|
2005
|
|
|
Daniloffeta Hammarberg (1973) autoreek, segmentufonetikobatekbesterenbateandueneragingisaeJkarrenondokoebakerenbatetortzemodu AHO BELARRIEN] ARDUERAMALGU MOLDAKORRETANBAOTEALDAGAIZTASUNIK, ruetan sinplifikatuz, ezkerrerakoeta eskuinerako koartikulazioa bereizten badaere, kontua askozerekonplexuagoa da; izanere, ezdabakarrikaurretik edoondorendatorrensegmentuari aurrehartzeaezaugarriak aldaraziz, askotan, errealitatean, artilukatzaileeneskutik (e.b., ezpainenaurreratzeetaborobiltzea) koordinatutakohainbat mugimendu morfema mugengainetikhedatzen dira aurreratuzartikulatzaileenjarreraondotik doazen segmentuetara, mugimendu horien guztien emaitza diren ezaugarri akustiko jakinakaldaraziz.Etahemendik datar, hizketan arigarenean, ahoskuntzorganoek oharkabean (bainaezimitazioz) behinetaberrizegitenduten mugimendu kontrolarenalderdikorapilotsua.Artikulaziozkoetaakustikazkodatuesperimentaletan aurkitzenden aldakortasunfonetikoarenarazoak, artikulatzailebakoitzarenmugimenduenoinarrian dauden kontrolprintzipioen arazoorokorra aztertzera eraman ditu jakitunak. Printzipio horretan oinarrituz ezartzen
|
dituzte
, aldebatetik, batasunmotorearendenbora eskemak, eta, bestetik, koartikulazioaren agindumotoreenberrantolatze moduak, artikulatzaile ezberdinek halakohelburu jakinbatiritsibehardutenean, egoeraezberdinetatikabiatuz.Azalpenaketaereduakugariizanikere', gertaerahonenesplikaziozehatzagoa etaosatuagoalortu nahibadugu, behartzen gaitufonetikan ez ezik, fonologian etaseguruenik hizkuntzarenbestezenb... ra, bata besteen ezaugarriak gainjarriz definitzendute; Lagefoged ek (1975,48) definitzen du.
|
|
|
ra, bata besteen ezaugarriak gainjarriz definitzendute; Lagefoged ek (1975,48) definitzen du. Beste zenbait autorek, berriz, Óhman ek eta besteek (1967), aldakortasuna dela eta hiru prozesu bereizten
|
dituzte
: murrizte, berrantolatze etakoartikulatze gertaerak.
|
|
|
Ondorengo hiruhamarkadetan ere, tasunbereizleenzehaztapenetanburu belarrijardungodutezientziaezberdinetako adituek programa bateninguruan bildurik. Esperimentubidezko metodoaerabiliz, moduetamotaaskotakofrogakegingo
|
dituzte
oharmen prozesuaren nondik norakoakargitzeko zenbaitteoria eraikiz.Ikerkuntza horiekguztiekberrestendutehelduekhizketa hotsak kategoriatan entzuten dituztela.Horrenbestez, adituakaldagaitzak aurkitu beharreandiraartikulazioanedouhinakustikoetan.
|
|
|
Denaden, nahastekotanerdaranahastenda, ezAzpeitikoakezdirenbestehitzakedomailagore takomintzoak. Lepoerabiltzen omendagazteenarteangalderetarako juteal gea? 1itealdeu, makurra.Agianadibidez hitzanagusitzenaritukodabatzuen artean gonbaaziyo batea1konpaaziyobatea horren kaltetan, gaztebatzuek ezgendunerabilikodizute ezkendun enostrue, ordain, bainaoroharherrikoa berekoadagazteekegitendutena: ankie, narruzko txupie larruzko jaka, ikixi ikasi erabiliko
|
dituzte
. Horrezgainadiskideen artean batuaerabiltzea edotazuka jarduteaezinpentsatuzkoakditugu etasetazfonemak bereiztea ereirrieragingarritzatjotzendutebertako gazteek; gaztelaniazereneutralizazioabizkarkariarenaldegertatzenda, ezapikariarenalde.Apikaria, inoizerrezildarreiadarrajotzekoerabilikoda.
|
|
|
b) Nabarmenak, deigarriak, arras markatuak edo dibergenteak diren berezitasunak galtzen dira eta hedatuenak direnak nagusitzen: out groupizeneko elkar hizketetan, geografia eremu murritzetako hizkuntza ezaugarriakeremuhedatuagokoenaldeanlehenikgaltzendirenakdirelaikustenda; horiexek< < ezkutatuedogordetzen> >
|
dituzte
lehenikhiztunek bestedialektoak mintzo dituzten hiztunekindiharduten egoeretan.Orarenburuan kutsulokaladuten ezaugarriakdiraegoera polilektaleanlehenikgaltzen, horiexekbaitiramarkatuenak edota nabarmenenak:
|
|
|
Gaur egun ere bizirik dirau euskara teknikoaren egokitasunaren inguruko eztabaidak, eta kritika latzak jasaten
|
dituzte
askotan euskara beren jardueran erabiltzen duten zientzialariek edota terminologiaz ari direnek. Sarasolak (1997a, b) zientzialariek erabiltzen duten euskara narrasa eta chicana moduko bat dirudiena dela idatzi du.
|
|
|
Zientzialariei eta oro har hizkuntzaren erabiltzaileei bide berriak jorratzea errazago egingo dieten baliabideak eskainiko dizkiete horrela. Euskara teknikoaren inguruko azterketek testuak behar
|
dituzte
, ordea, eta hizkuntzalarien edozein argibide, proposamen edo kritikak ez du ezertarako balio kontuan hartzen duen zientzialaririk ez badago9. Hortaz, elkarlana behar da ezinbestean esparru hau jorratzeko.
|
|
|
Izan ere, hizkuntza ahulduen ezaugarri nabarmenetako bat da arau bateraturik gabeko aldakortasuna (Elordui, 1995): «[...] hiztun osoek beraiek erabilitako formen eta hiztun erdiek eratutakoen artean ezberdintasunak somatzen dituzten arren, ez
|
dituzte
azken hauek erabilitakoak gaitzesten[...] hiztunak hizkuntza txikian ez ikasiak izateak azaltzen du hein handi batean hiztunok beren hizkeran dagoen aldakortasunaz ez ohartzeko arrazoia... ».
|
|
|
hizkuntzalaritzaren arlo desberdinetan gertatzen diren aurrerapenek hizkuntzaren erabilera bere zituetan izan dezaketen erabilgarritasuna aztertu behar da eta zientzialariei beren eguneroko jardueran baliagarri gerta dakizkiekeen baliabideak propasatu. Esparru honetan ari diren hizkuntzalariek zientzia eta teknikarako hizkuntzaren erabileraren hizkuntz berezitasunak aztertu behar
|
dituzte
eta zientzialariekiko elkarlana ere ezinbestekoa dute: batetik, zientzialarien beharrak ezagutu behar dituzte eta, bestetik, hizkuntzalaritzaren esparru desberdinetako datuak aztertuz lortzen dituzten ondorioak zientzialariei helarazten jakin behar dute emankorrak izango badira 12?
|
|
|
Esparru honetan ari diren hizkuntzalariek zientzia eta teknikarako hizkuntzaren erabileraren hizkuntz berezitasunak aztertu behar dituzte eta zientzialariekiko elkarlana ere ezinbestekoa dute: batetik, zientzialarien beharrak ezagutu behar
|
dituzte
eta, bestetik, hizkuntzalaritzaren esparru desberdinetako datuak aztertuz lortzen dituzten ondorioak zientzialariei helarazten jakin behar dute emankorrak izango badira 12. Azpimarratu beharrekoa da hizkuntzaren erabilera kolokiala eta komuna ia konturatu gabe ikasten ditugula hiztunok, baina erabilera berezituek, aldiz, motibapen eta ikasketa kontzientea eskatzen dutela (ikus Gutiérrez Rodilla, 1998).
|
|
|
Hirugarren atalekoak hizkuntza osoaren zati bat dira, baina ez dira hizkuntza komunarenak. Edonola ere, hiru hiztegi eremu horiek ez dira finkoak hizkuntzen historian, termino berezituak behin eta berriro iragaten baitira hizkuntza komunera batez ere hedabideek eragiten duten bulgarizazio prozesuaren bidez. Duela gutxi erabat berezituak ziren berotegi efektu, ozono geruza, immunoeskasia edo klonazio bezalako terminoak hiztun gehienek ezagutzen
|
dituzte
egun. Bestetik, terminologiak askotan hartzen ditu hiztegi komuneko hitzak eta adigai berezitu bat adierazteko erabiltzen, zabalkuntza semantikoa deritzon prozesuaren bidez. Euskararen kasuan beti aipatzen den adibidea dugu ardatz hitzarena: gurdien zati bat eta iruteko erabiltzen den tresna bakarrik adierazteko balio zuen lehen, eta egun Geometria, Fisika eta Kristalografia bezalako jakintza esparruetan erabiltzen diren termino ugaritan aurkitzen dugu:
|
|
|
b) Erabilera tekniko zientifikoek duten berezko eremuaren zati garrantzitsuena terminologia berezituarena da zalantzarik gabe; areago, hizkuntzalari batzuen arabera horixe da testu tekniko zientifikoen berezitasun bakarra. Multzo honetan sartzen diren hitzak ez dira hiztegi komunaren parte eta, beraz, esparru bateko zientzialariek baizik ez
|
dituzte
erabiltzen. Hori dela eta
|
|
|
aurrizkiak eta atzizkiak daramatzate askotan (biopolimero, sulfogatz, disolbagaitz...) eta sarritan izaten dira izen elkartuak (disoziazio konstante, kristal sistema, elek troi dentsitate...), izena+ adjektiboa moduko segidak (eremu magnetiko, osa era mineralogiko, sienita feldespatoidedun...) edo are konplexuagoak diren sintagma hedapenak (behetik gorako analisi sintaktiko, bitarrean kodetutako hamartarren batutzaile...). Ondorioz, zientzialariek ondo menderatu behar
|
dituzte
beren hizkuntzak dituen hiztegi sorkuntzarako bideak.
|
|
|
Mikrofago eta makrofago hitzak, aldiz, termino berezituak dira eta mailegatzeak ez du eragin handirik euskara osoari begira. Esparru berezitu horietako zientzialariek, aldiz, argi eta garbi nahiago
|
dituzte
termino horiek, euskaraz asma litezkeen txikijale edo antzeko zerbait baino adigai berezitu horietarako nazioartean erabiltzen diren terminoen ordain zuzenak baitira. Hortaz, ekonomia eta hizkuntzaren gaineko eraginkortasun txikia kontuan hartu beharrekoak dira maila honetan.
|
|
|
Zalbidek (1994) erabiltzen du termino hori.26 Ikus Zalbide (1994). 27 Elorduiren (1995) tesiari jarraiki gatzaizkio.499IGONE ZABALAAzkenik, estilo bakarrerako joera nabarmendu du Oñederrak (1992) fonologia mailan: euskaldun gehienek berdin ebakitzen
|
dituzte
esaldiak lagunarteko egoeretan eta ebakera zaindua eskatzen duten egoera formaletan. Ezaugarri honek bere isla du zalantzarik gabe euskara tekniko zientifiko mintzatuan, baina idatzian ere suma daitezke estilo bakarrerako joerak.Euskara Teknikoaz hitz egiten dugu askotan euskararen erabilera bakarra bailitzen, baina hamaika erabilera sartzen dira horren barman, bi ardatzen ara bera muga daitezkeenak:
|
|
|
Urruntze hori sakonkiago aztertu litzateke, ordea: alderdi batzuetan eredu berdintsuak behar
|
dituzte
euskararen erabilera horiek, baina beste alderdi batzuetan estilo desberdinak izan dituzte. ' 30 Ikus Elordui (1995). 500EVSKARA BATUA ETA EUSKARA TEKNIKO ZIENTIFIKOAgara hizkuntza menderatuak menderatzailearekin berdintzera jotzen duenean, eta hizkuntz bereizteaz, aldiz, hizkuntza menderatuak menderatzailearen eredutik urruntzera jotzen duenean.
|
|
|
Urruntze hori sakonkiago aztertu litzateke, ordea: alderdi batzuetan eredu berdintsuak behar dituzte euskararen erabilera horiek, baina beste alderdi batzuetan estilo desberdinak izan
|
dituzte
. ' 30 Ikus Elordui (1995). 500EVSKARA BATUA ETA EUSKARA TEKNIKO ZIENTIFIKOAgara hizkuntza menderatuak menderatzailearekin berdintzera jotzen duenean, eta hizkuntz bereizteaz, aldiz, hizkuntza menderatuak menderatzailearen eredutik urruntzera jotzen duenean.
|
|
|
Oñederraren (1992) arabera hiztunek erdal sistematik urruntzeko egiten duten aldaketa dateke eta Odriozola eta Canteroren (1992) arabera aldiz, hiztunen hizkuntz ahalmen murritzaren ondorioa bide da: hiztunek oso hurbil dauden hi kategoria, izena eta erreferentziazko adjektiboa alegia, nahasten bide
|
dituzte
edota erreferentziazko erdal adjektiboen al eta
|
|
|
|
dituzte
ifrantses mutil 1 mutil frantses). Hortaz, orain arte euskaraz tasunez
|
|
|
ko adjektiboak, bai euskaraz eraturikoak (bilbotar) bai mailegaturikoak (frantses) izenaren eskuinean zein ezkerrean onartu
|
dituzte
hiztunek. Baliteke berriki mailegaturiko adjektiboak izenaren ezkerrean jartzen dute nek hain zuen ere erreferentziazko eta tasunezko adjektiboak bereiztera heltzerainoko hizkuntz ahalmen aparta izatea.
|
|
|
39 Dun daramaten adjektiboek ere bi kokaguneak onartzen
|
dituzte
. Edonola, Sarasolaren (1997a) arabera, hauek, tar daramatenek ez bezala, tradizio hobea dute eskuinean.
|
|
|
Hitz honen euskal ordaina historiaurre da, burua azken hizkuntza baita gurea. Parasintetikoetan ageri diren erdal aurrizkien ordainek ere postposizioak
|
dituzte
askotan euskaraz: encarcelar 1 espetxera tu; desnatar 1 gaingabetu.
|
|
|
Ikusten izan dugun moduan, desberdintasun kuantitatibo horiek islatu baino ez
|
dituzte
egiten sakonean dauden desberdintasun kualitatiboak. Ahoz egiten den eta familiaren bidez transmititzen den euskara batuaren ereduak ikertzea gauza garrantzitsua bada ere, hori gainako garrantzitsua izango litzateke honi buruzko erabakiren bat edo beste hartzea Txillardegik (1984, 1986, 1987 eta 1992) hainbestetan aldarrikatu duen moduan; bestela, euskararen irakaskuntzan, komunikabideetan, ahots teknologietan eta abarretan, orain arte legez, noraezean eta erdararen menean segitzeko arriskuan egongo gara.
|
|
|
Aurreko ikertzaileanantzera, umeelebidunengarapeneanbateraketa aroaaurkitudutenenarteanRedlingeretaPark (1980) aipatubeharditugu. Berauek2 (2; 00) eta3urte (3; 00) bitartekohaurelebidunezberdinakaztertu
|
dituzte
, gaztelaniaetaalemana, ingelesaetaalemanazeinfrantsesaetaalemanaaldibereangaratudituztenak.Eurenikerketakoondorioetarikobatzerada, garapenarenhasieranhiztegietagramatikabakarradutela. Vihman ek (1985) ere, estonieraetaingelesaaldibereangaratudituztenhaurelebidunenekoizpenakmiaturik, garapenarenhasierakosistemabakarrekohipotesiarenalde egitendu.
|
|
|
Azaroaren 21eko artikulu batean Piarres Lafittek aditzera uzten du aitzi neko udaldian Vichy rat igorri letrak aspaldian engoitik ahantziak direla, han nonbait errautsak janik. Marexalak eta Darlanek bestalde ez
|
dituzte
omen lan guziak tiletez tilet segitzen ahal, peko batzuei behar dizkie asko gider utzi eta beraz behar lukete peko horiei begia atxiki, Bretainiatik egiten zaien bezala, aski usu Vichy-raino itzuli bat eginez, alegia beilari.
|
|
|
1.sailosoalaburtuz, bada, elkarrenaldamenean etaesangura harremana gauzatzen duen tarteko osagairik gabedauden perpaus guztiak alboratuak direlaesandugu: biperpaus bakun.Halaere, testuaren azterketak harreman motaaskoaurkiditzakehorrelakoen artean.Guk geuk, esangura harremanak hautatudituguaztergaigisa, bidebatezpuntu, koma etabipuntuen ezauga rriek izan dezaketen eragina aztertzeko.Puntuak, hasiera batean behintzat, esangura harreman ugarionarditzaketestuinguruarenarabera.Komak, ordea, aurkaritza, argudioa, kausaetazenbaitemendiomotabaizikezduondo bide ratzen.Areago, hizkuntzarenmailajaso berezituetan komakadieraztendituen prosodia ezaugarriakezdirainolako esangura harremangarbiarekin egokiro moldatzen. Bipuntuek osoondo onartzen
|
dituzte
argudio etakausa harre manak; bestetik, nahikoondomoldatzen diraaurkaritzarekin, etakomabaino egokiagoakbidediraondorioztapenaetaondorioa adierazteko.
|
|
|
jatorri gardenean (gain+ adlatiboa, aldi lberri+ instrumentala, ordu+ ine siboa,...). Horrela, lokailu izenpean jaso diren kide batzuek, jatorrizkotzat jo daitekeen perpaus mailako funtzioa (19a) eta lokailu gisan aurkitu zaien testu mailako funtzioa (19b)
|
dituzte
aukeran.
|
|
|
Ikusiadugu bipuntuei dagozkien ezaugarriek bideragarri egitendutela koma ezaugarrien bidez nekez egin litekeen edo maila jaso berezituetan nekezitxuralitezkeenondorio, ondorioztapenetaaurkaritza.Lokailuenespa rruan, berriz, ikusiadugukoma ezaugarriak osoegokiakezdirela, edonolako esanguraigorrinahidelarikere.Bipuntuen ezaugarriek, ordea, ondorioezin hobeak ematen
|
dituzte
kausa/ ondorio (25c e) eta argudio/ ondorioztapen (25b d) ardatzetan, etaaurkaritzako (25a) kasu batzuetan ere.Kausa edota argudioa adieraztenduenzeren ordea, bideraezinada (25f g).
|
|
|
Bibliografian ikus daitekeenaren arabera, juntagailuek esangura harrema na gauzatu ez ezik, perpaus mailako funtzio bat ere betetzen dute: lokailuek ez bezala, berdintasun maila batean juntatzen
|
dituzte
bi perpaus, goragoko perpaus elkartua emateko. Lan honetan komak juntagailuen gainetik izan dezakeen eragina alde hatera utziko dugularik' S, 31 eta 32 sailetan hurrenez hurren juntagailuen eta lokailuen arteko pilaketak, eta juntagailuen arteko pilaketak ikusiko ditugu.
|
|
|
sak baizik ez
|
dituzte
esangura harreman baten bidez lotzen.
|
|
|
Guk geuk bakarrik esango dugu pilaketen ikuspe gitik koma ezaugarriek lokailuek bezala jokatzen dutela: juntagailuak onar tzen
|
dituzte
, baina lokailuak onartzeko unean, ordea, zenbait murriztapen dituzte. Izan ere, koma baten bidez islatzen diren prosodia ezaugarri hauetan oinarriturik zenbait esangura harreman (eta zenbait hizkuntz mailatan) soilik dira bideragarriak:
|
|
|
Guk geuk bakarrik esango dugu pilaketen ikuspe gitik koma ezaugarriek lokailuek bezala jokatzen dutela: juntagailuak onar tzen dituzte, baina lokailuak onartzeko unean, ordea, zenbait murriztapen
|
dituzte
. Izan ere, koma baten bidez islatzen diren prosodia ezaugarri hauetan oinarriturik zenbait esangura harreman (eta zenbait hizkuntz mailatan) soilik dira bideragarriak:
|
|
|
Euskararen baitan ari garelarik, bi puntuak gai dira kausa, ondorioa, argudioa, ondorioztapena eta aurkaritza adierazteko. Bestalde, ondo onartzen
|
dituzte
aurkaritza, argudio, kausa, ondorio eta onda
|
|
|
Lehenengoak askozmurriztapenhandiagoak ditu etalokailu batdagoenean ere, hautaketa bigarrensortaren aldeegitendaoro har.Edonola, komaren bidezislatuohidirenezaugarri horiekgaidirabeste lakolaguntzarik gabe aurkaritza, argudioa, kausaetaemendiomotabatzuk azaltzeko, baina besteemendio motabat, ondorioztapena, ondorioa, hauta kari harremanaketakontzesioa ezdiraeskuragarri. Puntuarenbidezislatzen ohidirenezaugarriek, aldiz, komaren esangurez gain, argudioa etakausaere iradokidezakete eragarbian.Lanhonetan, gainera, hainaztertua ezdenpro sodia ezaugarrienhirugarren multzo bataztertu dugu: aipaturikolehenengo multzoakbainoisiluneluzeagoaetabigarrenmultzoakbainogoragoko doi nua (bipuntuak oro har). Ezaugarri hauek osoesangura harremanzehatzak adierazten
|
dituzte
: oro harargudio/ ondorioztapenetakausa/ ondorio arda tzekoak; gainera, ezaugarrimultzo honeklokailuekin etajuntagailuekin ema tendituen pilaketa berezien berriemandugu: lokailuak bezala, ezin jardai tezke juntagailuenaurrean, etaagerdaitezke, ordea, esanguraegokiko lokai luekinhatera.
|
|
|
zazpi italikoan eta zeltikoan Huld ek Alpeetako deritzon iturri hizkuntza galdutik: hitz tipikoak disilabikoak dira eta erdiko geminatuak
|
dituzte
; gainerakoak Balkan eta Egeo aldeko dira, silaba irekiak dituzte, soilik diptongo eta sudurkari gehi herskari taldeekin (1990: 394). 3
|
|
|
zazpi italikoan eta zeltikoan Huld ek Alpeetako deritzon iturri hizkuntza galdutik: hitz tipikoak disilabikoak dira eta erdiko geminatuak dituzte; gainerakoak Balkan eta Egeo aldeko dira, silaba irekiak
|
dituzte
, soilik diptongo eta sudurkari gehi herskari taldeekin (1990: 394). 3
|
|
|
Langilearen ttattolatzeko, llilluratzeko; hots,(...) boz zenbeiten biltzeko, egiten
|
dituzte
holako legeak (E 621,).
|
|
|
Legea da; ez da hor harat hunatik. 1 Hau lege, hura lege, oro lege
|
dituzte
. Bertze lanik ez dutela erran zinezake, lege egi ten eta lege zain baizik.
|
|
2019
|
|
|
Lanik erdia eginda dago. Euskalherriaren Adiskideek beren xedeak erakhutsi zituztenik huna euskararen aldeko lanek bide handiak egin
|
dituzte
, batez ere Azkue iaunari esker. Bainan oraindik euskaldunek
|
|
|
Herriak eta Boletín del Instituto Americano de Estudios Vascosek, halaber, batzarreko gainerako edukietan sartu gabe, lau izendapenon berri eman zuten.871 P. Lafittek ezin izan zion kexu bat adierazteko tentazioari eutsi: " Heldu den aldian, diotenaz, erabaki handiak hartuko
|
dituzte
. Alabainan ordu litake, elheak elhe utzirik, lanak ere norapait ager ditezen:
|
|
2021
|
|
|
Euskera apaindu ta goraltzen, aberriari abesten, Abenda edo ‘arraza’ zarra indartzen[...] ta beste olako gauzetan lenen lenengo beardu bertsolariak, askotan izlari askok baño geyago egin lezakete ta. Bide ontatik jokatzen diran bertsolariak, Euzkadi gure aberri maitearen aldezlerik bikañenak dira, ta onelakoak euskaldun zintzo guziak txalotzen
|
dituzte
.
|
|
|
Gure olerkari —edo bertsolari jakintsu oek— erriarekin asarre xamar dabilzkigu. Asmatzen dituzten bertsoak ez
|
dituzte
errex antzean asmatu nai izaten, erriak entenditzeko neurrian. Eta jakiña, erriak orrelako olerkariei uko egiten die.
|
|
|
¿ Nola? Emen aurrean daukaten tresnatxoa zure aurrean bazeneuka etzenuke ori galdetuko[...]" Pernando Amezketarraren ateraldiak" Eskozia’tik Marruekos’eraño entzun
|
dituzte
[...]" (Argia, 1925/X/18," Euskara egaz". Luzear).
|
|
|
Diskurtsoan lehen zati batean bertsolariak goratzen ditu: " Arrigarri ta zoragarrizko asmoak
|
dituzte
beren bertsoetan. Ta oyen kantuzko egokitasun ta bikaintasuna neurtu gaitza izaki".
|
|
|
"[...] Tamalgarria. Garrantzi gabeko gauzetan nekatu
|
dituzte
beren adimenak. Ardandegi ta sagardotegietan neurtu dituzte beren almenak.
|
|
|
Garrantzi gabeko gauzetan nekatu dituzte beren adimenak. Ardandegi ta sagardotegietan neurtu
|
dituzte
beren almenak. Ango ardo kontua, emengo neskazarra ta alkarri alakoak esaten:
|
|
|
Gipuzkoarrek, phertsulariak goretsi nahiz eta behar den heineraino altxatzeko[...] erabaki zuten zoin gehiagokoak egitea heien arthian urthe guziz, hoberenen hautatzeko eta saristatzeko. Aurthengoak hiru lekhutan egiten
|
dituzte
lehenikan, Azpeitin, Tolosan eta Elizondon[...] Orai artio LA VOZ DE NAVARRAk ez du hitzik ere aiphatu hortaz. Donostiako" El Día" bi aste badu ori dela mintzatzen egun guziz, eta guk, hemen, ezpainak yosiak ditugu, den gutieneko axolarik gabe, iduriz[...] ez ginezakea beste hainbeste egin behar?
|
|
|
71 Berriro ere Davantek eskaintzen ditu xehetasunak: " Ezagutzak egin zituzten 1836an, Brasilerako bidean, Andromède itsasontzian, eta geroztik harreman onak atxiki
|
dituzte
. Hendaiako Abbadia jauregiari azken harria eman beharra zion enperadoreak, baina 1870ean alemanen aurkako gudua galdurik, haiek presoner eginik, desterrurako bidea hartu behar izan zuen, Ingalaterraruntz.
|
|
|
Arzak 1884tik 1904ra, Lopez Alen 1904tik 1910era eta Loyarte 1910etik 1918ra. Antzekotasun handiak
|
dituzte
euren artean, lehen biak Donostiako Udal Liburutegiko zuzendari izan baitziren, eta hirurek ekarpen garrantzitsua egin baitzioten hiriko garaiko kultur bizitzari: Arzakek Orfeoiaren sortzaile gisa, Lopez Alenek pintore modura eta Loyartek musika hamabostaldiaren sortzaile gisa.
|
|
|
Bertso jartzaile horiek edo Zapirainek baino aipamen gehiago
|
dituzte
Pello Errotak, Txirritak edo Jose Bernardo Otañok, guztiak ere bertsolari eskolatugabearen garaiko irudi klasikoaren jitekoak. Gehienetan Lore Jokoetan edo bestelako bertso saioren batean izandako parte hartzearen aipamen hutsa baino ez da egiten, ordea, kronika labur bateko lerro parea.
|
|
|
Halako testuek kronika modernoaren elementu guztiak barneratuko
|
dituzte
: kontakizun kronologikoa, saioa hasieratik bukaeraraino deskribatzen duena; ariketa bakoitzaren azalpena, parte hartzen duten bertsolarien ekarpenaren balorazioez eta eskaini diren bertsoen hautapenaz hornitua; giroaren eta publikoaren erreakzioen erreferentziak; eta azken epaia nahiz sari banaketa.96
|
|
|
Campionen proiektuak porrot egin zuen alderdi politikoen lehian. Industrializazio prozesuak bertan izandako atzerapenagatik Nafarroan proiektua bultzatuko lukeen klase ertain bat garatu ez izana, herrialdean karlismoak berriro hartu zuen indarra, proiektua bideratu zuten pentsalarien jarrera elitista, edota indarrak eremu kulturalean agortu izana aipatu
|
dituzte
Aizpuruk (2000: 63) eta Amezagak (1994:
|
|
|
Errepaso zabal bat eginaz lehen teoriek, XVI. mendean, hizkuntzen jatorria arakatzen zutela dio, norberarena hizkuntza biblikoekin (latina, hebreera eta greziera) ahaidetzeko eta, ondorioz, gainerako herri hizkuntzen gainetik jartzeko asmoz30 Hurrengoek, XVII. mendean, Ilustrazioak aldarrikatzen dituen irizpide unibertsalen arabera sailkatu nahiko
|
dituzte
hizkuntzak, norberarena, noski, arrazionalagoa eta logikoagoa dela ondorioztatuz. Edota hirugarren labekada batek, XVIII. mendean, teoria ebolutiboa aplikatuko dio hizkuntzalaritzari, pentsamendu garatuenak eskaintzeko gai den hizkuntza, alegia, norberarena, eboluzionatuagoa eta, ondorioz, hobea dela argudiatuz.
|
|
|
Milia Lasturkoaren eresia, aldiz, XV. mendekoa da, eta hildakoaren ahizpa baten bertsoek nahiz horiei erantzunez Pedro Garcia alargunaren andregai berriak, Marina de Arrazolak, abesturikoek osatzen dute. Bat batekotzat jotzen
|
dituzte
bi bildumak bai San Martinek (1967), bai Azurmendik (1980), baita Gabilondok berak ere (2016). debekua, eskaintzen diguna24 Kultura bateratuaz gorde ahal izan diren arrasto bakanen garai berekoak dira kasik, beraz, bertako elitea euskarazkoari bizkarra ematen hasi zitzaiola erakusten duten lehen zantzuak:
|
|
|
argudio linguistiko erlijiosoekin, kristau zaharren leinukoak zirela ezarri nahi zuten. Kaparetasun unibertsala eta postu garrantzitsuak lortuko
|
dituzte
integrazioaren truke, foru sistema orduan finkatuko da, baina aldi berean euskaraz hitz egiteari utziko diote:
|
|
|
Proiektu partekatuak, Elkartean gorpuztuta, apustu garbi batzuk egingo ditu, eta apustu horiek bere emaitzak emango
|
dituzte
. Xede nagusia bertsolaritzaren zalegoa zabaltzea izango da.
|
|
|
77). 2007an argitalpen bakoitzak bertsolaritzari eskainiriko testu kopuruak ere eskaintzen
|
dituzte
: tokikoen batura 607 testukoa da, bost aldiz Argiak argitaratutakoa (Elortza, Sukia eta Murua, 2008:
|
|
|
Euskal Herriko txapelketaren finala jarraitzeko eredu ezberdinak eskaini izan
|
dituzte
gainera bi egunkariek: Egunkaria/ Berriak, egunkari euskalduna izanik, finalaz egunkari osoan zehar aritzeko aukera izan du.
|
|
|
Egunkariak eta Garak gehigarri bana aterako dute, zortzi eta 16 orrialderekin, hurrenez hurren. Aurrekoan gehigarrian jasotako eduki asko Kultura atalera bideratuko
|
dituzte
. Honela, 1997an Gehigarri Berezietan jasotakoa argitaratutako testu guztien% 37 zen, 2001ean% 15, eta hurrengo txapelketetan% 20 inguruan finkatuko da portzentajea, gehigarriak bete beharreko lekuaren eredu bat finkatuz.
|
|
|
Zerrendako hogeigarrena baino testu bat gutxiagorekin agertzen diren izenak ikusi besterik ez dago: Fernando Aire Xalbadorrek, Jon Azpillagak, Aitor Mendiluzek, Sustrai Colinak eta Millan Telleriak hemezortzina testu izan
|
dituzte
aldizkarian.
|
|
|
Aipatu da jada borondatezko nahiz soldatapeko lanen arteko oreka, baita Elkartearen eraketan sortzaile zein zaleen artean gertatu zen uztarketa ere. Esteibar eta Iturriotzek belaunaldien arteko oreka, Ni eta Gu diskurtsoen arteko oreka, nazio mailako Elkartearen eta herrialdeetakoen arteko oreka, eta sustapenean kantitatearen nahiz kalitatearen artean bilatu dena ere aipatzen
|
dituzte
(Id.: 24).
|
|
|
Aldizkariko arduradun berrion gustuekin baino zerikusi gehiago du horrek, ordea, bertsolari belaunaldi berrien jarrerarekin. Azaldu den gisan, analisian gehiago sakontzeko ohitura dute gaurko bertsolariek, kontzienteago ere badira euren sortzaile estatusaz, eta aldizkariaren deiari erantzuterakoan geroz eta buelta gehiago ematen
|
dituzte
: baiezkoa ondo neurtutakoa izaten da normalean, eta askotan proiektu pertsonal landu bati buruz, edo ikerketari nahiz jardunaldi batzuei buruz hitz egiteko emandakoa.
|
|
|
Jaurlaritzak berrikuntzarako emandako laguntza bati esker egungo diseinua eta egitura sortu ahal izan ziren. Paperekoaren edukiek hartu
|
dituzte
atalik gehienak, baina antolaketa berri batekin. Horrela," Aldizkariak ikusi" atalaz gain (zuzeneko nabigazioa eta bilatzaile bidezkoa ditu horrek), generoka antolaturik ere eskaintzen dira:
|
|
|
Bukatzeko, aipatu komikigintzan murgildu diren bertsolariak ere badirela. Unai Gaztelumendik eta Unai Iturriagak hainbat lan argitaratu
|
dituzte
azken urteotan, eta azken horrek Javier Etayo Tasioren tokia hartu berri du Gara egunkariaren eguneroko umore grafikoaren tira lantzeko.
|
|
|
osotasuneko ikuspegi batekin garatua eta planifikatua izango da. Elkartearen sarea osatzen duten atariek proiektuari batasuna emango dioten oinarrizko ezaugarriak izan
|
dituzte
, ez da zentralizatua izango, parte hartzailea izango da eta irudi bateratu eta aldi berean anitza eskaintzeko aukera emango du. Barne zein kanpo komunikaziorako erreminta izango da eta bertsolaritzaren proiektuaren zerbitzura eraikiko da.
|
|
|
Bertsozale.eus da Elkartearen eta bere proiektuen komunikazioa egiteko tresna garrantzitsuena. Euskal Herriko Elkartearen Komunikaziotik egiten dugu gehiena, baina herrialdeetako Elkarteen webguneak ere bertan txertaturik daude eta horiek eurek elikatzen
|
dituzte
[...]. Denetarik eskaintzen da bertan.
|
|
|
Horri guztiari herrialdeetako elkarteen eskaintzak gehitu behar zaizkio, bertsozale.eus en baitako atal gisa egituratu direnak (Arabak, Bizkaiak eta Gipuzkoak atal bana dute, eta Iparraldeak beste bat), eta, esan bezala, Elkarte horiek euren kabuz elikatzen
|
dituzte
. Baita sare sozialetako kontuak elikatzeko hartzen den lana ere:
|
|
|
Izan ere, webguneen sorrerarako eta berrikuntzetarako datak bat datoz askotan txapelketaren datekin (2001, 2005, 2009, 2013 eta 2017): " txapelketek beharrizan berriak eragiten
|
dituzte
, diru ekarpen bat ere izaten da Euskal Herrikoa, bestela ez da diru-laguntza handirik izaten gauza hauetarako, eta inbertsio aukera orduan izaten dugu. Txapelketak nahikoa lan ematen du eta estra bat izaten dira, baina horrela tokatzen da" (E.
|
|
|
Sare sozialetan ere, dimentsio garrantzitsuak hartzen ditu bertso munduak. Aipatutako webguneek euren edukiak sare sozialen bidez ere zabaltzen
|
dituzte
, eta, bigarren taulan ikus daitekeen bezala, Facebooken eta Twitterren jarraitzaile kopuruen totalak altuak dira, 33.205 eta 18.695 hurrenez hurren. Aldera395 Hiru hauen artean bdb.bertsozale.eus da gehien hazi dena:
|
|
|
Beraz, artxiboa Xenpelarrekoekin aberastu eta berrantolatu egin dugu, eta bilatzailea hobetzea izan da lehentasuna" (J.M. Irazu, elkarrizketa pertsonala, 2017/IX/28). Horrela, bertsolariaren bidez edo erabilitako doinuaren bidez ere bilatu daitezke bertsoaldiak, edo txapelketen nahiz saioaren arabera, eta bideoen arteko loturak ere egin
|
dituzte
etiketatze sistema baten bidez: " Bertsoaren beraren eskaintza zabal bat beste inork baino hobeto egiteko bitarteko guztiak izanda indarrak hor jartzea erabaki da.
|
|
|
Hemen ere urteen joanarekin altxorra pilatu dute: urtean 200 bertso saio inguru sareratzen
|
dituzte
(150 eurek grabatuak eta 50 jendeak bidalitakotik filtratutakoak), eta guztira 2.000 inguru dauzkate etiketatuta.
|
|
|
Agenda, albisteak, elkarrizketak eta erreportajeak ere eskaintzen
|
dituzte
: " Taldekako proiektu bat denean, harrapatu ezin izan den ekimenen bat azaltzeko edo produktu berriren bat edo ikerketaren baten emaitzak aurkezteko erreportajea egin ohi da.
|
|
|
Telebistak ikusgarritasuna bilatzen du, jokaldirik onenentzat bakarrik du tokia, eta jokaldirik onenak normalean jokalaririk onenek egin ohi
|
dituzte
. Aurrekoaren adiera gisa uler daitekeen hori izan zen telebistari ikusitako beste arrisku bat, fokua elitean bakarrik jartzekoa:
|
|
|
Aurrekoaren adiera gisa uler daitekeen hori izan zen telebistari ikusitako beste arrisku bat, fokua elitean bakarrik jartzekoa: " Gehien azaltzen direnak hartuko
|
dituzte
aintzat bertso saioen antolatzaileek. Eta plazan gehiago dabiltzalako, gehiago azalduko dira berriz ere telebistan, premiarik gutxien zeukaten haiexek" (Egaña, 2004:
|
|
|
"[...] denbora igaro ahala, mugimenduak instituzionalizazio maila jakinetara iristen dira euren bilakabidean. Horrela, gaur egun mugimendu gisa ezagutzen diren entitate batzuek enpresa egiturak dauzkate euren eraketan, eta eredu burokratikoak baliatzen
|
dituzte
antolaketan eta kudeaketan (2007b: 79).
|
|
|
322 Helbide honetan dago ikusgai: gaztainkormutxa [2019/VI/15]
|
dituzte
bertsolariek, beraren bertsorik ezagunenak abesten dituzte adituek... baina bere omenaldi egunean jazoriko heriotzari eskaintzen zaio tarterik zabalena. Omenaldi eguneko argazkiak ikus daitezke, audioak ere entzuten dira, eta 38 minutuaren bueltan Lazkao Txikik kontatzen ditu egun hari buruzkoak:
|
|
|
322 Helbide honetan dago ikusgai: gaztainkormutxa [2019/VI/15] dituzte bertsolariek, beraren bertsorik ezagunenak abesten
|
dituzte
adituek... baina bere omenaldi egunean jazoriko heriotzari eskaintzen zaio tarterik zabalena. Omenaldi eguneko argazkiak ikus daitezke, audioak ere entzuten dira, eta 38 minutuaren bueltan Lazkao Txikik kontatzen ditu egun hari buruzkoak:
|
|
|
" Astero gai nagusi bat lantzen saiatzen gara, elkarrizketak eta erreportajeak txandakatuz". Luze grabatzen dute halakoetarako, 40 minututik ordubetera bitartean, eta gero zatikatuta eskaintzen
|
dituzte
: " Zintzotasunetik eta naturaltasunetik aritzen dira elkarrizketatuak, dezente biluzten dira, eta polita izaten da hori bizitzea eta gero edizio lanarekin borobiltzea:
|
|
|
El Día, alderdiko hedabide gisa aurkezten ez badira ere187, partiduko militanteek argitaratzen
|
dituzte
, eta El Pueblo Vasco ere ildo berean lerratuko da, sorreran monarkikoa zen enpresa egunkari bat izan arren, Rafael Pikabea jabea hainbat alderditan ibili ondoren 1930eko hamarraldian jeltzaletasunari lotzen zaionean.
|
|
|
Etxahuni buruz edo Matxin en heriotzaz irakur daiteke bietan, baita Iparraldean bertso jartzen aritutako Duvoisin, Barbier edo Oxobiri, edo bertako bertso saio zenbaiti buruz ere. Gogoeta interesgarriak ere badakartzate eta sariketak antolatzen
|
dituzte
.
|
|
|
Gainerako sinadurak horien kopuruetatik urrun geratzen dira. Ekarpen interesgarriak egiten
|
dituzte
, ordea; ez dira badaezpadako izenak, eta askotariko profilak erakusten dituzte.
|
|
|
Gainerako sinadurak horien kopuruetatik urrun geratzen dira. Ekarpen interesgarriak egiten dituzte, ordea; ez dira badaezpadako izenak, eta askotariko profilak erakusten
|
dituzte
.
|
|
|
182 Aldizkari honek 1936ko Gerraren eta II. Mundu Gerraren inguruan izan zituen posizionamenduek askotarako ematen dute. Frankismoaren alde argitaraturiko testuren bat eta jarrera horren inguruko azalpenak jasotzen
|
dituzte
Joseba Agirreazkuenagak (1989: 109), Díaz Nocik (1995b:
|
|
|
Herriako testu horietako batzuk ematen
|
dituzte
, hain zuzen, Hernandorenak hedapenari jartzen zion arretaren zantzu gehiago. Horrela, esaterako, 1947ko irailaren 8an Donibane Garazin ospatu zen txapelketari buruzko kronikan zera irakur daiteke:
|
|
|
Enbeitatarren hiru belaunaldi (Kepa, Balendin eta Jon), Bordel, Joxe Bernardo Otaño, Udarregi, Oxalde edo Zapirainek ere bi digitutik gorako kopuruak
|
dituzte
. Eta hurrengo zikloan ere protagonista izango diren Joxe Lizaso, Agirre edo Imanol Lazkano hainbatetan ageri dira.
|
|
|
Ez dago ordura arteko bertsolaritzaren historian oihartzun mediatiko handiagoa izan duen gertakaririk. Euskal Herriko 1965eko eta 1967ko txapelketak, hurrenez hurren 73 eta 70 testurekin, gainetik leudeke, baina finalaz gain hainbat kanporaketaren inguruko berriak ere barneratzen
|
dituzte
etiketa horiek.
|
|
|
Interpretazio marko berriaren barnean garatu diren hizkuntzaren inguruko diskurtso ‘despolitizatzaileek’ eta ‘desideologizatzaileek’ era askotako gogoetak sortu
|
dituzte
euskalgintzako kulturgileen artean azken urteetan. Izan ere diskurtso horiek adarkadura eta ondorio asko dauzkate:
|
|
|
Bertan sagardogintzari minutu batzuk eskaini ondoren, Basarri eta Gorrotxategi ageri dira Martuteneko Barkaiztegi sagardotegian bertsotan (78 minutua). Hiruna ale abesten
|
dituzte
sagardotegiek bertsolaritzaren gordeleku gisa izandako garrantzia azalduz, eta bertsolaritzaren historiako figura garrantzitsu batzuk aipatuaz. Aipatuak diren heinean, Uztapide, Xenpelar, Pello Errota, Pedro Mari Otaño edo Txirritaren irudiak erakusten ditu filmak.
|
|
|
Egun Esteibarrek, 2015ean komunikazio teknikari gisa kontratatu zuten Amaia Goikoetxeak, herrialde bakoitzeko arduradunek (normalean borondatezkoak), martxan leudekeen txapelketetako komunikazio arduradunek (normalean soldatapekoak), Lankuko ordezkariak, Xenpelarrekoak, Hedapen Sailekoak eta Elkartearen koordinatzaileak osatzen dute Komunikazio Saila daraman batzordea. Eta bertan landutakoak Elkartearen egiturako sail eta batzordeetara eramaten
|
dituzte
guztien jarduera komunikatiboa adostu, koordinatu eta bideratzeko. Elkartearen komunikazio plana, urteko egitasmoa, agenda, komunikazio estrategiak eta alorreko beste hainbat tresna garatzen dituzte:
|
|
|
Eta bertan landutakoak Elkartearen egiturako sail eta batzordeetara eramaten dituzte guztien jarduera komunikatiboa adostu, koordinatu eta bideratzeko. Elkartearen komunikazio plana, urteko egitasmoa, agenda, komunikazio estrategiak eta alorreko beste hainbat tresna garatzen
|
dituzte
:
|
|
|
sustapena eta hedapena.406 Bilakaera horrek argi uzten du komunikazioak eta hedapenak urteen joanaz irabazi duten pisua: egitura bikoiztuz sortu diren hiru sail berrietatik bi hartu
|
dituzte
.
|
|
|
Hurrengo zikloan prentsako zutabegintzan ere jarriko ditu tolosarrak egile horietako asko. Batzuek lan horiek gaurdaino betetzen
|
dituzte
.
|
|
|
19). Bestelako berrikuntzak ere aipatzen
|
dituzte
Dorronsorok eta Lekuonak: " Euskaltzaindiak gaiak denentzat berdintsu jartzen ditu; gainera, zotz egiten dira gaiak[...] Konposizio aldetik ere, lehenengo bertsoan zer esan, bigarrengoan, hirugarrengoan, ikusten da bertsolariak asko begiratzen duela.
|
|
|
Euskal kulturaren modernizazioa oso berantiarra izan zenez, bertsolaritzaren hedabideratzeak eta habitat berrian lur hartzeko egin diren moldaketek eragindako kezkak, zalantzak eta eztabaidak gaurdaino luzatu dira. Thompsonen arabera, deserrotze eta birsustraitze prozesuek alde guztietan eragin izan
|
dituzte
antzeko kezka, zalantza eta eztabaidak. Eta gurean agertzen direnentzat lagungarri suertatzen den pare bat azpimarra esanguratsu ere eskaintzen ditu.
|
|
|
Mugimendu berri horiek askotariko aldarrikapenak bideratu
|
dituzte
: feminismoa, ekologismoa, antimilitarismoa...
|
|
|
Terminoak mugimenduak sortzen duen interpretazio markoari egiten dio erreferentzia, eta, Larrinagaren arabera, 1980ko hamarraldian Erving Goffmanek zabalduriko" marko" (frame) kontzeptuan du bere jatorria: "[...] inguruan burutzen diren gertakariak bereizteko eta zentzuz hornitzeko, gizakiek interpretazio eskemak erabili behar
|
dituzte
. Horiexek dira markoak Goffmanen terminologian" (Larrinaga, 2007b:
|
|
|
Mugimenduek mobilizazioaren aldeko sinesteen eta ideien eroale eta igorle funtzioa betetzen dute, ezbairik gabe. Baina, horrez gain, gizakientzako —parte hartzaile, arerio nahiz behatzaileentzako— esanahiaren ekoizpenean modu aktiboan diharduten eragileak ere badira[...] Ekoizpen lan hori dela medio, mugimenduek sortu ez ezik moldatu eta egituratu ere egiten
|
dituzte
sarritan gizartean dauden esanahiak eta diskurtsoak. (Larrinaga, 2007:
|
|
|
246 Eubaren arabera suediarrentzat antolatutako erakustaldia izan zen saio hau (2016: 49). edanari buruzko bertsoak osatzen
|
dituzte
bi bertsolariek puntuka. Planorik moztu gabe batetik bestera ziztu batean dabil kamera, saioa bera bezalaxe, eta Greholmek bere azalpenak zabaltzen ditu, ikuspegi pertsonalago bat eskainiaz:
|
|
|
Seigarren atalean azaldu den bezala, mugimendu kulturgileek euren helburuetara gerturatzen dituen interpretazio markoak sortu ohi
|
dituzte
, gero ulerkera hori hedatzen saiatzeko:
|
|
|
Norberaren eskaintza sortzaile gisa lantzetik eskaintza pertsonalagoak sortu dira, bertsolarien ugaritasunak berak halako eskaintzak biderkatu egin ditu, eta, guztientzako tokia egitea nekeza suertatuko denez, publikoaren segmentu ezberdinei zuzenduriko eskaintza espezializatuak ere sortu dira. Ikusi den gisan, hainbat lanek multipolartasuna eta fragmentazioa aipatu
|
dituzte
ziklo honen haustura aldiaren marka gisa (Garzia, 2000a, 2000b, 2007 eta 2012; Garzia, Egaña eta Sarasua, 2001; Barandiaran 2011; Zubiri 2016, 2018 eta 2019; Agirreazaldegi 2018a eta 2018b; Rubio 2019).
|