|
2000
|
|
|
N murritza izaki, gazteen probaleku eta zailtzeko aukera izateari ere uzten ari zaio antzerki amateurra gaur egun. sIpar Euskal Herriko antzerkigintzan ez da sumatu aurrerapausorik azken urte honetan eta desintegrazioaren bide beretik doala esan daiteke; nahiz eta taldeek kalitatea<3 ren errekonozimendua lortu izan duten beti, nahiz eta bertako idazleek behin eta berriro sariak jaso, oso esparru txikian eskaintzen dira euren muntaiak eta kasu honetan muga ez da banaketa administratibo hutsa. Ipar Euskal Herrian emanaldiak eskaintzeaz gain, Hego Euskal
|
Herrira
ere iritsi lukete, baina urrats hori egitea ezinezkoa dirudi gaur egun. Ea eurak ere azken mohikanoez mintzatzen hasi diren une honetan bertako antzerkigintzari ateak zabaltzen zaizkion. Erakunde publikoek izan lukete zeresana arlo honetan, batez ere euskaraz idatzi eta egiten dela kontuan harturik.
|
|
|
1955ean beste gertaera adierazgarria ere badugu: Jokin Zaitegik, Euzko Gogoa12 etxean argitaratzeko asmoz, Guatemalatik Euskal
|
Herrira
itzultzeko erabakia hartu zuen. Euzko Gogoa ren historia, ostera, 1949an hasi zen; urte horretan, Zaitegik, Andima Ibiñagabeitiaren laguntzaz, euskara hutsez eta goi mailako eduki kulturalez egindako aldizkari bat argitaratzeari ekiten dio, honela, urte horietan euskal kulturaren proiektu aitzindaria izango den lana aurrera eramanez.
|
|
|
Zaitegiren Euskal
|
Herrira
itzultzeko erabakia, nolabait, garai berrien iragarpen bezala ere azter daiteke. Erabaki horren atzean justifikazio pertsonalak izan arren —Zaitegiren ama bakarrik bizi zen Arrasaten eta honi laguntzeko gogoa azaldu zuen idazleak—, egoera politikoaren aldaketa txiki batzuen inpresioa ere sor zitekeen, zabaltze eskas batena.
|
|
2001
|
|
|
Euskal
|
Herrira
erdaldun etorkinak heltzean gure herriak ez zeuzkan ofizial bere hizkuntza eta kultura, ez eta heldu berriei horiek irakasteko baliabide administratiborik ere. Beraz, integrazioa, ohiko zentzuan bederen, ez zen gertatu.
|
|
2002
|
|
|
2002ko kultur balantzea egiterakoan ipar Euskal
|
Herrira
eta hizkuntzara mugatuko naiz. Laburbilduz esan nezake euskara aktualitatearen erdian kokatu dela urte honetan, besteak beste, bere inguruan sortu diren iniziatibak direla eta.
|
|
|
Eta Erromatik Euskal
|
Herrira
|
|
|
Rembrandtena ikustean erroma bera ere milaka euskal herritarrez josita baldin bazegoen ere (Aragoiko apaiz baten santifikazio zeremoniara bildutakoak), itzul gaitezen Euskal
|
Herrira
, ez nuke galdu nahi eta Ibarretxeren diskurtsoaren haria, eta kultura munduaren inguruan egin zituen aipamen eskasak alde batera utziz (zinematografiari behar zaion errespetu osoz), beste proposamen bat ere egin nahi baitiot Ibarretxeri aldizkari honen bidez: oso serio hartu luke Ibarretxek kulturaren mundua, eta kulturaren munduan ari diren gizon emakumeak bereziki, hausnarketarako zabaldu duen prozesu honetan.
|
|
2003
|
|
|
Akela rrea ere sartu du zati batean, hor oroitaraztenzuela XVII. mendean Pierre de Lancre inkisidorea Euskal
|
Herrira
etorri zela hemengo jendearen ibilmoldeen epaitzera. Hitza, musika, argi jokoak...:
|
|
|
Harreman zentro bat egin liteke. Beharbada bidai literaturen biltegi bat, Euskal
|
Herrira
etorri diren idazleena bakarrik izan gabe, horiek bereziki artatuko lituzkeena, mintegiak eta antolatuz. Zer ikasi asko baitaukagu horiengandik.
|
|
|
Ez ote dira behatzaile pribilegiatuak, Euskal Herriaren behatzaile gisa aintzat har ditzagun? Eta XIX. mendeak beste bidaiari asko interesgarri ekarri du Euskal
|
Herrira
.
|
|
|
Hau da Euskal
|
Herrira
etorri zaiguna. Bere barnekonahas mahas guztiekin ere, askatasunaren obseditu bat, bere eredu ingelesen maneran (Shelley, Byron):
|
|
|
Rhin 1842an argitara da; 43an etorri da Hugo Euskal
|
Herrira
.
|
|
|
Ez nuke esango —azkeneko momentuan erabakirik, turismora etorri baita, etorri, baina— Euskal
|
Herrira
etortzera deliberatzeko arrazoietako bat ez dela izan, bidai literaturarekin nahasian ariketa historiko politikoak jarraitzeko aukera. Bukatu berria da Lehen Karlistada.
|
|
|
Parisko literato ospetsu eta akademiko, jauntxo Legion d’honneur goranahi, erregea ren adiskidearentzat, mendietako eskualde galdu bat besterik ez baitzen hau, segurutik, hastapenean, Julietterekin" probintzian" ezkutatzeko bakarrik egokia, bere erreumarentzat bainuak hartzera bidean zihoala. Hala ere, Hugoren bidaia Euskal
|
Herrira
europar testuinguru literario zabalago batean agitu da eta ikusi behar da.
|
|
2004
|
|
|
Gaztaroa eta frantziskotar bokazioa Eliza giro zaharkitu batean bizi izan zuen, ikus pentsamolde ezkor eta dominante baten pean. Apaizturik eta Euskal
|
Herrira
itzulirik, ordea, berehala espiritu kritikoa iratzarri zitzaion; orduan hasi zen bere herria bere osotasunean eta desberdintasunean ezagutzen. Barruan zeraman euskal herritartasuna askatu eta indartu zitzaion.
|
|
2005
|
|
|
Innsbrucken lau urtez egon nintzen, baina hirugarren urtean Euskal
|
Herrira
etorri nintzen orain Venezuelan dagoen gure anaia Jose Luisekin batera apaiz egiteko Loiolan. Hura Oñan ari zen Teologia ikasten eta biok batera apaiz egitearren itzuli nintzen, baina laugarren kurtsoa ere atzera Innsbrucken egin nuen.
|
|
|
Gurasoak hara joan behar ziren eta ni beraiekin joan nintzen, itzultzaile, Jenaro anaiarekin batera. Meza eman eta gurasoak eta anaia atzera Euskal
|
Herrira
.
|
|
|
Europan erromantizismoak herri ipuinak biltzea ekarri zuen, Grimm anaien ipuin bilduma kasu13, eta honen eragina XIX. eta XX. mendeen artean heldu zen Euskal
|
Herrira
. Mogeldarrak joera hau baino lehenagokoak ziren; euskal ilustrazioaren ordezkariak izan ziren, iturri klasikoetatik edan zuten.
|
|
|
Beranduago, Eusko Jaurlaritzarentzat lan egin zuen erbestean; 1953an Bilbora bueltatu ziren eta senarra handik gutxira hil egin zen. Euskal
|
Herrira
bueltatu zenean frantseseko eskolak ematen zituen eta jendeak ez zuen ondo hartu. 1968 urtetik aurrera Algortan bizi zen.
|
|
|
Baina Txillardegi Euskal
|
Herrira
itzuli zen, euskaraz bizitzera. Horra gakoa.
|
|
2006
|
|
|
Kartzelatik geltokira, geltokitik autobusera eta gero nora? Leku heterotopikoak (Foucault) ditugu denak ere, leku hertsiak, etxerik dagoeneko ez duen emakumearentzat, Euskal
|
Herrira
itzultzea atzerrira itzultzea delako. Maitasunik ez dago, kartzelatik atera eta hamar ordura gizon batekin oheratu eta puta bezala tratatu eta bortxatu nahi izan du.
|
|
|
Hango ikasle zelarik, berriz, harreman estuak izanak zituen bertako ikasle euskaldunekin —horietako hainbat ere Euskal Unibertsitatearen ametsarekin seguruenik—, eta horiei euskara irakasten ere gogoz jarduna zen. Hango batasun espiritua eta koordinazio esperientzia baliatu zituen, hain zuzen ere, Euskal
|
Herrira
itzulita, eta Jakin Taldearen zuzendaritzan oinarrituta, alde bateko eta besteko Unibertsitatetan ziharduten ikasle euskaldun hainbaten koordinazioa eta elkarlana bultzatu eta eratzeko. Horiengan oinarritzen zuen berak Euskal Unibertsitatea sortzeko esperantza.
|
|
|
Zarauztik Euskal
|
Herrira
|
|
2007
|
|
|
1936an hasi ziren gerran, 1951n hamabost urte ziren borrokan ari zirela eta asko bere buruarentzat irtenbide bat bilatzen hasi ziren; ezkonduta zeuden, familia zuten eta lanpostu bila hasi ziren. Batzuek Hego Euskal
|
Herrira
itzultzea erabaki zuten, beste batzuk Amerikara joan ziren. Arazoak EBBra bertara heldu ziren, Doroteo Ziaurriz hil zenean 1951n; EBB praktikan desegin egin zen, nahiz eta formalki jarraitu Jose Agerreren zuzendaritzapean.
|
|
|
Mugimenduen gizarte eredu hori 70eko hamarkadako protesta zikloaren ondoren badoa hedatuz mendebaldeko gizarteetan (Casquete 2000), eta ailegatzen da Hego Euskal
|
Herrira
Estatu espainiarrean aldaketa politiko sakona (frankismotik gaur egungo monarkia parlamentariora) gertatzen ari den momentuan, eta marko horretan kokatzen da hurrengo urteetan. Eboluzio horren adierazlea izan daiteke guri ikerketa honetan bereziki interesatzen zaigun mugimendua, ekologismoa alegia (Barcena 1995).
|
|
|
Arrasateko enteraturen batek, aspaldiko notizia ekonomiko onena dela esan du. Espainiako erregea ekarri zuten beraiek —isilduko al naiz behingoz? — ekarri gura dute orain Bill Gates Euskal
|
Herrira
. Ez dakite non sartu diren.
|
|
|
60 ordezkari elkarretaratu dira, Frantziako eta itsasoz haraindiko 10 eskualdeetarik. Euskal
|
Herrira
etorri dira Alsazia, Bretainia, Korsika, Okzitania, Katalunia, Guyana, bai eta ere Martinika, Mayotte eta Reunion uhartekoak.
|
|
2008
|
|
|
Bosniar errefuxiatuak aipatu ditut arestian; militarismoak eta beronen kume den gerrak ekarri zituen horiek Euskal
|
Herrira
. Bada, militarismoaz (gastu militarrez, zehatzagoak izateko) dihardu irakurri berri dudan txosten guztiz gomendagarri batek:
|
|
|
Azken hiru belaunaldien joanean, pixkanaka pixkanaka ikusi dugu, gure herri eta hirietara orain arte ezagutzen ez genituen beste kontinente, estatu eta herrietako pertsonak eta kolektiboak iristen direla, kolore eta azentu desberdina zutenak. Kolektibo horiek eta Euskal
|
Herrira
orain arte etorritakoek eta etortzen jarraitzen dutenek badituzte elementu komunak; baina, hala ere, badituzte zenbait berezitasun eta gure herrialdean bizikidetzarako beste erronka bat izatea eragin dute, baita gehienek eskatzen duten autodeterminaziorako eta" normalizazio" politiko eta kulturalerako ere.
|
|
|
Espainiako eta Frantziako Estatuetatik Euskal
|
Herrira
etorritako migratzaile kolektiboen taldeek, testuinguruagatik zein haien ezaugarriengatik, inpaktu ekonomiko, politiko eta kulturala eragin zuten, eta beste zenbait prozesurekin batera, euskal gizartearen ordura arteko egitura erabat aldatu zuten. Immigrazio horrek elementu positiboak ekarri zituen; esate baterako, indar abertzaleetan" gai soziala eta gizarteari buruzko gaia" sendotu egin ziren18 Baina, bestalde, euskaldunen kultura eta hizkuntza minorizatzea eragin zuten, bai hirietan, bai landa eremuko, baserrietako milaka eta milaka emigranteengan19, Euskal Herriko bertako hiri industrialetara emigratu zutenengan, alegia.
|
|
|
Espainiako eta Frantziako Estatuetatik etorritako immigrante kopurua handia dela adierazteko, urtero Euskal
|
Herrira
etortzen den pertsona kopurua gogoraraziko dugu. Esate baterako, 2006 urtean, 40.000 immigrante espainiar eta frantziar inguru finkatu ziren Euskal Herrian, eta horiek etorritako immigrante guztien %80 baino gehiago egiten dute (bakarrik 3.100 lagun, %20 baino pixka bat gehiago, ziren beste estatu batzuetakoak).
|
|
|
23 50eko hamarkadatik 70eko hamarkada bitartean bakarrik, Espainiatik eta Frantziatik 400.000 immigrante baino gehiago etorri zen Euskal
|
Herrira
.
|
|
|
38 Horren haritik, urrats kualitatiboa izan da Anitzak Ekimena sortzea, Euskal
|
Herrira
kanpotik etorritako pertsonek osatua; lehendabizikoz eta publikoki adierazi dute gatazkaren konponbidean parte hartu nahi dutela, baita haien eskubideen eta Euskal Herriaren eskubideen alde aritu ere, herri honetan bizi direlako eta eguneroko bizitzaren zati direlako.
|
|
|
Bere herrialdeko taldea, etnia eta erlijio taldea da gero eta gehiago, edo batez ere da, erreferentzia taldea, eta han ezartzen dituzte oinarrizko harremanak. Eta alde horretatik, berebiziko garrantzia du kontuan izatea Euskal
|
Herrira
etortzen diren immigranteak, gehienak ezagunen bidez etorritakoak, gure artean bizitza berri bati ekiten dioten pertsona indibidualak direla; baina, halaber, badutela iragana, eta oraindik ere eusten dioten kultura, eta erlijio jakin bat, eta ez diotela hari zertan uko egin, segurtasuna ematen dielako eta iritsi diren herrialdeetan eta gizarteetan beren herrialde bereko kideekin loturak eta elkar... Iritsi diren gizarte eta herrialde horiek, halaber, gero eta aukera gutxiago ematen dizkie hiritareta nazionalitate eskubideak eskuratzeko, bai eta integratzeko ere.
|
|
|
Ez dago pertsona bat, pertsona batzuk daude. Euskal
|
Herrira
etortzen diren immigranteen kolektiboek ulertu eta onartu lukete Euskal Herriak historia, gizarte, kultura eta hizkuntza jakinak dituela, baita gatazka eta helburu jakin batzuk dituela ere, eta horiek guztiak errespetatu eta aintzat hartu lituzkete. Horrek eskatzen du, besteak beste," ghettoak" ez osatzea, seme alabak ereduan matrikulatzea, eta helduak euskaraz alfabetatzeko programa malguetan parte hartzea.
|
|
|
Kontuan izan behar da beraientzat nahiko lan dela gaztelania ikastea" 9 Oso kritikoa agertzen zen, berriz, AZRAF EAEko Marokoarren Elkarteko Khalid Amzir: Euskal
|
Herrira
etorri berri diren guraso askok etorkinen elkarteetara jotzen dute laguntza eske eta...
|
|
2009
|
|
|
Espalazio bidezko neutroi iturria eta Bilboko hautagaitza hizpide izan ditut bi biderrez atzen urteotan Jakinen orrialdeetan. Irakurleak gogoan izango du instalazio zientifiko itzel hori Euskal
|
Herrira
ekartzearen alde ez nengoela. Arrazoiak eman nituen bere garaian.
|
|
|
Telebista herritar bat, Bilboko manifestazioko irudiak telefono mugikorrekin hartu eta zuzenean eskaintzeko. Irrati euskaldun bat, Bilbotik Euskal
|
Herrira
, mundura kaleko berri emateko. Mezu laburrak, sarean hedatzeko.
|
|
2010
|
|
|
Jasotako datuen arabera, 1950 hamarkaden bitartean Hego Euskal
|
Herrira
etorritako immigratuekin osatu genituen etorkin taldeetako kideak ondo integraturik eta gustura sentitzen dira. Aitortzen dute harrera gizartearen aldetik erreakzio onik eta negatiborik ere jaso zutela, eta nolabaiteko bereizkeria jasan behar izan zutela Euskal Herrira heltzean.
|
|
|
Jasotako datuen arabera, 1950 hamarkaden bitartean Hego Euskal Herrira etorritako immigratuekin osatu genituen etorkin taldeetako kideak ondo integraturik eta gustura sentitzen dira. Aitortzen dute harrera gizartearen aldetik erreakzio onik eta negatiborik ere jaso zutela, eta nolabaiteko bereizkeria jasan behar izan zutela Euskal
|
Herrira
heltzean. Baina jarrera horiei buruz sakontzean, agerian geratzen da garrantzia kentzeko nahia:
|
|
|
Oso prozesu garrantzitsua, ondorio nabarmen eta sakonak utzi zituena, baina, gure ustez, behar eta merezi zituen azterketak baino gutxiago jaso dituena. Aztergaia Hego Euskal
|
Herrira
mugatu dugu, oso ezaugarri propioak dituelako. Ipar Euskal Herriak jasotako immigrazio oldeek, berriz, bestelako jatorria eta bestelako arrazoi politiko, ekonomiko eta kulturalak izan dituzte, aparte tratatzea eskatzen dutenak.
|
|
|
Lehenik, integrazio kontzeptuaz gako batzuk azaltzen dira. Ondoren, Euskal
|
Herrira
etortzea izendatu dugun zatian, hizpide dugun immigrazio aldiaren ezaugarri garrantzitsuenak jasotzen saiatu gara, euskal zein espainiar nazionalismoek garai hartako etorkinen integrazioari buruz garatutako ildoei arreta berezia eskainiz. Hirugarrenik, Euskal Herrian bizi izatea izenekoan, immigratuek eurek integrazioaz duten iritzia jaso nahi izan dugu.
|
|
|
Euskal
|
Herrira
etortzea eta horren ondorioa: nazio talka
|
|
|
Gaia aztertu duten zenbait ikerketa lanen ondorio nagusia aurreratu dugu jada: Hego Euskal
|
Herrira
50 hamarkadetan heldutako etorkinen integrazio maila altua izan da. Horixe frogatu daiteke etorkinen praktika sozialei begiratuta (Aierdi, 1993) eta, esparru politikoan, boto abertzalearen banaketari erreparatuta (Garmendia et al., 1982), edo ikuspegi historikotik aztertuta ere (Fusi, 1984:
|
|
|
Hasierako momentu haiez gain, ea Euskal
|
Herrira
etortzeagatik zailtasun berezirik nabaritu ote duten galdetuta (hizkuntzaren eraginez, adibidez), elkarrizketetako partaideek ez diote jaramon gehiegirik ematen balizko talka kultural horri, ez ingurune erdaldunean bizi direnek, ezta ingurune euskaldunean bizi direnek ere. Horren eragina sumatzekotan, ondokoan gertatzen da:
|
|
|
Historia Garaikide eta Modernoko lizentziatura egin zuen. Historia irakasle egin zuen urtebete Bartzelonan; jarraitzeko aukera ere eman zioten, baina aldaketa sakonen zurrunbiloan sartua zegoen Euskal
|
Herrira
itzultzea erabaki zuen 1970ean.
|
|
|
noski.
|
Herrira
berehala etorri ziren erreketeak eta gure herriko jendea nazionalek eraman zuten. Aita ere horrela eraman zuten.
|
|
|
1949an Paulo Lete etorri zen probintzial, oso irizpide garbiekin. Kuban egon zen gerra garaian, kanpotik ikusi zuen hemen zer gertatu zen, eta bazekien zer egin nahi zuen, Euskal
|
Herrira
etorri zenean. Santutegia, Leterentzat, ez zen Oñatiko tontorrean gelditu behar zuen zerbait, Euskal Herri osoarentzako zerbait baizik.
|
|
|
Hori izan zen nire bizitzan ondoriorik luzeena izan duen erabakia: unibertsitateko bidea hartu partez euskal kulturara haren kanpotik itzultzea, Euskal
|
Herrira
itzuli eta hemengo kulturgintzan ibiltzea. Jarraipena izateko aukera izan nuen, baina garbi eduki nuen itzuli egin behar nuela.
|
|
|
Bartzelonatik Euskal
|
Herrira
itzuli zinenean, 1970ean, zer aurkitu zenuen?
|
|
|
Berriz ere Benidormen gelditzen gara, eta bidaiari adinduz betetzen zaigu busa. Oporretatik datoz Euskal
|
Herrira
bueltan, uda osoa bertan igaro eta gero. Skylinea begiratzen dut, zementuzko gorakada ingurune natural eder batean.
|
|
2011
|
|
|
1801ean, Euskal
|
Herrira
egindako bigarren bidaian, W. von Humboldt euskaldunei buruz prestatzen ari zen liburuan idatzi zuen herriak tamalez izen bateratua galdurik zuela. Bertakoak batzuentzat biscayens (Bizkaia, Araba eta Gipuzkoa) ziren, beste batzuentzat basques edo cantabres.
|
|
|
Gaia bera oso interesgarria da eta gaur egun tratatzeko oso egokia; gainera, teorietatik abiatu ez ezik maila praktikoa landu nahi izan zuten Soziolinguistika Klusterreko antolatzaileek, Euskal Herriko testuinguruan teoria ekolinguistikoak aplikagarriak diren edo ez baloratzeko. Ezin ahaztu dezakegu, ordea, Txepetx izan zela kontzeptu ekolinguistikoak Euskal
|
Herrira
zabaldu zituen aurrenetarikoa. Txepetxek, gainera, uztailan, eta aspaldiko partez, hitzaldia eman zuen udako ikastaro batean Galizian.
|
|
|
Izan ere, Bordeleko Unibertsitateko gaztelerazko departamentuan irakasle sartu zen urte berean egin zuten euskaltzain oso, eta aldi berean etorri zitzaion Baionako Euskal Erakustokiko zuzendari izateko eskaintza ere. Hirurei baietz esan zien, eta Agenetik Euskal
|
Herrira
itzuli zen familiarekin, Angelu bizitoki hartuta.
|
|
2012
|
|
|
Urtetarako plan editorial handi eta zabala lantzeari ekin zion Jakinek —hiztegi tekniko berezituen proiektua, besteak beste, gero UZEIri pasatuko ziona—, eta 1972ko udan onartu eta bideratu zuen Donapaleuko jardunaldietan, euskal kulturako hainbat jenderen partaidetzarekin. Ordurako Txillardegi Euskal
|
Herrira
itzulia zen, eta Hendaian jarria bizitzen; baina ez zuen jardunaldi haietan parte hartzerik izan nonbait, harako asmoen berri eman zioten arren. Handik aurrera, ordea, Jakinen eta Txillardegiren arteko lankidetza askoz hurbilagokoa abiatu zen; horren hainbat alderdi ezagutu dezakegu Jakinen artxiboko gutunen —Txillardegiren eta Jakinekoen artean urteetan trukaturikoen— bidez.
|
|
|
Txillardegik 1973ko ondorengo hilabeteetan Jakinera idatzitako gutunak Euskara batua zertan den liburuaren argitalpenaz ari dira gehienbat. Lanaren eta autore eskubideen ordainketarena ere ukitzen du horietan —egia esan, eta bizi dituen zailtasun ekonomiko eta guzti, oso ulerkor ageri zaio Txillardegi argitaletxeari, ondo jabeturik horren finantz nekeez ere— Gure gizonak ez zeukan Hego Euskal
|
Herrira
jaisterik; eta gutunen bidez izan ezik, Hendaiara eginiko bisiten bidez argitu behar izan zituzten Jakinen arduradunek liburuaren argitalpen arazoak. Gutunetako bateko" PS" n bere" buruhauste" bitxi bat ere agertu zion Txillardegik Intxaustiri:
|
|
|
Artxiboan kausitu dugun Txillardegiren azken gutuna 1977ko ekainaren 29koa da, Xarles Bidegainek Euskara batua zertan den liburuari eginiko kritika eta oharrei erantzunez, horren hirugarren edizioari begira (1977) —1975ekoa da bigarrena— Donostian dago datatuta. Itzulia zen, beraz, Txillardegi Hego Euskal
|
Herrira
, bere erbestealdi luzetik —azken urteetan, hala ere, Ipar Euskal Herrian—.
|
|
|
Ez naiz Eskoziaren independentziaz jardungo lerro hauetan, Eskoziako zientziaz baizik. Sinaduren desafioa jaulki zen aste berean bisitari inportante bat etorri zitzaigun Eskoziatik Euskal
|
Herrira
. Sabino Arana Fundazioak zientzia politikaz antolatutako mintegi batean Anne Glover-ek sarrerako hitzaldia egin zuen.
|
|
|
• 1998 eta 2008 bitartean, Hego Euskal
|
Herrira
norabidetu diren fluxu migratorioak asko handitu dira. Horren ondorioz, lurralde horietan bizi diren etorkinen kopuruak gora egin du nabarmen:
|
|
2013
|
|
|
Honaino iritsita, Euskal
|
Herrira
etortzeko tenorea dugu, eta hemengo telebista publikoak garatzeko unean hizkuntza gutxituko komunitatearen eta populazio osoaren arteko kontraesanaren auzi horri nola heldu dion aztertuko dugu hurrengo ataletan.
|
|
|
Ahula eta ezegonkorra bertakoentzat, eta, bestetik, Euskadi eta Madrilen artean joan etorrikoa erreferentziazko teknikari, zuzendari eta ekoizle askorentzat: Madrilen burutzen zuten euren lanaren parte nagusia eta Euskal
|
Herrira
hurbiltzen ziren proiektu puntualak burutzeko, beti ere bertan diru laguntzak lortuz gero.
|
|
|
Ziburu, Sara eta Donibane Lohizune artean egin zuten Labaiendarrek erbestealdia. Donibane Lohizunen ziren, hain zuzen ere, Alemaniako armadako indar okupatzaileak Euskal
|
Herrira
ere iritsi zirenean.
|
|
|
Espainian hezkuntza proiektuak lantzen ari ziren editorial nagusiak bata bestearen ondoren Euskal
|
Herrira
hurbiltzen hasi ziren eta hemen kokatzen, zehazki esan, EAEn, Espainiako ama enpresari izen euskalduneko filial bat eginez. Edebek Giltza sortu zuen, Santillanak Zubia, Everestek Aizkorri, SMk Ikasmina.
|
|
|
Hegoamerikarren berezitasuna ere aipa daiteke. Hego Euskal
|
Herrira
datozenek, gaztelaniaz komunikatu daitezkeenez, sarri ez dute euskararen beharrik ikusten.
|
|
2014
|
|
|
Apustua film bakoitza zuzendari ezberdin baten esku uztea izango da. Kontsakratu eta hasiberriei proposatuko zaie lana, proiektuak" Zine eskola ireki" eta" Euskal
|
Herrira
itzultzeko plataforma" izateko helburu bikoitzari erantzuteko.
|
|
|
Helburua ez zen atseden ematea bakarrik, herritarren erreprodukzioa bultzatzea ere bilatzen zuten agintariek. Euskal
|
Herrira
itzuli ziren anitzek, eta bereziki mendialdean bizi zirenek, Nafarroara igarotzea erabaki zuten. Sarraskiaren erdira itzultzea eta hiltzeko edo gorputz zati bat galtzeko arriskua hartzea baino nahiago izan zuten ihes egin.
|
|
|
Alta, Ipar Euskal Herriaren eta Hego Euskal Herriaren arteko zenbait desberdintasun sakon ongi ulertzeko ezagutu beharreko gertakari nagusietariko bat da Lehen Mundu Gerra. Ipar Euskal Herriko jendeak gehiago entzun du 36ko gerlaz, batetik, borrokak eta leherketak mendiaren eta ibai edo zubien bestaldean zeudelako (Hendaiatik garbi entzuten zituzten tiroak), bestetik, garai hartan errefuxiatu anitz joan zelako Ipar Euskal
|
Herrira
eta han eraiki zutelako familia, eta, azkenik, gerra haren ondorioz indarrean jarri zen diktadurak oihartzuna eta eragina izan zuelako, iraun zuen denbora guztian.
|
|
|
Dena den, Euskal Herrian oraindik ez da sumatzen negozio ekonomikorik, inondik inora; nahiz eta UEUk eta beste unibertsitate batzuek eta baita argitaletxe komertzial batzuek ere horren aldeko erronka tinkoa egin, oro har, oso presentzia txikia sumatzen da mundu digitalean. Ezbairik gabe, Euskal
|
Herrira
oraindik jauzi elektronikoa ez da iritsi.
|
|
2015
|
|
|
menperaketa politiko, ekonomiko, kulturalean, hizkuntza eta literaturan, borrokan, biolentziaren kapituluan, errepresioan. Berak dioen eran," botere erlazioak zertan diren eta askatasuna zenbaterainokoa dugun konprenitu nahian gabiltza hemendik Marokora eta Marokotik Euskal
|
Herrira
" (665). Dena, berriro esan, bere biografiarekin josita:
|
|
2016
|
|
|
Gerra Zibilak() eta frankismoaren lehen urteek eragindako errefuxiatu uholdeak euskal kontzientzia suspertzeko baliagarriak eta hainbat kultur elkarteren sortzaile izan baziren, Oldarra abesbatza eta dantza elkartea adibide zela, 1950eko hamarkadaren amaieran gertatutako uholdeak eragin politiko nabarmenak izan zituen. Izan ere, sortu berria zen ETAko (1959) hainbat kide, buruzagiak barne, Ipar Euskal
|
Herrira
joan ohi ziren, bertako militante gazteekin harreman zuzena edukiz (Urteaga, 2004: 12).
|
|
|
Mundu mailako aldaketa handietan, Euskal Herriak beti lortu du modu batean edo bestean parte hartzea eta mundu mailako gogoeta horiek Euskal
|
Herrira
ekartzea. Bada, autodeterminazio eskubidea demokratizatzeko prozesua ere gurean oso modu naturalean bizitzen ari gara.
|
|
2017
|
|
|
Familia baten ezinegonak eta ohikoak izan daitezkeen gertaerak absurdora eramanak. Edonor ezin da gure etxean sartu, eta Artedramaren proposamenean Maddik Mamadou maite du, baina Euskal
|
Herrira
etortzeko debekua du.
|
|
|
Aipatu nizun bezala, ukan nuen Parisen junturetako erreumatismo gaitzaldi larria eta seriosa. Orduan deliberatu nuen Akizera joatea, hantxe erreumatismoa sendatzen zutelakotz, baina hortik berehala Euskal
|
Herrira
itzultzea, euskara ikastera, hori baitzen bertze helburua. Osagarria zaintzea eta lengoaia estudiatzea.
|
|
|
Eta bortzpasei hilabete baizik ez genituen dena preparatzeko... Orduan, berriz Euskal
|
Herrira
itzuli nintzen dantzariak eta musikariak biltzera. Eta oroitzen naiz denboraldi horretan auto istripu larri bat ukan genuela:
|
|
|
Gero, 1980an egin nituen gauza batzuk aski ongi zirenak, konparazione, umorezko ballet bat, Txutxurru izenekoa: pertsonaia nagusia Parisera eta New Yorkera joaten zen, eta berriz Euskal
|
Herrira
itzultzen zen eta orduan bukatzen zen balleta, bere emaztearekin zelarik, eta erraten zuen" Etxera!".
|
|
|
Euskal
|
Herrira
itzuli zen, eta hemen bizi da orduz geroztik.
|
|
|
5 Euskal
|
Herrira
etorrita, beraz, Humboldtek elkarreraginean atzematen ditu euskal hizkuntza eta euskal nazioa horregatik dute elkarren beharra bizirauteko, eta, hortik abiatuz, geroz eta gehiago hausnartuko du, orokorrean, hizkuntzaren eta nazioaren arteko loturaz. Bada, horrela, eta adibidez, esanguratsua da kasik hiru hamarkada beranduago bestelako testu bateanidazten duena:
|
|
|
Horregatik, horietaz aritzerakoan nahitaez kontsideratu dira horien dimentsio historiko, kultural, politiko eta abarrekoak ere. Euskal
|
Herrira
etorrita, beraz, Humboldt nazioaren eta hizkuntzaren arteko berezko loturaz jabetzen da, alegia, nolabaiteko betikotasun bat erakusten duen loturaz; horrenbestez, ez da harritzekoa Azurmendik gogora ekartzen digun K. a. V. mendeko Herodoto ere aktuala izatea. •
|
|
|
2 Euskal
|
Herrira
etorrita, honela, Humboldtek" euskal nazioa" eta" euskal hizkuntza" bilatzen ditu, alegia," euskaraz hitz egiten duen nazioa" eta" euskaldunek hitz egiten duten hizkuntza"; izan ere, bertara etortzeak bakarrik eta besterik gabeez dio ezer bermatzen. Bestela esanda, euskaraz bizi diren horiek ezagutu nahi ditu; hots, euskara biziaren esperientzia eduki nahi du, eta, horrexegatik, bertako hainbat eskualde ez ditu bere bidaien jomuga zuzen bezala ikusten nahiz eta horiek bestela garrantzitsuak diren.
|
|
|
Baieztapen horretara iristeko, lehenik, nazioaren kontzeptu klasikoari erreparatzen dio, eta, zentzu honetan, zalantza handirik gabe erakusten du hori oro har eta betikomunitate linguistikoaren kontzeptuarekin batera agertzen dela. Hortik abiatuz, eta Euskal
|
Herrira
etorrita, bestelako bi galdera planteatzen ditu nola pentsatu gaur euskal nazioa eta nola pentsatu euskal nazioaren etorkizuna, zeinak egiaz, eta berak espresuki iradoki bezala, erantzuteko zailagoak diren.
|
|
|
Humboldten lekukotza, horrenbestez, argigarria izan daiteke guretzat: batetik, ez Estatuan edo Estatuetan, baizik eta Herrian bertan oinarritzen den nazio kulturaletik abiatzen delako; eta, bestetik, Euskal
|
Herrira
etortzerakoan jabetzen delako, hain zuzen, nazioaren eta hizkuntzaren arteko sakoneko loturaz. Gogora ekartzekoa da, gainera, Humboldt duela justu 250 urte jaio zela, zehazki, 1767ko ekainaren 22an, Potsdamen.
|
|
|
1 Euskal
|
Herrira
etorri aurretik, eta hau garrantzitsua da, Humboldtek diseinatua du jada bere egitasmo humanistikoa" antropologia konparatua", zeinek ikuspuntu propio batetik gizakiaren dimentsio indibiduala, nazionala eta unibertsala uztartu nahi dituen. Gogora dezagun, zentzu honetan, bere garaian eta egiaz iraultza frantsesaren ondoriozohikoak direla ‘herriari’, ‘nazioari’ edota ‘estatuari’ buruzko galderak, zeinek oro har erantzun ilun eta nahasiak jasotzen dituzten.
|
|
|
Kontsiderazio horiek, egiaz, garapen esanguratsua ezagutuko dute hortik aurrerako bere testuetan eta ez soilik euskal gaiak lantzen dituen horietan; izan ere, bere kezka nagusietako bat jada adierazi bezalabeti egongo da nazioa zer de n galderarekin lotuta. Nolanahi ere, baina, azpimarratzekoa da zein puntutaraino den funtsezkoa berarentzat Euskal
|
Herrira
etorri
|
|
|
Humboldtentzat funtsezkoa da Euskal
|
Herrira
etorri izana; hortik aurrera ikusten du hizkuntza ez dela soilik besteren arteko elementu bat, baizik eta, egiaz, nazioaren beraren elementu zentrala izana; hain zuzen, hortik aurrera ikusten du hizkuntza ez dela soilik besteren arteko elementu bat, baizik eta, egiaz, nazioaren beraren elementu zentrala.
|
|
|
4 Euskal
|
Herrira
etortzerakoan, Humboldtek garbi du, bai, ‘hizkuntza’ dela bere" atentzio puntu nagusia" (XIII, 15) aztertuko dugu hori aurrerago; baina, horretaz gain, arreta handia eskaintzen die ere bestelako hainbat konturi. Horietako bat ‘fisionomia’ da.
|
|
|
5 Gogora dezagun, berriro, Humboldten euskal bidaiak egitasmo antropologiko baten parte direla, hain zuzen, abiapuntu historizista bat eta helburu humanista bat duen egitasmo baten parte, non besteak beste ezinbestekotzat jotzen duen" karaktere nazional" ezberdinak aztertzea. Baina bera bertan bilaketa prozesu batean dago, alegia, ez daki ongi zertan zentratu behar duen; adibidez, 1798ko apirilean Euskal
|
Herrira
lehen aldiz etorri aurretikGoetheri bere zalantza adierazten dio: " Karaktere nazional baten nire kontzeptuarekin kontent geratu aurretik[...] zerbait aurkitu behar dut".
|
|
|
1 Euskal hizkuntzarekiko Humboldten interesa, egiaz, lehen aldiz Euskal
|
Herrira
etorri baino lehenagokoa da; zentzu honetan, gogora ekarri nahi ditugu berak 1799ko martxoaren 4an Kunthi eta 1799ko apirilaren 26an Schillerri idatzitako bi karta. Hauxe dio lehenengoan:
|
|
|
Komedia erromantiko gisa sailkatu da, paristar neska gazte bat Ipar Euskal
|
Herrira
etorri eta bertako mutil batekin dituen afera umoretsuetan oinarritzen dela azalduz. Ez da hain esplizituki aipatzen, ordea, filmaren izaera komikoaren arrazoi nagusietako bat erromantzea gauzatzen den markoak berak dakarrela, hots, Euskal Herriak.
|
|
|
Izenburuan adierazi bezala, ikuspegi feminista hori ezaugarritzeko, euskaltzaletasunaz batera, ‘maketo’ izenondoa erabiltzen ari naiz. Jakina denez, ‘maketo’ hitza XX. mendean erabilia izan zen, industrializazioaren une ezberdinetan Euskal
|
Herrira
heldu ziren espainiarrak modu gutxiesgarrian deitzeko.2 Maketoaren figura hori gizaki pobrea, itxuraz iluna eta eskolagabea zen. Baina ezaguna da heldu ziren guztiak ez zirela arrazoi ekonomikoengatik etorri, baizik eta arrazoi politikoengatik edo bestelakoengatik; emakumeen kasuan, sarri, nahi ez zuten ezkontza edo bizimodu batetik ihesi.
|
|
|
Ipar Amerikako hainbat feminista beltzen ekarpena funtsezkoa izan da feminismoarentzat. Angela Davis da euskaldunok ondoen ezagutzen dugun mugimendu horren autorea, iaz Euskal
|
Herrira
egin zuen bisitarekin eta haren liburuen itzulpenekin lotuta.
|
|
|
14 Ikus, liburu horren beste atalean, intersekzionalitatearen inguruan Itziar Gandariasek idatzi duena. Ikus ere Lucas Platerok, 2014an Euskal
|
Herrira
egindako bisita batean, Maite Asensio kazetariari termino horren inguruan esan ziona (www.berria.eus/paperekoa/1965/ 010/ 001// sexualitatea_ ikusezina_ da_ batzuetan_ eta_ ikusgarriegia_besteetan.htm).
|
|
|
Literatur itzulpenak egiten eman nuen garai bat, euskarazkoak alemanierara itzultzen. Euskara ikasia bainuen aurretik, eta Euskal
|
Herrira
etorri nintzenean euskaraz banekien. Ni europarra naiz eta herrialde handi eta garrantzitsu batetik nator.
|
|
|
Hizkuntzari dagokionez, ez euskara ez gaztelania jakin gabe etorri nintzen Euskal
|
Herrira
. Hasierako hilabeteak gogorrak izan ziren, harremanak egiteko eta jendearekin hitz egiteko.
|
|
|
Generoa, hizkuntza eta jatorria nire bizitzan nola gurutzatzen diren aztertzerakoan, konturatu nintzen hirurak batera doazela eta nire bizitza osoan zehar gurutzatzen direla. Izan ere, Azerbaijanen jaio nintzen, eta duela 15 urte iritsi nintzen Euskal
|
Herrira
. Hemen, hauxe galdetzen zidaten beti:
|
|
2018
|
|
|
Donostiako San Telmo museoan, Jose Ramon Amondarainek zabaldu duen Espazioari barrea erakusketa izan da urteko azkenetakoa, esaterako. Eta balio izan du bereziki artelana Euskal
|
Herrira
ekartzeko eskari sokari segida emateko. Guernica Gernikan egon behar duela esan dute hirurogei udalerrik baino gehiagok.
|
|
|
Amelia Barqumek esan izan du Euskal
|
Herrira
bizitzera datozenei tranpa egiten diegula, askotan Eskola Publikoaren Legeak zehazten duen helburua(" ikasle guztiek, baldintza beretan, derrigorrezko irakaskuntza aldia bukatzean bi hizkuntza ofizialen ezagupen praktikoa izango dutela bermatzea") lortzeko bidea errazten ez diegulako. Hala aipatzen zuen Barqumek aspaldi idatzitako artikulu batean:
|
|
|
Euskal
|
Herrira
itzuli eta irakaskuntzan jardun duzu, hori izan duzu lanbide eta bokazio. Beti esaten da hezkuntzatik hasi lukeela eraldaketak.
|
|
|
2016ko abenduan ikusi genuen hedabideetan, Mikel Zuloagarekin batera Greziako mugatik zortzi migratzaile Euskal
|
Herrira
ezkutuan ekartzeko antolatutako ekintzak izan zituen ondorioengatik. Muga igarotzean harrapatu zituzten eta ezin izan zuten ekintza burutu, baina ikusgarritasun handia eman zioten errefuxiatuen auziari:
|
|
|
Euskal
|
Herrira
ekarrita, gure iruditerian sartu behar dugu hemengo gizartea mestizoa izango dela. Gure utopiaren oinarrietako bat mugak ezabatzea da:
|
|
|
Ideia hori barneratu behar dugu. Euskal
|
Herrira
ekarrita, gure iruditerian sartu behar dugu hemengo gizartea mestizoa izango dela landu behar, baita afektuen katearen bidez ere: elkarren arteko konfiantza, zaintza, elkartasuna...
|