|
2010
|
|
|
Augustinek, zuzendariari, bere iritzia argi eta garbi ezagutarazi zion: egunkariaren idazkera idazle bakoitzaren esku utzi behar zen ezinbestean; batetik, ezin zutelako idazlan bakoitza orrazten ibili eta, bestetik, irakurle asko eta asko ez zeudelako Arana Goiriren idazkerara ohituta eta prestatuta, besteak beste, hartzaile
|
asko
gipuzkoarrak zirelako.
|
|
|
Beronen aukeraketak makina bat esames sortu ditu. Gauza
|
asko
entzun eta idatzi dira. Batzuk alde eta beste asko kontra.
|
|
|
Eta neuk holako zerbait erantzun nion: lehendabizi, auzipetuon arteko adiskidantzazko harremanak; bigarrenik, senide, adiskide eta lagunen gertutasuna eta berotasuna; hirugarrenik, bidegabekeriaren aurrean jende on
|
asko
dagoela, Euskal Herrian eta kanpoan, egoera irauli ezin bada, goxatzeko behinik behin prest dagoena; laugarrenik, bakoitzak bere mugak ezagutzeko aukera paregabea eta gu baino lehen antzeko egoeran aurkitu diren pertsonekin nolabaiteko solidaritza sentitzeko abagune zirragarria; eta azkenik, kristau izanik, Jesus gurutzbidean eta gurutzean iltzaturik izan nuen oso gogoan, baita hari jarraitzeko a... jasan dituzten gizon emakumeak ere, eta ez sinestekoa da Harengandik eta haiengandik, jaso?
|
|
|
Nola? Beraiei astia emanez, eskolak (euskara, gaztelera, alemana....) eskainiz, kapilauaren laguntzaile izanez e.a. Bide eta bidexka
|
asko
dago. Kontua bila ibiltzea izaten da.
|
|
|
Gure ustean behintzat bukaera ahapaldiak Etxahuen estiloko silu edo zigilu nabarmenagoa du. Autore ezagunak sortutako kanta
|
asko
tradizionaldu egin dira, denok dakigunez. Etxahunen amodiozko kantu asko herriak beretu eta aldaeretan bizi dira.
|
|
|
Autore ezagunak sortutako kanta asko tradizionaldu egin dira, denok dakigunez. Etxahunen amodiozko kantu
|
asko
herriak beretu eta aldaeretan bizi dira. –Ahaire zahar huntan?
|
|
|
11. Batzuetan besterik gabe kanta ez dela bukatzen adierazteko da, gure ustean. Edo aldaera
|
asko
izan ahal dituela adierazteko. Halaxe uste dugu. Iruten ari nuzu?
|
|
|
Izan ere, Aita Zavalaren ustetan, Deustuko ekitaldi akademiko hartan buruan jarri zioten bonet hark beste buru
|
asko
ere jantzi zituen, buru apalak, buru azkarrak...: –Aldi ontan, neri ez ezik beste askoren buruari ere eransten diozute estalki ori?.
|
|
|
Hori horrela izanik, nahitaezkotzat jotzen da irakasleek baliabideok aparteko kurtsoan jorratzea, izan ere, gure arteko profesional
|
asko
erdaratik etorria baita.
|
|
|
Piska bat zartzera egi, a zegoan ordurako. Urte
|
asko
ziran nik ikusi ez nuala, ta ez da arritzekoa neri zartua iruditzea, onera Oiartzunera etorri eta geroko kontuak dira ta. Emen ez dakit senideren bat edo zer eukiko zuan Errenterin.
|
|
|
Geroztik, bizi-modua nolabait ere ateratzearren, bertso-paper saltzeari ekin zion, erriz erri Euskalerri guzian barrena ibilliaz. Gerraz geroztik il zan, ta oraindik ere euskaldun
|
asko
dago aretzaz oroitzen dana. (...) [Lexok] Laguntzeagatik ematen omen zizkion.
|
|
|
Gauza
|
asko
aldatu dira azken hirurogeita hamabost urte honetan bertsolaritzan: bertsolari baserritarrak unibertsitario bilakatu dira; brusa luzeak forro polarbihurtu zaizkigu; kursaal zaharreko Poxpolin areto apala, Bilbao Exhibition Centreerraldoiak ordezkatu du; gizalabak oholtzan ez egotetik txapeldun izatera pasatu dira...
|
|
|
Erakunde eta talde
|
asko
dira euskararen alde lanean dihardutenak. Denei eskatu zien euskaltzain berriak adorez eta gogoz lanean jarraitzeko.
|
|
|
Giroak traba
|
asko
jartzen ditu.
|
|
|
Alesbesko komentuarekin hobeki portatu ziren frantsesak. Gaizki, ordea, elizako Erretorea eta herriko Alkatea, ez baitzuten onik izan komentua kentzeko dekretua betearazi arte, eta herritarrak ere ez
|
asko
hobeki, komentuan eta elizan aurkitu zuten probetxuzko edozer lapurtu baitzuten.
|
|
|
Prozesu oso interesgarria izan zen, eta gogorra, zeren eta jende askok ez du gaiaz hitz egin nahi. Baina beno, gauza
|
asko
ikasi nuen: anekdota eta gertakizun paregabe asko, liburuetan sekula aurkituko ez nituzkeenak, eta beraiei esker, liburu sinisgarri eta sakon bat idatzi ahal izan dut.
|
|
|
Bestalde, liburu
|
asko
irakurri ditut gaiaz.
|
|
2011
|
|
|
Markinako eta Xemeingo lurretan frontea geldirik egon zen hileetan, herriko tradizionalistek beldur
|
asko
pasatu omen zuten. Batzuk (15 bat lagun) atxilotu ere egin zituzten.
|
|
|
Gernika bonbardatu osteko egunean, apirilaren 27an, sartu ziren tropa frankistak Markinan eta Xemeinen. Egun horretan, markinar eta xemeindar
|
asko
atera zen kalera, erreketeei arrera beroa egitera. Tradizionalistek indar asko izaten jarraitzen zuten Markinan eta Xemeinen, eta hauetariko askok lasaitu ederra hartu zuten erreketeen tertzioak herriko kaleetan ikusi zituztenean.
|
|
|
Egun horretan, markinar eta xemeindar asko atera zen kalera, erreketeei arrera beroa egitera. Tradizionalistek indar
|
asko
izaten jarraitzen zuten Markinan eta Xemeinen, eta hauetariko askok lasaitu ederra hartu zuten erreketeen tertzioak herriko kaleetan ikusi zituztenean. Ospatzeko, tradizionalistek erromeria ere antolatu omen zuten.
|
|
|
Zabala jauregian kokatu zen Jose Seva infanteriako teniente koronelak jakinarazi zieten alkate eta zinegotzi berriei eta, oro har, herriko FET JONS eko kideei, beharturik zeudela herriko mugimendu gorri separatistaren eta ezkertiarren buruzagi guztien izenak justizia militarrari ematera, eta alderdietako militanteen izenak ere eman behar zituztela (Molina, 2005: 155). Zabala jauregiko militarrek hasieratik bultzatu zuten herritarren errepresioa, eta, ondorioz, tradizionalistek lan
|
asko
egin zuten herriko abertzaleak, euskaltzaleak, ezkertiarrak edota errepublikazaleak salatzen eta kartzelaratzen. Herriko tradizionalistek eta FET JONS eko kideek nortzuk atxilotu behar ziren, zein emakumeri ilea moztu behar zitzaien edota isuna zein familiei jarri behar zitzaien zehazten zuten.
|
|
|
ukatu zizkieten (Gerrikagoitia, 2000). Aurretik politikan sartu gabe zeuden markinar eta xemeindar
|
asko
ere FET JONS alderdiko kide egin ziren, badaezpada, eta 1937ko maiatzetik aurrera ezkertiarren eta abertzaleen kontrolatzaile eta salatari bihurtu ziren, Markinako eta Xemeingo gizarte bizitza hankaz gora jarriz.
|
|
|
delako isuna jartzen zioten jendeari, txostenetan abertzale edo ezkertiar bezala agertzen zirelako (Molina, 2005: 164). Salaketa, isun eta heriotza hauek guztiek beldur
|
asko
eragin zuten herritarren artean, eta funtsezkoak izan ziren erregimen berria sendotzerakoan. Zoritxarrez, Mola jeneralak, matxinada hasi osteko egunean, 1936ko uztailaren 19an, eman zituen aginduak egi bihurtu ziren:
|
|
|
Herritar
|
asko
militarrentzako debaldeko lana egitera eraman zituzten. Emakume abertzale eta euskaltzaleak erabilpen militarra zuten eraikuntzak garbitzera behartzen zituzten eta gizonak logistika beharrak egitera.
|
|
|
Hiru alderdi politiko hauek Errepublikaren Aldeko Batzordeak eta Udal Batzordeak sortu zituzten 1936ko urrian, eta agintean egon ziren 1937ko apirilaren 27ra arte. Markinan eta Xemeinen frontea geldirik egon zen zazpi hile horietan, abertzaleek, ezkertiarrek eta errepublikazaleek lan
|
asko
egin zuten herritarren artean elikagaiak banatzen, Markinako frontean zeuden gudari eta miliziarrei laguntzen, elkarbizitza ziurtatzen, frontea sendotzen eta herritik metro gutxira zeuden matxinatu frankisten aurka borrokatzen. Dena dela, ia talde bat ziren; interes batzuk komunean zituzten kategoria sozial gisa jarduten zuten; eta, ondorioz, talka egiten zuten batzuen eta besteen helburuak, interesak eta estrategiak.
|
|
|
Dena dela, ia talde bat ziren; interes batzuk komunean zituzten kategoria sozial gisa jarduten zuten; eta, ondorioz, talka egiten zuten batzuen eta besteen helburuak, interesak eta estrategiak. Horrela, antolaketa arazoak izan zituzten matxinatu frankisten aurka borrokatzerakoan, udal arazoak konpontzerakoan edo elkarbizitza antolatzerakoan; are gehiago, ia talde bat ziren heinean, istilu
|
asko
izan zituzten herriko tradizionalistekin eta eskuindarrekin nola jardun behar zuten zehazterakoan (Frontea geldirik egon zen zazpi hileetan 15 tradizionalista atxilotu zituzten, baina berehala askatu zituzten EAJ koek egin zuten presioaren ondorioz) (Onaindia, 1937). Aldiz, tradizionalistak eta herriko jauntxoak interes talde bat ziren, eta argi zituzten zeintzuk ziren euren interesak eta interes horiek lortzeko bideak.
|
|
|
Hiru alderdi hauetako kideek elkarrekin borrokatu zuten matxinatu frankisten aurka, baina hain interes desberdinak zituztenez, kontraesan eta gatazka ugari sortzen zen euren artean. Ia talde bat ziren, eta gerra garaian, boterea izan zuten zazpi hileetan, arazo
|
asko
izan zituzten helburuak finkatzeko, estrategia zehazteko eta matxinatuen aurka modu antolatuan eta eraginkorrean borrokatzeko.
|
|
|
Intentsitateak gatazka batean nahastuta daudenen parte hartze mailarekin zerikusia du; alegia, parte hartzaileek gatazkan erabiltzen duten energiarekin. Gatazkaren intentsitatea handia izango da inplikatuta daudenei gatazka
|
asko
axola bazaie; hau da, gatazka galtzearen ondorioak handiak badira.
|
|
|
Bigarren Errepublikako urteetan, euskal kulturaren aldeko jarrera
|
asko
indartu zen Markinan eta Xemeinen. Alde batetik, EAJ ren eskutik, euskarazko antzerkiak garrantzi handia hartu zuen Batzokian.
|
|
|
–Euskal aldizkarien arazorik edo problemarik gogorrenetarikoa, bizirik irautea da; ia danak bizi laburra izan dabe. Aldizkari
|
asko
sortu dira gure herrian, baina bizitza laburrekoak. Gitxi izan dira ibilbide luzekoak.
|
|
|
Komunikazio planak ere fase
|
asko
ditu honezkero bete. Amaitu dira herriz herriko aurkezpenak, Txorierriko herrietariko bakoitzean 60ren bat entzule batu izan dira; Hamaika telebistan, ETB1en eta Bizkaia Irratian ere iragarri da egitasmoa, baita Txorierriko AIKOR aldizkarian ere; jokabide beretsua erabili da tabernetarako diptiko eta triptikoetan edo lantegietako fitxetan, bisita txarteletan eta karpetetan.
|
|
|
Eskritura santua sarri sarri irakurri eta sakontzeko bide
|
asko
eta desberdinak ditu gogoan Aita Santuak. Eta bide guztiak baliagarriak izango dira fedearen eta otoitzaren giroan eta Eliz alkartean egiten badira.
|
|
|
Arratsaldeko laurak inguruan, Luis eta biok, autoa liburuekin beteta (Salmoak liburu barriekin eta beraren Idazlan guztiak liburuekin) Dimarako bidea hartu genduan; egun ederra zan, eta laster ginan han. Herri barruan sartzeko buelta
|
asko
emon ondoren, sartu ginan herriko plazan. Eta lehengo eta behin liburuak atera eta udaletxean sartu...
|
|
|
bazkaltzen izan zan gurekin eta gero pixka baten egongo zan A. Linorekin. Bazkalordu guztian ez zan isildu euskerari buruzko gauza
|
asko
aho minean erabiliz?
|
|
|
Horrek sustraiak uzten ditu gizartean, eta orduko haziaren landarak gaur ere irauten dute. Horregatik azkeneko urteetan ere etika gizarteko ardatz bat lez jartzen dutenek ez dute jarraitzaile
|
asko
. Politikari batzuk eta komunikabide handi batzuk erakusten dutena omen da zuzena.
|
|
|
1969 arte, hemeretzi urtean Elizaren eta Karmengo Ordenaren historia, patrologia eta misiologia irakasten ditu. Batez ere 1954tik aurrera euskal liburu zahar eta berri
|
asko
erosten zituen Karmeloko liburutegirako. Bilboko liburu denda batzuetan oso ezaguna zen eta baita Donostiako. Manterola?
|
|
|
Gaur egun kantuak eta ugari izan arren, beharrezkoak ditugu oraindik taldekako otoitzerako. Liturgiako kantu
|
asko
, gainera, salmoen egitura erabiliz eginak izan dira.
|
|
|
10,30etan biziki hurbil den Maule baitha zinetokirantz abiatu ginen denok. Han jende ezagun
|
asko
zeuden, ate aurrean itxoiten eta elkarrekin hitz egiten, Niko Etxart, Johaine Bordaxar, Maddi Oihenart, Junes Casenave, Allande eta Margaita Etxart senar emazteak, Odette Mohorade, Jüje Etxebarne, Jef eta Bixente Goihenexpe anaiak, Bixente Claverie, Jean Claude Sehebiage, Ttittika Rekalt,. Herriko etxetik zinetokira zuberotar dantzarien taldea etorri zen lehenik, gibeletik herriko jauna eta gainerako hautetsiak, ondoren euskaltzainburua gainerako euskaltzainez inguraturik.
|
|
|
Kantu sorta ederra. Asko kantu erlijiosoak eta beste
|
asko
aisialdietarako kantuak. Mezetan eta bezperetan eta konpletetan, gehienbat kantu gregorianoa erabili izan dabe. Horretarako 50 lagun inguruko gazte korua, bere zuzendari eta organistagaz.
|
|
|
Tabernetan, fabriketan..., baporeetan ere diotenez. Guk ume umetatik, entzunaren entzunez, bertso zahar
|
asko
ikasi genituen eta mota askotako abestiak. Gabon kantak, esaterako, dozena bat bai.
|
|
|
Eskolako abentura eta pasadizoekin orrialde
|
asko
eta politak bete leitekez, baina laburtu beharrez, honako honeek hartu ditut: Txiki txikitatik kontzejuko eskolara ibili zan Txomin.
|
|
|
(?) Gure urtekoek In Altum izeneko hileroko aldizkaria daukagu, eta Nikolas García Urrizek seminario garaiko gomuten artean hau idatzi zuen orain dela hiru hilabete In Altum en: . Txominek hainbeste euskal abesti irakatsi zizkidan, abesti
|
asko
asko?.
|
|
|
Txominen abadetzako trenak Gatikan izan eban hurrengo geltokia; gauza
|
asko
ditu esateko. –Hemen ikusi nuen euskaraz alfabetatzeko premia.
|
|
|
Bazen herri honetan fraide karmeldarren komentu bat ere, oraindik tinko dirauena. Eta komentu honetan, beste batzuen artean, fraide bat, gipuzkoarra, euskal hiztun fina eta euskaltzalea, kultura zabalekoa eta herrian urte
|
asko
zeramatzana. Honek min zuen bihotzean erdal haizearen eraginez euskara galzorian zelako eta dei egin zuen.
|
|
|
Erretiratu egin zen; gaixotasunak edo gehiago ezinak erretirora eraman zuen. Urte
|
asko
eman ditu Corellan eta azkenekoak Gasteizko Karmeldarren gaixo etxean. 2011ko irailaren 30ean zendu zen.
|
|
|
Handik pasatu bako bertsolari
|
asko
ez zan izango; bertsolariak be asko izaten ziran, azkenerako danentzako tokirik ez zan izaten. Egun ederra pasatu ondoren Gernikako Arbola danon artean abestu, eskuak alkarri emon eta hurrengora arte esanda geratzen ginen pozik.
|
|
|
Gerra ostean gertatu zena ez errepikatzeko, Euskal Gatazka deiturikoari buruzko ikerketa
|
asko
eta ikuspuntu desberdinetatik egin dira etorkizunean. Datu kuantitatibo eta kualitatiboak bildu behar dira, eta baita museoak, liburuak, memoriari eskainitako guneak, adierazpen publikoak, hitzaldiak, monumentuak eta dokumentalak sortu ere.
|
|
|
Jakina da nola naturan, substantzia
|
asko
dauden arren, elementu kimikoak gutxi batzuk baino ez direla, ehun eskas, eta elementuok, identifikatu ahala, izena eta sinboloa hartzen joan direla. Izen horien jatorria anitza da, eta izenok, besteak beste, honela sailkatu daitezke:
|
|
2012
|
|
|
Olan aaltsuak gogoan izanez eta patu benazko adinbakoa, zegaztak geu be, eta gazte, baina Jainko aratzagandikoak, zaldien antzeko, ara goaz antzinakoak, jainkoz ezitakoolerkariak lez, geure erriko argiaz, lurraldean gora.Wirtemberg da. An antzin antzinako mendi esanaitsuetan sortzen dira gazte
|
asko
, muinoetatik datoz beera.
|
|
|
Zabaltzen den ber, euskararen mundua gero eta aberatsagoa da. Aberastasunean, hala ere, mota eta alde
|
asko
dira. Horien artean, malgutasunarena, hizkuntzaren erabilera idatzi zein ahozkoetan.
|
|
|
–Foru? berbak esangura
|
asko
ditu. Batez bere honokoak:
|
|
|
etxe bat, katu bat eta beste bost gauza gehiago. Lanpas
|
asko
ezagutu behar izan zituen, eskaileretako azken mailetan sarritan eseri zen, lerroetako azken postuetan egon (loteria erostera hurreratzen zen ia aldi gehienetan), zabaltzen ez ziren ate itxietan txirrina jotzen aritu zen (etxez etxe garbigarrien orrialdeak banatzen eta haietan zegoena azaltzen, adibidez). Pertsianak muturren aitzinean ere askotan itxi zizkioten (lekuetara beti belu heltzeko joera izaten baitzuen).
|
|
|
Pozarren da. Baina biar eta geroagojoan eta kanpoan baratza eta zelaia ikustean, zugatz loratuaren azpian, udabarriko jaiegunetan, asko dot orretaz esango eta zuokaz itxarongo, maiteok! Asko dot Aita andiaz entzun eta luzaro nazaretaz isildu, berak dau aldi igarokorraan goietan barriztatzen, eta mendien ganetik jaurritzen, berak emongo deuskuz laster zeruko doaiak eta erakarrikoabesti argiagoa eta espiritu on
|
asko
bialduko. Oi ez atzeratu, zatoze, eratsuok!, zaartzaroaren aingeruak!, eta zuek
|
|
|
Esate baterako, lan bako familiak gogoan artuz, eta ainbeste gazte leenengo lanbidea, bizibidea aurkitzerik izan ez daben gazteak. Eta beste arazo
|
asko
, gure erria laritzen dabenak. Ez doguz aaztuten.
|
|
|
Zazpi hilabetez, frontea geratuta egon zen Markinako, Xemeingo eta Etxebarriako lurretan, eta liburuetan eta aldizkarietan badaude Markinako Frontea deitzen zitzaionari buruzko datuak eta aipamenak. Hala ere, lan
|
asko
egin behar izan dut hori dena biltzen eta ordenatzen.
|
|
|
Herriko hainbat erakunde eta talderen laguntzarekin, hainbat bilera, argazki erakusketa, pelikula eta dokumental emanaldi, mendi ibilaldi eta hitzaldi antolatu ditugu 2006tik 2011ra, eta horiek ere informazioa lortzeko iturri garrantzitsua izan dira. Izan ere, ekimen hauek guztiek markina xemeindar
|
asko
erakarri dituzte, eta Gerra Zibilean bizi izandakoei edota etxean entzundakoei buruz hitz egitera bultzatu dituzte herritarrak; eta hori oso garrantzitsua izan da urteetan ezkutuan egon den informazioa azaleratzeko.
|
|
|
Ikerketarako azken bidea izan da jendeak utzitako eskutitzak, dokumentuak, argazkiak, idatziak eta ondasun pertsonalak aztertzea. Era honetako materialek informazio
|
asko
eman didate, eta gauzak hobeto ulertzen lagundu.
|
|
|
Dena dela, gerraren ondorioak oso larriak izan ziren bi herriotan. 1936ko uztailetik 1939ra, gauza mingarri eta beldurgarri
|
asko
gertatu ziren, eta horrek eragin izugarria izan zuen garai hura bizi izan zutenengan, baita hauen ondorengoengan ere.
|
|
|
Alberto Onaindiak dioen bezala,. Markina será de las villas que más bombardeos aéreos ha sufrido durante toda la campaña de la guerra?. Bonbardaketa hauek guztiek kalte ekonomiko, material eta ekologiko ugari eragin, eta, garrantzitsuagoa dena, pertsona
|
asko
hil zituzten. Horrez gain, hamaika izan ziren txikituta edo kaltetuta gelditu ziren etxeak, batez ere Markinako alde zaharrean.
|
|
|
Txikizio materialekin batera, gerraren beste ondorio larri bat ekonomiaren desegituraketa izan zen. Gerrako lehenbiziko hilabeteetan, frontetik hurbil bizi ziren baserritar batzuek diru
|
asko
egin zuten milizianoei elikagaiak saltzen eta zerbitzuak eskaintzen (arropak garbitu eta jaten eman, adibidez). Baina, oro har, gerrak lur jota utzi zuen garaiko jendearen bizibide garrantzitsuena, nekazaritza, eta herritarren diru sarrerak asko murriztu ziren.
|
|
|
Alde batetik, kontuan hartu behar da hainbat baserritarrek ihes egin behar izan zutela, euren baserriak soldaduen errelebu kuartel bihurtu zirelako edota frontetik hurbilegi zeudelako. Baserri askotan, bestalde, arazo
|
asko
zeuden lanerako, egunean zehar tiroak eta bonbak jausten zirelako inguruan. Baserriko produktuen salerosketak ere asko murriztu ziren, jendeak dirurik ez zuelako, eta gutxiago etortzen zelako eguenetako azokara.
|
|
|
Baserriko produktuen salerosketak ere asko murriztu ziren, jendeak dirurik ez zuelako, eta gutxiago etortzen zelako eguenetako azokara. Azkenik, kontuan hartu behar da gazte
|
asko
frontean borrokatzen zegoela, eta baserriko lanekin jarraitzeko arazo izugarriak zeudela.
|
|
|
Denda eta negozioek galera ekonomiko handiak izan zituzten, bonbardaketen beldurrez jende gutxiago etortzen zelako erosketak egitera, jendeak dirurik ez zuelako, eta, gainera, gerra aurrera zihoan heinean, dendariek produktuak lortzeko arazoak zituztelako. Are gehiago, denda
|
asko
zarratu ziren, jabeak eta langileak frontean, kartzelan, langileen batailoietan edo ihes eginda zeudelako.
|
|
|
Gerraren beste ondorio bat galera ekologikoak izan ziren. Nahiz eta gaur egun oso zaila den era honetako galerak neurtzea, kontuan hartu behar da, gerra ia guztietan bezala, gure mendi, erreka eta basoek kalte
|
asko
jasan zituztela. 1937ko otsailaren 7an, adibidez, Saseta batailoikoek su eman zioten Etxebarriako Aulesti eta Kortabitxi baserriaren parean zegoen pinudi bati, aurkarien mugimenduak hobeto ikusteko.
|
|
|
Oso zaila da zenbaki bat ematea, baina, nire ustez, alde bateko eta besteko ehunka soldadu hil ziren. Bereziki, soldadu
|
asko
hil ziren Egixarreko batailan (1936ko urriaren 21ean) eta San Esteban egunean Kalamuan egin ziren borrokaldietan (1936ko abenduaren 26a).
|
|
|
Alde batetik, kontuan hartu behar da, frontea gure herriko lurretan geldirik egon zen zazpi hiletan, eskolak itxita egon zirela. Gerra hasi zenean, 1936ko uztailaren 17an, umeak oporretan zeuden, baina gero, 1936ko irailean, eskolek ez zituzten ateak ireki, frontea hurbilegi zegoelako, bonbardaketek arrisku
|
asko
sortzen zutelako, eta irakasle gehienak ihes eginda zeudelako. Gainera, Markinako Artibaiko eskolan intendentzia jarri zuten errepublikarrek.
|
|
|
Bonbardaketek, atxiloketek, familiako kideen heriotzek, ondasunen bahiketek, irainek, ihesaldiek eta, oro har, gerra giroak beldur, frustrazio, desesperazio eta estutasun
|
asko
sortu zuten herritarren artean, gehienbat ezkertiarren eta abertzaleen familietan. Gerra irabazi zutenak harro eta gupidagabe agertzen ziren bitartean, galtzaileek ezin zuten ezer esan; ezta euren defuntuengatik dolua gorde edota behar bezala negar egin ere.
|
|
|
Herriko tradizionalistak erabat inplikatu ziren militarrek agindutako eta antolatutako errepresioa gauzatzen, eta lan
|
asko
egin zuten, susmagarrien, zerrendak prestatzen eta jendea salatzen.
|
|
|
Are gehiago, hainbat kasutan, kartzelatik edo heriotza zigorretatik libratzeko, atxilotuek epaileei aurkezteko behar izaten zituzten aldeko txostenak ukatu zizkieten. Aurretik politikan sartu gabe zeuden markinar eta xemeindar
|
asko
ere txapel gorria jantzi, eta FET JONS alderdiko kide egin ziren, badaezpada, eta 1937ko maiatzetik aurrera, ezkertiarren eta abertzaleen kontrolatzaile eta salatari bihurtu ziren. Gizarte bizitza eta harremanak hankaz gora jarri ziren.
|
|
|
Errudunak kanpoan bilatzea ondo dago, bakoitzak ordaindu dagiala egindakoa eta oker egindakoa zuzendu. Baina joko horretan hain erraz sartu garenok be geure buruari itaun
|
asko
egin eta kontuak eskatu beharra daukagu egoerea bideratu eta barriro horma beragaz topo egin nahi ez badogu. Bizi izaten berrikasi behar dogu, neurrian bizi izaten.
|
|
|
Eta beste ezaugarri batzuk ere modu berdintsuan errepikatzen dira batzuen eta besteengan. Hau da, herriko edo inguruko herriren bateko eskolako lehen ikasketez gain, nekez izan dute aukerarik goragoko ikasketarik egiteko; beren burua janzten eta osatzen arauturiko zentroetatik at eta autodidakta gisa aritu direnak ditugu gerra aurreko euskal idazle
|
asko
; idazle laikoak halakoak direla gehienak esango nuke. Horrez gainera, barne bokazioa aipatu dugu gorago.
|
|
|
Aita berezko itzala zuen gizona zela diosku Luis Arostegik bere sarreran. Itsasgizona eta mundu
|
asko
ikusia, irratia entzutea eta irakurtzea atsegin zuena. –Sabinen izakerea, zati baten beintzat, aitaren jasekoa izan ei zan?.
|
|
|
olerkian kontatzen du zertzelada ugariz eta batez ere sentimendu biziz; ondorengo bi ahapaldi hauei erreparatu diet batez ere, indar handiz azpimarratzen dutelako olerkariaren lekukotasuna: Beren joan etorrizko jardunketa luzez/ Egazkiñak an ibili ziran bai, jota ke,/ Gau ongarri, babesgarria etorri zan arte/ An ibili ziran gogor eriotza erei, ez/ Ta, nasai
|
asko
goitik guri egiten barre. Ogetabost urteko neure begi argiakaz/ ikus nebazan Gernikako inpernuketak;/ i, oiz aztuko ez diran sugar erreketak,/ neure begiakaz ikusi nebazan begiakaz/ egazkin bidez egindako eriotzaketak.
|
|
|
Ahapaldiei dagokienez, luzeak asko dira. Azken aldiko olerki
|
asko
hamalaudunak edo sonetoak dira. Dirudienez, azken ur teetan sonetoetan aurkitu zuen bere olerkientzat molde egokia.
|
|
|
Ingumak atzemon ordukoxe laskituten dira. Eztago euzko elertijan umientzat egi, iko olerki
|
asko
.
|
|
|
Gure sasoiko gazte eta helduen artean ia ezezagun dan jazokerea dogu ordukoa, guretariko askok zaharreri horren inguruan inoz zeozer entzun izan arren. 1936 urterik 1937 urtera bitartean gure artera ekarri eben guda anker hatako beste jazokizun
|
asko
lez areantxu lotu da ahaztuta berau, gomuta azpian lotu be. Asagoko, aspaldiko egin jaku, aurki.
|
|
|
Bakioko biztanle batzuk guda mutil falangisteri ondo etorria egin eutseen. Bakion eskoitar errefuxiatu
|
asko
egoan. Bakion barrena batailoi gorriak, hau da, ITXASALDE, MEABE eta SAN ANDRES eta diziplinarioetariko bat, atzera egin eben, maiatzaren 8ko gauera artean egon ziran herrian bertan.
|
|
|
Bakio, ostera herri abertzalea izan zan. Baia gorri separatistak aurretik erabilitako errefuxiatu
|
asko
egozan bertan. Egun beratan euren ostulekuetatik urten eben.
|
|
2013
|
|
|
Arostegiren lana baloratzeko kontuan izan behar dira ikuspegi batzuk. Lehenengo eta behin hizkuntza alemana, eta batez be XVIII. mendekoa, eta oraindino gehiago Hölderlinen hizkuntza berezia, esan geinke; olerkariak berba
|
asko
era berezian, baita kontzeptu sakonekin lotuta erabiltzen ditualako.
|
|
|
1588an izan zen hori. Bien bitartean gure Santa saminez zegoen, adituen iritziz eta baita beraren iritziz ere, gauza
|
asko
ongi adierazirik zeudelako liburu hartan. Han idatzirikoa oroimenera ekartzea, berriz, ezinezkoa izango zitzaiolakoan, hura berregiteko ahalegina ustel irtengo zela uste zuen.
|
|
|
Egoitzak liburuari dagokionez, ni haren Prelatua nintzela eta haren espirituaren gauza
|
asko
mintzagai genituela, esan zidan berak: Bai ongi idatzia dagoela puntu hori Inkisizioan dagoen nire Bizitza liburuan!
|
|
|
Jainkoaren laguntzan du uste ona eta, bera oroimen kaskarrekoa izanik, Jaunak gogoraraziko dizkiola, uste du, hango (Bizitza Liburuko) gauza
|
asko
, adituen iritziz, ongi esanak zirenak; eta gaineratzen du, hala ez balitz, obedientziagatik nekeak hartzeak ez dakarrela inondik ere kalterik, mesedea baizik:
|
|
|
Behin Bizitza Liburua itzuli ondoren, gainerako obrak itzultzeko bidearen erdia baino gehiago egina nuelakoan nengoen; haren euskarazko janzkiaren moldea egoki ebakia eta ia albaindua nuela egin nuen amets, baina hori nire ametsa zen, desirak pizturiko irudipena. Egia da, egitura
|
asko
errepikatzen zirela gainerako liburuetan eta horiek pixka bat landuak nituela. Baina ustekabean beste egitura batzuk agertzen ziren, beste zailtasun batzuk, Teresaren esaldi luzeak, kasu batzuetan gure logikarako nahasi samarrak, eta berriro ere burmuina estutu beharra zegoen.
|
|
|
Sinonimoen Hiztegia (1983) argitaratu genuenetik aurrera etengabeki jardun izan du BOSTAK BAT taldeak euskara ikertzen, egokitzen, zabaltzen. Urte
|
asko
igaro diren arren, oraindik lanean dihardu eta asmo ugari buruan dituela, gainera. Gure lehen hiztegiaren argitalpena gogoratu nahi izan dut hogeita hamar urtetan zehar eginiko bide luzearen hasiera izan zelako.
|
|
|
Harritu nau A. Santi Onaindiaren Oroi txinpartak liburuan Aita Romanen aipamenik ez aurkitzeak. Izan ere, A. Santik gerra zibileko, kartzelako eta Larreako gauza
|
asko
aipatzen ditu. Baina ez dakit nola ihes egin dion lumatik edo oroimenetik hain hurbilekoa eta zirraragarria izan zen heriotza honen albisteak.
|
|
|
Eta hirugarren zeregina, KRISTO AUTORTU: . Ibili geintekez hara eta hona, baita gauza
|
asko
be egin geinkez, baina Kristo Jesus iragarten ez badogu, gureak egin dau. Izango gara gotzainak, abadeak, Aita Santua, laikoak, fraileak baina ez kristauak.
|
|
|
Azken urteotan, 90 hamarkadako bertso saio eta ikus entzule kopuruak apur murriztu dira. Hala ere, bertso jaialdiek jende
|
asko
erakartzen jarraitzen dute. Aierdi, Aldaz, Alkorta, Retortillo eta Zubirik dioten bezala, euskaldunen %40 inguru bertsozalea da (2007: 11).
|
|
|
Hirurogeita hamarreko hamarkadatik aitzina, abertzale eta euskaltzaleen lanaren ondorioz, egoera pittaka pittaka aldatzen hasi zen. Euskal dantza
|
asko
galduta edo erdi galduta zeuden, urratsak ahantzita, eta hor hainbat lagunek, kemen handiz, berreskuratze prozesuari ekin zioten.
|
|
|
Baina historia ez da hor amaitzen. Bartzelonan ospatu zen nazioarteko Eukaristiaren Kongresua eta Espainako gotzain
|
asko
joan ziren. Fidel García ere joan zen.
|
|
|
Ekintza hau Mateo Mujika goitzainak sortu zuen 1934an. Baina Frankoren matxinadak moztu zituen beste ekintza eta egitasmo
|
asko
bezala. 1947an munduko II gerra bukatu eta urte bira, Carmelo Ballester gotzainak berriro suspertu zuen egitasmo hori eta Gasteizko elizbarrutiko boletinean iragarri eta ofizialtasuna eman zien topaketa hauei.
|
|
|
egunkariak eman zuen Jardunaldi hauen berri. Eta interneten ere badago berri
|
asko
ekintza honi buruz. Ikus:
|
|
|
Orrek poztuten dauz! Baña ardau edan ez eze beste gauza
|
asko
ta eder egin daruaguz! Abertzaletasunari zor yakoz berein liburu, aldizkingi, edesti idatzi eta abar.
|
|
|
Hala ere, iruditzen zait krisi ekonomikoak gogor astintzen ari dela bertsolaritza. Gutxitu egin da jaietarako edo ekitaldiak antolatzeko aurrekontuak, eta, dagoeneko, nabaritzen da saio gutxiago egiten direla6 (nahiz eta 2013ko bertsolari txapelketako kanporaketetan jende
|
asko
dabilen). Halaber, erakundeek bertsolaritzaren irakaskuntzara bideratzen duten dirua ere murrizten ari da:
|
|
|
Definizioak eta gainerakoak euskara batuan eskaini zituen. Hori dela eta, ordutik hona urte
|
asko
igaro diren arren, gaur gaurko hiztegia izaten jarraitzen du, euskarazko oinarrizko terminoak kontuan hartuz egin zelako.
|
|
2014
|
|
|
–Bertsoa oso testuinguru ona da generoaren gaia lantzeko. (?) Neska gazte
|
asko
datoz bertsotan, eta gainera, oso maila onekoak. Denbora behar da ikusteko zer gertatzen den emakume bakarraren kontu horrekin.
|
|
|
Eta emakume zarelako deitze hori ere bai. Guztiz bukatzeko behar du emakume
|
asko
egotea, diferenteak eta oso maila onekoak?.
|
|
|
Gaur egun aldatua dago pentsaera hori. Bestalde, goi mailako ikasketak eginiko bertsolari
|
asko
dago eta zailago da bizi guztian bertsolaritzan murgildurik irautea.
|
|
|
2013 urtean gauza
|
asko
eta askotarikoak eho izan dira, eta unean unean hedabideek haien berri eman izan digute. Kolore guztietako gertakari eta albisteak.
|
|
|
Euskara idatziaren historia apaizez beteta egon da, eta euskal herri kantategian sorketa erlijiosoak bere lekua izan du, dakigunez. XX. mendeko pastoraltzan ez dira falta izan parrokien inguruan sortutako koruak, organoa, abesbatzak eta gazteentzako musika eskola gutxi
|
asko
formalak.
|
|
|
Hemen gauza
|
asko
eta ederrak itzi deuskuz. Kili kili pertsonaiagan hustu eban berak eukanik onena:
|