|
2005
|
|
|
Hau da, kinesiaren eta proxemikaren eskutik hartzen dugu ahozkoa bezain adierazgarria eta komunikazio intentzionalitateari begira ezinbestekoa den informazioa ekoizpen oharmen prozesu konplexuen deskribapenerako'. Ez da lan honen helburuetan sartzen alderdi horien guztien deskribapena egitea; hala ere, uste dut, errealitatearen murrizte bortitza
|
egin
nahi ez badugu, eta prozesu horien muinera heldu, nahitaezko dela aipatu berri ditudan alderdi horiek aintzat hartzea.
|
|
|
Gure arbasoetan gaitz
|
egin
duenik,
|
|
|
Nolaz
|
egin
du aldaketa hori Dibarrartek hiru urteren buruan. Zer gerta
|
|
|
Zuben anaiak izango gera bizi artian, Adierazten dizuet gogoz biyotzetikan, Zazpiak bada lotsaz ez gaiten geldi atzian, Pozik alegin
|
egin
dezagun aman gatikan, Izan liteke negar eginaz guregatikan, Arkitutzia buru makurka baztar batían, Korri mutilak jarri gaitian danen gatikan, Barkaziyua eskatutzeko bere aurrian.
|
|
|
Zazpi Euskal herriek bat
|
egin
dezagun, Guziak bethi bethi, gauden gu Eskualdun.
|
|
|
IX. Buruzagi gorenek ez zuten sinhesten Berek ikusi gabe Eskualduna zer zen, Ikusiz dantzan eta pilotan aritzen, Biba Eskual herria! oihu
|
egin
zuten.
|
|
|
«Zazpi Eskual herriek bat
|
egin
dezagun»
|
|
|
Lan entziklopedikoetan, aipatzerakoan baten bat, Bernardo Estornes Lasak Auñamendiko entziklopedia asmatzen eta argitaratzen
|
egin
zuena, azpimarratu behar dugu. 1970eko jakituria eta oraingo ezagutza maila desber dina dugu eta horregatik amaitzear den entziklopedia horretan lehen liburu kiak eta azkenak desberdinak ditugu.
|
|
|
Baina euskal subjektua esaten dugunean orri bat delakoaren bateratasuna ez diogu erantsi behar halabeharrezkoa balitz modua. Subjektua
|
egin
eta desegin egiten baita eten gabe historian barrena eta beharbada euskal subjektuez, pluralean, hobe legoke pentsatzea.
|
|
|
San Sebastian, 1986, 461 470.39] OSEBA AGIRREAZKUENAGAzuen11 Baina handik lasterrera hiru probientzien mailan planteatu zuen, ondo ren bascongada izendatuz. Harrezkero, hiru probintzien arteko harreman politiko instituzionalak indartu eta estutu
|
egin
ziren. Batez ere, 1793ko urte az geroztik, hiru komunitate jatorrizko kategoria erabiliz, hau da, hiru pro bintzien arteko harremanak erakundetu egingo ziren Batzar iraunkorrenbidez, konferentzia izenez ere ezagunak izango zirenak 12Bergarako HerriAdiskideen egoitzan hiru herrialdeetako Batzar Nagusien ordezkariak biltzen hasi ziren, ekintzabide komunak indartzeko asmoz.Herri Adiskideen elkartean, kantabrismo dogmak nagusi izaten jarraituko du eta horretan Herri Adiskideak ez ziren bat ere berriztatu edo moderni zatu.
|
|
|
buruz goraipamenak
|
egin
arren16
|
|
|
Ohiko euskal zibilizazioa betiko desagertzearen beldurra hedatu zen. Horren aurrean zerbait
|
egin
beharra eta lruñean Revista éuskararen inguruan bildu zen A. Kanpion eta beste historialari kementsuak. Gasteizen Fermín Herránek Revista de las Provincias éuskaras sortu eta eratu zuen eta, Donostian Manterolak Euskal Erria aldizkaria.
|
|
|
Historialari profesionalen taldea osotzen joan zen, akademien bidez, elkarte berezien sorreraren bidez, unibertsitateko irakasleen bidez edo eta ar txibozan eta bibliotekarien artetik historialarik sortuz. Cánovas del Castillok, Espainian, Guizotek Frantzian
|
egin
zuen antzera, unibertsitateak alde hatera
|
|
|
Si de los fugaces sucesos quieren sacarse los hechos permanentes, verdadero objeto científico de la historia, hay que redu cir el orden cronológico del suceder al evolutivo del hacerse, y no caer en prag matismo excesivo21? Labayrurekin ez bezala, Etxegarairen lana Euskal Herriaren egoera Erdi Aroaren bukaerari buruzkoa, goraipatu
|
egin
zuen M. Unamunok, benetako historialari zintzo bezala, imaginazio gutxikoa izan arren, lotuegia ikusten zuen garaian garaiko gertakizunetara. Horregatik, Unamunok, informazio berberean oinarrituz, bestelako interpretazio teoriko agoak egiten ditu.
|
|
|
Teoría historiografikoan, psikologismoaren esparruan kokatuko nuke, gerta kizun handien azalpena bilatzeko orduan. Adibidez, karlismoaz
|
egin
zuen interpretazioa dugu, besteak beste.Hala ere, mitoak eta leiendak indarra zuten jenderiaren ohiko kosmoaren interpretazioan bat eginda zeudelako. Horregatik Fermín Herrán idazleak eta Biblioteca bascongada bildumako editoreak 1898an zera adierazi zuen:
|
|
|
Garaiko lan historiko garrantzitsuena izan zen ezbairik gabe, gure artean gutxi ezagutu eta landu dena, tamalez. Beharbada nazitarrek Parisen kartzelan zegoela, erresistentzian sarturik baitzegoen, ez bazuten hil, euskal historiografiaren erreferentzia nagusia bihurtzeko gaitasun eta prestakuntzaosoa zukeen, 1940 eta ondoko hamarkadetan.FRANKISMO GARAI LUZEKO ARGI ILUNAK1939an, gerra zela eta, aurreko urteetan bideraturiko dinamikak eten
|
egin
ziren. Eusko Ikaskuntzaren inguruan erakundetzen hasi zen azpiegitura zien tifikoa desegin zen.
|
|
|
Baten batzuen ustez, J.C.B. k ez zuen metodorik. Eta beharbada egia da, metodo desberdinak erabili zitue lako eta bere bizitzan zehar bere ikuspegiak aldatu
|
egin
baitzituen. Baina hala ka joera finkoak bere lanetan ageri dira:
|
|
|
Historiografía moeta ugari dugu Euskal Herrian eta arloz arlo aritzerik ez dago txosten honetan. Bestalde, Euskal Herriari buruz ko historia nagusi edo orokorrak sintesi formatoan edo autore askoren artean ugaldu
|
egin
dira. Atal honek azterketa berezia merezi luke autorez autore.
|
|
|
Txillardegiren omenez, deialdiari erantzunez, berehala idatzi nuen arti kulu hau eta 1999ko irailaren lSean igorri nuen. Sei urteren buruan, gai honi buruz, argitalpen berriak
|
egin
ditugu eta bat aipatzerakoan, halabeharrez,
|
|
|
Omenaldi liburu honetarako merezimendu osoa duen Txillardegik euskararen etorkizunerako oinarri oinarrizko lana
|
egin
du beti. Guk ere oinarrizko ideia batzuk ekarri nahi ditugu horren heldugabe dagoen Euskal Soziolinguistikaren eremura, Antiguako hizkuntzalari donostiarrak esanen lukeenez, euskararen endoglosiaren alorrera.
|
|
|
·J. A. Letamendiak, M. L. Oñederrak eta K. Zuazok artikulu honi oharrak
|
egin
zizkioten
|
|
|
... Guaixealdizkariasortuzenean, herrikohizkerarenaldekoapustua eginzuen, zenbaitherritakoberriakherrihorietakohizkeranegiteko...
|
egin
genuenholakohibridotxikibatedo.Gurehelburuazenherrikohizkerakahaliketafidelenagertzeaorrian, etabestetikeuskarabatutikedo batuadeitzen dugunhorretatikahaliketagertuenegongozensistemabat{ inNafarroako hizkerenazterketaetaeuskaraestandarra: EuskalerriaIrratikomahaiingurua, l.Camino{ arg.), 1998: 173).
|
|
|
ingurukoherrietan aldehandia dagoikasketak herritik kanpo Iruñean
|
egin
dituztenetaherrian bereanegindituztenegungo gizon gazteen gaztelanian. Desberdintasun nabarmenak gertadaitezkeikasketakIruñean egindituen batengandik herrian bereanetaberazmailaapalagoanegindituen bereanaiarengana.Herrianfamiliarenetatradiziozko lanenetahizkuntza ohituren inguruan biziizanak edozein pertsona markatzen du, ikasketek etaIruñeko kulturaetagirourbanoagoakloturik daramatzatenhizkuntza erekmarkatzen duten bezala.
|
|
|
Arestian aipatu ditugun lasterbide horiek ezagutzeko etaulertzekodialektologianohikoadenmailazmailakoprozesuaren irudiabaliadezakegu. Hizkera batekezditu bereezaugarri guztiakgaltzen, etagaltzendituenak ez ditudenakbateragaltzen.Ingurunerik ingurune, garairikgarai, gunerikgune, egiturarik egitura etahiztunik hiztun galtzen ditu, besteak beste.V. M. Schirmunski k lehenikbigarreniketaordezkaturikakoezaugarri dialek talen arteko bereizketa aspaldixko
|
egin
zuen: hizkera edo dialekto batean ezaugarri ordezkatuakdauden neurri bereanaldaketariaurreegindioten eta galdu ez diren ezaugarri dialektalak ere badaudela adierazten digu; ikus Bellmann (1998: 33).
|
|
|
Edozein hizkuntzak bizirik irauteko funtsezkoa da aldaera komun edo estandar bat izatea eta esparru eta maila guztietan erabilia izatea. Euskararen historian zehar behin eta berriro idazleek agertu duten kezka da euskara batuaren beharra, baina euskalki bat edo zenbait euskalki literatur hizkuntza modura erabiltzeko saio ugari
|
egin
badira ere (ikus Villasante, 1970 eta Zuazo,
|
|
|
1988), ez da gertatu horietako bat ere nagusitzea. XX. mendearen lehen erdialdean ortografia bateratua lortzeko saio ugari
|
egin
ziren eta mendearen erdiaren inguruan berpiztu egin zen estandarra nolakoa izango zen behin betiko erabakitzeko beharraren kezka. Euskaltzaindiaren barruan ere piztuta zegoen eztabaida hori eta egun bizi dugun estandarizazio prozesuaren oinarriak jarri ziren 1958 urtean Euskaltzaindiak Bilbon egin zuen Euskaltzaleen biltzarrean'.
|
|
|
1988), ez da gertatu horietako bat ere nagusitzea. XX. mendearen lehen erdialdean ortografia bateratua lortzeko saio ugari egin ziren eta mendearen erdiaren inguruan berpiztu
|
egin
zen estandarra nolakoa izango zen behin betiko erabakitzeko beharraren kezka. Euskaltzaindiaren barruan ere piztuta zegoen eztabaida hori eta egun bizi dugun estandarizazio prozesuaren oinarriak jarri ziren 1958 urtean Euskaltzaindiak Bilbon egin zuen Euskaltzaleen biltzarrean'.
|
|
|
XX. mendearen lehen erdialdean ortografia bateratua lortzeko saio ugari egin ziren eta mendearen erdiaren inguruan berpiztu egin zen estandarra nolakoa izango zen behin betiko erabakitzeko beharraren kezka. Euskaltzaindiaren barruan ere piztuta zegoen eztabaida hori eta egun bizi dugun estandarizazio prozesuaren oinarriak jarri ziren 1958 urtean Euskaltzaindiak Bilbon
|
egin
zuen Euskaltzaleen biltzarrean'. Idazle gehienak etorri ziren bat euskara estandarizatzeko beharrarekin, baina behar hori onartzen zutenen artean ere, askotariko iritziak zeuden euskara batuaren oinarritzat hartu behar zen euskalkia erabakitzeko orduan2?
|
|
|
Txillardegik 1958ko txostenean egokientzat hartu zuena hain zuzen ere. Irtenbide honen alde
|
egin
zuten Villasantek eta Mitxelenak ere 1968 urtean Euskaltzaindiaren 50 mendeurrena ospatzeko Arantzazun egin zen hilera ospetsuan.
|
|
|
Txillardegik 1958ko txostenean egokientzat hartu zuena hain zuzen ere. Irtenbide honen alde egin zuten Villasantek eta Mitxelenak ere 1968 urtean Euskaltzaindiaren 50 mendeurrena ospatzeko Arantzazun
|
egin
zen hilera ospetsuan.
|
|
|
Euskara estandarraren beharra eta sorrera kezka eta eztabaida iturri izan dira mendeetan zehar eta horren berri nahi duenak informazio paregabea aurki dezake Zuazoren (1988) lanean. Era berean, batez ere XX. mendearen bigarren erdialde honetan
|
egin
diren euskara ordura arte landu gabeko espa
|
|
|
hauetako euskara garatzeko
|
egin
diren saioek berebiziko garrantzia dute euskararen garapenerako eta iraupenerako ere, baina gainera, esparru bakoitzeko zientzialariak edo teknikariak dira esparru horretako euskara gara dezaketen bakarrak. Hau oso garbi islatu zuen Etxebarriak (1972) Anaitasuna aldizkarian hauxe idatzi zuenean:
|
|
|
Ekarpena, hizkuntzalaritzaren esparruak lantzetik etorriko da, jakina. Zalantzarik ez dago euskarak orain arte landu ez diren esparruetara hedatzeko aldatu
|
egin
behar duela. Hortaz, hizkuntzen aldaketen nondik norakoak ulertzea funtsezkoa da gertatuz doazen aldaketak ebaluatu ahal izateko' 0 Filologia ere funtsezkoa zaigu euskarak mendeetan zehar garatu dituen baliabideak ezagutzeko eta orain arte gertatu diren aldaketen noranzkoa finkatzeko.
|
|
|
Nominalizazio eta adjektibaziorako joera handia erakusten dute testu tekniko zientifikoek eta, ondorioz, hizkera komunean baino izen sintagma konplexuagoak eratu ohi dira honelakoetan. Batetik, testu lotura bideratzeko erabiltzen da askotan nominalizazioa, lehenago perpaus madura azaldu den ekintza edo gertaera bati berriro ere erreferentzia
|
egin
nahi zaionean izen sintagma madura trinkotuz. Bestetik, izenburuak, zerrendak, irudien oinak eta terminoak beraiek izen sintagma konplexuak izan ohi dira.
|
|
|
Mota honetakoak dira Nazioarteko Sistemako unitateen laburtzapenak, elementu kimikoen ikurrak eta formulazioa, eta formula eta ekuazio matematiko eta fisikoak. Honelako ikurrek testu idatziak laburtzeko balio dute, baina irakurtzeko orduan deskodetu
|
egin
behar dira hizkuntza bakoitzean. Batzuetan idatzizko segidaren hurrenkera ez dator bat hizkuntza jakin bateko sintaxian dugun hitz hurrenkerarekin eta irakurketa hizkuntzaren arabera egiten da:
|
|
|
Esate baterako, mota desberdinetako testuak behar dira lehen hezkuntzan, bigarren hez kuntzan eta unibertsitatean; era berean, desberdinak izan lukete adi tuek beren artean trukatzen dituzten testuek eta adituak ez diren hiztunei zuzendutakoek, eta jakina, desberdinak izan behar dute sendagile batek gaixoekin mintzatzen denean erabiltzen duen hizkerak, medikuntza biltzar batean bere lankideen aurrean aurkezten duen komunikazioak eta kazetari batek telebistan ikusleei medikuntzaren aurrerapen baten berri emateko irakurtzen duen albisteak. Euskaraz erregistro hauek guztiak landu beharrekoak dira, hizkuntza osasuntsua izanen badugu eta zenbait alderditan horiek guztiak elkarrekin aldatu badute ere, beste alderdi batzuetan aldendu egingo dira estilo aniztasunaren mesedetan29. Hizkuntza bat beste baten eraginaren pean bizi denean, ahultzearen diagnosia
|
egin
ahal izateko ezinbestekoa da ondo bereiztea hizkuntza menderatzailearen sistemak eragindako aldaketak eta sistema horrek eragindakoak ez diren aldaketak. Hizkuntza menderatzaileak eragindako aldaketek bi motatako ondorioak eman ditzakete:
|
|
|
Behin baino gehiagotan entzun dudan ideia da Lehen eta Bigarren Hezkuntzan erabiltzen den euskara urrun samar dagoela unibertsitatean erabiltzen den euskaratik eta horren aurka lan
|
egin
genukeela. Urruntze hori sakonkiago aztertu litzateke, ordea:
|
|
|
Bestelakoa da inguruko erdaren ondoan euskarak duen aurrizkien urrita suna Mitxelenak (1968) Arantzazuko txostenean huts nabarmentzat hartu zuena. Amurizak (1978) arazo honi irtenbideak bilatzen saiatu zenetik bide luzea
|
egin
dugu eta aurrizkien eskasia hori euskararen tipologiarekin zerikusia duen zerbait dela dakigu: inguruko erdarak' burua lehen motakoak dira eta euskara aldiz, burua azken motakoa; honekin batera burua lehen' motako hizkuntzetan buruak diren eta modifikatzaileak diren aurrizkiak daudela
|
|
|
Bestetik, Euskaltzaindiak kapela hitza kapelu hitzaren aldean hobetsi du, baina hobespen hori hitz horretatik zabalkuntza semantikoaz lortzen ditugun terminoetarako ere balio al du? Esate baterako kapela polar eta kapela zona
|
egin
behar al ditugu Geologian, edo, hurrenez hurren polar cap!
|
|
|
Gure lana
|
egin
ahal izateko test batzuk prestatu genituen Bilboko Magisteritza Eskolako lehen mailako ikasleei egiteko. Idatziz agertzen diren hitzak eta sintagmen azentua jartzeko eskatu zitzaien ikasleei; erantzunetan curen ustez normalean egiten duten azentuera adierazi behar izan dute.
|
|
|
tuko dugu. Izenkiekin
|
egin
dugun legez, silaba biko partizipioetan bokalez eta kontsonantez amaitukoak bereiz aztertuko ditugu.
|
|
|
Aurreko ataltxoan
|
egin
dugun legez, hemen ere aditz oinaren azentuera baino ez dugu aztertuko, berorren silaba kopuruaren arabera datuak aurkez tuaz.
|
|
|
igogáilua, izugárria, e.a.; hau hurrengo baterako azterketa izan daiteke), behin arau bat edukiz gero berori beti aplikatzen da salbuespen barik. Hiztunen artean
|
egin
ditugun moten araberako taldeetan, gipuzkoar eta bizkaitarren artean ez dago desberdintasun handirik; haatik, euskaldun berri, euskaldun zahar banaketaren arabera arau batzuen arteko desberdintasun nabarmena agertu zaigu. Funtsean gazteleraren azentueraren araua da (Harris 1991) nagusitzen dena silaba bikoetan, dela izenki mugagabeetan, dela aditz partizipioetan.
|
|
|
1919ko irailaren 30ean jokatu zela, Euskalzaleen Biltzarrak Donibane Garazin
|
egin
zuelarik, 1913az geroztikako bere lehen bilaldia.
|
|
|
Martin Landerretxe aphezak, Biltzar lagun bethiereko Iskribariak eta Euskaltzaingoko edo Euskal Akademiako hamabietarik batek kondatu digun bezala, biltzar lanak hasi aitzin, hiri buruzagiek eta hekien artean Batita Anxo kantonamenduko Kontseilari jeneralak, batetik, Etienne Decrept biltzar buru lehenak eta haren buruzagi lagunek, bertzetik, agur eta jendetasun hoberenak
|
egin
ziozkaten elgarri. (Ikus Euskalzaleen Biltzarraren 1919ko urtekaria).
|
|
|
Sarrera hitzaldia frantsesez
|
egin
zuela Etienne Decrept ek, bere berrogoi ta hamar euskaltzale lagun khartsuen aitzinean, aitortzen digu idazkariak, nahiz gerla denboran hil edo zauritu lagunak aipatzean, hala nola, Clément d' Andurain eta Georges Lacombe bi adiskide euskaltzaleak, gogorki konde natu zituen iragan gerlako bost urte luzeetan gertatu izigarrikeria mota guziak zuzenetsi eta berdin goraipatu nahi izan zituz...
|
|
|
Gomendatzen dira ere Jean Pierre Etcheverry lotinant hazpandarrak eus karaz
|
egin
berri duen laborantzako liburuaren zabaltzea, edo Etienne Decrept eta Charles Colinek ontu dituzten eta goretsi beharrik ez duten tragedien aur kezteko baliabideen biltzea.
|
|
|
Mauletarrei ongi etorria
|
egin
ondoan, gerlan besoa galdurik itzulia den Georges Lacombe lotzen zaio bere solasari: Parise gain horietan mintzo omen dira, departamendu edo eskualde bakoitzari botere apur bat uzteaz, bere bizi pide bereziaren araberako erabakiak har ditzan.
|
|
|
Hogoi bat urteren buruko bizkitartean, ustegabeko itzulipurdia
|
egin
beharra zuen hain tinko eta umil Frantziako euskaldunak atxiki zituen 111 errepublikak. 1940ean, Vichy-ko hirian jarri zen Pétain marexalaren frantses estatuak nahi izan zuen berriz eskualdekatu alemanek gobernatzera uzten zio ten lur eremua.
|
|
|
ESKUALDUNA sortu zutenek, Euskal Herriaren onetan
|
egin
baitzu ten, haren argitzaile eta sustatzaile izateko, artikulugilearen ustez euskal aste kariari doakio oraikoan Euskal Herriaren galdeak biltzea eta gobernura hela raztea.
|
|
|
Bigarren artikuluak jakinarazten digu lehen ur: rats bat
|
egin
dutela mendiz honaindian euskararen eta herri ohiduren zaintzeari aspaldion bermatzen diren hiru batasunek: Euskalzaleen Biltzarrak, Gure Herriak eta Eskualdunak, Darlan amiralari gutun bat bidali diote adierazteko garbiki zer nahi duten Frantziako euskaldunek:
|
|
|
Eskualdekatzearen solasa horretan isildu baldin bazen 1941eko udazke nean, deus berririk sortu gabe, euskararen aldeko urrats ttipi ttipi bat
|
egin
zen bizkitartean garai beretsuan gure eskualdean.
|
|
|
Gure irakasle zenak errana zuen lehenago Euskal Herriko historia eta geografia apur bat behar luketela ikasi Euskal Herriko ume guziek eta atsegi nekin jakin du orai jakitate hori etsaminetan ere baliagarri duketela beren ama hizkuntza bezala. Eskerrak igorri ondoan Vichy rat Carcopino jaun minis troari, euskarari
|
egin
dion fagore handiaren gatik (sic), ikusi behar da nola hobekienik balia eskola orenez landa eskaintzen den asteko ordu eta erdi hura.
|
|
|
Lehenik euskal hitzak eta izenak, gero, haurrek ikas dezatela irakurtzen eta izkiriatzen, bai eta kantatzen ere. lrakasleak berak euskararik ez badaki he!
|
egin
diezaiola beste norbaiti.
|
|
|
Donibane Lohizuneko kontseiluak eman du jadanik diru apur bat eus kara irakasleen laguntzeko. Bestetan ez ote daiteke beste hainbeste
|
egin
–Euskaltzaleen Biltzarrak iratzar ordu luke, argi galdez daudenen argitzeko, batzuen eta besteen entseguen batetaratzeko eta, hala beharrez, nagien eta alfe rren akulatzeko.
|
|
|
Neure esker ona agertu nahi dut hemen Azkue Bibliotekako Josune Olabarria adiskide onak eman didan laguntzagatik. Koldo Zuazok nire lan honen lehen idatzaldia irakurri zuen eta ohar jakingarriak
|
egin
.
|
|
|
Oso ezaguna dugu Bonaparte Printzea Euskal Herrian. Gure herri honetara
|
egin
zituen bidaien ondoren burutu zituen ikerketak hainbat liburu eta artikulutan argitaratu zituen, eta gure artean asko izan dira pertsonaiaz eta bere lanez hitzez eta idatziz aritu izan direnak. Esan genuke berak
|
|
|
hala aitortu zuen gehien maite izan zuen hizkuntza euskara izan zela eta hori bakarrik nahiko da euskaldunon esker ona irabazteko. Baina argitara eman zituen 219 liburu eta lanetatik 68 euskaraz idatziak edo euskarari buruzkoak badira ere (%31, 05), italierari buruzkoak 50 dira (%22, 83), datu honek adierazten digularik hizkuntzalaritzan eta dialektologian bigarren ikerketa alorra izan zuela; ahantzi ezina da hobeki ezagutzen zuen hizkuntza zela italiera, ia bizitzaren lehen erdian hitz
|
egin
zuena. Beste bizitzaren bigarren erdian lngalaterran bizi izan zelarik, ingelesa zuen bere lanetan ikergai eta 43 argitalpen eskaini zizkion hizkuntza honi (%19, 63).
|
|
|
Gutxi da honen haurtzaroaz dakiguna. Ezabatua zegoen Jesusen Konpainia berrezarri zuen Pío VII.ak eta Urbinon zabaldu zuten ikastetxean
|
egin
omen zituen Bonapartek estudioak 10 urterekin hasita bitartean2. Badirudi gero Florentzian bizi izan zela, Toskanako hiriburu horretan argitaratu baitzituen zientziarekiko lanak, bertako unibertsitatean eta Pisakoan Fisika eta Kimikako ikasketak egin ondoren3?
|
|
|
Ezabatua zegoen Jesusen Konpainia berrezarri zuen Pío VII.ak eta Urbinon zabaldu zuten ikastetxean egin omen zituen Bonapartek estudioak 10 urterekin hasita bitartean2? Badirudi gero Florentzian bizi izan zela, Toskanako hiriburu horretan argitaratu baitzituen zientziarekiko lanak, bertako unibertsitatean eta Pisakoan Fisika eta Kimikako ikasketak
|
egin
ondoren3. Bestalde, 1832ko urriaren 4an, Florentzian ezkondu zen Maria Anna Cecchirekin; emaztearekin gaizki konpontzeaz gain, 1848an Italiatik Frantziara joan zenean, eta 1850ean Ingalaterrara, urruntze honek bien arteko banaketa gertarazi zuen betiko.
|
|
|
Giza barnean ezinegona sortzen du lotan baina bizirik dagoen harrak, eta hori gertatu zitzaion Bonaparteri. II. Inperioa 1852an sortu eta eratu arte, Londresetik Parisa eta Paristik Londresa hainbat ostera
|
egin
behar izan zituen zeukan karguaren arabera. Politikatik aparte bazeraman buruan beste ardura bat:
|
|
|
bilduta zituen hizkuntzalaritzako datuak eta ikerketak nola argitaratu. Aukeratutako paper onean nahi zituen argitalpenak
|
egin
eta 1850.eko urtarrilaren 3an, Paristik Kent konderriko Maidstone herrira joan zen. Paper fabrika sonatuak zeuden herri honetan eta argitalpenetarako inprenta etxean jartzeko asmoa zuenez, paper egokiak aukeratzera joan zen.
|
|
|
Hogeita hamazazpi urte geroago atseden apur bat gozatzen joan zela badakigu. Begietako lausoa edo gandua kentzeko ebakuntza
|
egin
zioten
|
|
|
Hala dirudi, testuan ez baita agertzen, idatzi zuenean ez baitzekien, heriotzako data ez tokia. Aitarekiko begirunea aitortzen zuen semeak eta tituluetatik aparte
|
egin
zituen lanen arloak ondo finkaturik utzi zituen epitafio luze honetan. Bere fede eta sinismenaren aitormena ere agerian utzi nahi izan zuen.
|
|
|
devoted to comparative philology. Hizkuntzalaritzan
|
egin
zituen lanak laburbiltzeko konparatibista gisa ikusi zuen bere burua. Lexikologia, gramatika (bereziki aditza) eta fonología izan ziren dialektologia ikerketetan erabili zituen oinarriak.
|
|
|
Sailkapenei buruz zerbait azaldu behar dut. Lau
|
egin
zituen, edo ezagutzen ditugunak lau dira:
|
|
|
kapen honetan ikusten denez, ahoskerako zeinu fonetikoetan ere lan eskergarria
|
egin
zuen dialekto guztietarako zeinu berdinak, bateratuak erabiliz. Dialektologoentzat garrantzitsua dela sailkapen hau iruditzen zait; baina nire lanaren edukitik kanpo geratzen da, alor horretan sartzeko ikerketa luzea egin litzaketelako.
|
|
|
kapen honetan ikusten denez, ahoskerako zeinu fonetikoetan ere lan eskergarria egin zuen dialekto guztietarako zeinu berdinak, bateratuak erabiliz. Dialektologoentzat garrantzitsua dela sailkapen hau iruditzen zait; baina nire lanaren edukitik kanpo geratzen da, alor horretan sartzeko ikerketa luzea
|
egin
litzaketelako.
|
|
|
Tartean daude Italiako dialektoei dagozkienak, eskuizkribuen Katalogoan zehazki deskribatzen direnak. Hauetatik asko argitaratu
|
egin
zituen eta ikertzaileentzat interesgarria izango denez, datu bibliografikoak eman nahi nituzke.
|
|
|
1863 arte 34 liburu atera zituela hango dialektoei buruzkoak. Frantzian
|
egin
zituen ikerketekin 6 liburu kaleratu zituen 1863 eta 1864an. Baina Europako dialektoen ikerketetan bereziki sartu aurretik, bigarren liburu poliglota ematen digu 1857an (lehena hamar urte lehenago, 1847an, argitaratu zuen Specimen lexici comparativi.... 6, non biltzen dituen Europako 52 hizkuntza eta dialekto:
|
|
|
Dialektoen (eta euskalkien) arteko konparazioak egiteko asmatzen du orduan plana: Bibliaren liburu batzuk hautatzen ditu, itzulpenak aginduz konparaketak
|
egin
ahal izateko. Eta urteak ematen ditu euskarazko 20 liburu edo argitaratuz, ia beste zereginik gabe.
|
|
|
Saldu
|
egin
du. Ez zuen ezertarako balio (EGLU III, 6.92 oin.) Ez zuen ezertarako balio.
|
|
|
Ez zuen ezertarako balio (EGLU III, 6.92 oin.) Ez zuen ezertarako balio. Saldu
|
egin
du. (EGLU III, 6.92 oin.) Letretako ikasketak egin dituk.
|
|
|
Saldu egin du. (EGLU III, 6.92 oin.) Letretako ikasketak
|
egin
dituk. Zientzietako ikasketak egin dituk.
|
|
|
(EGLU III, 6.92 oin.) Letretako ikasketak egin dituk. Zientzietako ikasketak
|
egin
dituk. Ez al hago burutik eginda?
|
|
|
Gure hemengo terminologian, kausari eta argudioari, hurrenez hurren ondorioa eta ondo rioztapena dagozkie: (8b) ko saldu
|
egin
du eta (7b) ko heldu da. Villasanterekin (1979:
|
|
|
(6) ko ez zuen inortxok ere erantzun. Kausa/ ondorio, argudio/ ondorioztapen eta kont zesio/ aurkaritza direlako hiru ardatz hauei begira, bi zehaztasun
|
egin
behar ditugu. Alde batetik, lan honetan zehar bigarren perpausak daraman esanguraz arituko gara, hau da, (7a) koan argudioa dugu eta (7b) koan ondorioztapena.
|
|
|
#Ez zuen ezertako balio, saldu
|
egin
du (EGLU III, 6.92 oin.)
|
|
|
desberdinak egiten dira. Hau iradokia da jadanik hizkuntzalaritza aplikatuko esparruan euskara teknikoaz
|
egin
izan diren lan batzuetan (Makazaga 1996:
|
|
|
#Apurtu
|
egin
da, tenperatura altuegia zen
|
|
|
#Tenperatura altuegia zen, apurtu
|
egin
da
|
|
|
#Naturan bizi diren baldintzapen berberak errepikatzen saiatu gara, hil
|
egin
dira
|
|
|
#Hil
|
egin
dira, naturan bizi diren baldintzapen berberak errepi
|
|
|
Edozein hipotesiri eusten diogularik ere, # ikurra dugu kontuaren adierazle onena: egoera jakin batean
|
egin
ez litzatekeen edo egingo ez litzatekeena, eta ez perpaus mailako arauetan erabateko debekua duena eta ikurraren bidez adierazten dena.
|
|
|
Ez zuen ezertarako balio. Beraz, saldu
|
egin
du (EGLU III, 6.92 oin.)
|
|
|
Ikusiadugu bipuntuei dagozkien ezaugarriek bideragarri egitendutela koma ezaugarrien bidez nekez
|
egin
litekeen edo maila jaso berezituetan nekezitxuralitezkeenondorio, ondorioztapenetaaurkaritza.Lokailuenespa rruan, berriz, ikusiadugukoma ezaugarriak osoegokiakezdirela, edonolako esanguraigorrinahidelarikere.Bipuntuen ezaugarriek, ordea, ondorioezin hobeak ematen dituzte kausa/ ondorio (25c e) eta argudio/ ondorioztapen (25b d) ardatzetan, etaaurkaritzako (25a) kasu batzuetan ere.Kausa edota ar...
|
|
|
Naturan bizi diren baldintzapen berberak errepikatzen saiatu gara: hala ere, hil
|
egin
dira
|
|
|
#Batzuk hil
|
egin
dira: beste batzuek aldiz, bizirik diraute Ez du lotura bikoitzik:
|
|
|
beste batzuek aldiz, bizirik diraute Ez du lotura bikoitzik: izan ere, 6 H atomo dauka Apurtu
|
egin
da: izan ere, tenperatura altuegia zen
|
|
|
Tenperatura altuegia zen: beraz, apurtu
|
egin
da
|
|
|
g #Apurtu
|
egin
da: zeren tenperatura altuegia zen
|
|
|
Silviak ideia sendoak ditu eta Begoñak aldiz, ez daki zer
|
egin
|
|
|
Nire erlojua gelditu
|
egin
da inoiz, baina bestela, ez dit inolako arazorik sortarazi hogeita hamabost urteotan
|
|
|
#Nire erlojua gelditu
|
egin
da inoiz, eta bestela, ez dit inolako arazorik sortarazi hogeita hamabost urteotan
|
|
|
#Nire erlojua gelditu
|
egin
da inoiz, edo bestela, ez dit inolako arazorik sortarazi hogeita hamabost urteotan
|
|
|
ez dakit zer
|
egin
|
|
|
larik, gertaera horri begira berraztertu
|
egin
behar ditugu kontuak. a) Lokailuak.
|
|
|
(53) Isildu
|
egin
naiz, zeren (eta) ez baitut piperrik ere ulertu
|
|
|
heure eskuko, hala
|
egin
dun hire plazera
|
|
|
168) arrazoi bide luke gauzak horrela balira konparatzaileek oker jokatzen dutela esatean, hizkuntzen lexikoaren erdiarekin jokatuaz gainerakoa mailegatua dela aitzakia?. Izan ere, jatorrizko lexikoaren ereduen gorabeherak, indarra eta iraupena maileguen bertakotzetik atera daiteke usu, Mitxelenak euskal fonologia zaharrarekin
|
egin
zuen legez: hots, baldin eta latinetiko lexikoan nn > n, n >, ll > l, l > r badugu eta jatorrizko lexikoan n,, l, r gorde badira, orduan aitzi neuskaran N 1 n, L 1 l bereizi behar ziren, latinez nn 1 n, ll 1 l egiten ziren bezalatsu (cf.
|