|
2006
|
|
|
– Helburu linguistikoa edo soziolinguistikoa ukan dezake, besteak beste hizkuntza bat normalizatu nahi delarik. Katalunian, esaterako, hizkuntzaren normalizazioak kontutan hartzen du XX. mendean hizkuntza normatibizazioa maila
|
handi
batean egina dela.
|
|
2007
|
|
|
ea berekin ikasten hasten direnetarik zenbatek bukatzen duen euskara ikasiz, hizketan alegia. Irakasle mordo
|
handi
batek, hasiberriak direlako edo, ez du erantzuten. Erantzuten dutenetarik, ia denek% 10 eta% 30 arteko zifrak (biak barne) agertzen dituzte.
|
|
|
Ikasleek duten motibazioa aztertu dugu, euskaltegietara bultzatzen dituzten arrazoiak ezagutzearren. Gure susmoa, neurri
|
handi
batean tituluren bat behar dutelako etortzen direla zen, eta neurri handian bete betean asmatu dugu. Bide batez eskerrik beroenak eman nahi dizkiegu HIZNET ikastarorako ikerketa egiten lagundu diguten AEK ko Foruko Barnetegiko eta Gernikako euskaltegiko, Basauriko Udal Euskaltegiko, Bilbo Zaharra euskaltegiko, Ulibarri Euskaltegiko eta Zornotzako Barnetegiko lagunei.
|
|
|
Plangintzak garatu eta aurrera atera ahal izatea edozein enpresaren edota gizarte osoaren nagusitasunaren adierazle da zalantzarik gabe, baina horretarako gizarteak nolabaiteko ezagutza edo heziketa behar du. Gure gizartearen zati izugarri
|
handi
batek, ez luke inondik inora gaindituko euskararen biziberritzearen inguruko galdetegirik errazena ere. Gure ikasle direnek ez dakite ezer askorik hizkuntz politikaz, baina are gutxiago sekula euskaraz ikasi ez dutenek.
|
|
|
Topagunearen ustetan erabilera askeko guneak euskalduntzea lehentasunezko gaia da, batetik neurri
|
handi
batean hizkuntzaren transmisioa soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain
|
|
|
Topagunearen ustetan erabilera askeko guneak euskalduntzea lehentasunezko gaia da, batetik neurri
|
handi
batean hizkuntzaren transmisioa (familia, lagunartea...) horietan gertatzen delako, eta bestetik hizkuntza komunitatearen konpaktaziorako bidea bertatik hasten delako (familia, lagunartea, auzokoak, elkarteetako lagunak,...).
|
|
|
Euskaltegietan ikasteko eskaintza taldeetan oinarrituta dago hein
|
handi
batean. Horrela bada, ikas prozesua eragingarri egiteko taldea eratzea eta euskaltegian giro atsegina sortzea aspaldian azpimarratu da.
|
|
|
EBIren hutsunea ez, baina normalizazioaren gaineko hausnarbide hura baztertuz joateko arrazoi suertatu zen 1990en amaieran agertu ziren ekarpen didaktiko berriak, gerora HABEren HEOKen plazaratu zirenak eta sektore osoan eragina izan zutenak. EBI neurri
|
handi
baten haietako batzuetan aitzindari izan zela esan badaiteke ere, lana hizkuntzaren pedagogian zentratuz joan zen sasoi hartan.
|
|
|
• Gora-behera nabarmen samarra erakusten duten herri batzuk hautatu ditugu (Lizarra, Lakuntza, Amurrio); horiek neurtu ezean, tipologia horretako (ezagutza tarte+ herrialde) herri gutxi neurtuko zirelako, eta gainera, Lizarraren kasuan, eskualde
|
handi
bat gelditzen zelako neurtu gabe.
|
|
|
Haur eta gazte horietako askok –batez ere, familia erdaldun eta mistoetan jaiotakoek– gertuko harreman sarea (familia eta, hein txikiagoan, lagunartea) erdalduna dute eta, beraz, harreman horietan erdaraz egiten dute. Gainera, haur eta gazte horiek bizi diren herria edo gune soziolinguistikoa erdalduna edo oso erdalduna den kasuetan, aukera gutxi izango dute euskaraz egiteko, eta gogoan izan behar da Gipuzkoako biztanleen zati
|
handi
bat –Donostia eta Irungoak, kasu– horrelako gune soziolinguistikoetan bizi direla. Bestalde, erabilera eta hizkuntza gaitasunaren arteko indizeari dagokionez, haurren indizeak behera egin zuen 1989tik 2001era bitartean:
|
|
|
Nafarroako hiri
|
handi
horietan azken bortz urteotan izan diren aldaketa demografikoak hartu ditugu kontuan. Izan ere, honezkero Iruñean bizi direnen% 8,6 Europako Batasunetik kanpoko atzerritarrak dira, Barañainen% 9,9 eta Burlatan% 8,6 5.
|
|
|
Hala ere, orain arte aipatutako sozializazio prozesuan euskarak duen etenaren arrazoiaz gain, gure ustez, eremu euskaldunenetan gazteen adin taldeak izandako garapena dibergentziarako joerak ere azal dezake neurri
|
handi
batean, eta baita inguruak eskaintzen dizkien baliabide eta tresnek ere.
|
|
|
Fishmanek adibidez, argi esaten du hiztunak hitzez eta idatziz ongi moldatzen direnean lan munduan hizkuntza hori txertatzea, gure kasuan euskara, hizkuntzaren biziberritzerako behar beharrezkoa dela: " Helduon bizitzako zati
|
handi
bat (tentsioaz eta espektatiba profesionalez, emulazio sozialez eta akulturatze bideez arras garrantzitsua) lan munduak eratzen, moldatzen eta mugatzen digu". 1
|
|
|
Pizkundea bilakatu zen Euskal Konfederazioa, euskalgintzako elkarteak bilduz molde berezi batean bai eta ere gizarte alorretako ordezkariak, kirolak, lan mundua, irakaskuntza, hedabideak. Berriz ere Deiadar
|
handi
bat mobilizatu zen elkarteak, erakundeak, hautetsiak eta herritar xumeak biltzeko euskararen zaindari.
|
|
|
dantzaldi, kantaldi, bertso saio eta joko ezberdin asko. Belaunaldi zahar, gazte ala haur denak berdin partaide dira. hiri handietan bestak erdaldunduak dira neurri
|
handi
batean. Baionako bestak dira ezagunenak," milioi bat jende" dabiltzalarik 5 egunez, tartean euskaldun anitz. urte batetik bestera euskal kultura sartzen ari da programan elkarteen ekimenez.
|
|
|
Euskararen jarraipenerako, familiek badute eskolaren beharra eta euskal kulturaren garapena eta jarraipena elkarteek segurtatzen dute urteetan zehar. gerla ondoko belaunaldietan. Baina denbora berean kulturgintza kartsutasun
|
handi
batean zegoen elkarteei esker: kantaldiak, dantzaldiak, kontzertuak, antzerki eta pastorala agerraldiak; 1980ko hamarkadan euskal irratiak, euskal telebista eta entzun ikusgailuak.
|
|
|
Adibidez Altzürüküko etxart familia. dominika nagusia kantaria zen eta Madalene familia dantzari bateko neskarekin ezkondu zen. Familia parisera joan zen, senarra eliza
|
handi
bateko giltzain 40 urtez eta emaztea dantza irakasle euskal etxeko taldeetan. hiru haur sortu zeizkie, Niko mutiko zaharrena musikari bilakatu zen, Jean kantari eta katti gaztena dantzari. Familia zuberoaeraz bizi zen, zuberoako kantu zaharrak ikasiz eta erabiliz pariseko euskaldunekin, langile, sehi ala iheslari.
|
|
|
Nire iritzian, hizkuntza bat ez da komunikabidea bakarrik, mundua ikusi eta ulertzeko sistema baten adierazle edo azaltzailea baizen. Hori ez ezik, nik esango nuke, hizkuntzek eurek moldatzen dituztela, neurri
|
handi
baten, eurek aditzera ematen dituzten kulturak ere.
|
|
|
Nire iritzian, hizkuntza bat ez da komunikabidea bakarrik, mundua ikusi eta ulertzeko sistema baten adierazle edo azaltzailea baizen. Hori ez ezik, nik esango nuke, hizkuntzek eurek moldatzen dituztela, neurri
|
handi
baten, eurek aditzera ematen dituzten kulturak ere.
|
|
|
Horrelako erauntsiari ezin zaio eutsi kultura programatuz bakarrik, irakurketa kritikoa egiten hasi genuke. Kultur arloan prestatzen hasi, geure buruari galderak egin, kultura nola, zertarako, norentzat, zer harreman izan genuke
|
handi
deritzan albo kultura horiekin...
|
|
2008
|
|
|
Beraz, sistemak garatu behar dira hizkuntza anitzetan zerbitzuak telefonoz emateko (negozioei buruzko informazioa, hirien egoerari buruzko datuak, helbideak, erosketak, erreserbak, eguraldia, telebistako programak, kirolak, jokoak...). Sistema horiek eragina izango dute munduko biztanleriaren frakzio
|
handi
batean. Telefonoak Internetekin konparatuz gero, aplikazioak garatzeko orduan, hainbat informazio ematen du:
|
|
|
Mundu berri horri esker, beharrizan berriak sortu dira, neurri
|
handi
batean Internetek eraginda, eta, ezinbestez, garapen teknologikoa arlo jakin batean zentratu da bereziki, hizkuntzen garapen teknologikoan hain zuzen ere. Horrela, gaur egun, teknologia horiei" Informazioaren eta Komunikazioaren Teknologiak (IKTak)" deitzen diegu.
|
|
|
Badakigu puntu horiek" oso sinpleak" diruditela, informatikako edozein aplikazio garatzeko erabili behar direnak direla, baina gure eskarmentuak dio hainbat hizkuntzatarako proiektutan ez dela horrela jokatu. Egun euskarak hizkuntza teknologiako lehenengo 100 hizkuntzen artean baldin badago, neurri
|
handi
batean estrategia horri jarraitu izan zaiolako dela uste dugu. Estrategiaren erabileraren adibide gisa esan dezakegu itzulpen automatikoan denbora laburrean garatu ahal izan bada lehenengo prototipoa hainbat tresna berrerabili direlako izan dela, bai taldean aurretik sortutakoak (baliabide lexikalak eta morfologia), baita software libreko beste batzuk ere (erdaretarako analizatzaileak), modulu berri bakar batzuk soilik sortu behar izan ditugu eta horiek beste talde batzuekin garatu ditugu elkarlanean.
|
|
|
Euskaraz, ingelesez baino mila aldiz edo hamar mila aldiz gutxiago omen dagoenez1, gutxi gora behera mila miloi hitz izango dira sarean orain. Tamaina horiek zein
|
handi
diren erakusteko nahiko da jakitea liburu normal batean 100.000 hitz inguru sartzen direla, pertsona kultu batek egunean 10.000 hitz edo irakurtzen duela, urtean 3,65 milioi hitz, eta 300 milioi soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain bere bizitza osoan. Beraz, beldurrik gabe esan dezakegu gaur egun segundo batzuen buruan euskaraz eskura dezakegun testu guztia irakurri nahiko bagenu 3 aldiz edo bizi ginatekeela, edo 3.000 aldiz bizi ingelesez dagoen testua irakurri ahal izateko.
|
|
|
Euskaraz, ingelesez baino mila aldiz edo hamar mila aldiz gutxiago omen dagoenez, gutxi gora behera mila miloi hitz izango dira sarean orain. Tamaina horiek zein
|
handi
diren erakusteko nahiko da jakitea liburu normal batean 100.000 hitz inguru sartzen direla, pertsona kultu batek egunean 10.000 hitz edo irakurtzen duela.
|
|
|
Corpus tipologiari begiratzen badiogu, esan daiteke euskarazko produkzioak, bere txikian, gutxieneko aniztasuna agertzen duela. Erreferentziacorpus diakronikotzat har litezkeen bi corpus dauzkagu, egungoak ez diren arren (OEHTC eta XXMECE), corpus berezi bat (ZTC; Alegria et al. 2005b, 2006b; Areta et al. 2007), literaturaeta prentsa corpus
|
handi
bat (EPG, hein batean ere ‘berezi’ dena), euskal literatura klasikoen eta aldizkarien bilduma (KG), etiketatze sintaktikoa eta semantikoa duen corpus aurreratu bat (EPEC)... Nazioartean, corpus ‘nagusi’ gehienak orokorrak dira.
|
|
|
Beraz, zenbait hizkuntzaren corpus ‘nagusiak’ arakatu eta aztertu ditugu, hirurogeita hamar guztira, hizkuntza hauetakoak: ingelesa, frantsesa, gaztelania, katalana, galegoa, alemaGainerako hizkuntzetan, gaur egun ezagunak diren corpus
|
handi
gehienak ere XX. mende amaierakoak eta XXI. mende hasierakoak dira. Beraz, gure iritzia da euskara ez zela ‘berandu’ iritsi corpusgintzara, ez behintzat beste hizkuntza nagusi asko baino askoz beranduago.
|
|
|
Beste hizkuntzen kasuan, ezaguna da ingelesa aitzindaria izan dela, eta alemana nahikoa aurreratua izan da alde horretatik. Gainerako hizkuntzetan, gaur egun ezagunak diren corpus
|
handi
gehienak ere XX. mende amaierakoak eta XXI. mende hasierakoak dira. Beraz, gure iritzia da euskara ez zela ‘berandu’ iritsi corpusgintzara, ez behintzat beste hizkuntza nagusi asko baino askoz beranduago.
|
|
|
Bistan da bi faktore horiek oso kontuan hartzekoak direla euskaratik edota euskara automatikoki itzultzeko sistemak eraikitzean edo diseinatzean, bi eragozpen
|
handi
baitaude: batetik, eremu urriko hizkuntza izateak dakarren corpus paraleloen eskasia, eta bestetik, inguruko hizkuntzekiko duen antzekotasun falta.
|
|
|
Hizkuntza hedatuetarako, askotariko datu baseak daude, publikoak zein pribatuak, komertzializatuak zein doakoak, eta horrek erraztu egiten du, hein
|
handi
batean, hizketarekin lotutako teknologiak garatzea. Mundu mailako datu baserik garrantzizkoenak, ahots motakoak nahiz testu motakoak, LDC (Linguistic Data Consortium) elkarteak (http://www.ldc.upenn.edu/) eta, Europan, ELRA (European Language
|
|
|
Hizkuntza hedatuetarako, askotariko datu baseak daude, publikoak zein pribatuak, komertzializatuak zein doakoak, eta horrek erraztu egiten du, hein
|
handi
batean, hizketarekin lotutako teknologiak garatzea.
|
|
|
" ezagutu" behar ditu, hau da, hizkuntzaren soinu inbentarioa eduki behar du; baina, xehetasun horrez gain, haren funtzionamendua ez da hizkuntzaren mendekoa, eta, hein
|
handi
batean, erabiliko den ereduaren kalitatearen araberakoa da sortuko den ahots seinalea. Gaur egun erabiltzen diren sintesi ereduetan lortzen den kalitatea oso ona da; izan ere, seinale naturaletatik zuzenean jasotako ezaugarriak dituen elementu katea ematen zaio sistemari, eta, hala, seinale sintetikoa eta naturala ez bereizterainoko kalitatea lor daiteke.
|
|
|
Administrazioen zeregina ezinbestekoa da hizketa teknologien sustapenean, batez ere hizkuntza komunitatea, gurean bezala, txikia denean. Beraiek baldintzatzen dute, hein
|
handi
batean, jarraituko diren ildo estrategikoak, eta beraiek sor ditzakete teknologia garatzeko baldintza egokiak. Horren adibide garbia dugu bitartean Alemaniako gobernuak Verbmobil proiektuaren bidez egindako apustua.
|
|
|
Balia daitezkeen
|
handi
gutxi daude, eta eragozpen handia da hori ikerketa taldeentzat, zeren, teknologia garatua izanik ere, ezin baita emaitza lehiakorrik lortu oinarrizko baliabiderik gabe.
|
|
|
Horretarako, ordea, nahitaezkoak dira ahots baliabideak, eta oso prozesu garestia eta luzea da datu base handiak sortzea. Balia daitezkeen datu base
|
handi
gutxi daude, eta eragozpen handia da hori ikerketa taldeentzat, zeren, teknologia garatua izanik ere, ezin baita emaitza lehiakorrik lortu oinarrizko baliabiderik gabe. Oso garrantzitsua da, beraz, akustiko publiko bat, maila guztietan etiketatua (maila linguistikoan, fonetikoan eta prosodikoan), zehaztu eta sortzea, eta, horretarako, behar beharrezkoa da administrazioek parte hartzea.
|
|
|
Bi aplikazio talde
|
handi
daude itzulpen automatikoan:
|
|
|
Itzulpen teknologien bi talde
|
handi
ere badaude. Duela 50 urte inguru egindako saioetatik 90eko hamarkada arte, erregeletan oinarritutako itzulpen automatikoa deritzona izan da itzulpen automatikora gehien hurbildu den sistema:
|
|
|
Azkenean, Frantziak, bere legeria propioa frantsesari osoki eman eta, nazioarteko testu batzuk izenpetzen eta berresten ditu, eragozgarriak ez direnak20 Bestela bere erreserba eskubidea baliarazten du edo, Europako Gutunarekin ikusi dugun bezala, testua ez du berresten. Hor argi eta garbi da oztopo
|
handi
bat badugula Ipar Euskal Herrian hizkuntza politika eraginkor bat indarrean jarteko, nahitaez.
|
|
|
Eremu geografikoari dagokionez (1 irudia), Bizkaiko ekialde erdian eta Gipuzkoako zati
|
handi
batean, 2 eta 29 urte bitarteko seme alaben erdiak baino gehiagok gutxienez euskara4 dute lehen hizkuntza. Baina gune horren barruan ere portzentajeak behera egiten du nabarmen gunearen mugan dauden udalerrietan eta industria— zein hiri ardatz nagusietan:
|
|
|
Gurasoek euskaraz ondo hitz egiten ez dutenean7, seme alaben %95ek gaztelania bakarrik jasotzen du lehen hizkuntza gisa, %3, 5ek gaztelania euskararekin batera eta %2 baino gutxiago dira euskara bakarrik jasotzen dutenak. Hala ere, esan beharra dago ehuneko hori horren txikia izan arren, euskara ez dakiten gurasoen seme alaben multzoa hain handia izanik (seme alaba guztien ia %70 hain zuzen), lehen hizkuntza gutxienez euskara dutenen kopurua
|
handi
samarra dela, 17.133 lagunekoa, alegia.
|
|
|
Arriskuan dauden hizkuntza komunitateek, demografia bizindar nahiko ahula izan arren, babes instituzional handia lortu badute, 4a irudiko 2 koadrantean kokatu ditugu. Francoren erregimenak hizkuntza asimilaziorako politika sendoa aplikatu zuen, eta erregimen horren amaierarako euskal komunitateak galera
|
handi
samarrak izan zituen arbasoen lurraldean euskara belaunaldi batetik bestera transmititzeari dagokionez (Azurmendi eta beste batzuk, 2001). Dena den, 1978an konstituzio espainola sortu zenean, euskaldunak mobilizatu egin ziren talde gisa babes instituzional handia lortzeko beren hizkuntzarentzat, batez ere hezkuntzan, komunikabideetan eta administrazio publikoan (Azurmendi eta Martinez de Luna, 2005, 2006).
|
|
|
tokian tokiko prentsa eta internet. Tokian tokiko aldizkariek irakurle euskaldun portzentaia
|
handi
bat dute; baita publizitatea ere. xXI. mendearekin batera, doaneko prentsak, egunkariak eta tokian tokiko aldizkariek tokian tokiko egunkariak sortu dituzte. Bestalde, Goiena.net bezalako komunikabideek sarearen aukerak aprobetxatzen saiatzen dira.
|
|
|
Planteamendu aldaketa sakona datza hemen, zalantzarik gabe. Izan ere errealitate linguistikoa aldatu eta elebitasuna orokortu nahi izatetik, errealitate linguistiko hori neurri
|
handi
batean aintzat hartu eta haren barruan jokatzeko erabakira igaro zen ETB. Alegia, bi hizkuntza komunitate daudela aintzat hartu eta bakoitzari hizkuntza batean zuzendu.
|
|
|
Aipatu ditugun aldaketa soziolinguistikoek hainbat inplikazio ditu ETBrentzat: a) Euskararen unibertsoan integratu beharreko populazio multzo
|
handi
bat dago, bereziki gazteen artean. Multzo honetako elebidunek gaitasun desorekatua dute bi hizkuntzetan.
|
|
|
Honek familia mistoetan ikusteko moduko programazioa eta hizkuntza irizpideak eskatzen ditu; hala nola gaztelerazko azpitituluak eta grafismoa, hizkuntza bien arteko zubi lana egingo duten aurkezpen taktikak, hitzez hitzezko ulermenean baino irudien ikusgarritasunean oinarritutako edukiak eta abarrak erabiliz. Horren aurrean, ezer ere ez da egin, adibidez, etxe mistoetako euskaldun eta ia euskaldunek erdaldun hutsekin batera euskarazko saioak ikusi ahal izan dezaten. c) Erdaldun elebakarrak populazioaren zati
|
handi
bat dira oraindik euskal jendartean. Baina horiek euskararen unibertsora erakartzeko diseinatutako neurriak oso gutxi izan dira orain arte.
|
|
|
Errealitate linguistikoa aldatu eta elebitasuna orokortu nahi izatetik, errealitate linguistiko hori neurri
|
handi
batean aintzat hartu eta haren barruan jokatzeko erabakira igaro zen ETB.
|
|
|
25 urte hauen gaineko balantzea egitea bezain garrantzitsua da momentu honetan beste horrenbeste urteetarako lan ildoak markatzea, berandu baino lehen. Teknologikoki, kontsumo aldetik eta funtzio soziaEuskararen unibertsoan integratu beharreko populazio multzo
|
handi
bat dago, bereziki gazteen artean.
|
|
|
Erdaldun elebakarrak populazioaren zati
|
handi
bat dira oraindik euskal jendartean. Baina horiek euskararen unibertsora erakartzeko diseinatutako neurriak oso gutxi izan dira orain arte. laren ikuspegitik aldatuz doan telebistagintzaren marko orokorrean, beharrezkoa da oinarri sendoak jartzea.
|
|
|
Horixe da, hain zuzen ere, beste datu interesgarri bat, bi arrazoirengatik: bata, benetako egoera eta indarren banaketa nolakoa den zinez ikus daitekeelako neurri
|
handi
batean, eta bestea, Interneti buruzko apustu eskasa eta beldurtia euskal erakundeen aldetik. Salbuespen batzuekin:
|
|
|
Erdarazko eskaintza
|
handi
horren parean, oso mugatua da euskarazkoa. Eta eskaintzaren testuinguru hori kontuan hartuta, argi esan dezakegu Zarautzen hedabideen kontsumotik euskaraz egiten den %20 urri hori ez dela hain urria, euskarazko hedabide horiek, oro har, gainerako hedabideek baino ikusle eta irakurle gutxiago dituztelako.
|
|
|
Jakin bagenekien, halaber, hedabideek berebiziko garrantzia dutela ‘komunikazioaren aroa’ deitu ohi duten honetan. Kontuan izan behar da soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain 115 aisialdiko denbora gehiena hedabideak kontsumitzen ematen dutela herritar gehienek3; eta pentsa daiteke, halaber, hitz egiten, entzuten, edo irakurtzen ematen dugun denbora guztia neurtuko bagenu, zati
|
handi
bat hedabideak kontsumitzen ematen dugula. Azkenean, bizitzaren zati oso handia ematen dugu hedabideak ikusten, entzuten eta irakurtzen.
|
|
|
Ezinbestekoa zen herritarren portaerak zenbatzea, eta horretarako, nahitaezkoa zen inkesta egitea. Bestalde, hirugarren helburua betetzeko, herritarren zein alorrek kontsumitzen duen gehiago euskaraz eta zeinek erdaraz jakitera iristeko, alegia, ezinbestekoa zen inkesta kopuru
|
handi
samarra egitea, modu horretara, azpilaginen kopuru egokia ziurtatzeko. Ezinbestekoa zen, azkenik, aztertu beharreko gaiak zehatz jasoko zituen galdera sorta egitea.
|
|
|
4 Herritarren zati
|
handi
batek ez du batere ohiturarik euskarazko hedabideak ikusteko eta irakurtzeko
|
|
|
Badago, beraz, herritarren sail
|
handi
bat euskal hedabideak ikusteko eta irakurtzeko inolako ohiturarik ez duena. Eta badago, halaber, beste mutur bat euskarazko hedabideak oso maiz ikusten eta irakurtzen dituena.
|
|
|
eskualde hizkuntza horiek Hexagonoaren mugetatik at jarraipena eta aldaera estandarrak izatea erabakigarria izan daitekeela haien biziraupenerako eta etorkizunerako. ...direnekin —esaterako, alemana eta nederlandera— eta mugaren bi aldeetan eremu urriko hizkuntza edo hizkuntza minoritario direnekin —esaterako, euskara eta katalana— Azken bi hizkuntza horiek, autonomia estatutuak direlaeta, koofizialak dira gaztelaniarekin batera, mugako alde bateko lurralde batzuetan, baina, hala ere, aldaera arautuen bidez kodetu eta hedatzen dira, eta, hein
|
handi
batean, oso estandarizatuta daude gaur egun. Estandarraren leku hori hizkuntza beharraren adierazpenarekin lotu behar da. Hizkuntza beharra are nabarmenago adieraziko da, baldin eta aldaera estandar eskuragarri eta eraginkorra badago —edo erabiltzeko minimo bat— Hori da eremu urriko hizkuntzaren eta hizkuntza beharraren arteko loturari heltzeko giltzarrietako bat:
|
|
|
Biztanleriaren zati
|
handi
batentzat ohiko bihurtu da gaztelania izatea komunikazio hizkuntza, bereziki metropoli barruti handietan, eta horrek nolabaiteko" normaltasun izaera" ematen dio men egiteko ohiturari; gainera, lagundu egin du oro har euskaraz hitz egiteko jokabideak euskal nazionalista izatearen konnotazioa har dezan.
|
|
|
Horrek garbi adierazten du, edozein elebitasun baldintzatatik urrun, disHizkuntza batean mintzo denak hizkuntza hori utzi du, sistematikoki, erantzun gisa ulertezintasuna, axolagabetasuna, edo bazterketa (nabarmenagoa edo ezkutukoagoa) jasotzen baditu. kriminazio egoeran bizi garela, eta" herri eta hizkuntza batekoa izateari irmo eusten dietenak apartheidera eramaten direla beren lurraldean bertan, beren hizkuntzan hitz egin ahal izateko baimen eskuzabala emanez" (Adell 2003). Biztanleriaren zati
|
handi
batentzat ohiko bihurtu da gaztelania izatea komunikazio hizkuntza, bereziki metropoli barruti handietan, eta horrek nolabaiteko" normaltasun izaera" ematen dio men egiteko ohiturari; gainera, lagundu egin du oro har euskaraz hitz egiteko jokabideak euskal nazionalista izatearen konnotazioa har dezan.
|
|
2009
|
|
|
Horixe izango da, hain zuzen ere, IV. Plangintzaldiaren helburua: euskara ere lan hizkuntza normala bilakatzea; esan nahi baita, bihar etziko planen xedea ez da izango euskararen presentzia bermatzea, zeren hori, itzulpenaren makulua erabilita bada ere, dagoeneko ziurtatuta dago neurri
|
handi
batean; hurrengo plangintzaldiko helmuga izango da Administrazioan bi hizkuntzen erabileran berdintasunerantz pauso eraginkorrak ematea. Administrazio honek zabaldu egin behar du bi hizkuntza ofizialak erabiltzearen aukera, betiere urratsez urrats eta eragile guztien adostasunaz.
|
|
|
IV. Plangintzaldiaren helburua: euskara ere lan hizkuntza normala bilakatzea; esan nahi baita, bihar etziko planen xedea ez da izango euskararen presentzia bermatzea, zeren hori, itzulpenaren makulua erabilita bada ere, dagoeneko ziurtatuta dago neurri
|
handi
batean; hurrengo plangintzaldiko helmuga izango da Administrazioan bi hizkuntzen erabileran berdintasunerantz pauso eraginkorrak ematea.
|
|
|
Oso lagungarri izan zitzaion Kutxari ziurtagiri hau normalizazio prozesuaren une jakin batean, non barne dinamikak bultzada behar zuen eta Jaurlaritzaren aldetik ez zetorkion babesik. Eragin on horren ondoan, ordea, aipatu behar da Bai euskarari ziurtagiriak duen ahulezia metodologikoa, behintzat Kutxa bezalako enpresa
|
handi
baten kasuan. Hizkuntzen kudeaketari egiten zaion neurketa oso arina da eta ez du inongo ondoriorik, ekonomikoetatik aparte.
|
|
|
Danone eta Microsoft bezalako enpresa handiek merkatuaren logikaz domeinu guztiak erosten dituzte, eta puntu catera iristen direnean katalanez zerbait jarri beharra daukate, gutxi bada ere. Nazioarteko enpresa
|
handi
guztiak atariko orriak katalanez jartzen ari dira, eta hori oso garrantzitsua da.
|
|
|
Ez dut horrelakorik gomendatzen. Parte hartzen badugu, hizkuntza globala izatea edo ez izatea ez du erabakitzen tamainak, edo familia
|
handi
batekoa izateak edo familia oso isolatu batekoa izateak.
|
|
|
Globalizazioan, azkenerako denok daramagu bizi erritmo bera, denok liburu bera irakurri eta musika bera entzuten dugu. Lehen txikia zena, orain merkatu
|
handi
bat da. Hizkuntza bat denona dela onartu denez, hortik eleaniztasunera salto egiten da.
|
|
|
Hainbat aldaketa, xume eta ez hain xume, eragin zaizkio bidean. Proposamen metodologiko hori nazioarteko aditu
|
handi
batzuei pasatu zaie tartean, azter dezaten eta iritzia eman. Jardunaldi berezia antolatu zen 2007an, urriaren 15ean eta 16an, eredu metodologiko hori aurkezteko, aztertzeko, eztabaidatzeko eta adituen proposamenak eta iruzkinak jasotzeko.
|
|
|
Euskal hiztun herriak, ordea, biziko bada, iraultza behar du, inoiz baino zailagoa den zerbait, baina aldi berean inoiz baino premiazkoagoa, aldaketa sakona, gure zibilizazioaren sustraietarainokoa, orotarikoa. Euskal herria biziko bada, hein
|
handi
batean, botere ekonomikoa, politikoa eta kulturala berreskuratu behar du, bestela ezin baitu bere burua erregulatu, bere ibilbidearen nolabaiteko kontrola izan, bere burua babestu eta defendatu, eta, beraz, ezin baitu kemenik gabe aurrera egin. Iraultza horretarako ez dugu eredurik, ez dakigu baketsua edo bortitza izango den, iraultzaren subjektuak nor izan daitezkeen, zein estrategiari jarraitu zaion, mundua iraultzeko oinarri ideologikoak zein diren.
|
|
|
6 Bestalde, inork ez dezala bere burua engainatu pentsatuz AHT gaiak garraiatzeko tresna bat izango dela, eta are gutxiago sasi tren horrek garraiobide kutsagarriagoak ordeztuko duenik, zeren eta, batetik, AHT ez da inoiz pentsatu —ez baita egokia— gaiak garraiatzeko, eta bestetik, azpiegitura
|
handi
batek ere ez baitu beste bat ordezten. Kapitalismoaren barne logika beti gehitzea da, gero eta gehiago, etengabeko metaketa behar duenez.
|
|
|
Kanpoko produktuak sartzen ditu, baina baliabide teknologikoekin batera, lurraldeeta denbora mugarik gabeko eskualde birtualak sustatzen ditu, eta beraz, ahaltsua da herrien lurraldeeta denbora mugak ezabatzen, baita herritarren arteko sareak desegiten ere. Izan ere, kultura hori hein
|
handi
batean distantzia fisikoa eta denborazkoa ezabatzen dituen teknologiez baliatzen da. Horrela, kultura nazionalek lehiatu behar dute kultura globalarekin, are gehiago, etxean bertan lehiatu behar dute hilzorian dauden beste kultura batzuekin, globalizazioak etorkin mugimendu eskergak eragiten dituenez gero.
|
|
|
AHTk Euskal Autonomia Erkidegoko hiru biztanle gune handiak batuko ditu (Bilbo, Gasteiz eta Donostiako hiri eremuak); Iruñea gehituko zaie, adar baten bitartez. Modu horretan, Euskal Herriko gainerako herri eta eskualdeak ahulago eta baztertuago geratuko dira,
|
handi
horiekiko eta beste metropoli gune batzuekiko mendekotasun handiagoarekin. Hedatzen ari diren euskal hiriak botere globalen sukurtsal izateko borrokatuko dira.
|
|
|
Aitzinako garaietatik ez hasteko, gogora dezagun orain dela gutxi zer gertatu den. XIX. mendearen erdialdean, lehenengo hedapen kapitalista handiak eragindako prozesu mundializatzailearen ondorioz, euskal kultura tradizionala neurri
|
handi
batean asimilatua izan zen, eta euskarak atzerakada handia jasan zuen. Gero, Frankismoak harrapaketa sozio-ekonomiko eta kulturala inposatu zuen.
|
|
|
Aitzitik, gero eta gehiago ari dira globalizazioaren kultur forma eta edukiak sartzen, kultura guztiz kontsumitzaile, indibidualista baten produktuak, estiloak eta baloreak. Mugikortasun
|
handi
baina deslokalizatzailearen eskutik datorrez gero, gizaki deserrotu bat dakar, tokiko eta komunitateko lotura gutxi dituena, bai eta familia lotura eskasak ere. Bakartasunaren etsipenari itzuri egiteko, tribalizazioan aurkitzen du azken lubakia.
|
|
|
Ildo horretan, adibide esanguratsua da BAT Soziolinguistika Aldizkaria, euskararen egoera soziolinguistiko sinkronikoa, diakronikoa, erlatiboa edo konparatiboa ezagutzeko gaur eguneko derrigorrezko erreferentzia izatea lortu baitu. Eta erreferentzialtasun hori, neurri
|
handi
batean, parte hartze zabal eta anitza erdiesteari zor zaio. Horrela bada, aldizkariaren ibilbidean izan duzun eragiteagatik, zure 80 urtebetetzea ospatuz, zure ibilbide luze eta aberatsaren aurrean gure aitortza eskaintzera gatozkizu.
|
|
|
Sakon gorde nuen enfasi eta borondate handiarekin esan zenuen zerbait: Donostia egin behar genuela Euskal Herriko hiri
|
handi
euskaldun erreferentziazkoa; hiriburu euskaldunena izatetik hiriburu euskaldun prototipoa izatera eraman behar genuela, alegia.
|
|
|
Sakon gorde nuen enfasi eta borondate handiarekin esan zenuen zerbait: Donostia egin behar genuela Euskal Herriko hiri
|
handi
euskaldun erreferentziazkoa; hiriburu euskaldunena izatetik hiriburu euskaldun prototipoa izatera eraman behar genuela, alegia. Gogoeta orokor nagusia iruditu zitzaidan, eta sarri ekarri dut gogora harrezkero.
|
|
|
euskaldun elebakarrak bukatu dira, Euskal Herri osoan euskaldun elebidunak nahiko sakabanatuta daude. Neurri
|
handi
batean, Euskal Herriak eta hizkuntzak ukipen egoerako menpekoaren lekua betetzen dute; alderantziz, ukipen egoerako dominatzailearen lekua hartzen dute Espainiak eta Frantziak, herri eta hizkuntzekin.
|
|
|
hemen %28, EAEn% 24 eta Nafarroan %10 Beraz badugu hor hizkuntza altxor aberatsa, zaindu behar litekeena. Eta egia erran haurtzaroan ukan euskarak jarraitzen du hein
|
handi
batean. Halere euskararen ondorengoratzean bi akats nagusi agertzen dira.
|
|
|
Halere legeak herri hizkuntzei toki bat ematen die eremu publikoan, irakaskuntzan, hedabideetan, garapen iraunkorrean eta administrazioan ere, frantsesa ororen hizkuntza dagoen neurrian. Ahalmen horiek betidanik baliatu ditugu diru laguntza publikoak ardiesteko eta orain Euskararen erakunde publikoak urrats
|
handi
bat egin du aitzina, hitzarmenak izenpetuz Hezkuntza Ministeritzarekin, Eusko Jaurlaritzarekin, Prefetarekin ere elebitasuna udaletxeetan sartzeko. Eta gerokoak gero, Seaskaren onarpena, administrazio langileen formakuntza, Inseerekilako lankidetza eta beste.
|
|
|
Orain badakigu tsunami hori metodologia problema bat zela. Bainan orduan argumentu
|
handi
bat izan zen hizkuntza antolaketaren alde.
|
|
|
Erantzuna nortasun kolektiboan bilatu behar da. Eta hain zuzen nortasunaz galde egiten delarik, gehiengo
|
handi
batek bere burua euskalduntzat dauka: euskara dakitenek eta herrian sortuak direnek, bai eta ere elebidun hartzaileek eta hiritar askok, erdaldun batzuk ere.
|
|
|
Erantzuna nortasun kolektiboan bilatu behar da. Eta hain zuzen nortasunaz galde egiten delarik, gehiengo
|
handi
batek bere burua euskalduntzat dauka: euskara dakitenek eta herrian sortuak direnek, bai eta ere elebidun hartzaileek eta hiritar askok, erdaldun batzuk ere.
|
|
|
Hor agertzen da komunikazioaren beharra, inkesta honen bidez hein batean bederen konpon daitekeena. bai eta ere inguruko kulturak onartuz Motibazio eskasa aipatzen dugularik maizenik motibazio aldaketa bat da. Beraz garrantzia
|
handi
dauka Hizkuntza politikan finkatua den" motibapena pizteko eta indartzeko sentiberatze estrategia"" bereziki lehentasuna duten gazteentzat, parte hartzea, erabilpena eta gozapena oinarritzat hartuz". (Proiektua, 93 orrialdea).
|
|
|
Atzera begiratuta, belaunaldien arteko transmisioa, garai batean galtzekotan izan bazen ere, ez da inoiz erabat eten Donostian. Era berean, euskararen historia hurbila, neurri
|
handi
batean, Donostiari loturik dago.
|
|
|
Artikulu honen funtsa, zenbait eduki azaltzeaz gain, Txillardegiri eskainitako omenaldi txiki bat ere bada. Ondorengo lerroetan azaltzen diren egitasmo, gertaera eta ondorioak, neurri batetan gizon
|
handi
hau dute iturburu. Soziolinguistikaren eremuko ideia, kontzeptu, irizpide... eta abar luzeak, gutako batzuk lehen aldiz Txillardegiri entzun izan dizkiogu.
|
|
|
Sistemak sistema barruan daude, bata bestearen barruan diren egurrezko panpina errusiar ezagunak bezalaxe. Oinarrizko sistemak beste oinarrizko sistemekin elkarrekintzan jardunez ertaineko sistemak osatzen dituzte, aurrekoak baino zabalagoak eta korapilatsuagoak, eta hauek ere, beren artean elkar lotuz, sistema
|
handi
luze zabalak sortzen dituzte. Bikoteak ere, sistema bezala hartuta, beste sistema zabalagoen eraginpean daude.
|
|
|
Ezin da, ordea, sistema txikien indarra gutxietsi ere. Gogoan har dezagun, sinbolo bezala, nolako indar erabakitzailea izan dezakeen harri koxkor xume batek engranaje
|
handi
eta korapilatsu baten funtzionamenduan: baldin toki berezian kokatuta balego, makinaria osoa gelditzeraino irits baitaiteke.
|
|
|
Oinarrizko sistemak beste oinarrizko sistemekin elkarrekintzan jardunez ertaineko sistemak osatzen dituzte, aurrekoak baino zabalagoak eta korapilatsuagoak, eta hauek ere, beren artean elkar lotuz, sistema
|
handi
luze zabalak sortzen dituzte. Bikoteak ere, sistema bezala hartuta, beste sistema zabalagoen eraginpean daude.
|
|
|
Sailburuordetzarentzat Bikoteen artean hizkuntza ohituren aldaketa ikerketa lana egin zuen. den aldetik— norbere bizitzaren zati
|
handi
bat hartzen du. Horrela, harreman horretan hizkuntza aldatzeak norbere bizitzaren parte garrantzitsu bat aldatzea suposatzen du.
|
|
|
Ikertutako bikoteetan, beren bizitzako alderdi garrantzitsu hori aldatzeko arrazoi" garrantzitsu" ak egon dira tartean, kideetako batentzat edo bientzat garrantzia handikoak zirenak: nahi
|
handi
bat, behar bat," horrela jarraitu ezin" bat, aipatutakoen konbinaketa bat... Bikote bakoitzean arrazoi hauen konbinaketa ezberdina izan da, baina oro har aldaketa egitea ez da bolada bateko kapritxoa edo anekdota izan.
|
|
|
Hain zuzen, aldaketa prozesuak bolada batean intentsitate handiz bizitu izana da aztertutako bikote askok aipatzen duten beste puntu bat, eta gure ustez" zaintza" ren puntuarekin lotuta egon daiteke. Aztertutako bikote askoren aipuetan ikusten da bolada batean beren egunerokoaren" energia" zati
|
handi
bat aldaketa prozesu honi dedikatu diotela. Eta bolada batez gaia" lehentasun" tzat hartze hau ere prozesuaren gakoetako bat bezala ageri zaigu.
|
|
|
Aldaketa prozesuak bolada batean intentsitate handiz bizitu izana da aztertutako bikote askok aipatzen duten beste puntu bat, bolada batean beren egunerokoaren" energia" zati
|
handi
bat aldaketaprozesu honi dedikatu diote.
|
|
|
Hasieran, formazioa eta komunikazio zirkuluak antolatu ziren; kanpoko teknikaririk gabeko fase autonomoagoa etorri zen geroago; eta euskararen erakundetzea, azkenik. Azken pauso
|
handi
hori lortzeko, plana enpresaren prozeduretan bertan txertatu zuten, kalitatezkoetan, hain zuzen ere.
|
|
|
Instituzionalizatutako euskara planaren ahalmentzea bultzatu nahi da. Orain arte Emun Kooperatiba elkartearen esku egon da planaren inplementazioa neurri
|
handi
batean baina arian arian enpresako karguen esku utzi nahi da euskara plana. Kanpo aholkularitzaren makulua, pausu aurreratuagoei begira jarri nahi da eta planaren eguneroko kudeaketa enpresako ohiko zereginen artean kokatu.
|
|
2010
|
|
|
Jauzi
|
handi
xamarra eginez, berriz ere, hirugarren saritua den Urtzi Barrenetxearen lana aipatzera iritsi gara: hizkuntza aldaketaren aurrean organizazioetan agertu ohi diren erresistentziak aztertzera, alegia.
|
|
|
Oraingoan hizkuntzaren alorrean planteatzen ari gara, baina esperientzia edo egoera jakin bat —nozitzea edo gozatzea izan liteke— urkoarekiko zubiak eraikitzen ditu, bestearenganako bidea erraztu egiten du. Leitzan erdalduna izatea bizipen bat da; bizipen
|
handi
bat, esanen nuke, eguneroko bizitzako bizipen txiki eta errepikatuez osatua. " Horri ere niri gertatzen zaidana gertatzen zaio" moduko pentsamendu erdi ageriko bat egon liteke erdaldunen elkarrenganako erakarpenaren atzean.
|
|
|
Leitzan haur eta gazte asko neurri
|
handi
batean euskaraz bizi dira. Ohetik altxatzen direnetik berriz oheratzen diren arte, eguneko ordu horietan, euskaraz aritzen dira gehienbat:
|
|
|
Horren aurrean, ezin ukatu lotura horiek hizkuntzarentzat erabat suntsigarriak gerta ez daitezen sortu diren bitartekoak eta defentsa mekanismo praktiko nahiz psikologikoak ere inoiz baino indartsuagoak direla. Borroka eta lehia bat dago hor, baina gako nagusiak eta arrakastaren giltzak ez daude, neurri
|
handi
batean behintzat, herri euskaldunetan, beste nonbait kokatuta dauden zenbait botere guneetan baizik, boterea oso era zabalean ulertuta.
|
|
|
Bukatzeko, enpresen konkurrentzia mailan ere eragozpenak topatzen ditugu. Egia da zenbait ondasunetarako enpresa
|
handi
eta gutxi batzuk besterik ez dutela merkatua hornitzen, baina beste zenbait produktuetan konkurrentzia handiagoa dago. Adibidez, irakaskuntzako lehen mailetako testu liburuen kasuan badira Estatu espainiarreko merkatu gehiena asetzen duten kapital handiko enpresa batzuk, eta honelako merkatuan bete daitezke Hocevarren hipotesi guztiak.
|
|
|
• Euskara gehiago erabiliko luketenetatik (%42) euskara gehiago erabiltzeko ardura eurena dela %16k onartzen du. Dena den, eguneroko zereginetan eta aisialdian besteei egozten diegu euskara ez erabiltzearen errua neurri
|
handi
batean. (5.2 atala, 62 or.).
|
|
|
Horregatik uste dugu gazteengan eragitea estrategikoa izan litekeela datozen urteetan jakitetik egitera jauzi egiteko. Dena den, ez dezagun ahaztu, badagoela gazte kopuru
|
handi
bat euskara gutxi, erdizka edo ez dakiena (etorkinen seme alabak barne) eta horiengana gerturatzea oso oso garrantzitsua izango dela normalizazio bide horretan.
|
|
|
Gipuzkoarren erdiak gutxi gorabehera erakundeen lana ondo baloratzen badute ere, ez da ahaztu behar dagokiena baino gutxiago egiten dutela pentsatzen dutenak %30 inguru direla. Esanguratsua ere bada, gipuzkoarren portzentaje
|
handi
samarrak erakunde horiek euskara promozionatzeko ez dakiela zenbaterainoko ahalegina egiten duten.
|
|
|
Enpresa handien publizitate gastua ez da ahuntzaren gauerdiko eztula eta medioek gogor lehiatu behar dute sos horien lortzeko. Eta joko teoriaren aplikazio sinple batek erakutsiko lukeenez, horrek enpresa
|
handi
horien kritikatzeko pizgarriak gutxitzen dizkie.
|