|
2003
|
|
|
Langilehandibalinbazen, jakintsunbalinbazenetaberejakitateaalderdiorotaratbethiaintzinahedatzenetazabaltzen harizena, ezzendengutienekorikbereburuazhartua, handiekinhandi, jakintsunekinjakintsunbezala, jendechehearekin baitzakienbereburuacheheegiten, erleak loreguzietarikeztiabiltzenduengisan,
|
handi
, jakintsunedoargituetarikbezala, jende chehearenahotikberdinhautemanik, zakielakotzegiarenkausitzeneta berechten.
|
|
2007
|
|
|
Ybarnegarayk, ostera, arrakasta handia lortu zuen manifestaldian, jendetza laudatu egin baitzuen Gobernu frantziarrari kontra egitearren; lana, ordena, autoritatea eta ohorea85 berreskuratzeko itxaropena jarri zuten Ybarnégarayrengan. Manifestaldiaren arrakasta
|
handi
hori 1936ko hauteskundeetan islatu zen: Indépendant> Républicaine> taldea ordezkatu zuelarik, Mauleko 16.439 botoetatik 11.053 lortu zituen Ybarnégarayk86.
|
|
|
La, tte, P.: Galtze
|
handi
bat: Arotçarena jaun kalonjea, Herria, 1966ko ekainaren 30a.
|
|
|
Ez dugu guk eskuen zabaltzea baizik ukhan. Horra zertako hemen bihotzaren erditik milesker
|
handi
bat erraten diogun jaun aphez maiatzagarri eta langile handi horri352.
|
|
|
Ez dugu guk eskuen zabaltzea baizik ukhan. Horra zertako hemen bihotzaren erditik milesker handi bat erraten diogun jaun aphez maiatzagarri eta langile
|
handi
horri352.
|
|
|
Galtze
|
handi
bat: Arotçarena jaun kalonjea,.
|
|
2008
|
|
|
Ondoren, esan dugun bezala, atera zaizkigun balio desberdin horietan, kasu bakoitzak zein izaera semantiko duen aztertuko dugu, eta horren arabera, balio semantiko berak edo antzekoak dituzten aditzekin multzo koherenteak osatzen saia tuko gara. Honen bidez, uste dugu, sintaxia eta semantikaren artean dagoen harreman horren berri ematen dugula neurri
|
handi
batean. Horretaz gain, aditzak multzokatze ak duen garrantzia ukaezina da, lexikoia (edota hiztegia) modu orokorrean antolatze ko, eta horrela informazioa alperrik ez errepikatzeko.
|
|
|
Administrazioaren ohiko etiketa hankaz gora geratu da neurri
|
handi
batean, eta horrek ondorioak izan behar ditu nahitaez administrazioko hizkeraren bilakaeran.
|
|
|
Orain dela zazpi urte hasi ginen HAEEn, besteak beste, garai hartako administrazioko hizkeraren gehiegikeriak salatzen. Lagun askoren izerdiari esker administrazio
|
handi
eta txiki gehienek, komunikazio beharrak bultzaturik, lanak egin dituzte hizkera hori sendabidean sartzeko; baina, saio horiek, orain arte bederen, komunikazio arruntenetan edo erabilienetan egin dira, testu, estrategikoak?, momentuz, kanpoan utziz. Kalitatea, ordea, ez da erabatekoa izango, testu, handi?
|
|
|
Lagun askoren izerdiari esker administrazio handi eta txiki gehienek, komunikazio beharrak bultzaturik, lanak egin dituzte hizkera hori sendabidean sartzeko; baina, saio horiek, orain arte bederen, komunikazio arruntenetan edo erabilienetan egin dira, testu, estrategikoak?, momentuz, kanpoan utziz. Kalitatea, ordea, ez da erabatekoa izango, testu?
|
handi
–horiek euskara jatorrez eta erdararekiko morrontzaren hautsa astinduz idazten ez ditugun bitartean.
|
|
|
une honetan, euskararen normalkuntzaren zamarik astunena Administrazioak hartzen du bere gain; gehiago esango nuke: gure hizkuntzaren iraupena eta sustapena, neurri
|
handi
batean, Administrazioaren eskuetan daude.
|
|
|
Latinezko grandis> euskarazko
|
handi
rekin erkatu nahi badu,* grandi aitzinfor ma batetik abiatu behar du hitz bakoitza azaltzerakoan, proposatuz gainera euskarak bere aurrehistorian hasierako kontsonante multzo guztiak sinplifikatu egin dituela. Hau da, handi ren aitzin forma* gr > batez hasten da, eta ez* pr, >* br, >* dr, > tr, > kr, > r, > str, > edo beste multzo batez, aldamenean lat. grandis> dugulako da, hain zuzen ere.
|
|
|
Latinezko grandis> euskarazko handi rekin erkatu nahi badu,* grandi aitzinfor ma batetik abiatu behar du hitz bakoitza azaltzerakoan, proposatuz gainera euskarak bere aurrehistorian hasierako kontsonante multzo guztiak sinplifikatu egin dituela. Hau da,
|
handi
ren aitzin forma* gr > batez hasten da, eta ez* pr, >* br, >* dr, > tr, > kr, > r, > str, > edo beste multzo batez, aldamenean lat. grandis> dugulako da, hain zuzen ere. Ernout Meilleten hiztegian irakurtzen dugu lat. grandis> hitzaren etimologia iluna dela, eta behar bada malgutasun apur batekin epaitu behar genituzke hitz ilunak argi tzeko egiten diren saioak, horren zoroak izan arren.
|
|
|
Mitxelenak aurrerapausu
|
handi
bat eman zuen aniztasun hori guztia silabaren eskema sinpleago batera bihurtzeko gai izan zenean, pentsatzen baitzuen aitzin eus kararen erro kanonikoa bisilaboa zela eta silabaren egitura aberatsena (CVRST) itxu rakoa.
|
|
|
Berezko edo metaforazko mugimenduak islapen garbia du hizkuntzen lexikoan eta gramatikan, eta hortaz, talde
|
handi
batean elkartu nahi izan ditugu horren inguruko adiera duten elkarte guztiak.
|
|
|
Esan bezala, inolako norabiderik ez duten izenek ezberdin jokatzen dute hizkuntzen lexikoan eta gramatikan, eta beraz, beste talde
|
handi
bat egin dugu, Euskaltzaindiaren aurrez aurreko gehienak eta neurri mugakoak elkartuz.
|
|
|
Ikertzeko dago hori ere. Nafarroan ez bada ere, Alfontso Irigoienen eraginez eta erabakiz, Aragoira pasatu zen eskualde
|
handi
bat, elizak Valdonsella deitua. 1745erarte, 48 herri, eskualde horietakoak ziren eta ez Aragoikoak, gero pasatu ziren, eta gaur ere hala dira, Jakako elizbarrutira.
|
|
|
Durango, Markina, Gernika, Mungia, Bilbo eta Balmaseda. Arratiako merindadeak, txandaka baitzituen merkatuak, agian, Areatza/ Billarro ez zelako
|
handi
tu. Araban begiratu behar litzateke merkatu zaharrenetariko bat, Aguraingoa.
|
|
|
Egin diren lanek hilarriei buruz edo lexikoari buruz, orain arte dakigunez, Euskal Herrian eta baita inguruko lekuetan ere, komunikabide besterik ez didate era kusten. Eta dena dela, esan bezala, susmatzen dut nafar erromantzea laguntza
|
handi
ko izango dugula zentzu horretan aztertzen irauteko. Ez da ahaztekoa etorkizunera begira gerta daitekeena, baina hori nire ikerketen mugatik irten den kontua da.
|
|
|
Buru hauek, gainera, bata bestearekin ondo samar lotuta daude, eta sare bat osatzen dute. Azken batean, beraz, Gipuzkoa bere osotasunean hartuta da hiri
|
handi
bat, Ibon Sarasolak aspaldi esan zuenez.
|
|
|
Euskararen estandargintzak joan den hogeita hamahiru urteotan aurrerakuntza handia egin duen arren, bide luzea daukagu oraindik ere ibiltzeko. Beste hiru urrats
|
handi
eman beharra daukagu Euskara Batua erabat amaitu eta gauzatuko badugu:
|
|
|
Je ne dis pas non, de même que je ne nie pas que les sermons de leurs curés les plus instruits et que souvent même le langage ordinaire des personnes les mieux élevées soient non seulement en guipuscoan, mains même dans la variété la `plus pure de Beterri?. Bergarako
|
handi
jendeak, beraz, Beterriko euskara giputza erabiltzen zuen herri xehearen gandik bereiztearren, baina, jakina, euskarak osasun eta bizitasun hobea zuen garaiko kontuak dira horiek, eta oso eremu euskaldun eta euskaltzalean gertatutakoak. Euskal Herriaren historian salbuespenak, azken batean.
|
|
|
Egoera zail horretan Euskara Batua nola sendotu ahal izan zen ulertzeko, gutxienik ere lau arrazoi izan behar ditugu kontuan: a) hizkuntzalari
|
handi
bat, Koldo Mitxelena, izan zela gidaria; b) Mitxelenaren inguruan, euskaltzain talde langile eta esanekoa elkartu zela; c) talde horrek gertatutako egitasmoa bultzatzeko prest, irakasle, idazle, kazetari eta euskaltzale multzo hazia osatu zela; d), eta hauxe denetan esanguratsuena, egitasmoa bera zuzena eta zentzuzkoa zela.
|
|
|
Gipuzkoaren egitura. Hemen ez dago hiri
|
handi
bakarrik. Ekonomilariek diotenez, ez du egitura makrozefalikorik, edo denok ulertzeko moduan esateko, ez du buru> reko> egiturarik.
|
|
|
Hiztunaren ezaugarrien araberako aldaerak. Multzo
|
handi
bi bereizi behar dira:
|
|
|
· Informazioaren zati
|
handi
bat esaldiaren hasieran jarri behar da.
|
|
|
Azkuek hiztegigintzari eman ziona. Hitz kontuetan, Iparraldearen eta Hegoaldearen arteko leize
|
handi
samarrarekin hasi zen joan den mendea. Hemen, mendetako tradizioa izan arren, erdal jatorriko hitzak baztertu eta horien ordez euskal ordain, jatorrak?
|
|
|
nederlande ra euskara, errusiera euskara, japoniera euskara, eta, gezurra badirudi ere, Fang eus kara! Hala ere, nire iritziz, zeharo premiazkoa dugu beste hiztegi elebidun
|
handi
batzuk egitea, lehenbailehen; hauek, adibidez: alemaniera euskara, portuges euskara, katalan euskara, italiera euskara...
|
|
|
On handia egingo lioke euskal kulturari latin euskara edota greko klasiko euskara hiztegiak sor tzeak; bai eta txinera euskara eta arabiera euskara hiztegiak egiteak ere. Komeni da, baita ere, frantses euskara eta errusiera euskara hiztegi
|
handi
bana ateratzea. Jakina,
|
|
|
Baina hemendik aurrera, ordenagailuen sare konexioen hedapenarekin, argitalpen modu nagusietako bat ere digitala izango da. Testuak ordenadorean sortzen ditugun bezala, ordenadorez aurkitu eta, hein
|
handi
batean, irakurriko ditugu.
|
|
|
Gure lantaldea, zientzia arlo desberdinetako kolaboratzaile multzo
|
handi
bate kin inguratu da. Horrela lankide izan ditugu maila eta hiztegi desberdinetan hurrengo hauek:
|
|
|
Bigarrenaren lehen itzulia iaz argitaratu zen; bigarren itzulia ere aztertzen ari dira. " Bi egitasmo
|
handi
horiek bukatuta, zer?" galdera egiten diogu geure buruari. Ibon Sarasolaren Euskal> Hiztegia> moduko zerbaiten premia dugu, OEH eta HB oinarri hartuta, euskara hutseko hiztegi moderno eta eguneratua esku artean izateko, baina etengabe sortzen diren hitz eta esamoldeak bilduko dituena.
|
|
|
1.IS+ zale: alkandora ederzale, teoria
|
handi
eta solemnezale?
|
|
|
Partizipio biluzia aukeratzen du batez ere22: azkenean ez ziren arrimatuzale; ondo bizizale?; arrautza jarrizale, izen
|
handi
bat irabazi zale, esaldiari hitz alferrak inausi zale?
|
|
|
Espezialitateko hizkeraz ari garenean idatziaz ari gara nagusiki, eta neurri
|
handi
batean terminologiaz. Baina espezializazio mailak bereizi behar ditugu alde batetik (ikerketako testua, zabalkundekoa?) eta esparruak bestetik (zerbitzu publikoak, kazetaritza?) lexiko aukerak egiteko orduan hartzaileak ongi gogoan hartzeko.
|
|
|
C) Bi bion arteko estekadura, alegia, teologiaren eta zuzenbidearen artekoa, teologia moraletik dator, inoiz aipatu denez9 Teologia moral horrek ekarri zuen, besteak beste, teologiak berak zuzenbidearen tankera hartzea, kristauaren eginbeharrak zehatz mehatz eta kasuan kasuan arautuz, manu eta agindu askoren bitartez. Neurri
|
handi
batean ere, teologia morala da Axular ek nabarmentzen duena, geroko bizitza prestatzeko mundu honetan zer egin behar den azalduz.
|
|
|
Lehen ere esan da Axular-ek ezagutzen duen zuzenbidea, neurri
|
handi
batean, zuzenbide idatzia dela, hain juxtu ere, lehen hona alderatu dugun zuzenbide erkidea, ordu hartan latinez Europan zehar dabilena. Hori azaltzen da unibertsitateetan, esaterako, Salamancan bertan, Axular ikasle delarik.
|
|
|
Izan ere, Domingo de Soto Salamancako irakasle eta teologoarekin batera lerratzen da Axular, Salamancako teologoen artean izandako eztabaidetan. Bi aldiz deitzen dio hari doktor
|
handi
(aurrenik, Ax 139: Zeren othoitz hek, eta Iainkoaz orhoitze hek bortxak, heriotzearen beldurrak eragiten baitzerautzan.
|
|
|
Zeren othoitz hek, eta Iainkoaz orhoitze hek bortxak, heriotzearen beldurrak eragiten baitzerautzan. Pontu hunen gaiñean erraiten du Soto doktor
|
handi
hark?; eta, hurrenik, Ax 375:
|
|
|
Baiña egiteko huni ihardesteko, aita Domingo Soto, Doktor
|
handi
hari iarraiki nahi natzaika. Vide Dom.
|
|
|
Zensuan, interesean, irabazian, obliga arazirik bezala, prinzipala irabaziarekin bihurtuko dioela. Eta hemengo irabazia ttipi da, ezta seguraturik ehuneko bat ere, baiña Iainkoarena
|
handi
da, gehiago da ehuneko ehun baiño.
|
|
|
Esan berri dudanez, Bitoriano Gandiagak Lekeition aurkeztu zuen testu mekanografiatuak hiru zati ei zituen: sarreratxo bat (5 olerki), olerki multzo
|
handi
bat (130 olerki bainoago) eta epilogoaren antzeko olerki luze bat. Sarreratxoak. Hiru> > zeukan izenburutzat, olerki multzo handi horrek. Txakolinaren> Ospatzea?, eta epilogo antzeko olerki luzeak:
|
|
|
sarreratxo bat (5 olerki), olerki multzo handi bat (130 olerki bainoago) eta epilogoaren antzeko olerki luze bat. Sarreratxoak. Hiru> > zeukan izenburutzat, olerki multzo
|
handi
horrek. Txakolinaren> Ospatzea?, eta epilogo antzeko olerki luzeak: –Bai: > ikusten> dut.> Ala> itsu> nagoala> uste> al> > Argi dago testu nagusia. Txakolinaren> > zela.
|
|
|
Ni behean bizi nintzen, komentuan; Gandiaga, berriz, goian, kolejioan, nahiz lotara komentura etorri. Egun batez, beraz, karpeta
|
handi
bat eskutan zuela etorri zitzaidan gelara. Eta argitu zidan, hura argitaratu egin nahi zuela, Mikel Lasari utzia ziola eta honek hainbat gauza zuzendu zizkiola (Mikel Lasa Friburgon, Suitzan, ezagutu nuen nik, unibertsitatean ikasketak egiten ari ginela).
|
|
|
Kultura
|
handi
eta hizkuntza idatzi normalizatuetan, egutegiena bazter reko kultur gertaera izan ohi da itxuraz (nahiz eta tamaina handikoa izan), baina gurea bezalako batean besterik dela pentsa daiteke, irakurlego zabal bat sustatzeko baliozko lanabesa izatera iritsi izan baitira egutegiak. Euskal Herrian ere irakurle leialak izan dituzte, liburuek baino areago.
|
|
|
Nazio
|
handi
eta txikietan aurki daitezke honelako adibideak, baina Euskal Herrira hurbilduz, frantsesez argitara emandako bat gogoraraz genezake: Baionako Elizbarrutian, besteak beste Napoleon Handiaren politi ka erlijiosoaren bertute onak aldarrikatzeko erabili zen Almanach> Ecclésiastique> du> Diocèse> de> Bayonne> hura (1806).
|
|
|
zoaz Eskual Herrira!? eta. Laborantza gauza
|
handi
/ eta botheretsua: / Hartan da lanean ari/ Jainkoaren eskua,/ Gizonaren eskuari/ berma dadin lothua?.
|
|
|
Eskualduna> eta Herria ren almanaka?
|
handi
–horien ondoan, bada besterik ere Iparraldean, arrazoiren bat edo bestegatik interesgarri gertatzen dena.
|
|
|
(14) a. baso
|
handi
bat ur & b.* baso bat ur handi
|
|
|
(14) a. baso handi bat ur & b.* baso bat ur
|
handi
|
|
|
(18) a. Harri pila
|
handi
bat (& Harri handi pila bat)
|
|
|
(18) a. Harri pila handi bat (& Harri
|
handi
pila bat)
|
|
|
euskal literaturari hiritartasuna emateko, alegia literaturtasuna emateko. Jakina, berritze edo eguneratze formal
|
handi
batekin batera joango da hiritartze ahalegin hau. Emaitzak emaitza, halere, zurruna da oso euskal literatura« moderno» hau
|
|
|
New Yorkek Canoren artista sena kitzikatzen darrai: « hutsune
|
handi
bat sentitu dut. Enbalatzeko papera lurrean itsatsi eta pintzel pare batekin garabato bat egiten hasi naiz, desahogatzeko» (Ibid.
|
|
|
Gasteiz hiri nahiko erdalduna izanki berez, bertan bizi diren euskaldunak kanpotik etorriak dira, euskal eremu guztietatiko« etorkinak»? eta maila sozio-kultural
|
handi
samarrekoak direla esan daiteke. Hori dela eta, hiriko euskaldunei ezin egotzi zaie Donostiarrei egotz lekiekeen itxitasun edota bertakokeria.
|
|
|
Zentzu horretan, egiazko euskaldun hiritar bakarrak Gasteiztarrak lirateke. Bestalde herri
|
handi
izatetik hiri izatera igarotzen orain dela gutxi hasi denez badu halako birjinitate bat, ez dago ezein tradizio literario ez kultura esklerosagarriri loturik gure imaginarioan, erakargarri egiten duena.
|
|
|
trokoetan gehienbat. Hortaz, XVIII. mendera arteko oikonimo guzti ak oso gardenak ez badira ere, izen horietan ageri diren erreferentziak, neurri
|
handi
batean behintzat, nahiko ongi bermatzen ahal dira. Erreferentziatzat izengoitiak dituzten oikonimoen azalpena eta sailka pena eskaintzea da lan honen helburua.
|
|
|
Handi. Hagitz arrunta da izenondo honen erabilera, eta, ematen duenez, pertsonaren neurriari dagokio, nahiz eta kasuren batean
|
handi
> keria> ere adierazten ahal duen. Kontuan izatekoa da XVIII. mendera arteko agirietako oikonimo hauetan beti (h) andi> forma ageri zaigula.
|
|
|
delakoan, jende eta erakunde zerrenda luze bat ematen baitu esker onez, hortik agerian dago egin dituen urratsen ezin kondatuzko neurria: ...±arbe, > > Urdatx/ Santa> Grazi, > Mendikota, > Altzürüküko auzapez eta udal idazkariak Zuberoan, baita Irulegi> eta Donapaleukoak Nafarroa Beherean, gainera Basses Pyrennes, > Landes, > Lot et Garonne> Departamendue tako artxiboak, Baiona eta Paueko udal bibliotekak, Parisko Bibliotheque Nationale delakoa, eta bestalde jende andana
|
handi
bat...
|
|
|
(61.o.) (aitoren seme
|
handi
nahia) Pelegriek bezala egünkal egongia berritzen dü.
|
|
|
Haizea berriz higitze eroaren irudia da, baina ere jende handiek itsaso uren gorabeheretan bezala jendea altxatzen, edo etsaiak hegoaren pare
|
handi
enak hausten, Haizea ere moda da jende haize buru edo haize orratzak higia razten dituena.
|
|
|
Ondoko lan labur honetan Lazarragaren izkribuko hizkeraren puntu batzuk hautatu ditut aztergai, gramatikari doazkion alderditik, zabalean barik sakonean ikertu nahiz, asmoz behintzat. Gramatika historikoa dudanez neure irakasgai oinarrizkoetarikoa, pentsatu dut eraz datorkeela idazle honen garaian eta eremuan kokatzea gramatika egitura jakin batzuk, konparantzak eginez, bai aldi beretsuko beste izkribuetako erabilerekin, bai ekialdeko, bai sartaldekoekin, baina baita denboran hurbilagoekin, batez ere bizkaiera zahar eta klasikoko ereduekin eta, denboran jauzi
|
handi
bat eginez, gaur egun ere bizirik dirauten egitura zaharzale batzuekin.
|
|
|
– Sartalde euskara guztian, testu honexetakoa dukegu r> amaieradun aldaeren lekukotasun bakanetarikoa, oker
|
handi
barik. Izkribuan neur, > eur, > zeur, > > ereduko itxurak ageri dira, sartaldean gerora nagusitu diren r> bakoen lekuan; ekialde tradizioko Axularren neurk> erakoetatik hurbilago daudenak sartaldeko edota erdialdeko forma nagusietatik baino.
|
|
|
go harik> eta> aurrekariaren leku berean (d). Ez dugu
|
handi
(k) > ereduko adibide bakarra ere ikusi, ostera:
|
|
|
Izenondo; Aditz Objektu; Izen Genitibo; Izenondo Aditzondo eta Preposiziodun hizkuntza da. Parametro honen arabera, talde
|
handi
bi ditugu munduko hizkuntzen artean.. Eta informazio horren arabera, hiru funtsezko datu enpiriko irizpidetzat hartzen dira unibertsalak azaltzeko, era honetan:
|
|
|
Berzen gaitzaz zenzatzia zuhurtzia
|
handi
da;
|
|
|
Aurrekari modura, zilegi bekit 1993ko uztailean Yrizarri bidali nion adizki horri buruzko txosten txikia hona ekartzea, txostena, hain zuzen, Yrizarren lanak oinarri zuen ohiko esparrutik kanpoko gauza nimiñoa izate an, argitaratu gabe geratu zenez. Honela idatzi nion orduan Yrizar maisu
|
handi
, langile nekagaitz, bere adinean!, eta adiskide bihotzekoari:
|
|
|
9 Gure felizitazioniak Reveil> Basque> kasetari Eta partikularzki haren konposale orori Harek érakusten deizu lehia
|
handi
batéki Libertatia diela nahi beti guri etxeki.
|
|
|
Gerretan> (V, 195) kontatzen duenez, Jerusalemeko tenpluaren inguruko burdinazko hesiaren sarreran baziren, ikusgai jarririk, harlanduzko lauza
|
handi
batzuk, grezieraz eta latinez idatziak, atzerritarrei barruti santu hartara ez sartzeko aginduz, hiltzeko mehatxupean?. Bibliak berak izkribu elean itzaren beste etsenplu bat eskaintzen digu5 Jesus Golgotan iltzatu zutenean, gurutzearen goiko aldean izkribu bat eza rri zen isekaz, Hau juduen erregea da testua hiru hizkuntzatan emanik:
|
|
|
Ene ustez, horixe bera gertatu zaigu euskaraz ere, eta oraingo honetan erremediorik gabe. Izan ere, gure euskara tradizionalki gorde izandako ere muan bizi den Cicada> generoko intsektu bakarra, euli
|
handi
baten neurrikoa da, oso hegalari eta geldigaitza, eta horrexegatik gizabanako arruntentzat eskuarki ezin ikusizkoa53 Egiazko txitxarra, mediterranearra, intsektu han diagoa da, oso zaratatsua, eta ez da hain izutia izaten. Horixe zen, hain zuzen, greziar alegialariek aipatzen zutena, geroago, La Fontaine-ren gaizki ulertuaz, gureganaino matxinsalto mozorroaz heldua.
|
|
|
Are gehiago, asko dira cigarra> arkan beleari(= Lucanus>) deitzen diotenak, agian kakalardo horrek beren baraila luze eta sendoen artean batzuek jartzen dizkioten zigarroak hartzen dituelako, > > izen kidetasunean oinarriturik nonbait. Gogoratu behar da, bestalde, izen jatorri bera duen itsaski ezagun baten kasuan, zigala> izkira edo ganba
|
handi
eta zapal bati esan zaiola tradizionalki Euskal Herrian. Aldiz, otarrainxka> edo langostino> errekako karramarro edo abakando itxu rako beste txikiago bat adierazteko erabili da, oskol gogor eta pintza zorro tzak dauzkana, frantsesez langoustin> deitua, hain zuzen.
|
|
|
Lehena narrasti
|
handi
eta berdea dugu, eta eskuarki gure ipar eta erdi aldeko zelai eta txaradietan bizi da (Lacerta> viridis> eta Lacerta> schreiberi> espezieak). Arabaren eta Nafarroaren hegoaldean, aldiz, bada beste mota bat, bertakoek gardatxo> deitua61 Sugandila, ordea, narrasti txiki eta marroixka bati esaten diogu (normalean Podarcis> generokoa), eta hiri eta baserri inguruko hormetan erraz aurki daiteke.
|
|
|
–Etxe bi alde direnak? (. Las casas partidas en dos?) OEH I, 81. Bere eginkizunen alde
|
handi
bat bere bi seme (en) eskuetan ipiñi. OEH I, 681.
|
|
|
–hamar bat hitz(..) bi aldetara eskribatzen direnak? OEH I, 78. Era ta Korte
|
handi
bat,(?) era ta alde guzietara txit zoragarria. OEH I, 679 Baina kontuak ez dira erabat argiak: alde> hau, esate baterako, alde1 ere izan liteke.
|
|
|
71, eta zen han mendi aldean urdalde
|
handi
bat alha zenik? (Leizarraga in OEH XII, 250)
|
|
|
Geroztik ez zaio Azkueren sailkapen horri, esan bezala, aldaketa
|
handi
handirik eragin: alde> atzizkiaren multzo izaera aski alde batera utzi izan dute
|
|
|
Horietariko asko ez dira, izan ere, ez alde2, > ez alde3> eta ez beste inolako alde> morfema lexikogenetiko, gorago (III.2 puntuan) aztertu diren posposizio hutsak baizik. Hiztegietan, Azkuegandik hasi eta OEHraino, nahaste
|
handi
samarra ageri da puntu horretan. Horrela, alde> elemen tuaz ari delarik honako adibideok ematen ditu OEHk (VI:
|
|
|
Lç Act 2, 6. Jarreiki zekion jendalde bat? Lç Mt 122, 15. Yendetze
|
handi
–TB.. Ate ondoan deadarka dagon Yendalde bekatariari?
|
|
|
bezalatsu arituz194 Soziologikoki zail ere bazen langile horiengana gerturatzea, batzuen abiapuntu eta kezkak besteek zituztenetatik arras desberdinak baitziren. Izatez langile mugimenduaren parte
|
handi
batek, sozialismoak, esplizituki gutxiesten zuen euskara, giza elkartasunaren izenean hizkuntzaren heriotza eskatzeraino. Horretan Unamuno bera baino aitzindariagoak izan ziren, Bilboko La Lucha de Clases aldizkariko 1899ko artikulu honetan ikus daitekeenez:
|
|
|
Egokiagoa litzateke nazionalismoa deitzea nazio ideiaren lehentasunak gidatzen duen jarduerari. Eta kontuan izanik Azkuerentzat euskal nazionalitatearen funtsa hizkuntza zela eta bere produkzioaren zati
|
handi
bat euskarari eskaini ziola, jarduera horretan zebilenean bilbotar apaiza nazionalista gisa aritu zela esan daiteke. Ez zehazki zentzu aranistan edo jeltzalean, baina bai nazionalismoaren definizio zabalago baten arabera ulertuta.
|
|
|
Nolanahi ere, Europako beste hizkuntza
|
handi
bat ere ikasten aritu zen Azkue: alemana.
|
|
|
Gainera, Saleskoak aszetika garatu zuen, perfekzioa, barne bizitza eta santutasun bizitza edukitzea jende guztientzat predikatuz, ez soilik gutxi batzuentzat: «Los fundamentos de su escuela ascética son que la santidad y la perfección son cosa sencilla, alegre, y para todos, sin excluir ninguna persona ni estado.» Eta birtute
|
handi
deituei garrantzia aitortu arren (kastitatea, mortifikazioa, apaltasuna, obedientzia...), «amaba en gran manera las que podrÃamos llamar [virtudes] pequeñas, como la sencillez, verdad, condescendencia, alegrÃa, trato atento, delicado, sufrido,[...]» halako bertuteen eredu izanik bere bizitza. Azkue ere ez zegoen eredu horretatik oso urrun441.
|
|
|
Horrek ez zuen kentzen bizitza zibilaren baitan mugitu arren, hein bateko joera klerikal korporatiboak mantentzen ez zituenik. Adibidez, Azkue Union Apostólica apaiz elkarteko kide aktiboa izan zen eta horri eskaini zion bere denboraren zati
|
handi
bat. Baina aipagarriagoa da eliz korporatibismo hori ahaleginez euskalgintzarekin uztartu gura izan zuela.
|
|
|
Eta antzera egin da bi tomotan eta bi urtetan atera zen hiztegiarekin. Euskalzaleren eta Ibaizabalen urte bakoitzeko bildumak ere item gisa kontatu dira, urteka liburukiak osatzeko orrialdetuta baitzeuden, eta osoki Azkuek idatzi ez arren parte
|
handi
batez bere obra baitira.
|
|
|
Euskaltzaindiak erakunde gisa garatu zuen proiektu nagusia. Hola ohiko batzarretan hiztegi batzordeak astean zehar egindako lana gainbegiratzen zen, horretan enplegatuz sesioetako denboraren zati
|
handi
bat. Aipatzekoa da une batzuetan frantsesa sartzeko asmoa ere egon zela, hiztegirako zenbait fitxatan frantsesezko ordainak ere aurkitzen baitira78 Baina asmo horrek lana luzatuko zuelako, azkenean hiztegi elebidunaren aukera nagusitu zen (gaztelaniaeuskara).
|
|
|
1891an hasi eta 1949ra arte luzatu zen, ia hirurogei urtez.Kontuan izanik 1890etan aurreikusi zituen proiektuak zeintzuk ziren, eta ondoren zeintzuk burutu zituen (euskara erdara hiztegia Tours-en, kantutegia1920 aldera, euskal gramatikak 1925 artean, Euskalerriaren yakintza artean...); Azkueren proiektu
|
handi
horien artean, gaztelania euskarahiztegia, hiztegi moderno eta normatiboa izan behar zena, bukatu gabe utzizuen proiektu bakarretakoa izan zen. Tamalez inork ez zuen proiektua segitu, eta hainbeste urte, lan eta baliabide gastatuz sortutako hiztegi fitxek denborazgaurkotasuna galdu dute.
|
|
|
Beronen lehen azterketa bat Toledok egin zuen, 322 harpidedun kontatuz453 Egile berak agerian jarri izan ditu harpidetza kobratzeko arazoak zeudela maiz454 Edonola ere, zerrenda gehiago ustiatuz harpidedunen jatorria ere zehaztu daiteke: ...Lekeitio eta Markina nabarmenduz harpidedunen kopurutan), %15 Gipuzkoakoak (Donostia, Oñati eta Zumaia nabarmenduz), %3 Arabakoak (gehienak Gasteizkoak, ia ziur, bertako seminariokoak), bi nafar harpidedun iruinxeme (%0, 7) (bata Arturo Campion), eta azkenik Espainian eta Amerikako euskal kolonietan barreiaturiko %9a455 Datu hauetan Bilbo falta da, non pentsa daitekeen Euskalzaleren erosle kopuru
|
handi
bat zegoela: izan ere, ezaguna da Azkueren hurrengo aldizkaria, hots, Ibaizabal, Bilbon beste inon baino gehiago saltzen zela, eta beraz logikoa dirudi Euskalzalerekin gauza bera gertatzea.
|
|
|
Hortaz Ibaizabal, Euskalzale bezalaxe, ez zen kasualitatez argitaratzen Bilbon: hiri honetan zuen oinarri ekonomikoa (Euskalerria Elkartekoen dirulaguntzak), politiko soziala (ideologia nazionalistaren babesa) eta baita irakurle multzo
|
handi
bat ere. Hala ere Bilboko abiapuntutik Bizkai eta Gipuzkoa osora zabaltzea lortu zuen.
|
|
|
Akademiaren gaia ukitu bidezuten, auzi horrekin idatzi baitzion lapurtarrak hurrengo urtean: «Hil bainolehen, eta On Abadia jauna hil baino lehen nahi nuke Akademia edo jakintsueri eskuara bat baginagoka Frantziako eta Espainiako Eskualherri guzientzat»50 Iparraldetik egiten zen proposamena interesgarria zen, Akademia sortzeko babesle
|
handi
bat aipatzen baitzen, Anton Abadia. Berehala ikusikodenez, badirudi Adema. Zaldubik?
|
|
|
Bestalde, Azkue, euskal hiztegi
|
handi
bat prestatzeko lanetan ere bazebilen aspaldian. Horretarako zazpi probintzietan zehar ibili zen urtetan zehar, euskalki guztietako hitzak bilduz.
|
|
|
Diccionario vasco español francés. Hiztegia argitaratzeko diruaren zati
|
handi
bat Bizkaiko Diputazioak jarri zuen, nahiz ez gastu guztiak estaltzeko adina. Lehen tomoa 1905ean plazaratu zen, bigarrena 1906an, bien artean mila orrialdeko liburua eginaz.
|
|
|
Akaso Bilbo moduko hiri
|
handi
batean Azkuek lasai ager zezakeen bere mezua; baina, aldiz, Lekeition, bertako herritarrekin eta senideekin zituen konpromisoak tarteko, formak gorde beharra senti zezakeen, eta azkenean ez zen ausartu obra polemiko hura antzestera, are gutxiago independentista deklaratzen zen talde sortu berri bateko kide erradikalen arrimuan. Izatez 1895 urte hasieran, Azkue jeltzaleengana gerturatu zen unean bertan azaleratu zen politika ulertzeko moduaren inguruko beren aldea:
|
|
|
Zentzu horretan adierazle esanguratsua izan liteke Azkueren 1918ko hitzaldian 1898ko artikuluko hizkera bertsua errepikatzea, haren oihartzuna jasoko balu bezala: bietan AnÂtilla berba ageri da (eta ez, demagun, batean AnÂtilla eta bestean Karibe), eta bietan herri
|
handi
batek txikia menperatzen duela adierazteko irenstearen metafora erabiltzen da («devorado por los tiburones» 1918an eta 1898an «Goi Amerika aspaldion dago iaten[...] lenengo grauskadan Puerto Rico ian dau; bigarren grauskadan Cuba bera, irugarrenean Filipinas»). Halaber, Azkuek 1918an esandako «conservo la cordura suficiente para preveer» esaldiak, zentzu komuna izan baduela baieztatzearen adiera izan dezakeen arren, orobat iraganeko aurrekariren batetik irakaspenak atera zituela pentsarazten du; eta, dudarik gabe, 1898ko gertaerek aukera handiak zituzten aurrekari hori izateko.
|
|
|
Hirugarrenik Iparraldeko euskaltzaleak zeuden. Azkuek gaztetan lotura
|
handi
xamarra izan zuen bertakoekin, baina ez zuen lortu harreman hori kontsolidatzerik. Azkue batez ere Hegoaldera begira egon zen, eta bereziki jeltzaleekin akordiotan sartzeak Iparraldekoengandik urrundu zuen, berenez ere aski autonomoak zirenak.
|
|
|
Armentia ikastolakoek hizkuntza estandarra darabilte ikasleen aurrean, irakasle bakoitzak jatorriaren arabera har dezakeen ñabardurekin. Langileen arteko harremanak neurri
|
handi
batean estandarrean gauzatzen dira, baina bada joera ere norberaren aldaera erabiltzeko egoera ez formaletan.
|
|
|
Atal hau amaitzeko, irakurle bakoitzak aterako ditu bere ondorioak, baina badirudi maila teorikoan esan direnak neurri
|
handi
baten betetzen direla kode idatziari dagokion arloetan, hau da, euskararen aldaera batua edo euskalkiaren erabilera landua erabiltzen dela. Kontuak nahasiago ageri dira ahozko kodean, gehienek batua eta herriko hizkera «nolabaiteko nahastean» darabiltzate, eta beste batzuek, berriz, herriko hizkera darabilte harreman informaletan eta batua eskolako jardunean.
|
|
2009
|
|
|
2008: 195). Hona. Eskualdunak, kantuarenhondar ahapaldia (Abbadiaren goresmenezkoa): . AntonioAbadia dugu/ Gizon
|
handi
jakintsuna,/?/ Urthe guziez saristatzen du/ Hoberenik denhitz duna/ Nolazainirakusten daroku,/ GureEskualduntasuna? (Adéma
|
|
|
21 Hona edukia
|
handi
handika: Errepublikan denek nagusi edo errege nahi, I, III; izatez. Pariseko xanfarinak baititugu nagusi?, VV. Karguak bozen bidez hautatzea gaitzesten da:
|
|
|
24 Hona: . Buruzagitzatlehen/
|
handi
behar zuan,/ Orai ttiki ta tcharrac/ nausituk munduan/ Ai, ai, ai,??, VI. Sehiaknausiarimanatu, nahizastoizan (1876Sara, XVII XIX) ® Martin astaputz, Errepublikako presidente izateko egokia (VII IX). –Errepublicanoakoi! cein [cendiotestuac] kargutiar!
|
|
|
/ Leizea zabaldadin laster diro mana,/ Bolbora lanho batez
|
handi
dafama.? (RIEV II,
|