|
2000
|
|
|
Esate baterako, Lapurdiko Biltzarrari idatzi zion gomendiozko gutun hartan zioen: . Mundu hau bada bere oinean badago, mantentzen bada, legeak egiten badira, nori bere zuzena begiratzen bazaio, jakintasuna, eta eskolak irakasten, eta ikasten badira, eta guztien gainetik baldin salbatzen bagara; ontasun eta fagore hauk guztiak heldu zaizkigu mintzotik eta
|
hitz
egitetik?.
|
|
|
Kontuan izanik giza eskubideak ez ezagutzearen eta gutxiestearen ondorioz, giza kontzientziari irain egiten dioten basakeriak gertatu izan direla; eta gizon emakumeek, beldur eta gabezia orotik aske,
|
hitz
egiteko askatasuna eta sinesmen askatasuna izango dituzten munduaren etorrera aldarrikatu dela gizakiaren helburu nagusi;
|
|
|
10 artikulua. Pertsona orok eskubidea du, berdintasun osoan, auzitegi burujabe eta alderdikeriarik gabean jendaurrean
|
hitz
egin eta zuzentasunez entzun diezaioten, nahiz bere eskubide eta betebeharrak erabakitzeko, nahiz bere aurkako salaketa penalak aztertzeko.
|
|
|
–Hemen guraso eta maisuak falta handi bat erremediatu behar dute, eta gure Euskal Herriari oraindaino baino mesede gehiago egin. Jenteen artean beste Lenguajerik Euskera baino ditxa gabeagokorik ez da ikusi, eta gure jatorrizko, edo jaiotzako Hizkera ez balitz bezala eta Euskaraz
|
hitz
egitea pekaturik haundiena balitz bezala, giza artetik kendu, eta lurpean ondatu nahi dute, eta Eskoletan sortija edo siñalearekin, azote eta kastiguarekin eragotzi nahi dute. Zer erakeria itsuagorik hau baino?
|
|
|
Araban nenbilen batean, hango adiskide, eta Erregeren Guardiako Kapitan baliente batek behin esan zidan: Aita, nola Euskal Herrietan, umeen haziera ona, eta behar den Dotrinarik izango da, baldin Euskera hondatzeko ahalegin guztiak egiten badira, eta gure mutiltxo, edo haurrei bildur eta azotearekin Euskera
|
hitz
egitea eragozten bazaie. Horiek berek gero edo Eleizagizon edo Etxajaunak izan behar dute.
|
|
|
Ikusten duguna da: gazteek Latin gramatika ikasten dutenean, nahiz Gaztelaniaz, nahiz Frantsesez, nahiz Euskaraz
|
hitz
egiten dute, eta hori eragozten ez diete. Gramatikako Maisu famatu bat gure egunean zen, Latin gauzak ere Euskaraz erakusten zituena:
|
|
|
Gero hemen lotsa handiaz dakusguna: ez
|
hitz
egiteko eta ez elkar aditzeko, Erderazko eta Euskarazko nahaspila moldakaitz eta nazkagarri bat entzun ohi da.
|
|
|
En su carta de recomendación a dichas juntas, entre otras cosas viene a expresar: . Mundu hau bada bere oinean badago, mantentzen bada, legeak egiten badira, nori bere zuzena begiratzen bazaio, jakintasuna, eta eskolak irakasten, eta ikasten badira, eta guztien gainetik baldin salbatzen bagara; ontasun eta fagore hauk guztiak heldu zaizkigu mintzotik eta
|
hitz
egitetik? (Si este mundo se asienta en sus bases, y se mantiene, si crea sus leyes, respetando el derecho de cada uno, si se enseña y se aprende la sabiduría y conocimientos, y si en fin conseguimos la salvación, todos estos bienes y favores nos vienen del lenguaje y de la palabra).
|
|
|
Hori da gure oilarrak duen dohaina. Edo zuena, zuzen
|
hitz
egin nahi badut.
|
|
|
Zast!, entzun zen auzoan, eta ondoren kexu txiki bat, ozenegi
|
hitz
egiten ez dakien oilarren batena edo.
|
|
|
Arrastia zen, eta hondartzako pasealeku hutsean zehar nenbilen egunkaria irakurtzen. Bost haietan erreparatu nuen, izan ere ahopeka ari baitziren
|
hitz
egiten, eta horrek harritu egin ninduen. Eta bat batean, Enniseko bidetik, Chrysler zuri bat azaldu zen, luze horietako bat, badakizue; eta hondartza parean jiratu eta bere barrutik bi tipo irten ziren.
|
|
|
Esan zidanez, Dingleko atentatuaren egunean ere nirekin jator
|
hitz
egin besterik ez zuen nahi. Nahiko tristatuta itzuli zela etorritako bidetik, nire erantzuna ez zitzaiola asko gustatu, zakar jokatu nuela berarekin.
|
|
|
" Ai gure Urko polita!", entzuten zuen orduan bere amaren ahotsa," zu Lutxiren alabarekin ezkonduko zara, ezta?". Ginekologoak esan baitzion jaiotzear dauden izakitxoek ederki jasotzen dituztela kanpoko hotsak eta ariketa ezin hobea dela tripa potoloari
|
hitz
egitea, frogatuta omen dagoelako etorkizunean haurraren erreflexu psikosomatikoak gehiago garatzen direla. Edo antzeko zerbait.
|
|
|
Baina ez dezagun haria gal. Lehenbiziko garai horri buruz
|
hitz
egin nahi nizueke orain. Beno, ez dakit zertarako ari naizen hain publiko zabalari zuzentzen, jakinda liburu bakoitzaren aurrean pertsona bakarra baino ez dagoela.
|
|
|
Eta Txemak egun bi eman zituen proposamen harekin bueltaka, baietzaren eta ezetzaren arteko ika mikan sartuta. Harik eta, bi egun haien buruan, Eider azaldu zen arte Rocío eta Txema
|
hitz
egiten ari ziren tabernako izkinatxora. Aurpegi alaiz zetorren Eider, eta gogo nabarmenak erakutsi zituen Txemarekin hizketan zebilen hura ezagutzeko.
|
|
|
Larregi iruditzen zitzaidan hiru eguneko tartea berarekin egon barik. Heldu naizenetik, eta aireportuko lehen kontaktua alde batera utzita, telefonoz baino ez dugu
|
hitz
egin, eta Txemak ez du merezi niregatik sufritzea.
|
|
|
Ralphi deitu diot urte berri ona opatzeko. Egia esan, astean hirutan edo
|
hitz
egiten dugu, beraz Ralphi deitu diodala esatea ez da albistea, ez behintzat eguneroko honetan agertzeko modukoa.
|
|
|
Ralphekin
|
hitz
egin dut. Esan diot haurdunaldiarena, eta abortatzearen aukera eman dit.
|
|
|
Ralphekin
|
hitz
egiteko ahaleginetan nabil egun guztian. Eguerdian deituko nuela agindu nion, eta ez dut harrapatzen.
|
|
|
Bai, interesgarria da, edo nahi bada exotikoa, kanpokoek gutaz pentsatzen dutena ezagutzea, eta alde horretatik ikusita Txemak pozik jarri zituen martxan bere zenbait neurona (larregi ere ez, topikoez
|
hitz
egiteko aski baitira dozenatxo bat edo). Aberasgarria da norberaren herria perspektibaz ikustea.
|
|
|
Aurreko esaldi hori idatzi nuenean, Cashelen, luze
|
hitz
egin genuen Rocíok eta biok. Eta ez dakit zelan, agian kontatzeko gauza gutxiegi izatearen beldurrez, Irlandara etortzean bururatu ere egin ez zitzaizkidan arrazoiak bota nizkion bidaia hau justifikatzeko.
|
|
|
Jode, hainbeste kopla! Zergatik ezin ote zuen Eiderren amak diskutitu gabe
|
hitz
egin, edozein pertsona normalen era berean. Entzun behar direnak...
|
|
|
edan, edango zutela, eta ahal zen heinean arazoak ahaztu ere bai. Eta
|
hitz
egin ere nahikoa eta aukeran, baina horrek ez zuela Txemaren eguneroko tristura lausotuko, ezpada alderantziz, zeren pena hori eragiten zioten oroipenak izan baitziren hizpide garagardoz betetako arratsaldean, eta modu horretan Eiderren irudia berritu eta berpiztu baino ez zutela egiten. Esana zion Jabiri, eta honek ulertu ziur aski, baina Txema zen berbetan jo eta dale ibiltzeko beharra zuena.
|
|
|
Eta bera ere Eiderrekin bidaiatzen ari zela iruditzen zitzaion, Euskal Herritik irteterakoan baino hurbilago sentitzen baitzuen bere neskaren presentzia. Gero eta hurbilago nabaritzen zituen, era berean, Eiderren keinuak, irriak,
|
hitz
egiteko erak. Egunerokoa irakurtzearen esperientzia zoragarria bezain mingarria egiten zitzaion. Alde batetik Eider ikusten laguntzen ziolako, bizirik, Irlandara joan zeneko ilusio handiarekin; eta iruditzen zitzaion Eider bera ari zela hizketan egunerokoaren barrutik, eta horrek gehiago laguntzen zion Txemari oroitzen, xehetasun ia ahantzietan barneratzen, eta gero eszena konkretuagoetara jotzen, eta egun osoak gogoratzen.
|
|
|
Jabi ez bazen, baina hori beste kontu bat zen. Parrandarako eta ondo, eta futbolaz edo sexuaz
|
hitz
egiteko. Baina arazoak inork ez zituen hobeto ulertuko Eiderrek baino.
|
|
|
Baina, kontu hartan nenbilela, ongi egin ote nituen kontuak? Izan ere, nengoen tokian nengoela, ez al nuen hagitzez ere hobe neure mihiaren gobernatzea eta isilik egoitea ezen ez ausartki eta ahalkegabeki
|
hitz
egitea. Zer behar eta zer mengoa nuen nik, joko haren jokatzeko eta joko hartan sartzeko?
|
|
|
Zer behar eta zer mengoa nuen nik, joko haren jokatzeko eta joko hartan sartzeko? Ordea,
|
hitz
egin nuen, eta ausartki hitz egin nuen gainerat. Heroi tipi bat ote nintzen, bada...?
|
|
|
Zer behar eta zer mengoa nuen nik, joko haren jokatzeko eta joko hartan sartzeko? Ordea, hitz egin nuen, eta ausartki
|
hitz
egin nuen gainerat. Heroi tipi bat ote nintzen, bada...?
|
|
|
egunen batean elkarrenganik bereiztea erabakiko bazenute eta, beraz, Joanikotek bere dorretxerat joaitea erabakiko balu, berarekin eramanen lituzke dorretxeari dagozkion morroi neskameak, baita abereak ere, testamentean sinatuaren arabera, zeren eta etxe bakoitzak baitu bere enborra, eta enbor horretan sartzen dira lurrak eta aziendak —eta, haiek erran ondoren, aitari eta osaba Joanikoti so egiten ziela, akabatu zuen—: Arratsaldean zuekin
|
hitz
egin nahi nuke bakarka, zeren ez bainuke nahi biharko egunean zuen artean liskarrik sor ledin, ene testamenta dela kausa. Eta bihartik aitzina, berriz, xakearen koadro zuri beltzetan barrena galdu nahi nuke neure burua, jauregiko kontu guztiez ahantzirik —eta bazkaltzen hasi ginen.
|
|
|
Baina, itzulirik jaun Marcelenganat, derradan ezen, oroz gain, hitzaren mi resle zela... eta hain dira gauzak erraiten ari natzaizun moduan, non frankotan pentsatu izan baitut ezen jaun Marcelek inportantzia handiagoa emaiten ziola ongi
|
hitz
egiteari hitzari berari baino, formari eta iduriari edukiari baino. Iduri dezakeenaren kontra, ordea, jaun Marcel ez zen hitzontzia eta kalakaria, eta hala erraiten zigun:
|
|
|
—Ongi
|
hitz
egin gogo duenak isilik egoiten jakin beharra du... zeren eta, bertzela uste badezakegu ere, isiltasuna ez da hitzaren ausentzia edo hitzaren ukoa, baina lehen hitza eta argia den hitza —hitzen hitza, alegia—, bertze hitzen beharrik ez duena, iturburuan argia delako eta bere argi horrekin guztia argitzen duelako eta guztia esplikatzen, esplikazionerik eman gabe...
|
|
|
—Psss! —erran zenidan, hatza ezpainetarat eramanik— Isilago
|
hitz
egin, hitz egiten segitu nahi baduzu bederen, Joanes...
|
|
|
—Psss! —erran zenidan, hatza ezpainetarat eramanik— Isilago hitz egin,
|
hitz
egiten segitu nahi baduzu bederen, Joanes...
|
|
|
BERTZE egun batean, finean, Mathalasez
|
hitz
egin zeniezadan eskatu nizun, zeren behin baino gehiagotan aditu izan bainuen haren izena zure mihitik, eta zeren artean ez baitzintzaizkidan haren bizitzaz mintzatu, nahiz eta zuk promes egin zenidan luze eta zabal mintzatuko zintzaizkidala zeure lehengusu hartaz, zeure etxerat eraman ninduzun lehen egunean berean.
|
|
|
Pentsa dezakezun bezala, jaun Marcelen eta aita Bartolomeren eskola emaiteko moduak arras diferentak ziren: biak ziren katolikoak, eta biak
|
hitz
egiten trebeak, antzetsuak eta jasoak, baina jaun Marcel, buztina bezala, moldagarria zen, eta aita Bartolome, harria bezala, zurruna eta guztiz moldagaitza:
|
|
|
—Oker ez banago,
|
hitz
egin genian horretaz, ezta...? —ihardetsi zidan aitak, lehor, berean tematurik.
|
|
|
—Ohoreaz
|
hitz
egiterat etorri haiz etxe honetarat, hihaurk ohorea guztiz galdu duanean.... Edo, ba ote da munduan desohore handiagorik handiki bat neskame urdanga batekin ezkontzea baino?
|
|
|
Baina, oker ez banago, oraino ez dut zerurat joaiteko eguna..."; eta, haren ondotik, bertze mila laudorio egin zizkion dukeak osabari... ez dakit osabaren asmakizun hura zinez laket izan zuelako edo berrikuntza hutsagatik, zeren eta ohikoarekin gogaitzen denak —nola gogaitzen baitzen dukea, dukeak berak bizpahiru aldiz aitortu zigunez— izan ohi baitu gauza berrien premiarik. Haatik, ene osaba asmatzailearen dohainen ez gutiesteko, derradan ezen osabaren asmakizun hark bazuela zerbait onik, zeren eta, dukearen eta kondearen ondotik, sartu ez ziren, bada, dukesa eta kondesa, han barrenean hagitzez ere denbora luzeagoa egiten zutela, biak ere kalaka eta kalaka, toki hura elkarri
|
hitz
egiteko eta konfidentzien egiteko ere leku ezin hobea balitz bezala...!
|
|
|
" Gizona, eta iruten...?"; eta gizonak erran zion: " Katua, eta
|
hitz
egiten...?"; eta sukaldeko burdina eskuan hartu, eta kolpe batez akabatu zuen katua; eta hura eskuan hartu, eta leihotik jaurtiki zuen; eta joan ziren senar emazteak biharamunean katuak behar zukeen lekurat, eta auzoko emazteki bat ediren zuten, haren orde, han berean zerraldo: sorgin bat omen zen, katu bihurtzen zena, oker egiteko eta gaizki obratzeko.
|
|
|
Erran behar ote dizut, jaun André, ezen osaba Joanikotek ez zuela Alessandro de Novara bakean utzi, eta harekin aritu zela italianoz, hura jauregirat iritsi bezain fite, kalaka eta kalaka, nahiz eta gure ezusteko gonbidatua gaztelaniaz ere ongi baino hobeki moldatzen zen? Eta haiek elkarri
|
hitz
egiten zioten, eta ni haien ondoan aditzen eta aditzen egoiten nintzen, eta ulertzen nituen hitz urrietarik —zeren, alde batetik, italianoak latina baitu iturburu, eta nik aitzinatu samarra bainuen latina, halako moldez, non jaun Marcelekin latinez mintzatzeko gai bainintzen, geldi eta baratx bazen ere, eta, zeren, bertzetik, Alessandroren goait geundela, egunoroz ikasten bainituen hitz batz...
|
|
|
Horrelako zerbait gertatu ote zitzaidan, jaun André? Edo, arestian erran bezala, halakoa ote nintzen sortzez, eta ez ote zuen kolpe hark nehongo eraginik izan ene hazte hezteetan... eta hizketan hasi ote nintzen, halatan, hura ene
|
hitz
egiteko ordua zelako, bertzerik gabe...?
|
|
|
—Axola ez bazaio, garbi
|
hitz
eginen nioke berorri, aita. Don Frantzisko den bezalakoa da, eta ez dago garia eskatzerik zumarrari.
|
|
|
Moduak eta manerak aipatu dizkizut arestian, eta haiei buruzko xehetasun tipi bat baizik ez dizut emanen, hau guztia hobeki argituko dizuna, ikus dezazun zein diferentak ziren jaun Marcel eta aita Bartolome: Jaun Marcelek mahai baten inguruan emaiten zuen eskola, eta bera alde batean paratzen zen, ni bertzean; eta nahi izaiten zuen, bertzalde, nik
|
hitz
egitea eta ene zalantzen azaltzea eta guztian parte hartzea, kasik berdinetik berdinerat ariko bagina bezala; eta zuka mintzatzen ginen, eta ez zuen boza goratzeko ohiturarik. Aita Bartolomek, ordea, lehen egunetik beretik, ene mahaiaren aitzinean, bere mahai partikularra ipinarazi zuen, oholtza baten gainean —oholtza baten gainean, bai, jaun André! —, ene behakoa beheiti goitikoa izan zedin beti ere, eta jakin nezan nor zen nor, eta hargatik eginarazten zidan, amaren kontsentimenduarekin, berorika ere, gela hartan geunden bitartean; eta bera zen, bertzalde, eskola haietan kasik beti mintzatzen zena, ozentki, halako tailuz non neke eta gaitz baitzen jakitea enekin ari zenetz, edo bere buruari aditzen ari zitzaionetz.
|
|
|
" Zer gertatzen da, Graziana?" Kanpoan nengoen arren, hitzak klar eta garbi iristen zitzaizkidan, zeren, tirabiran ari zirelako edo, ohi baino ozenago mintzo baitziren gurasoak. " Berriro
|
hitz
egin zenioke zeure anaiari, baina oraingoan gogorrago, zeren eta Emilianik hogeita bortz urte ditu jadaneko, eta, igurikitzearen igurikitzeaz, joan zaio ezkontzeko adina... Ala zure anaia horrek ez daki ezen emazteki batek ezin duela seme alabarik izan behin zahartuz gero, zeren Emiliani ez baita santa Isabel...?" Eta aitak ihardetsi zion:
|
|
|
Halaxe ihardetsi nion, bai, jaun André, erran biribil harekin...! Baina erran hark bazuen esplikazionerik, zeren, nola bainekien kasik segur ezen osabak galdegite hura eginen zidala, hala, osabak eta napolitarrak
|
hitz
egiten zuten bitartean, prestatzeko eta asmatzeko denbora izan nuen, buruko eltzean neure pentsuak eta neure injenioa egosten jartzen nituela, harik eta buruan egosia egotzi nion arte. Eta ez nuen, agi denez, gaizki asmatu, zeren Jainkoak asmatzeko dohain horretaz bederen hornitu baininduen, eta zeren esplikazione harekin kontent utzi bainuen, itxura batean, osaba.
|
|
|
Halarik ere, eman egin nahi nion, baina ez nekien zer estakuru asmatu, harik eta bihotzean bat batean zerbait sentitu, eta bihotzari
|
hitz
egiten utzi nion arte, neure mihitik:
|
|
|
Eta, Vatikanoko ederraz
|
hitz
egin ondoren, teatroaz mintzatzen hasi zitzaigun. Eta han izen bakarra izan zuen:
|
|
|
—Erranen diot, baina jakin beza berorrek ezen Mattinen onerako ari naizela eta horregatik etorri naizela, zeren hura bekatu mortalean baitago, eta infernuko garretarik libratu nahiko nuke... Baina gorrari
|
hitz
egitea alferrik da... eta, nola niri ez baitit kasurik eginen, eta bai berorri, halako obligazino morala sentitu dut...
|
|
|
Bazkaldu ondoren, etxe atarirat joan, eta jauregiko aitzin paretaren kontra paratu nintzen, kanpoko jarleku luzean, beheko solairuko egongelarat jotzen zuen leihoaren ondoan, hartu nuen erabakiaz damu, zeren imajinatzen bainituen osaba Joanikotekin jauregi inguruan izan nitzakeen inkontruak, hain gaitzak eta hain nekeak —entseiaturik bakoitza bertzearen begien ekiditerat, elkarri
|
hitz
egin gabe—, non bururatzen baitzitzaidan ezen, harekin ez inkontratzeagatik, benedizionetzat ere hartuko nuela neure burua pareten artean hersteko kondena. Eta gogogaizten hasia nintzen jada... baina egongelako leihoa zabalik zegoen, eta gurasoen xuxurlak hautsi zituen ene gogoeta ilun haiek:
|
|
|
Bortz gizon haietarik batek ozen
|
hitz
egiten zuen eta zalantzarik ez zegoen ezen haserre zegoela, egozten zituen arneguengatik eta haren juramentuengatik, batean Kristoren zauriak aipatzen zituela eta bertzean Avilako santarenak; gaitzerizkoan eta aldarte gaixtoan sarturik zirudien, zinez, jokoak zeraman bidearekin, eta ergelkeria franko zerabilen eta adimendua eskas...!
|
|
|
—Bai, zuk
|
hitz
egizu, zeren mihitik galtzen baita eperra...
|
|
|
—Ez —erran zidan— Kasik lau urtez izan haut gau eta egun gogoan, Joanes, heure arrastoen gibeletik, baina ene eginbidea, hitaz denaz bezainbatean, hemen akabatzen duk, zeren amak hirekin
|
hitz
egin nahi baitu kontu ezin seriosago batez, eta ni guztiz soberan nengokek. Baina ez kezka eta ez antsia, zeren bertze egun batean, bai, joanen bainatzaizue lasaiago...
|
|
|
—Joanes, hire amaren partez natorkik, zeren hura guztiz aldaturik baitago, eta zeren hark ez baitu bertze desirarik hi ikustea eta hirekin
|
hitz
egitea baizik.
|
|
|
Eta irabazi ninduen, gainerat, lehen egunetik beretik. Zeren eta, amak ez bezala, zeinak bere usteak eta iritziak ezartzen baitzizkidan eneak entzun ere gabe, hau honela da eta hori horrela da, eta honetaz eta horretaz ez dago
|
hitz
egin beharrik, zeren eta hemen nihaurk manatzen baitut, doña Lidiak, aldiz, entzuten eta aditzen baitzidan. Eta zalantzaren ertzetik hitz egiten zidan gero...
|
|
|
Zeren eta, amak ez bezala, zeinak bere usteak eta iritziak ezartzen baitzizkidan eneak entzun ere gabe, hau honela da eta hori horrela da, eta honetaz eta horretaz ez dago hitz egin beharrik, zeren eta hemen nihaurk manatzen baitut, doña Lidiak, aldiz, entzuten eta aditzen baitzidan. Eta zalantzaren ertzetik
|
hitz
egiten zidan gero... Eta doña Lidiak eta biok geure konbertsazioneak izaiten genituen mahai baten inguruan, eta egun batean —ospitalean astebete edo neramala izanen zen—, hala mintzatu zitzaidan:
|
|
|
Eta larritu nintzen berriro, eta desesperatu ere nintzen, handik aitzina... harik eta handik urtebeterat alkaidea hil eta alkaide berria etorri zen arte. Eta, handik gutirat, alkaide berriak deitu, eta halaxe
|
hitz
egin zidan, misterio handiz, bere bizilekuko gela batean:
|
|
|
Eta nik Gorukirekin
|
hitz
egin nahi izaiten nuen, haren kontsolatzeko, baina ez nekien nola, egunez ezinezkoa zelako, zeren eta trabailuz trabailu baitzebilen, eta gauez ere neke eta gaitz izaiten zelako, indiar guztiak lastozko txabola haietan pilaturik bizi zirenez gero, borzpasei guardiak guardiaturik.
|
|
|
AIPATU berri dizut aitona Nikolasek barrendik bizi izan zuen borroka, egunaren eta gauaren artekoa, zentzu metaforiko batean, baina uste dut ezen heldu dela ene buruaz
|
hitz
egiteko ordua, neure egunaz eta neure gauaz, alegia, eta ene kontzientziaz, azken finean, zeren eta kontzientzia baita barrendik bizi ditugun, edo, hobeki, barrendik bizi gaituzten aingeruen eta deabruen arteko gudutokia, bertze metafora bat erabiltzeagatik.
|
|
|
Hori baino itsustasun itsusiagorik...! Ez al litzateke anitzez ere hobea bertzeenganat xuxen jotzea eta erran beharrekoak buruz buru erraitea, baldin haien aurka zerbait bagenu, eta gure gorabeherak eta buruhausteak
|
hitz
eginez konpondu. Izan ere, erradak:
|
|
|
Eta ezpatari antzetsua eta ezin trebeagoa zen, bertzalde, egunoroz bere ezpata erabiltzerat entseiatzen zena, baita untzi gainean ere, gezurrezko edo idurizko konbatetan, batean marinel baten kontra, eta bertzean bertze baten kontra, edo Antonio Ibarbiaren kontra ere, erakustaldi haietan guztiei ere gailentzen zitzaiela. Eta hain zegoen Bizkaikoa bere ezpatari lotua, non,
|
hitz
egiten zuenean ere, baterat eta bertzerat mugitzen baitzituen eskuak, haietan ezpata ikustezin bana balu bezala.
|
|
|
" Lehenengoan barka, bigarrenean, urka"; eta, bertzetik, nola labana begiztatu orduko, orein eta zezen sastatuen iduriak etorri baitzitzaizkidan gogorat... hala, ihes, itzuri eta eskapatu, hirurak baterat egitea bururatu zitzaidan. Istant berean, baina, osaba Joanikoten hitzez oroiturik —" Fida hadi, bai, Joanes, zeren, deus ere gertatuko balitz, nihaurk defendatuko baihinduket" —, harenganat jiratu nintzen, eta ikusi ere nuen bere lekutik altxatu zela,
|
hitz
egiteko asmotan edo, noiz eta Villagrandeko dukearen boz ozenak durundi egin baitzuen:
|
|
|
Eta jaun Marcelen hitz batzuk oroitu nituen: " Jainkoa beti ere gorago dago ena da, eta harekin behar dugu
|
hitz
egin eta mintza". Zeren eta, jauregiko kantoi batean kapera egiten hasi berriak zirelako edo, anitzetan mintzatzen baikinen aldi hartan orazinoaren inportantziaz.
|
|
|
Zuhaurk ere imajina ditzakezu laudorio haiek, eta, halatan, ez dizkizut orain honat ekarriko, jaun André. Bakarrik erranen dizut ezen, aitaren kortesiazko hitzen ondotik, aita jesuita mintzatu zela koadroaren justifikazino teologikoaren egiteko, eta gero Pedro Huizi bera, zeinak, ene gurasoei eskerrak eman ondoren, erran baitzuen ezen berak ez zekiela
|
hitz
egiten, pinturen eta koloreen bidez ez bazen, eta, beraz, bere hitzak aditu nahi bazituzten, belarria koadrorat hurbiltzea zutela onena, ea zer erraiten zien.
|
|
|
ETA hala joan ziren minutuak eta orduak, egunak eta asteak... eta joan zen urte bat eta bertze bat... baina hori
|
hitz
egiteko modu bat da, zeren minutuak orduak bezalakoak egiten baitzitzaizkidan, orduak egunak bezalakoak, egunak asteak bezain luzeak... eta urteak mendeak bezalakoak.
|
|
|
Miguel de Sandovalek bezala, bi urte egin baitzituen osaba Joanikotek ere Inkisizionearen ziegetan, eta halatan isla baitezake Miguel de Sandovalen gutunak osabaren gartzelaldia ere... nahiz eta, puntu honetaz denaz bezainbatean, ezin naitekeen guztiz segur mintza, zeren osabak ez baitzidan gai hartaz nehoiz
|
hitz
egin, eta nik ez nion galdetu eta, nahiz eta osabaren kasuan, Miguel de Sandovalenean ez bezala, garbi zegoen zein izan zitezkeen salatzaileak, xuxen ez bazen zeharka: ama eta aita Bartolome.
|
|
|
Gose nintzen eta kapitainarekin
|
hitz
egin beharra nuen, osaba Joanikotek hartu erabakiaz mintzatzeko eta neure egoerari aterabide baten edireiteko, eta, hala, itxurak eta gehiegizko protokoloak bazterrerat utzirik, molderik sinple eta bakunenean ihardetsi nion:
|
|
|
gauza handia duk, bai, itsasoa, enetzat bai bederen, zeren, alde batetik, ene bizibidea baita, eta zeren, bertzetik, itsasoan ediren bainuen nik neure libertaterako bidea, nola zure osabak ediren baitzuen berea zientzian... Eta are gehiago ere izan duk enetzat itsasoa, amorioa ere izan denez eta amorioa denez gero —kapitainak bere piparekin segitzen zuen kea irensten, baita kea egozten eta
|
hitz
egiten ere, biak baterat— Ni hemen bizi izan nauk, kostaldean, untzi eta belauntzien artean, eta ume umetarik hasi ninduan txalupan ibiltzen. Aitzinago irakurtzen ikasi nian, baita numero batzuk ere, ezin hobeki etorri zitzaizkidanak itsasorratzaren trebakuntzan aritzeko.
|
|
|
Eta hala zihoazen egunak, eta osaba gero eta osoago sentitzen zen, gero eta umoretsuago... eta hitz egiten zuen, batean, enekin; hitz egiten zuen, bertzean, Maddalenekin; eta
|
hitz
egiten zuen, finean, guardiatzen zuten guardiekin, haiekin ere gero eta konfiantza handiagoarekin.
|
|
|
—Non dago Pedro Huizi...? Zeren, hemendik joan aitzin, harekin
|
hitz
egin nahi bainuke...
|
|
|
Eta hala zihoazen egunak, eta osaba gero eta osoago sentitzen zen, gero eta umoretsuago... eta
|
hitz
egiten zuen, batean, enekin; hitz egiten zuen, bertzean, Maddalenekin; eta hitz egiten zuen, finean, guardiatzen zuten guardiekin, haiekin ere gero eta konfiantza handiagoarekin.
|
|
|
Eta hala zihoazen egunak, eta osaba gero eta osoago sentitzen zen, gero eta umoretsuago... eta hitz egiten zuen, batean, enekin;
|
hitz
egiten zuen, bertzean, Maddalenekin; eta hitz egiten zuen, finean, guardiatzen zuten guardiekin, haiekin ere gero eta konfiantza handiagoarekin.
|
|
|
Eta lagunek, bitartean,
|
hitz
egiten zidaten, eta nik baietz edo ezetz ihardesten nien, jakin gabe garbi zer erraiten zidaten eta zer erraiten nien, zeren bistaren gibeletik bainituen bertze zentzu guztiak, begiak harat eta honat, kale kantoietako emazteki haiei beha... harik eta, halako batean, Manexen boza aditu nuen arte:
|
|
|
izan ere, zenbat eta zenbat mintzatu ginen kapitaina eta biok, itsasoratu aitzin, honetaz eta hartaz, baina batik bat itsasoaz eta itsasoarekin loturikako hainbat gaiz...! Eta konbertsazione haietan hura zen kasik beti erraile eta irakasle, eta ni entzule eta ikasle... eta hala
|
hitz
egin zidan, konparazione, euskaldunek urruneko itsasoetan egin izan zituzten balentriez, balearen arrantzuan; hitz egin zidan marrazoez eta bertze mila arrain suertez; hitz egin zidan Ekialdeko Indiaz eta Mendebalekoaz, non ezin konta ahala lurralde hauteman baitzitezkeen, eta bertze hainbat herri eta gizon arraza, bakoitza bere izatasunarekin eta ez sinesteko moduko sinesteekin; hitz egin zidan ... Eta hitz egin zidan bertze mila kontuz, eta nik harri eta zur aditzen nion.
|
|
|
izan ere, zenbat eta zenbat mintzatu ginen kapitaina eta biok, itsasoratu aitzin, honetaz eta hartaz, baina batik bat itsasoaz eta itsasoarekin loturikako hainbat gaiz...! Eta konbertsazione haietan hura zen kasik beti erraile eta irakasle, eta ni entzule eta ikasle... eta hala hitz egin zidan, konparazione, euskaldunek urruneko itsasoetan egin izan zituzten balentriez, balearen arrantzuan;
|
hitz
egin zidan marrazoez eta bertze mila arrain suertez; hitz egin zidan Ekialdeko Indiaz eta Mendebalekoaz, non ezin konta ahala lurralde hauteman baitzitezkeen, eta bertze hainbat herri eta gizon arraza, bakoitza bere izatasunarekin eta ez sinesteko moduko sinesteekin; hitz egin zidan urpean zeuden su-mendiez, zeinetarik uharteak eta artxipelagoak sortzen baitziren... Eta hitz egin zidan bertze mila kontuz, eta nik harri eta zur aditzen nion.
|
|
|
izan ere, zenbat eta zenbat mintzatu ginen kapitaina eta biok, itsasoratu aitzin, honetaz eta hartaz, baina batik bat itsasoaz eta itsasoarekin loturikako hainbat gaiz...! Eta konbertsazione haietan hura zen kasik beti erraile eta irakasle, eta ni entzule eta ikasle... eta hala hitz egin zidan, konparazione, euskaldunek urruneko itsasoetan egin izan zituzten balentriez, balearen arrantzuan; hitz egin zidan marrazoez eta bertze mila arrain suertez;
|
hitz
egin zidan Ekialdeko Indiaz eta Mendebalekoaz, non ezin konta ahala lurralde hauteman baitzitezkeen, eta bertze hainbat herri eta gizon arraza, bakoitza bere izatasunarekin eta ez sinesteko moduko sinesteekin; hitz egin zidan urpean zeuden su-mendiez, zeinetarik uharteak eta artxipelagoak sortzen baitziren... Eta hitz egin zidan bertze mila kontuz, eta nik harri eta zur aditzen nion.
|
|
|
izan ere, zenbat eta zenbat mintzatu ginen kapitaina eta biok, itsasoratu aitzin, honetaz eta hartaz, baina batik bat itsasoaz eta itsasoarekin loturikako hainbat gaiz...! ...... eta hala hitz egin zidan, konparazione, euskaldunek urruneko itsasoetan egin izan zituzten balentriez, balearen arrantzuan; hitz egin zidan marrazoez eta bertze mila arrain suertez; hitz egin zidan Ekialdeko Indiaz eta Mendebalekoaz, non ezin konta ahala lurralde hauteman baitzitezkeen, eta bertze hainbat herri eta gizon arraza, bakoitza bere izatasunarekin eta ez sinesteko moduko sinesteekin;
|
hitz
egin zidan urpean zeuden su-mendiez, zeinetarik uharteak eta artxipelagoak sortzen baitziren... Eta hitz egin zidan bertze mila kontuz, eta nik harri eta zur aditzen nion.
|
|
|
Eta konbertsazione haietan hura zen kasik beti erraile eta irakasle, eta ni entzule eta ikasle... eta hala hitz egin zidan, konparazione, euskaldunek urruneko itsasoetan egin izan zituzten balentriez, balearen arrantzuan; hitz egin zidan marrazoez eta bertze mila arrain suertez; hitz egin zidan Ekialdeko Indiaz eta Mendebalekoaz, non ezin konta ahala lurralde hauteman baitzitezkeen, eta bertze hainbat herri eta gizon arraza, bakoitza bere izatasunarekin eta ez sinesteko moduko sinesteekin; hitz egin zidan urpean zeuden su-mendiez, zeinetarik uharteak eta artxipelagoak sortzen baitziren... Eta
|
hitz
egin zidan bertze mila kontuz, eta nik harri eta zur aditzen nion.
|
|
|
Zeren eta gero eta gehiago ohartzen bainintzen, konparazione, ezen laket nituela neskatxak eta emaztekiak... baina non zegoen plazer haren neurria? Haatik, nola kontatuko nion hura guztia, bertzalde, Piarres Oihartzabal kapitainari, baldin neskez eta emaztekiez
|
hitz
egiteak erremediorik gabe ahalketzen baninduen eta aztoratzen. Halarik ere, zerbait erran nahi nion kapitainari, eta orduan kontatu nion nola jesuiten kolejioan nengoenean guztia iduritzen zitzaidan bekatu, zeren eta har izugarri bat bainuen kontzientzian —edo mila har ote ziren, jaun André, zeren eta kontzientzia hertsiaren gatzontzian ere harrak sor baitaitezke? —, guztia bekatutzat hartzen zuena.
|
|
|
Erran diezazuket, jaun André, ezen ezagutu izan ditudan pertsona gehienak, ehuneko lauretan hogeita hemeretzi bai, molde berekoak izan direla, estatuaren eta elizaren arauetan eta egunorozko azturetan eta ohituretan moldatuak, baina ezagutu izan ditut, halaber, arau horietarik atera izan diren bakan batzuk, edo, atera izan ez badira ere, arauen arteko zirrituetarik kanporat beha jarri izan direnak eta, behakoaren behakoaz, ikusmoldea aldatu izan dutenak, nahiz eta gero beren izatasuna bertzeei ezkutatzen ibili izan diren, edo oso giro eta gune mugatuetan azaldu behar izan duten: kapitaina izan zen horietarik bat, bere pentsatzeko manera partikular harekin, eta bere
|
hitz
egiteko modu harekin, zeren, gaizki hitz egin behar zuenean, batik bat marinelen aitzinean, mila maradizinoz eta bertze hainbat juramentuz josten baitzuen bere solasa, baina ongi baino hobeki moldatzen zen, orobat, bera baino jende ikasiagoarekin ere, baita filosofiaz, zientziaz eta teologiaz mintzatu behar izaiten zuenean ere, zeren, batetik, irakurriak baitzituen Montaigneren Entseiuak eta itsa...
|
|
|
Erran diezazuket, jaun André, ezen ezagutu izan ditudan pertsona gehienak, ehuneko lauretan hogeita hemeretzi bai, molde berekoak izan direla, estatuaren eta elizaren arauetan eta egunorozko azturetan eta ohituretan moldatuak, baina ezagutu izan ditut, halaber, arau horietarik atera izan diren bakan batzuk, edo, atera izan ez badira ere, arauen arteko zirrituetarik kanporat beha jarri izan direnak eta, behakoaren behakoaz, ikusmoldea aldatu izan dutenak, nahiz eta gero beren izatasuna bertzeei ezkutatzen ibili izan diren, edo oso giro eta gune mugatuetan azaldu behar izan duten: kapitaina izan zen horietarik bat, bere pentsatzeko manera partikular harekin, eta bere hitz egiteko modu harekin, zeren, gaizki
|
hitz
egin behar zuenean, batik bat marinelen aitzinean, mila maradizinoz eta bertze hainbat juramentuz josten baitzuen bere solasa, baina ongi baino hobeki moldatzen zen, orobat, bera baino jende ikasiagoarekin ere, baita filosofiaz, zientziaz eta teologiaz mintzatu behar izaiten zuenean ere, zeren, batetik, irakurriak baitzituen Montaigneren Entseiuak eta itsasoaz mintzo ziren bertze liburu batzuk er...
|
|
|
Baina, hartaz
|
hitz
egin aitzin, derradan ezen neure aflikzionearen erdian Piarres Oihartzabal kapitainaganat joan nintzela, kontseilu eske, erraiten niola:
|
|
2001
|
|
|
Oso gutxitan
|
hitz
egiten zidan aitari buruz. Eta harrigarria egin zitzaidan berriz ezkontzera zihoala esan zidan egun berean aipatzea aitaren eskuak.
|
|
|
Horregatik, Unairi beste gizon batez maitemindu zela esan zion. Ez zuela gehiago ikusi nahi, ez zuela ezertaz
|
hitz
egin nahi, mesedez ez gehiago deitzeko, ez ahalegintzeko bere maitasuna berreskuratzen. Beraien artekoa amaitu zela.
|
|
|
Telefonoz
|
hitz
egitean, bestaldean imajinatzen zaitut, arkatza atzamar artean, papera mahai gainean. Zuriaren freskura puta bat bailitzan zirriborroz betetzen duzu.
|
|
|
Azkenean ikasi zuen, bai horixe! Fakultateko irakasleak baino dexente hobeto interpretatzen, irakurtzen eta
|
hitz
egiten zuen latinez. Kontua da, lana topatzeko orduan ez zuela arazo gehiegirik izan.
|
|
|
–Barkatuko didazu atrebentzia baina atea zabalik utzi duzunez, pentsatu dut erosoago
|
hitz
egingo genuela etxe barruan.
|
|
|
Pentsakizun horiek buruan bueltaka zituela, emakumearen ahotsa iritsi zitzaion egongelatik. Oihu bat zela iruditu zitzaion, eta, zerbait gertatu ote zitzaion pentsatuz, sukaldeko atetik atera zen, egongelan sartzera ausartu gabe baina zertaz
|
hitz
egiten ari zen jakin nahirik. Belarria luzatu zuen:
|
|
|
–Hobeto, arazoak bakarrik ematen dituzte. Hasieran denek goxo goxo
|
hitz
egiten dizute, baina gero, akabo xarma guztia. Eurentzat bakarrik nahi zaituzte, etxean sartuta, kozinatzen eta seme alabak hazten!
|
|
|
Ezustean harrapatu gintuen biak berbetan. Neu ere ez nintzen akordatzen bere emaztearekin ari nintzela
|
hitz
egiten. Zurbil zurbil zegoen.
|
|
|
Eta politikoen ezpainetan, ehunka kazetariren artean nire grabagailua sartu beharra izaten nuen bakoitzean, hantxe bertan hil behar nuela iruditzen zitzaidan, elefante izugarrien azpian kokiltzen den inurri baten antzera sentitzen nintzen. Horregatik, erredakzio buruak etxera deitu eta nirekin
|
hitz
egin nahi zuela esan zidanean, txarren artean txarrena izango zela espero nuen: kalera.
|
|
|
Eta gauero, egongelara sartu eta" gabon, aita" esaten zioten, eskua ezpainetan jarri eta musu bat luzatuz airean. Senarrak, Herminiok, gurgur eta kurrinkak ateratzen zituen, eztarriarekin baino gehiago sabelarekin
|
hitz
egiten baitzuen. Hitz egin baino gehiago zarata modukoak ateratzen baitzituen.
|
|
|
Arantxak, dena dela, ez du askorik
|
hitz
egin. Bere munduan bezala egon da, nahiz eta lagunak berari zuzendu zaizkion ia beti.
|
|
|
• Bakarrik eta presaka, inorekin
|
hitz
egin gabe edo inora deitu gabe klasera sartu da.
|
|
|
Eta Arantxak badu zerbait hala ere. Bitxi samarra duk, esan zion Patxik hartaz
|
hitz
egitean. Bai, erabaki du Tasiok ere, neska honek badu ezohiko zerbait.
|
|
|
Diogenes. Froilan eta binagreak, haserretu da Tasio, neskek ez al dakite gai interesgarriagoez
|
hitz
egiten. Futbolaz, adibidez.
|
|
|
Berak jakingo luke horrela balitz. Baina egia esan, onartu du berekiko, ia bi aste ditu Anartzekin
|
hitz
egin gabe. Pare bat aldiz deitu dio etxera paletarako hitzordua ezeztatzeko, baina amarekin hitz egin du bietan, eta ez dio Chiapaseko inolako konturik aipatu.
|
|
|
Baina egia esan, onartu du berekiko, ia bi aste ditu Anartzekin hitz egin gabe. Pare bat aldiz deitu dio etxera paletarako hitzordua ezeztatzeko, baina amarekin
|
hitz
egin du bietan, eta ez dio Chiapaseko inolako konturik aipatu. Baina bueno, horrek ez du ezer esan nahi, konturatu da Tasio, jakinaren gainean nengoela pentsatuko zian seguruena.
|
|
|
Lagun txarraren damua. Bihar berekin
|
hitz
egingo diat, erabaki du. Bere burua nola zuritu behar du ordea Anartzen aurrean?
|
|
|
–txakolina luzatu dio– Malekoian lagunaren zain nengoan eta inguruko neskei begira jardun nauk pixka batean, eta horrekin telenobela bat asmatzen hasi haiz hi! –tonu alaiaz
|
hitz
egin du Tasiok, natural azaldu nahian– Nik horixe besterik ez diat egin: begiratu.
|
|
|
–Bai, bai, baina begiratzearekin hasten duk gauza beti –jarraitu du Unaik serio serio. Jakinduriaren Ahotsa ludian– Gero, aurrean ez dagoenean ere berataz pentsatzen jartzen haiz, obsesionatzen hasiz, burutik kendu ezinik, orduan berarekin
|
hitz
egiteko bidea aurkitzen duk nolabait, edozer gauza esaten diok, txorakeriak, neskak irribarre bat egiten dik, edo hitz goxo bat, eta akabo! Maiteminduta hago!
|