin gurutzatu zen, eta baita behin baino gehiagotan galdetu ere kale hau edo beste hau non zegoen; baina, zinez, aurpegi haietan ez zuen inongo mirakulurik
|
ikusi
. Akaso egunerokoa irakurri eta gero, Eiderrekin birtualki ordu erdiz egon eta gero, bost sentimenak erneago izango zituen, prestatuago Pavlov-en erreflexu baldintzatua egia bihurtzeko.
|
|
|
Baina mutila urduriegi zegoen, eta edan ahala erretzen zitzaion alkohola bere barnean. Neska
|
ikusi
eta hara joaten zen mutila, atzetik koadrila osoa segika zuela. Bihotzaren taupaden artean hurbiltzen zitzaion, eta baita zenbait mozolokeria bota ere.
|
|
|
Eta gaur bai, gaur lortu dut goiz jaikitzea. Leihotik begiratu eta beste egun batez hodeiak
|
ikusi
ditut. Animatuta egoteko modukoa da gutxienez, hona heldu nintzenetik zeruan iltzez josita ematen duten hodei horiek ez baitute momentuz eztanda egin, eta gustua hartzen hasi natzaiela ere zin egingo nuke.
|
|
|
Herriko kantoi guztietatik sumatzen da zelatari zahar horren begirada. Guztietatik edo gehienetatik behinik behin, zeren oraingo aterpetxeko atetik ezin baita
|
ikusi
. Atean bertan aurkitu dut, Rock of Cashel delakoaren presentzia faltaz harrituta, geroago ezagutu ahal izan dudan neska, Rocío.
|
|
|
Ez. Azken hilabetean argi
|
ikusi
zuen urdanga bat zela, hitz gogorregia ez erabiltzeagatik, eta orain ez zuen beste modu batean pentsatuko. Gainera, Txemak onar zezakeen (kostata, minduta edo nahi den bezala, baina onar zezakeen) Eiderrek ez maitatzea, baina amorru berri bat piztu zitzaion konturatzean lagun bezala ere ezin izan ziola bere arazoen berri eman.
|
|
|
Etsi etsian irakurri zituen apirilaren 21etik aurrerako egunkariak ere, ea lau lerroko artikuluren batek Eiderren heriotza aipatzen zuen edo. " Ian Donnelley ren maitaleak bere burua hil du" edo antzeko zerbait
|
ikusi
nahi zuen, bere susmoak egiazta zitezen eta Eiderren azken engainua heriotza izan zela ziurtasunez jakiteko. Alegia, ez zela istripu soil bat izan, ezpada suizidio gordin bat, Eiderren amak eta Jabik eta beharbada koadrila osoak eta herri guztiak lehenagotik zekien bezala.
|
|
|
Gero soldadua kanpora atera da autobuseko gazte gehienon karnetekin, eta ordu laurden batez datu guztiak kopiatzen
|
ikusi
dugu leihatilatik. Berriz autobusera igotzean, banan banan itzuli dizkigu karnetak eta ezer esan barik bueltatu da etorri den bidetik.
|
|
|
Orduantxe
|
ikusi
dut Ralphek goiz guztian zehar zenbaterainoko tentsioa pilatu duen bere barruan, militarra atetik desagertu den momentutik arnaska hasi baita, entrenatu gabeko txakur lodien antzera, hats arin eta zaratatsuarekin.
|
|
|
Aski da hodeitxo bat, eta ez duzu Irlanda ikusiko. Eta
|
ikusi
ezean, ez duzu gogoratuko Irlanda existitzen denik ere.
|
|
|
Baina gaur ez zegoen hodeirik Belfasteko aireportuaren gainean, eta hegazkinera igotzen ari nintzela Ralph ikusten nuen, urrutian, kristal batzuen atzean. Eta hegan hasi garenean bere autoa
|
ikusi
dut, hodeirik ez zegoelako. Eta Belfast osorik ikus zitekeen, eta gaua pasatu dugun hoteltxoa, eta Derryra bueltatzeko Ralphek erabiliko duen errepidea, eta zer ez.
|
|
|
Normala ere bada, bestalde, denbora honetan behin ere ez baitiot telefonoz deitu, edo eskutitzik idatzi. " Iepa, potxola!" bota zidan
|
ikusi
bezain pronto. " Ez zaude oso beltzaran, e?", eta nik irribarre egin nion, alferrik baita esatea ez naizela hondartzan egon.
|
|
|
Nondik ibili naizen, leku politak
|
ikusi
ditudan... betiko galderak egin zizkidan. Eta nik egia erantzun nion:
|
|
|
Eta nik egia erantzun nion: non egon nintzen eta baietz, leku politak
|
ikusi
nituela.
|
|
|
Lanera bidean, egunero legez, Seat zaharra estarterraren bidez jarri behar izan dut martxan, inork errespetatzen ez duen stop seinalea aurkitu dut beti bezala ehun metro harago, bariantea, bihurgune baten atzetik osaba Pedroren baserria. Bere ardiak
|
ikusi
ditut: arratsaldean ez du euririk egingo.
|
|
|
Ez dakit postal hura bidaltzea oso ideia ona izan zen. Hona heldu naizenetik hiru bat bider baino ez dut
|
ikusi
Jabi: larunbatetako parranda bietan, eta beste behin astean zehar.
|
|
|
Osaba Pedro gaixo dago, ospitalean. Lanera bidean ez dut ardirik
|
ikusi
bere baserrian, eta arratsaldean euria egin du. Bisitatzera joan naiz, baina lasaigarria eman diote eta lotan pasatu ditu ez dakit zenbat ordu.
|
|
|
Jabi agertu da, enegarren aldiz, baserrian. Ralph barruan zegoen, baina ez dute elkar
|
ikusi
. Ez diot sartzen utzi, eta esan diot ez etortzeko gehiago.
|
|
|
Kito. Inorekiko loturarik gabe bisitatuko zituen hiri horiek, interesatzen zitzaizkion tokiak
|
ikusi
, apurtxo bat mozkortu eta disketa ahaztu. Ez zuen azken artxiboa irekiko.
|
|
|
Eta beste aldakuntza bat, guztiz beharrezkoa: lanera joateko ibilbidea aldatu, bestela egunero
|
ikusi
zituen herriko plaza (lehendabiziko musua, pipak janez orduak hegaka pasatzen ziren garaiak), zinema (dozenaka pelikula, eskutik helduta ikusiak), telefono kabinak (handik eta handik, eta baita handik ere milaka bider Txemak Eiderren etxera deitzeko erabiliak), eskaparateak (eta islatzen zuten irudia, bizkarretik eta gerritik helduta zihoan bikote hura), Eiderren etxea (zer esan), tabernak (eta m... Izan ere, oroimenak akuilurik badu, hori elkarrekin bizitako tokiak dira.
|
|
|
Berak zerotik hastea deitu zion horri. Nik minusak ere dezente
|
ikusi
nituen.
|
|
|
ez zaitez horra joan, mesedez, ez du merezi. Eta autobusaren zaratak dena estali du, eta Dublinerako bidea hartu du, eta Rocíoren eskua
|
ikusi
dut leihatilatik ozta ozta irteten, ezezko keinua eginez."
|
|
|
Orainaldiari buruz, berriz, Txemak galduta
|
ikusi
zuen bere burua: " eta orain, zer?" izan zen egunerokoa irakurri eta okurritu zitzaion lehen galdera.
|
|
|
Inguru honetako jendea leihora irteten da agur egitera, eta batzuk bide ondora ere bai" good morning" a ematera. Etxe aurrean eserita zegoen agure batek, urrunetik agertzen
|
ikusi
nauenean, etxe barrura sartu eta berriz korrika eta estropezuka irten da kalera, eskuan tez betetako katilua zuela. Ez nuen tearen gogo handirik, baina berarekin geratu naiz ordu erditxo batez, kontu kontari eta pastak janez.
|
|
|
Ikusi zuen azken egunaz oroitu zen. Tabernatik joan zen egun hartatik ez zuen gehiago
|
ikusi
, ezta haragizko arroila sortzen zuen eskote hura ere, begien zoritxarrerako.
|
|
|
ustekabean egin zuten topo, besterik gabe. Eta Txemak ez zuen dudarik gabe ziurtatuko baina komentzituta zegoen Rocío
|
ikusi
zuenean kalea hustu egin zela supituan. Agian hainbeste fijatu zen aspalditik ikusi gabeko hartan, non ez zuen beste inor ikusi kalean.
|
|
|
Eta Txemak ez zuen dudarik gabe ziurtatuko baina komentzituta zegoen Rocío ikusi zuenean kalea hustu egin zela supituan. Agian hainbeste fijatu zen aspalditik
|
ikusi
gabeko hartan, non ez zuen beste inor ikusi kalean. Hori izango zen beharbada, baina zena zela ere, nahiko bakarrik sentitu zen emakume hura aurkitzean.
|
|
|
Eta Txemak ez zuen dudarik gabe ziurtatuko baina komentzituta zegoen Rocío ikusi zuenean kalea hustu egin zela supituan. Agian hainbeste fijatu zen aspalditik ikusi gabeko hartan, non ez zuen beste inor
|
ikusi
kalean. Hori izango zen beharbada, baina zena zela ere, nahiko bakarrik sentitu zen emakume hura aurkitzean.
|
|
|
Ez dakit nola
|
ikusi
nuen ere. Beno, bai, badakit, baina esan nahi dut bidetik ia ezinezkoa zela urtegia ikustea.
|
|
|
Eta han, bailararen oinetan, eliza baten dorrea
|
ikusi
nuen. Gero beheraxeago jaitsi eta hildako herri hura aurkitu nuen.
|
|
|
Kasualitatea izango zen, baina kaletik pasatzen nintzen guztietan leihora begiratzen nuen, eta hantxe zegoen beti, niri begira. Ez nuen ezagutu, ez kaletik
|
ikusi
, ezta festetan ere. Bere izena ere ez dakit.
|
|
|
Leihora hurbildu nintzelarik kalean zehar
|
ikusi
nuen gizona, urrutiratzen. Ez zuen leihora behin ere begiratu, beti aurrera.
|
|
|
Harrigarria zen urtebete lehenago, 1993an, zenbat gauza gertatu zen Txemaren bizitzan. ...en gora lanean, otsailean tumore bat kendu zioten bere aitari, martxoan pisua erosi zuen, apirilean Londres hankaz gora utzi zuen IRAren bonba batek, eta beraz Irlanda ernaldu zitzaion bihotzean Eiderri, eta garagardo botila altxatu zuen; maiatzean bakarrik, oso bakarrik sentitu zen; ekainaren 30ean Rocío García de Mainueta azaldu zen urte askoren ondoren; uztailean Eider hegazkinean desagertzen
|
ikusi
zuen, eta 26 egun bata bestearen atzetik joan zitzaizkion (astiro, berunezko, mantso, bero); abuztuan, irailean, urrian, azaroan, abenduan ez zuen gogoratzen, ezerk ez zuen erlieberik hilabete horietan.
|
|
|
Pisua ez zegoen gaizki. Egia esateko,
|
ikusi
zituzten pisuetako bat ere ez zitzaion txarra iruditu Txemari, hain handia zen bere gogoa gurasoen etxetik joan eta Eiderrekin bizitzen hasteko. Baita zubi erromaniko baten azpian ere, botatzen zuen sarritan Txemak.
|
|
|
Killarney hiri polita da, pentsatu zuen Txemak haraino eraman zuen autotik irten ahala. Hiri horri buruzko informazio zabala zuen jada, autoetako gidari guztiek aipatu baitzioten zerbait bertan
|
ikusi
edo egiteko. Bistan denez, ez zuen lortu gidariak isiltzea.
|
|
|
Ez dakit zergatik den: inoiz
|
ikusi
dituzten neskarik politenak garelako, alaienak eta orainaldi perfektu baten jabe garenak; edo bestela, lurmutur honetan ez delako oso normala bi neska eskutik helduta joatea. Berdin zait.
|
|
|
Gehiago oraindik bolbora guztiak piztu dituen" duela asko" hori. Gero, bere ohetik irten eta azal ilun biluzia nire ohe ertzerantz hurbiltzen zuen neurrian," duela asko, bai", esan dit," eta zure lasaitasunean
|
ikusi
zaitut, penarik gabe, irri etengabean ametsetan, eta pentsatu dut agian neu nintzela lasaitasunezko irri horren arrazoia. Oker nago?", galdetu dit Rocíok ukondoak nire koltxoian jarrita, bion aurpegiak hurbil geratzen zirela.
|
|
|
eskolako garaiak, ingeleseko partikularrak, Tere, Txema lotan, Txema autoan, Txema tabernan, Txema barreka, Txema izarrak oparitzen, izarrak oparitzen, oparitzen... Badago jendea dioena heriotzaren atarian egon dela, eta hor, segundo gutxiko marra horretan bere bizitza osoko irudiak
|
ikusi
dituela, diapositibak bailiran. Ba momentu horretan nik horixe ikusi nuen.
|
|
|
Badago jendea dioena heriotzaren atarian egon dela, eta hor, segundo gutxiko marra horretan bere bizitza osoko irudiak ikusi dituela, diapositibak bailiran. Ba momentu horretan nik horixe
|
ikusi
nuen. Gero, hau guztia Rocíori kontatzean (eta gehiago orain, idaztean), iruditu zitzaidan nire esperientzia hura ere heriotza txiki bat izan zela.
|
|
|
–Ez dakit, baliteke ni oker egotea, baina Eider arraro samar
|
ikusi
nuen istripua baino lehenagoko egunetan.
|
|
|
–Nik ez. Eta Eider arraro
|
ikusi
bazenuen guztiok izaten ditugun gorabeherak izango zituelako da. Baina ez naiz oroitzen; ez dut istripua baino lehenagoko sentimenduen oroipen argiegirik.
|
|
|
–Beraz, zure ustez bariante berriak du errua. Baina zuk
|
ikusi
al zenuen Eider garai hartan?
|
|
|
Baina azkenean bai. Atea bere gibelean ixten ari zela
|
ikusi
zuen azkenengoz Maite, oraindik adi, gelara sartzean Txemaren lehen erreakzioa zein izango zen zain. Askotan egona zen Eiderren gelan, batez ere pisua erosi baino lehenagoko garaietan, eta denbora gutxi falta zen biak batera bizitzen hasteko, zoritxarreko istripua gertatu zenean.
|
|
|
Orduantxe aurkitu zuen zapata kutxa hura. Berez, gelara sartu zen unean
|
ikusi
zuen, hantxe, ohearen ondoko txoko batean. Eskutitzak ziren, Txemak sinatutakoak guztiak, oraindik erlazioa esperantzazko hitzetan finkatu behar zen garaietako gutunak gehienak, eta beste zenbait handik eta hemendik bidalitakoak.
|
|
|
Eta nora egingo dut ihes, Irlandara ez bada? Ai!, ondo idazten jakin nahi nuke sentitzen dudan zirrara zelakoa den azaltzeko, baina argazkietan hainbeste bider
|
ikusi
dudan lurralde horrekin topo egiteko zorian nagoela pentsatze hutsak zoratu egiten nau. Ez dakit, guztiok izaten ditugu idealizazioak, eta neuk ere Irlanda bat daukat buruan.
|
|
|
Biharamunean estazioan ginen, trena noiz azalduko zain. Urrunean kea
|
ikusi
genuenean kili kiliak sortu zitzaizkigun tripetan, eta gure buruak trenaren bila lehiatu ziren arratsero egiten genuena ez bezalako borrokan.
|
|
|
Aurreneko bi mailak lurrera begira igo baditut ere, egoera kursiegia zela iruditu zait, zentzua duen inork ez baitu atzera begira alde egiten. Eta horregatik burua altxatu eta gora egin dut begiekin, eta oraindik beste hamar maila edo
|
ikusi
ditut nire pausoaren zain, eta abioiko atea zabalik. Eta hau ere, idazten ari naizen hau ere, kursia iruditzen zait; baina hori orain, ze eskailera erdian aurkitu naizenean ez zait hala iruditu.
|
|
|
Baina esan dut, eta beraz neure burua salbatu dut, hori guztia kursia egiten zaidala orain. Dublinen nago; zerutik
|
ikusi
dut, gure hegazkinarekin gurutzatzen ziren hodei kargatuek hala nahi zutenean. Zoriak, destinuak edo langile klasearen beharrak aginduta, nahasia ematen du hiri honek goitik.
|
|
|
Aterpetxea autobus geltokitik hurbil dago. Geltokian bertan eskatu dut lo egiteko tokiren bati buruzko informazioa, eta beharbada neke aurpegia
|
ikusi
didate, ez dakit, kontua da hasieran uste nuena baino gertuago dagoen" Isaac’s" aipatu didatela. Eta orain hemen nago, beheko solairuko gelatxo honetan, sofa erdia niretzat harturik, makinatik ateratako kafe merkea eskuan.
|
|
|
Ez dut denbora larregi izan hiria behar bezala ezagutzeko, etxetik ekarri dudan Irlandako gida honen arabera hamar mila leku interesgarri baitaude Dublinen, eta beraz, larrialdiko aukeraketa bat eginda, hiru edo lau tokirekin konformatu behar izan dut. O’Connel Street eko postetxe historikoa, Trinity College, Grafton kalea eta kantoiz kantoi egindako ibilbide ez oso zehatzean aurkitu dudan elizaren bat, horiek izan dira nire gidaren iritziz denboraz estu dabilen bidaiariak
|
ikusi
beharreko batzuk. Eta bai, ahalegindu naiz 1916ko altxamenduaz geroztik postetxeko hormetako zokoren batean ikusgai dauden bala aztarnak aurkitzen, nolabait ere irudikatu dut Padraig Pearse iraultzailea, independentzia oihuka aldarrikatuz postetxeko eskaileretatik; eta Trinity College imajinatu dut Oscar Wildek bere pasilloak zeharkatzen zituen garaietan.
|
|
|
Jonathan Swift handiaren irudiak estaltzen zuen bere gelako atea. Barrura sartzean neska bat
|
ikusi
zuen etzanda Eider egondako ohean, hain zuzen ere lehenagoko motxilaren jabea. " Hello" xume bat bota zion Txemak, eta neskak berdin erantzun, barre lotsatiz.
|
|
|
Bazkalondoan kondenatuen ziegarat eramanen haut, non egun batez egonen baihaiz, eta ogia baizik ez duk izanen janari, ura edari! —eta hitz haiekin batean, Mattin
|
ikusi
nuen, anaia, eskuek betartea estaltzen ziotela, irria atxik ezinik, ezin hobekiago erakusten zidalarik, gisa hartan, ezen batzuen zorionak bertzeen zorigaitza duela sorburu eta iturburu.
|
|
|
Eta, hala, egun batean, aitak astebeterako kondenatu zuen ziega itsu hartarat morroi bat, Urbiaindik mozkorturik itzuli zelako eta biharamunean bere egitekoei buru egin ahal izan ez zielako. Eta, astebetea iraganik, erdi eroturik bezala jalgi zen gizagaixoa bertatik, erranez ezen gartzela hartarat aspaldi kondenatuak izan zirenen nigarrak eta intziriak —gaizkileenak, nahastekarienak eta gainerako jendailarenak— aditu zituela han barruan, eta amets batean bezala
|
ikusi
zituela haiek guztiak —ikatza baino beltzagoak—, infernuko garren artean kiskaltzen eta oihu desesperatuak egiten; eta, honelatan, mozkor hark amestu edo asmatu idurietarik hartu zuen ziega ilun hark fama are ilunago hura, jauregiko bertze morroien eta neskameen kontsentimenduarekin; eta ez hauek erran ziotelako sinesten ziotela, baina bai isilik geratu zirelako, irririk eta trufarik eg... Eta Mattin eta biok ere halatsu geunden, zeren eta artean umeak baikinen, imajinazinoaren edozein fantasia sinesteko prest.
|
|
|
Ai, nola alegeratu nintzen, osaba Joanikot
|
ikusi
nuenean! Izan ere, bihotz bihotzez maite nuen nik neure osaba hura:
|
|
|
Berehala eman zizkidan osabak argibideak: " Izan ere, nik ere ez diat komunionean sinesten... zeren komunionean sinetsiko banu, antropofagoa bainintzateke", eta, haren jarraikian, nola
|
ikusi
baitzuen ez niola hitz hotsez bete hura ulertu, azaldu zidan ezen bai Afrikan, bai Indietan eta bai mundu osoan tribu batzuk zeudela, zeinetan gizonek elkar jaten baitzuten, eta katolikoak ere halakoak zirela, komunione bakoitzean Kristoren gorputza jaten zutelako eta haren odola edaten. Eta oroitzen dut irri egin niola, neure esker onaren adierazteko:
|
|
|
Edo gorde ere, gorde zezakean, zergatik ez, zeren eta etorkizunak, haizeak bezala, alde baterat edo bertzerat egin baitezake, eta atzo gure kontra erabil zitekeena, bihar alde... Urrunagorat joan gabe, desterruan ere ederki
|
ikusi
ahal izan zitean gure arbasoek halakorik, zeren, Lapurdiko, Nafarroa Behereko eta Zuberoako katolikoen eta protestanten arteko liskar atergabeetan, egun bateko zuria biharamuneko beltza izan zitekean... Baina, lehenagokorat itzulirik, Joanes, kartari buruz asma eta azal daitezkeen hipotesiak amets hutsak dituk, frogarik ezean...
|
|
|
" Eta zer...? Ikusi al duk etxeko ardi beltza?"," Bai,
|
ikusi
dut, aita... Ardi beltz hura zuria zen, ordea!", ihardestea bururatu zitzaidan lehenik, osaba Joanikoten hitzak gogoan; ordea, halaxe ihardetsi nion:
|
|
|
‘Aita, izeba Joanak erran zidan ezen jaun Esteban Etxegoienek gutun bat skribatu zuela, baina gero galdu egin zela, nahiz eta... ’ ‘Nahiz eta, zer...? ’, galdegin zidaan hark orduan, urduri. Eta hura urduri eta sosegugabe
|
ikusi
nuelako edo bihozkada bat izan nuelako edo nik al dakit zergatik, kontua duk ezen mihiak labain egin zidala: ‘Gutun hura ez zen galdu, eta berorrek ongi daki hori! ’ Ustekabean harrapatu nian, hain ustekabean, non ihardesteko betarik gabe utzi bainuen.
|
|
|
—Bai, mundu zabala baino zabalagoa duk gure mundu tipi hau, Joanes, zeren gaur ere
|
ikusi
baituk zein hertsia den mundu zabal delakoa...
|
|
|
Ene mundu hartan nehork ez zidan nehoiz neskei edo emaztekiei buruzko komentariorik egin, baina, jakin banekien, edo neure gisa imajina nezakeen, zer izan zitekeen puta bat eta zer putetxe bat, zeren eta aitak, konparazione, noiznahi den erraiten baitzien etxeko sehiei —baita Mattini eta bioi ere hainbatetan— ezen ez zuela jauregia putetxe edo burdel bat bihurturik
|
ikusi
nahi, bertze nonbait aipatu dizudan bezala.
|
|
|
Kontatu dizut orrialde batzuk lehenago nola egun batean ama, Mattin eta hirurok joan ginen osaba Joanikoten studiorat, ilargia teleskopiotik ikusi ahal izaiteko. Eta orain bertze egun hura oroitu nahi nuke, noiz eta habia hura
|
ikusi
baikenuen, lizar lerden baten gainean zegoena.
|
|
|
Eta mundu mugagabe hartan, osaba Joanikot eta Felisa nituen nik —jaun Marcel etorri aitzin— aterbe eta gerizpe, eta batek kontatzen zidana bertzeari jakinarazten nion. Eta, noiz eta Felisari esplikatu bainion ezen teleskopiotik ilargiaren mendiak eta haranak
|
ikusi
nituela eta nekez izan zitekeela hura Jainkoaren begia, zeren, nola Jainkoa baitzen perfektua eta akasgabea, hala, ezin eduki zituen, neholatan ere, makar izugarri haiek, orduan, ene inude eta haurtzain izan zenak muturra okertu, eta halaxe erran zidan:
|
|
|
—Hori erran al dik...? Erran iezaiok hurrengoan arrazoin duela, zeren bart gauean
|
ikusi
baititut teleskopiotik ehun sorgin, aker beltza airean zeramatela... —eta irri maltzur bat egin zuen.
|
|
|
Eta, kontatu berri dizkizudan bi kontu horiek buruan nituelako edo, hara zer nolakoa izan zen hereneguneko ametsa: lehenbizikotz, Piarres Oihartzabal kapitaina
|
ikusi
nuen, gure aitarentzat aldi batez lan egin zuen gizona, baina batik bat osaba Joanikoten lagun mamia izan zena eta jauregirat noizik behin etortzen zena, osabarentzat libururen bat zekarrela edo bertze zernahi. Eta ene amets hartan ere halatsu zetorren Piarres, gurdi batean kutxa bat zekarrela, jauregirako bidean.
|
|
|
Eta erran dizut ezen, jaun Marcelek utzi zizkidan liburuen artean, Sarako maisuarena zegoela. Eta, hala, hura Baionarat itzuli zelarik —non, derradan bide batez, handik gutirat hil baitzen—, liburua gainetik behatzen hasi eta...
|
ikusi
ez nituen, bada, bat batean, ohar haiek, hainbat orritan eginak! Gehienetan marra bat zen, paragrafo baten goiti beheitikoa hartzen zuena, eta orrialdearen ezkerreko bazterrean —in margine— trazatua; ezkerretarago, berriz, marratik harat, hitz bakar bat, maiuskulaz:
|
|
|
—Lehen erran dizut ezen zerbait utzi dugula bertze egun baterako... Zeren zinez
|
ikusi
nahi baitzintuzket bertze egunen batean, horrela, buruz buru, lasai, edo gehiagotan ere bai, zergatik ez... eta zeren neure egitekoak baititut orain, biharko eta aste osoko eskolak prestatu behar ditudanez gero —eta, aulkitik altxatzen zinela, kontsolamenduzko bertze hitz haiek xuxendu zenizkidan, erraiten zenidala—: Ez nigar egin mudantza honetan gal dezakezunagatik, Joanes, eta arrai zaitez irabaz dezakezunagatik...
|
|
|
Bai, egia da ezen munduak ez duela deus ere jakinen, nola nahi baitzuen Axularrek, zeren irakurle bakarra izanen zaitudan, baina, halarik ere, gogoan ditut osaba Joanikoten hitz haiek, Inkisizionearen ediktu baten ondotik erran zizkidanak, zeinak guztiz neureak egiten baititut mementu honetan: " Bai, mundu zabala baino zabalagoa duk gure mundu tipi hau, Joanes, zeren gaur ere
|
ikusi
baituk zein hertsia den mundu zabal delakoa..." Halakoxea baita zuri lotzen nauen mundua ere, jaun André...
|
|
|
Mattin eta biok anitzetan joaiten ginen harat, baita osaba Joanikot ere, zeinak oso ere atsegin baitzuen, dakizun bezala, animalien eta hegaztien studioa, eta, horrela, behin baino gehiagotan
|
ikusi
izan genuen nola piztiak egiten zuen jauzi leihorantz, orroka, handik ihes egin nahiko balu bezala.
|
|
|
...rtzak, edo otso talderen batek ardi batzuk, edo azeriak oiloak; urte hartan, aldiz, tigrea izan zen, zeinari herritarrek" jauregiko tigrea" irizten baitzioten, gaitz ororen iturri; eta harat eta honat zabaldu zen ezen tigre hura oihanetik gauero iltkitzen zela, eta orduan egiten zituela bere makurkeriak eta maltzurkeriak, eta herritar batek baino gehiagok zin egin zuen ezen suzko begi bi
|
ikusi
izan zituela basoaren ertzean, eta begi haiek tigrearenak baizik ezin zitezkeela izan.
|
|
|
...ak— ni ere aitaren ustekoa nintzela eta halaxe sentitzen nuela sasoin hartan, gazte nintzelako, eta laket eta plazent zitzaizkidalako animalien arteko borrokak eta batzuek bertzeak meneratzeko egiten zituztèn mugimenduak, nor gehiago, eta ene mirespena zela, gehienetan, garailearen aldekoa, halako tailuz, non, egun hartan ere, tigrea izaitea gutiziatu bainuen, basurdea tigrearen atzaparretan
|
ikusi
nuenean. Baina, alde batetik, nola borroka haiek ederretik bezainbat izaiten baitzuten izugarritik, eta nola izugarriak eta ikaragarriak gero eta gehiago gogaitzen nauen, unatzen eta eneatzen, eta, bertzetik, nola bizitzan anitzetan egokitu izan zaidan galtzea eta badakidan ezen garailearen bozkarioa dela galtzailearen pena eta nigarra, hala joan zitzaidan mirespen hura tipitzen eta bertze pentsamendu batzuen arragoan urtzen.
|
|
|
Baina, alde batetik, nola borroka haiek ederretik bezainbat izaiten baitzuten izugarritik, eta nola izugarriak eta ikaragarriak gero eta gehiago gogaitzen nauen, unatzen eta eneatzen, eta, bertzetik, nola bizitzan anitzetan egokitu izan zaidan galtzea eta badakidan ezen garailearen bozkarioa dela galtzailearen pena eta nigarra, hala joan zitzaidan mirespen hura tipitzen eta bertze pentsamendu batzuen arragoan urtzen. Eta hala miresten dut, egun, landareen mundua animaliena baino gehiago... nahiz eta aitortu behar dudan ezen ustekabeko handia hartu nuela, noiz eta neure Indietarako bidaian landare haragijale haiek
|
ikusi
bainituen, ibai Orinocoren ertzetako oihanetan, zeren landare haiek zurtoin bat baitzuten, eta zurtoinaren muturrean bi hosto, bi esku tipi bezalakoak, zabaldu eta hertsi egin zitezkeenak, eta beren zabaltze eta herste hartan intsekturen bat edo bertze harrapa zezaketenak, intsektua hosto tipi zabalduetarik batean pausatzen zenean. Baina, salbuespenak salbuespen, zalantzarik ez dago ezen landareen mundua guztiz bertzelakoa dela.
|
|
|
Etxerakoan, sehi batek erran zidan: " Jaun Joanes, berorren aitak morroi baten bidez igorri didan abisuaren arabera, bihar bertan helduko da jauregirat", baina berri hark ez ninduen, egia erran, gehiegi hunkitu; gero, osaba Joanikot
|
ikusi
nuen, zeinak, ikusi bezain fite, galdetu baitzidan: " Zer erran du misionest ezagunak?"" Betiko kontuak", erran nion, jakinik ezen, neure zalantzen berri eman izan banio, ihardetsiko zidala:
|
|
|
Etxerakoan, sehi batek erran zidan: " Jaun Joanes, berorren aitak morroi baten bidez igorri didan abisuaren arabera, bihar bertan helduko da jauregirat", baina berri hark ez ninduen, egia erran, gehiegi hunkitu; gero, osaba Joanikot ikusi nuen, zeinak,
|
ikusi
bezain fite, galdetu baitzidan: " Zer erran du misionest ezagunak?"" Betiko kontuak", erran nion, jakinik ezen, neure zalantzen berri eman izan banio, ihardetsiko zidala:
|
|
|
Ireki nuen meza liburua eta bi marrazki haiek
|
ikusi
nituen: ezkerreko orrian hamar harroineko zubi bat zegoen, hamarrak numeratuak eta hamar manamenduak signifikatzen zituztenak; zubi azpian infernu izugarri bat zegoen eta zubitik gizon emakumeak eta neska mutilak zihoazen, xuxen baino xuxenago, bekaturik egin ez zutelako eta zubia, halatan, osorik zegoelako; eskuineko orrian, berriz, antzeko marrazkia zegoen, baina zubiak zartatuak eta hautsiak zituen pilareak eta harroinak, eta zubia goiti beheiti zihoan, baita zubitik zihoazen jendeak ere, infernuko garretarat...
|