|
2007
|
|
|
Clément Mathieu ere Literatura ikas zezan konbentzitzen saiatu zen,
|
baina
ez zuen lortu, Nor zira Piarres La, tte... aipatu artikulua, 20 or.
|
|
|
Azkenean libre utzi bazuten ere, 1955era arte ez zuen baimenik izan hauteskundeetara aurkezteko. 1956ko hauteskundeetan Extrême> Droîte> alderdia ordezkatu zuen,
|
baina
ez zen garaile gertatu eta utzi egin zuen politika.
|
|
|
Jean Hiriart Urrutyk astekari berrituaren helburuak zehaztu zituen: irakurleenganako errespetua sustatu; eguneroko gaiak landu, nekazaritza alorrekoak bereziki; astekaria komunikabide kristaua izan zedin,
|
baina
ez klerikala; Etcheverryren hitz egiteko era bortitza aldatu eta hizkuntza ulerterraza erabiltzea154.
|
|
|
Pentsamoldeari dagokionez, Eusko Ikaskuntza Hegoaldeko mende berriko intelektual beharrei zegoen egokiturik euskaltzaleen. Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> aro berriko pentsalari frantziar positibistek eratu zuten; intelektualak ziren hauek ere,
|
baina
ez ziren bereziki arduratu euskal gaiez. Azkenez, Eskualzaleen Biltzarra pentsalari euskalzaleek sortu zuten, Eusko Ikaskuntza bezala, baina modernotasunari aurre egiteko.
|
|
|
Hala ere, La, tte ez zen inoiz izan Euskaltzaindiaren 1920 eta 30 hamarkadetako bileretan. Badirudi behin agindu ziola Azkuek La, tteri grekera eta latinezko testuak euskarara itzul zitzan295,
|
baina
ez dugu La, ttek lana burutu zuelako berririk. Piarres Xarrittonen aburuz:
|
|
|
1934ko martxoko bilerarako Félix Ospital, Maurice Olphe Galliard, Blainville eta Bernard de Coral611 izan ziren deituak. Félix Ospitalek gustura hartuko zuela parte
|
baina
ez zela joango esan zion La, tteri, horrelako batzar batean parte hartzea ez zielako komeni ez berari ezta bere familiari ere612; hala ere, langile sutsua izango zela ziurtatu zion. Maurice Olphe Galliardek, bere aldetik, uste zuen goizegi zela bilera publiko bat egiteko; egokiago ikusten zuen batzar pribatu bat antolatu eta taldearen oinarriak eta helburuak zehaztea613 Blainville Olphe Galliard lagunak esandakoarekin ados agertu zen eta batzarrera ez zela joango adierazi zion La, tteri614.
|
|
|
Berriro Piarres Xarrittoni jarraituz, Piarres La, tte, abertzalea izateaz gain, zentrista zen629 Etienne Salaberry ere zentrista zen, Beñat Mendisko, abertzaletzat baino gehiago, erregionalistatzat hartzen duen bitartean. Pierre Larzabal, ostera, euskaltzalea zen
|
baina
ez zen abertzalea, frantsesa baino. Jean Pierre Casabonnek jarrera abertzalea azaldu zuen, Ipar eta Hegoaldearen arteko batasuna proposatu baitzuen630, eskutitzak amaitzearekin batera en> Yainkoa, Lege zaharra edo Sentiments> cordiaux> en> JEL hitzekin.
|
|
|
Eta besteak Ybarnegaray eta La Rocque, horien alderat itzuli ziren. Eta hor beste gehientsuenak, ez bakarrik abertzale garbi zirenak, oso gutxi baitziren, heiek ez zuten hortan interesik bainan beste guztiekin behar ziren konpondu; La, tte bat, ez zen, baitezpada, ez doriotista ez larrocquista,
|
baina
ez zuen lagunik, bakarrik gelditu zen643.
|
|
|
Aldizkari hartan taldearen helburu eta ekintzen berri eman zuten euskaltzaleek. Ordurako Piarres La, ttek denbora zeraman Eskualduna> eta Gure> Herrian idazten,
|
baina
ez zuen egoki ikusi aldizkariotan euskaltzaleen berri ematea (je nai jamais voulu engager les types dans les journaux où jai écrit) 835 Dena dela, zail izango zitzaien Eskualdunaz baliatzea euskaltzaleen berri emateko, garai hartan Eskualdunaren zuzendaria zen Soubelet frantximantak ez baitzituen gogoko euskaltzaleen ekintzak.
|
|
2008
|
|
|
Gauzak horrela, hiztegiotan aditz bakoitzaren erabilera bakoitzerako laguntzai le mota eta adiera sorta bat dugu,
|
baina
ez dugu inolako aditz sail semantiko esplizi turik topatzen.
|
|
|
Bestalde, garapenean dagoen saio baten berri emango dugula azpimarratu nahi dugu. Alegia, guk hemen aditzak lantzeko prozedura bat proposatzen dugu, horretara eraman gaituzten arrazoiak agerian jarriz,
|
baina
ez dugu emaitzarik ez eta ondoriorik aurkeztuko, horixe baita uneotan egiten ari garena. Honenbestez, hemen, aditzak lan.tzeko hautatutako metodologia bera eta horretarako baliatu ditugun tresna auto matikoak nahiz beharrezkoa izan zaigun eskuzko lanaren nondik norakoak azaltzeak du garrantzia.
|
|
|
Horiek horrela, komeni da ondorioetako batzuk esplizitatzea, baldintza horrek isats luzea baitu ondorio gisa. Guk hemen bi ondorio aipatuko ditugu,
|
baina
ez nola nahikoak: lehena, errorearen izaerari buruzkoa da, eta bigarrena, zuzentze moduari buruzkoa.
|
|
|
Haren ikerketaren ondoren badakigu jato rriz aspiraziorik ez zuten forma batzuk hasperendun bihurtu direna, latinezko pace> zuberierazko bákhe> edo zub. gaihérdi, > esaterako. Bigarren adibidean oraindik ere aspi razioa eta azentua silaba berdinean doaz,
|
baina
ez lehenengo adibidean, eta halakoak
|
|
|
Baina gorago esan dudan beza la, seguru al gaude, esaterako, iberieraz nahiko hedatua den adin> izen osagaiak aki tanierazko Dannadinnis> izeneko bigarren zatiarekin eta, batez ere, euskarazko adin> hitzarekin zer ikusia duenik? Baliteke izen propioen kasuan elkarren ondoan hitz egi ten ziren hizkuntzetan erabil zitezkeen osagai jakin eta konkretuz osaturiko sare oro kor moduko bat egotea,
|
baina
ez da ahaztu behar izen osagai horien esanahia ez eza gutzeak uzten gaituela batez ere kontu honetan besteetan baino eskuzabalagoak izaten.
|
|
|
Leg. 665, 3, 1848 Urtea. Bere jato rria euskarazko baltz>, negro, oscuro?, mendebaleko euskalkian, izan daiteke,
|
baina
ez gara beste iturrietara ixten). Barga> (lur-saila, erreg.
|
|
|
Barbadillo de los Herreros, Huerta de Arriba, Tolbaños de Abajo herrien barrutikoak. Dudarik gabe, bertako euskal kopurua Arlanzon ibaiaren ildoari darraiena baino ugariagoa da,
|
baina
ez Pradoluengo ingurukoa bezainbatekoa. 4) Bureba eta Oka mendien gunean sartzen den toponimia, Arandio mendizerratik aparte gune lauagoetan hedatua.
|
|
|
osagaiaz). Zagalaviña> (toponimo hibridoa; lehen osagaia, agian, zabala ren adulterazioa da,
|
baina
ez da ziurra; bera Beloradoko eskualdean Zalagaviña> metatesiaz).
|
|
|
Elesa> (belardia; agian, eleiza>, iglesia? baten ildokoa,
|
baina
ez da ziurra. –La sexta parte de un prado en la Elesa?.
|
|
|
Erdi Aroaren hasieran, Valpuestako elizbarrutikoa izan zen, gero Burgosek irentsi zuena, XVIII. mendean, ondoren Santanderekoa izan zen eskualde hori. 1862an Gasteizera pasatu ziren Arabako ziren herrixkak,
|
baina
ez ordea, Tudela ibar administratibokoak, honek Udalak izatea galdu zuenetik, Menakora pasatuak baitaude, elizaz, ordea, Santanderrekoekin jarraiturik. Federiko Barrenengoa eta beste asko konturatu ziren, Aiarako forudun eta kuadrillako, Artzeniegako inguruko arabar herrixketan, euskal toponimiaren presentzia oso urria zela.
|
|
|
gaztelania Hego Ameriketan bost mende bakarrik darama eta gauza bera gertatzen zaio ingelesari Ipar Ameriketan edo frantsesari Kanadan edo suedierari Finlandian eta abar. Baliteke laponiar eta suomiarraren artean izan diren harremanak euskara eta erromantzeen artekoak baino luzeagoak izatea,
|
baina
ez dau kagu dokumenturik edota nolanahiko lekukotasunik denboran hain urrutiraino joate ko.
|
|
|
Euskararen etsaia Madrilen eta Parisen, eta, aspaldi honetan, Iruñean? ikusten dute gure arteko zenbaitek, eta halaxe ikusten dut, egia esan, nik neuk ere,
|
baina
ez dezagun beti kanpoko etsaiarekin itsutu eta barrena lasaitu, geure baitan daukagu-eta gaixotasun askoren harra.
|
|
|
d. Ekonomia> razkoak.> Bilbo da, jakina, Euskal Herriko hiri nagusia,
|
baina
ez da euskalduna. Akats berbera dute Gasteizek, Iruñeak eta Baiona Angelu Miarritze (B-A M) hiribilguneak.
|
|
|
Gaixotasun honen sintomak aspaldi agertu ziren azalera,
|
baina
ez zen behar bezalako sendagairik ipini. Aspaldi ikusi zen gazteen euskara ez zela espero bezain ona, eta aspaldi ikusi zen betiko euskaratik nabarmen aldentzen zen hizkera exotiko eta berria garatzen ari zela, erditxantxetan erdi benetan, Marteko> Euskara> deitu dudana.
|
|
|
Hala ere, maiztasun handienekoetan ere, adieren araberako maiztasun kurbak ageri dira. Hitz bat oso arrunta izan daiteke,
|
baina
ez adiera batean (eta hori corpusak ez jasotzea gerta daiteke, non eta ez den gaiari buruzko informazio zehatza jasotzen). Gauza bera gertatzen da hitzen konbinazioan ere.
|
|
|
mendea bukatu berri da eta EEBS corpus itxi izatera pasako da. Beraz, XXI. mendeko euskal produkzioa eskuratzen hasi beharra dago;
|
baina
ez eskuratzen bakarrik, baizik eta aukeratzen, kodetzen, etiketatzen eta modu erosoan eskaintzen. Gainera, ezin ahantz dezakegu Euskaltzaindiak egunen batean hiztegi arau-emaileari heldu diola, eta hori pentsaezina da atzean erreferentzia corpus modernorik gabe, OEH eta EEBSrekin osatuko dena.
|
|
|
Sinonimoei buruz esan behar da batzuk sinonimo beteak direla eta beste batzuk ez. ...terako, euskarazko bela> guztiak haize oihal> dira, eta orobat haize oihal> guztiak bela; hortaz,, bela> Sin.> haize() oihal? > eta, haize() oihal> Sin.> bela? > eman ditugu; baina, aldiz, nahiz azote> guztiak zigor> diren, zigor> guztiak azote> ez direnez gero,, azote> Sin. zigor? > eman dugu,
|
baina
ez alderantzizkoa19.
|
|
|
hizkuntza artifizialetan, hau da, jakite eta teknika hizkuntzetan,
|
baina
ez dira gertaera usuak hizkuntza bizi eta naturaletan. Haietan ere, eskolak eta landatu eta sendotu behar ditu.
|
|
|
Ordura arte, ahalegin gehien gehienak euskaratik erdararakoak izan ziren. Garbizalea zen Mujica,
|
baina
ez gehiegi. Dena den, nire ustez, gehiegi fidatu zen baserritarren asmamenez.
|
|
|
Aspalditik nauze euskalkietako ahozkotasuna berreskuratu eta indartzearen aldekoa,
|
baina
ez galdetu niri nola egin behar den zehazki lan hori. Ez galdetu niri ira kaskuntzan zer nolako mailaketa egin behar den, zer adinetan, zer lekutan, non bai eta non ez den sartu behar bizkaiera, gipuzkera, nafarrera edo dena delakoa.
|
|
|
Talde horretan baditugu eskualde gehienetako ordezkariak, bai Ipar, bai Hego Euskal Herriko eskualdeetakoak. Egia da bakarren batzuk falta zaizkigula;
|
baina
ez gonbita faltaz: izan ere, hainbat jenderi deitu izan diogu, eta ezin zutelako edo nahi ez zutelako edo dena delakoagatik, ez zaizkigu eto rri.
|
|
|
Ikusten duzuenez, nik erabat beste aldetik heldu diot gaurko gaiari;
|
baina
ez nabil etxekalte, ez Euskaltzaindian eta ez euskalgintzan. Baneukan gogoa esan ditu danak jende aurrean berriro esateko; egia horiek ere esan beharra eta gogorarazi beha rra baitago; sarri ahaztu egiten baitzaigu egiten ari garen lana hor dagoela, eta gaur ko lanak biharko lana dakarrela, eta gaurko ezagutzak biharko ezagutza dakarkigula.
|
|
|
Ez dut inolako zalantzarik. Euskara batua indartzen eta sendotzen segitu behar dugu,
|
baina
ez nolanahiko euskara batua. Euskalkien ekarria gehitu diogu (nork bere hizkeratik abiatuta), euskara aberats, bizi eta goza garria egiteko.
|
|
|
Irakaskuntzan, herri komunikabideetan edo admi nistrazioan lanean ari direnek, oro har, ez dute garbi gai hau. Batzuek euskalkiak eta batua bi multzo isolatu eta aldaezintzat dituzte; bertze batzuk, aldiz, batuaren kontra egon gabe euskalkien alde ere badaude,
|
baina
ez dakite nola landu gaia...
|
|
|
Norbaitek esan dezake inoiz, eredu estandarraren ondoan, azpiestandarrak ere izaten direla,
|
baina
ez gaitezen engaina. Horiek eskualde zabal oso ongi mugatuetan
|
|
|
herriaren ipui nak, esaerak eta aztikeriak biltzen ibili delarik, herriak eman dizkion bezalaxe batu eta azaldu edo Juan San Martink Zirikadak> eta Eztenkadak> eskribitu zituanean?. Salbador Garmendiak 1968an esana;
|
baina
ez ahoz esaten den antzerako kodigo ida tzi bat sortzeko, hiztun guztiek modu berean berba egingo balute bezala. Ez da kon tua eta belarrietarako idaztea, begietarako baino.
|
|
|
Euskalkietan ez da gauza bera. Euskara baturako legez euskaltzale guztiek eman lezakete iritzia,
|
baina
ez dago erakunde bakarra erabakiak hartzeko. Hortik sortzen da, adibidez, bizkaierako atal batzuetan eredu bat barik hiruzpalau izatea.
|
|
|
Beraz, Nafarroako aipaturiko hizkeretan erabat arrunta da ahalke> nahiz erabile ran nahiz eratorriak eta elkartuak sortzen. Lurraldeak markatzen ditu erabileragatik eta, adierari dagokionez, esan bezala, ahalke> ahalge> erabiltzen ez den euskalkieta ko lotsa> hitzaren parekoa da bere esanahi nagusian,
|
baina
ez hainbeste azken honek hartzen duen, begirune, renean. Bestalde, hitz honek Iparraldeko euskalkiekin elkar tzen ditu Nafarroako hizkerak Iparralde osoan ahalke> ge, batez ere lehenen goa, hain erabiliak baitira, Ip (GN) ren zenbait azpieuskalki izan ezik.
|
|
|
Bestalde, egia da intsulinak edo hidrogenoak erreferente bera duela euskal ikertzailearentzat nahiz beste herrialde batekoarentzat, ez da hala gertatzen, aldiz, herrialde horietako erakunde juridiko edo politikoekin (Gutiérrez 1998)?,
|
baina
ez dirudi espezialitateko testua terminologiara muga daitekeenik. Testu horietan komunikazio asmoa erabakigarria gertatzen da sortzaileentzat; ongi dakite hori testu egileek asmo horren arabera hautatzen baitira komunikazio estrategiak eta erabiliko diren hizkuntz baliabideak (Hoffman 1984).
|
|
|
(a) arruntenetan (brote, > e, >) erraz jo izan da erdaratiko mailegu zuzenera
|
baina
ez dirudi hori denik biderik egokiena. Izan ere, hizkuntza bakoitzak bere ohiko baliabideak erabiliz eman ohi ditu kontzeptu hauek.
|
|
|
Bi mila urte igaro eta gero ere, badira arazoak. Aurreko hamarkadetatik eskarmentua hartu dugu, Euskaltzaindia 1994tik hona ematen ari den arau eta gomendioak kontuan hartzen dira batzuetan, eta testu landuak eta onak badira,
|
baina
ez da beti horrela:
|
|
|
Horiek guztiak entzun eta irakurri ditugu Eusko Jaurlaritzaren lanurtea abiatze an. Batetik, kurtso> ez da euskara batukoa, ikasturte k irakaskuntza arlorako balio du
|
baina
ez dirudi hedadura semantikoa oso zilegi denik, ezbairik gabe lanurte> da egokiena. Bestetik, politiko> erreferentziazko izenondoa da.
|
|
|
Lizarragarenak irakurri dituenak ongi daki itzultzeketan ibiltzen dela, usu asko pentsatu gabeko iraultze lanetan aritzen dela, ezin baita onartu, Mitxelenak noizbait erran zuen bezala, gure apezaren eskuizkribu ugarietan kausitzen ditugun ezaugarriak Iruñerriko euskara gaizkara ren isla direla. Ez dut ukatzen Iruñearen hurbiltasunagatik Kokoerriko hizkera kutsatuxe zego keela,
|
baina
ez dut uste eguneroko solasean gure idazleak ibiltzen dituen moduko erdarakadak ibiltzen zirenik. Maiz ezinezkoa da, gaztelaniatikako maileguak maila jasokoak direlako, hizkuntza horretan eguneroko jardunean erabiltzen ez direnak, eta lehen ere erabiltzen ez zirenak, itxura duenez.
|
|
|
Elkanoar idazleak aberastasun izugarria du atzizkietan eta luke noizbait honen gaineko buruan besteko lana apailatzea,
|
baina
ez da hau horre tarako leku aproposa. Hiztegiaren arloa biziki zabala da eta hemen ere dokto
|
|
|
Ez dut itzuli hau inon ere bildu Baztandik kanpo, egia errateko. Han hemenka egon naiz behaka, belarriak tente,
|
baina
ez dut inon ere ikusi. Herria> aldizkariko ehunka (edo milaka) adibide ikusi ditut, baina errestorik ere ez honetaz.
|
|
|
(22?)= nonbait, ezagutzen omen zuten, itxuraz(
|
baina
ez naiz seguru) (23?)= nonbait, diotenez, pilotan aritzen omen zen Antxitonean (baina ez
|
|
|
(22?)= nonbait, ezagutzen omen zuten, itxuraz (baina ez naiz seguru) (23?)= nonbait, diotenez, pilotan aritzen omen zen Antxitonean(
|
baina
ez
|
|
|
(24?)= itxura denez, azukrea ematen omen zioten, diotenez(
|
baina
ez naiz seguru)
|
|
|
(25?)= ez omen du deus ere jaten(
|
baina
ez naiz seguru).
|
|
|
1.a, B. Gandiagaren lanik gehienetan finkotzat jo dezakegun Dionisio Urruti: . Idatzi, idazten ditut paper puntak,
|
baina
ez naiz gauza garbira aldatzeko. Garai batean Dionisio Arrutik lagundu zidan horretan.
|
|
|
Bitoriano Gandiaga ala Gandiagaz, Lasaz eta Zabaletaz osaturiko triunbiratua? Badakit galdera hori guztiz probokatzailea dena,
|
baina
ez arrazoirik gabekoa, zeren banaketa berriari atalen izenburu berriak jarraikitzen baitzaizkio eta horrek testuaren interpretazio berri batera garamatza, aldaketa lodiak direnak olerki testu batean.
|
|
|
1ean eta 2an, olerkariaren jarrera aktiboa erakusten diguten honako hitzak jarri zituen J. Azurmendik Gandiagaren ahoan: . Nik> eginda> neuzkan> zatiak, >
|
baina
ez nuen asmatzen muntaia nola egin. Distribuzioa...
|
|
|
Jakina da Arrasate eta Eibar Gipuzkoako Probintziakoak badira ere, hizkeraz mendebal euskara edo bizkaieradunak direla. Horregatik Juan San Martin euskaltzainak esan eta idatzi zuen, bera gipuzkoarra zela,
|
baina
ez giputza, ez baitira gauza bera. Eibarko> Hiri toponimia, > Onomasticon Vasconiae, 13, Euskaltzaindia, Bilbo, 1995, liburua arakatu dut lehendabizi eta adibide ugari eta argigarriak berrirakurri ditut:
|
|
|
4 Egutegi honen oroitzapena hainbat lagunen baitan bizirik dago oraindik ere,
|
baina
ez dut bilduma osorik ikusi ahal izan. Hemen eman dudan data ikusitako ale bakarrarena da (Baionako Museoko egutegi sailean, hain zuzen); baina jakin badakigu zenbait urtetako bizialdia izan zuela Zerbitzari ren honek.
|
|
|
Lenengo> > Biskattarra> zeritzana (1897/ 1898). Tako honetan ere izendegiak leku nabaria zuen, baina baita euskal historiak eta geografiak, eta ideia politiko abertzaleek ere (ikurrina, Gernika, debeku politikoak, Bergarako Ituna, etab.). Tresna politiko baliaga rri bezala ikusi zuen, bada, Aranak egutegia,
|
baina
ez berak bakarrik.
|
|
|
Narbaitz/ Eskualdun Gazteriaren egutegi takoa herrian. Almanaka? bezala ezagutu izan da,
|
baina
ez du titulu berezirik eraman izan,. Eskualdun Gazteria, baizik.
|
|
|
Bestalde, bi izenen artean hautapen erlazioa dago: neurri banakotzat LITRO hautatuz gero, I2 klase batekoa izango da (ardo, > ur, > kafe>...)
|
baina
ez beste batekoa (sagar, > liburu>..., adibidez). Azken batean, zenbatzaileen eta ize naren artean dagoen hautapen erlazioaz gainera (bost> liburu, >* bost> ur), neurri sintagmaren eta izen nagusiaren artean ere bada hautapen semantikoa.
|
|
|
Adibidez, baso, > botila, > eskukada> eta abarrekin izen elkartu modura ematen ditugunean horixe gertatzen da. Baso> ura/ baso> bat> ur> izan daiteke hotza, beroa, eta hola,
|
baina
ez* kristalezkoa edo* gorria, adibidez. Ur> basoa> edo xanpain> kopa, bai, hauek izan daitezke Bohemiako kristalez eginak, hauts daitezke?
|
|
|
hurbilduko den pertsonaia anbiziotsu eta gupidagabea da. Modu generiko esanguratsuan« Ziutatea» deritzon hiria objektu literario abstraktu samarra da (batzuek frankismoaren alegoria bat ikusi nahi izan dute indar militarra eta eliza uztarturik agertzen baitira,
|
baina
ez da horretara mugatzen). Hiriari buruzko diskurtso ia oro bezala, hemengoa ere botereari buruzko gogoeta bat da.
|
|
|
euskaldun
|
baina
ez oso literarioa (ezta liberala ere) litzateke eta euskal eremuaren periferia metaforizatzeko erabili ohi da egungo literaturan.
|
|
|
– DiSciullo eta Williams-ek (1987), ostera, diote buru ez den osagaiak ase dezakeela buruaren argumentuetako bat,
|
baina
ez duela hala behar nahitaez.
|
|
|
Bizarnekua, Arteta). Bizar> hitzarekin lotua egon liteke Bizarronea> (Ituren),
|
baina
ez da batere segurua. Azkenik, bizarge> (bizarrik gabekoa) izan liteke Bizargorena>(* Bizargerena, Larraintzar, Lizaso) etxe izenaren sorbu rua.
|
|
|
Zuberoan zebiltzan istorioen azpitik eta gainetik, Etxahunen egiazko historia berpiztu du, haren kantuekin batean. Hamar urtez gora pasa ditu lan horretan, bereziki Barkoxen,
|
baina
ez hor bakarrik: aipaturiko lehen liburuko aitzin-solasean,. Avant propos?
|
|
|
Eguerditan, pilota plaza jendez betea zelarik, mintzaldi hunkigarri bat egin zion Haritschelharrek, beti bezala paperik gabe, eskuen libreki erabiltzeko bezala. Ene familiarekin, eguerdi eguzkitsu
|
baina
ez beroegi hartan, horren hitzak arras preziatu nituen, han bilduak zeuden jende guztiek bezala.
|
|
|
Berau> eta honen erg. beronek> lekukotuak dira behin edo behin (c). Eta berori> 2 gradukoa, erabili badarabil,
|
baina
ez 3 pertsonarako, 2.eko goi tratamendurako baino: berorika> diharduela, behin gutxienez, berorren> forma (d):
|
|
|
onela, > horrela, > ala, > eta adnominalak: onelako, > orrelako> erakoak,
|
baina
ez onelango, > orrelango, > alango> erakorik.> > balio generikoaz erabilia da, ingurune batzuetan hurbiltasun inguruneari ere dagokiola:
|
|
|
Sartaldeko testu idatzietan bakanago ageri da. J.A. Mogelek gipuzkeraz erabiltzea,
|
baina
ez bizkaieraz, datu erakusgarria da, gure ustez: idazle hark gipuzkerazkotzat jotzen zuen gehiago zenbatzaile hori.
|
|
|
Ainbat> hirugarren gradurako darabilen zenbatzaile konparatiboa oparo ageri da izkribuan,
|
baina
ez hain justu aurreko bien barruti sintaktikora mugaturik, askoz zabalago baino. Sintaxiaren, semantikaren zein testu inguruneen ikuspuntutik, marka honek dibertsitate askoz handiagoa hartzen du barruan.
|
|
|
inplikatzen du eta, dualak? plurala inplikatzen du
|
baina
ez alderantziz. Bide batez, azken hauek marka tuak dira eta, plurala?
|
|
|
Azken finean, lehen hamabi kopla hauek Erdi Aroko sermoiaren egitura erakusten dute, zehazki, herri sermoiarena11 Herri sermoia, bai,
|
baina
ez ho rregatik eragin eruditurik gabea. Herri sermoia herri hizkuntzaz baliatzen den neurrian; izan ere, latinaren erabilera, hizkuntza landuaren erabilera izen burura mugatu eta, herri hizkuntza batean dihardu:
|
|
|
5 Ez ditut gaingiroki baizik ikusi Lazarragaren neurtitzak,
|
baina
ez dut aurkitu haietan neurri horretako koplarik.
|
|
|
23 Edo alegia eginez, horrek are urrunago baikinderamatzake amodio kortesaren izpiri tu eta kodetarik, orduan josteta erotiko baten aurrean baikeundeke. Ez dut uste irakurketa hori egiazki egitekoa den Echepareren kasuan,
|
baina
ez garai hartan olerki gai hori anakro nikoa litzatekeelakoan, zeren holako gaiak aurki baitaitezke orduko poesietan; ikus Maro t en ondoko neurtitzak non amoranteak maitariari horrelako josteta batean sartzeko eska tzen baitio: Non> que> je> soys> ennuyé> d' entreprendre>/ > D' avoir> > fruit> dont> le> désir> me> poingt,
|
|
|
Donapaleuko kantonamendua, ordura arte xuri egona, gorrien eskuetara tu zen. Artetik errateko, Donapaleu hirian aspaldian nagusi ziren errepublika noak,
|
baina
ez inguruko herrixkeetan eta oro har kantonadan; hori bera ger tatzen zen ere Donibane Garazin edo Maulen.
|
|
|
Berdoly kontseilari jeneral pasatu ondoan, Réveilek geldialdi bat izan zuen
|
baina
ez zegoen lo, eta Berdoly, berriz, bere tenorearen beha, egunen batez diputatu izateko ustetan duda gabe. Destandeau diputatu xuri hilaren lekua betetzeko departamendu osoan berriz hautesleak bozetara deituak izan zirela rik 1887ko otsailaren 27rako (gizonkiak baizik ez, erran gabe doa), Réveil> berriro agertu zen, oraingoan ofizialki, 1886ko azaroaren 14an.
|
|
|
Edonola ere, egungo irizpideekin inori ez litzaioke bururatuko Bill Clinton, George Bush edo Vladimir Putin presidenteei, Guillermo Clinton, Jorge Bush edota Vladimiro Putin deitzea,
|
baina
ez dezagun ahantz, oraintsura arte, oso ohikoak izaten zirela Carlos Marx, Federico Engels edota Adolfo Hitler bezalakoak, XV XVI. mendeetan Gutenberg eta Maastricht eskuarki Gutemberga eta Mastrique itzuli ohi ziren bezala19 Horrexegatik, orain dela berrogeita hamar urte Estatu Batuetan giroturiko eta aktoreekin jokatutako film horri Juan> Nadie> bezain izen karpetovetonikoa ipintz... Gaur, zalantzarik gabe, gaztelaniaz bestelako izenaz aurkeztuko zatekeen pantailetan.
|
|
|
21 Inoiz baina, itzulpenek jatorrizkoaren kalko zehatza eskaintzen digutela pentsa daiteke. Horrela, 1938an John G. Blystone k zuzendaritzapean behialako zinema mutuko izarrak izan ziren Stan Laurel eta Oliver Hardy (Lodia eta Argala) aktoreen film baten erdal izenburua ikustean, hots, Quesos> y> besos, > ia zirtoa den deitura horren iturburuan edozeinek pentsa lezake ingelesezko Cheeses> and> kisses> esaldi hoskidea aurki genezakeela,
|
baina
ez, itxura gorabehera, jatorrizkoa Swiss> > izan zen.
|
|
|
Gauza bera gertatzen al da, demagun, tza>/ > tze> (ardantza/ ardantze), aga> (iturriaga), te> (eurite) modukoekin, eria> (gazteria) modukoekin? Askotan bai,
|
baina
ez beti. Azken biek (hots, te> eta eria> atzizkiek) ez dute (oro har) > di2 ren pareko adiera hori berekin98 Beste zenbait kontutan ere, multzo atziz ki batzuetatik besteetara alderik badagoela ikusiko genuke, banan banan eta xehetasun osoz arakatzen hasi orduko.
|
|
|
Laugarren kasua berriagoa da itxuraz eta, ohiko zati edo parte elkarteak eta lexiko sorkuntzaren alorretik kanpora aztertzekoak diren posposizioak alde batera uzten badira, aniztasun edo multzo adierarik gabea da berez: egia da industrialde> kasuan industria> asko, > industria multzoa> inter preta litekeela,
|
baina
ez da hori joera nagusia: orrialdean ez dago orri> asko, > zonaldean ez dago zona> asko, erdialdean ez dago erdi> asko> eta merinaldean ez dago merio> asko.
|
|
|
Azkuek bere egitasmoa gauzatzeko lortu nahi zituen babes haiek (Espainiako erregearena, aita santuarena, etab.), bere eragin esferatik oso urrun geratzen ziren. Agian elizgizon asko konbentzitu izan balitu bere erakundea sortzeko, presio sozialen bat egingo zuten,
|
baina
ez dirudi inor konbentzitu zuenik. Beraz, Akademiaren alternatiba klerikal honek porrot eginik Azkuek ostera ere Euskal Akademia proiektu «zibilari» emango zion lehentasuna.
|
|
|
Hala ere borondate oneko euskaldun askok segituko liokeela Akademiari zeritzon, eta «yo, por mi parte acato desde ahora todas sus decisiones respecto de la ortografía, cualesquiera que ellas sean, bien persuadido de que es preferible una ortografía uniforme, por imperfecta que ella sea, á la anaquía que ahora reina entre nosotros.» Iruñetik idazten zuen S. Etxaideren iritziz: «me parece sencillamente impertinente hablar de las ventajas e inconvenientes de la creación de la Academia de la Lengua Vasca, cuando es urgentísima su necesidad.» Etxaiderentzat ere, argi zegoen aurkakoak izango zituela Akademiak,
|
baina
ez zuen aitzakia gisa onartzen ez eratzeko. Nolanahi ere, Akademia sortzeko orduan, Etxaidek prozedura populista bat iradokitzen zuen:
|
|
|
Iparraldeko euskal idazleak (eta euren tch). Eskualduna aldizkariko goiarduradun batek ederki ordezka zezakeen sektore hori,
|
baina
ez zuten halako inor gonbidatu batzarrera. Ez, jakina, EuskalEsnalekoek Iparraldekoak baztertu nahi izan zituztelako, baizik, inkontzienteki agian, erakundea Hegoaldeko arazoetan burubelarri sartuta egonik, mugaren bestaldeko errealitatea, urrunago geratu eta akaso ahantzi egin zitzaielako.
|
|
|
Azkueren, unanimidadearen inguruan, ziurrenik, Eleizalderen onespen horri zegokion: idazleak ez zituztela behartuko adosturik, Azkuek uste izan bide zuen Eleizaldek ere bere izena azalduko zuela aktan EuskalEsnale erakundeak t, s erabiltzearen alde, eta izatez erabaki hori onartzen zuen,
|
baina
ez bere aldeko botoaz, baizik gehiengoak hala erabaki izana errespetatuz, batzarretik akordio gabe alde egiteari uko eginez. Eleizalde hein batez amore emateko prest zegoen, baina ez gehiegi ere.
|
|
|
idazleak ez zituztela behartuko adosturik, Azkuek uste izan bide zuen Eleizaldek ere bere izena azalduko zuela aktan EuskalEsnale erakundeak t, s erabiltzearen alde, eta izatez erabaki hori onartzen zuen, baina ez bere aldeko botoaz, baizik gehiengoak hala erabaki izana errespetatuz, batzarretik akordio gabe alde egiteari uko eginez. Eleizalde hein batez amore emateko prest zegoen,
|
baina
ez gehiegi ere. Halako zerbait jazo bide zen.
|
|
|
Campionen ohartxoa, ikusten denez, Jemeinen interpretazioa ukatzera mugatzen zen,
|
baina
ez zuen batzarreko gorabeheren bere bertsioa ematen, baizik hain zuzen diskrezio beharra eta ez pertsonalizatzeko komenientzia berresten zituen. Hitzotan antzeman daitekeenez, Campioni (eta Azkueri, berehala ikusiko denez) ez zion bat ere graziarik egin Euzkaditik akordioaren inguruko kontuak eskatzen ibiltzea, azken finean horrek inplikatzen baitzuen jeltzaleek ez zutela onartzen hirukoaren erabakia, eta beraz beren batzarrak ez zuela ezertarako balio izan.
|
|
|
horrekin, ez ote dio Euzkadiko erredakzioak (eta bereziki. Kizkitzak?) Jemeini sutilki adierazi nahi «ba al zara gero EuskalEsnaleko kidea haren erabaki baten kontura eztabaida sortu guran ibiltzeko?» Agian gaininterpretatu egin dut erredakzioko oharra,
|
baina
ez da ahaztekoa sabindar hertsienek hala nola Bilboko jeltzale gazteek, ez ziotela sinpatia handirik EuskalEsnaleari, eta beraz baliteke. Kizkitzak?, hizkera ezti batean mozorrotuta idatzi arren, zirkunstantzia hori gogora ekarri nahi izatea Jemeini eta haren lagunei, ez zegokien kontu batekin polemikarik ez sortzeko aholkatuz.
|
|
|
Vizcaytik en, herriko alkateak, erdal eskolak uzteko eta euskal ikastetxeak sortzeko dei eginez amaitzen zuen obra. Bada Azkuek hurrengo urtean euskal ikastetxe bat sortu zuen,
|
baina
ez Lekeition, baizik Bilbon. Bilbotik, jakina, Euskal Herri osora hedatu gura zituen gisa horretako ekimen euskaltzaleak, baina beti ere hiriak barne hartuz eta izatez hirietatik abiatuz.
|
|
|
Modernizazio kontserbadore bat planteatzen zuen beraz (euskara eta fedea kontserbatu nahi zituen heinean). Kontserbadurismoa
|
baina
ez tradizionalismoa, tradizioa bere hartan mantendu barik eraberritu nahi baitzuen. Beraz modernizazio bide moderatu bat litzateke, kontserbadore erreformista, progresiboa, ez iraultzailea, baina ezta atzerakoia ere.
|
|
|
Aldiz osoki ziren euskal kultura eraberritzeko proiektuak, etorkizunari begira eginak. Parte batez kontserbadoreak (ez baitzuten hausturarik nahi, baserri munduan inspiratu eta burges girora moldatzen saiatzen baitziren, proletario munduan sartzen saiatu gabe); Kontserbadoreak bada,
|
baina
ez atzerakoiak (helburua iraganeko baserrian barik etorkizuneko hirian baitzuten). Jada aipatu denez, modernizazioa bide erreformista bat eskaintzen zuten, nekazarien hizkuntza eta kultura hiritartzekoa.
|
|
|
Alderdi politika baztertuta, gerta zitekeen Azkueren abertzaletasuna, agerraldi bakanetatik kanpo, maila pribatu eta intimoan geratzea. Zentzu horretan posible zen euskal nazionalismoa Azkueren identitatearen parte izatea,
|
baina
ez bere kezka nagusia; Baizik bere baitan biltzen zituen ideal, zaletasun eta leialtasun desberdinen artean bat gehiago (erlijioa, musika, literatura eta beste batzuen artean), eta ez agian garrantzitsuena.
|
|
|
Baina orain arte aipa diren testuetan ageri denez, maiz barne pasioek ordena hori haustera eramaten zuten, une jakinetan musika lehenetsiz euskalgintzaren aurretik, edo hauek biak ohiko jarduera erlijiosoen gainetik. Halaber hiru aldagai hauek maiz elkarri lotuta landu zitzakeen,
|
baina
ez derrigor. Hola aski esanguratsua da Azkuek euskararen alde berez eta zuzenean fede kristautik harantzago dauden gauzak egiteko prest egotea.
|
|
|
Egia da eleberri amaieran indianoa Eliza katolikoaren baitara itzultzen dela, eta horrek pentsaraz dezake Azkuerentzat euskaldun izateak lagundu egiten zuela fededun izaten. Lagundu bai,
|
baina
ez bermatu. Eta ikusten denez Azkue, erlijio osagai gabe ere, euskararen alde egiteko prest zegoen.
|
|
|
Itxuraz beste mutur ideologikoan krausistak zeuden. Beren ekarpen nagusia, Eliza katoliko ortodoxoarekin haustea izan zen, erlijio naturalago bat, tolerantea eta espontanoago bat bilatuz (beraz jainkotasuna onartuz
|
baina
ez era katolikoan, baizik aleman Naturphilosophie erara). Naturara jotzea, harekin komunioan sartzea bilatzen zuten, eta horrek bereziki Espainiako eta Gaztelako paisaian extasiatzera eraman zituen, exkursionismoa landuz etab. Nazioak eta herriak, errealitate primigeniotzat, organikotzat, naturaltzat zituzten, erromantikoek bezala, familia, udalerri eta gizateriarekin batera, denen arteko harmonia bilatuz.
|
|
|
Eztabaida biziak izan zituzten sarri, eta gai interesgarri batzuk aurrenekoz landu ziren (Bernart Etxepareren edo Joanes Leizarragaren euskara zela, euskarazko testu zaharrak atera, etab.). Hola, aldizkariaren inguruan Europa osoko unibertsitate eta ikerguneetan sakabanaturik zeuden hizkuntzalariak elkartu ziren. Berau bultzatzen Hannemann eta Linschmann zeuden, Berlingo Euskara Elkargoaren() buruak, borondate oneko
|
baina
ez beti jakintza handiko euskaltzaleak. Aldizkaria harpidedunen bidez eusten zen.
|
|
|
bilketa sorkuntza dialektika, edo corpus status dialektika, zientifiko artista puru vs. ingeniari sozial dialektika, herrikoi akademiko dialektika, herrikoi purista dialektika, espezializatu holistiko dialektika, etab. Binomio hauek batzutan parez pare doaz, eta beste batzutan gurutzatu egiten dira; baina funtsean Azkuek herri ondare tradizionala oinordeko eta partaide gisa jaso eta bizitza berria emateko zuen ikuspegiaren ondorio dira. Tovar izan zen binomio horietako asko antzeman zituena,
|
baina
ez zituen modu sistematikoan aurkeztu. Beraz, hein handiz Tovarren azalpenei jarraki, dialektika horiek desglosatu ditut.
|
|
|
Hola, adibidez, Ardi galdua eleberriko istorioa, oinarri folkloriko gabeko sorkuntza literarioa bada ere, han hemenka osagai extraliterarioz hornituta ageri da: musika partiturak, hiztegitxoak, testua ereduzko gipuzkera osotuz idatzita egotea, etab. Beinda betiko kontakizunean zegoen nahasketa murriztu egin da
|
baina
ez guztiz desagertu. Hau guztiau, hein batez, euskararen eta euskal kulturaren egoera ez normalizatuari lotuta zegoen, hiztegitxoak, adibidez, ia ezinbestekoak baitziren literatur lanak ulertu ahal izateko.
|
|
|
Euskalerriarenyakintzan esan bezala «gure Erri zar [hau], Europako zarrena dugu». Pidalek bezala, Azkuek ere bere kultura propioaren originaltasuna nabarmentzen zuen
|
baina
ez modu isolatuan baizik Europako testuinguruan kokatuz. (Gero, jakina, gauza desberdinak nabarmenduko zituen bakoitzak bere kulturan, Azkuek zahartasuna, Pidalek gehiago europartasuna).
|
|
|
Izatez asmoa ere ez zen hori (lotura genetikoak bilatzea), baizik gehiago euskaran antzematen ziren berezitasun linguistiko desberdinei paralelismo estrukturalak aurkitzea hizkuntzen unibertso zabalean (antzekotasun horien zergatietan sartu gabe). Hola, Azkuek euskara munduko hizkuntzen kontzertuan kokatu nahi izan zuen, berezia zela agertuz, bai,
|
baina
ez horren arraroa non ezin aurki zekiokeen paralelorik inon. Edozein kasutan Azkueren saioek argi uzten zuten euskaltzainburuaren horizontea ez zela euskaran bukatzen, baizik, asmoz urrunago iritsi nahi zuela.
|
|
|
Ez derrigor hala zirelako, baizik aukera hori sor zitekeelako hala zuzenduz gero. Izatez, kasu batzuetan(
|
baina
ez beti) Azkueren euskalgintza eta musikagintza lanaren atzean, zeharka, bizitza kristaua lagundu zezakeen konbikzioa zegoela susma daiteke. Adibidez, Liborio Azpiazuk Azkueri idatzitako gutun batean bilbotar apaizaren pentsaera era honetara azaltzen zuen:
|
|
|
Azkuek bere lobekin izandako gutunetan, arras ongi ikus daiteke aholkuak eman bai,
|
baina
ez zituela menpeko pekatari gisa hartzen. Aitzitik gertutasunez tratatzen zituen, bere fedea haiekin konpartituz, maiz otoitz eginez lobak birtutetsu izan zitezen, eta haiei ere bere alde antzera otoitz egiteko eskatuz:
|
|
|
Talde horien zenbait ekitalditan parte ere hartu zuen, sermoiak emanez, kandidaturak abalatuz eta beste460 Nolanahi ere, ez zen sekula alderdi politiketan sakonki inplikatu, baizik gehiago «kanpotiko kolaborazio» gisakoak egin zituen. Soilik integristekin bete zuen alderdi baitako kargu bat epe motzez,
|
baina
ez dirudi oso aktiboki izan zenik, eta ondoren behin ere ez zituen antzeko erantzukizunak hartu beste alderdietan. Militantzia xume horiek XIX. mendearekin amaitu ziren, geroztik Azkue ez baitzen gehiago alderdi jardunetan, publikoki behintzat, inplikatu.
|
|
|
Aitzitik Azkuek 1898 aurretik idatzi zituen euskararen egoera txarra salatzen zuten proklama eta gisakoak. Izan ere, eta jada aipatu denez, intelektualaren sorrera ezin murritz daiteke Dreyfus kasura eta haren mimesira, berau fenomenoaren agerpen ikusgarriena baita,
|
baina
ez fundazionala. 1890ean bertan, Azkue, La Abeja aldizkaritik, jarrera intelektuala erakusten ari zen artikulu baten bidez bere errebindikazio politiko kulturalak egitean:
|