|
2000
|
|
|
Efektu higigarri gehien dituen herria da aberatsena. Estatu bakoitzak eskuratzen ditu horiek, tartean
|
dituela
bere ekoizkinen salerosketa, manufakturen ekoizketa, industria eta merkatarien aurkikuntzak eta mentura bera ere bai.
|
|
|
Egoitza zibilean gizabanakoak
|
du
bere negozioen eta aberastasunen lekua, ohiko etxebizitzarena. Absentzia hutsak ez du egoitza hausten.
|
|
|
Nazio batek ez
|
baditu
bere egoeran ikusten zio handiak arrazoi politikoari jarraitzeko, zuhurtasun handiz jokatuko du, arrazoi zibila gidaritzat hartzen badu. Arrazoi hori ez doa inoren aurka, elkarren arteko lehiakeriak baztertu eta familien arteko gorrotoak saihesten baititu.
|
|
|
Leku batetik bestera zeramaten akademiaz kanpoko hainbat jardueratan erroldatu zen, behin bereziki bizitza motzeko Bavierako gobernu boltxebikean parte hartuz. Ekonomia xumeko intelektual judu baten semea zen, baina egoera horrek ez
|
zuen
bere aita atzera bota semea filosofian doktora zedin bihotz ematerakoan. Eta horrela egin zuen, bere lehendabiziko interesa ekonomia politikoan jarri zuen arren.
|
|
|
" Ederraren" esanahia" atsegina" dela baieztatzen duen tesi zehatzaren kontra esan zuen antzezlan jakin batera joateari ezetz esan geniezaiokeela hurrengo arrazoiagatik: " Ezin
|
dut
bere handitasuna jasan"; kasu honetan desatsegina da, atsegina izan beharrean. Esan zuen pentsa genezakeela benetan nahiago dugun musika lan bat" ez" dela" deus", nahiago dugun beste baten alboan; eta" Lear Erregea" ikustera joateak ez duela erakusten inolaz ere halako esperientzia atsegina denik:
|
|
|
Esaldi hau bermatzeko baieztatu zuenez, psikoanalisia arrakastatsua da baldin eta pazientea analistak emandako azalpenarekin ados badago bakarrik. Esan zuen Fisikan ez dagoela ezer halakorik; eta pazienteak onartutakoa ezin
|
duela
bere barrearen zergatiari buruzko hipotesi bat izan, baizik eta soilik hura edo bestea zela bere barrea eragiten zuen arrazoia. Azaldu zuenez, ados dagoen pazienteak ez du arrazoi horretaz pentsatzen barre egiten ari den unean bertan, eta" subkontzienteki" horretaz pentsatzen ari zela esateak" ez du ezer esaten barre egiten ari zen unean gertatutakoari buruz".
|
|
|
magia eta zientziaren arteko desberdintasuna adieraz dezakegu esanez zientzian aurrerapena dagoela, baina ez magian. Magiak ez
|
du
bere baitan aurreratzeko joerarik.
|
|
2001
|
|
|
Bigarrenik, indarrean dagoen sistema politikoa demokrazia da. Demokrazia honek" hiritar bat bozka bat" irizpidean eta, batzuetan, kargu publikoen zozketan
|
du
bere oinarria. Platonentzat demokrazia honetan politikak bere espezializazioa galtzen du:
|
|
|
Teknikoki arazoa" Dictum de omni et nullo" printzipioaren azalpen gisa agertzen da. Honek
|
badu
bere esanahia eta erabilgarritasuna, baina ez negatiboki hartzen bada, Leibnizek egiten duen moduan. Argi dago multzo baterako balio duenak multzo horretako osagai bakoitzarentzat balio duela.
|
|
|
Arazo honen gakoa, beraz, Kanten idealismoan dago, eta horregatik orain landu nahi dut kontu hau, nahiz eta Kritika n Analitikaren amaiera aldera agertu. " Idealismoaren errefusapenean" Kantek argitu nahi
|
du
bere filosofian subjektuak ezartzen dituen baldintzak erabateko garrantzia izan arren idealismo horrek ez duela harremanik subjektibismoarekin (agerpenetara zuzentzen baita, eta ez berbaitango gauzetara), baizik eta ezagutzaren objektibitatea eratzeko estrategia dela. Horretarako bere idealismo transzendentala idealismo problematikotik eta dogmatikotik bereizten ditu.
|
|
|
Inork pentsa lezake 200 urte igaro direla Kritika idatzi zenetik eta gaur egungo epistemologiak zerikusi gutxi
|
duela
bere jatorri urrun harekin. Liburu hau ez da ideia hau ezeztatzen saiatuko gaur egungo eztabaidak zuzenki eta sakonki jorratuz, baina zeharka bada ere razionalismoaren eta enpirismoaren artean erdiko bidea bilatzen duen Kanten saiakerak oraindik ere eragin indartsua baduela erakutsiko du1.
|
|
|
Giza arrazoimenak patu berezi hau
|
du
bere ezagutzen sail batean: baztertu ezin dituen galdekizunek zirikatzen dutela; izan ere, arrazoimenaren izaerak berak ezarri dizkio galdekizunok, baina berak ezin ditu erantzun, giza arrazoimenaren ahalmen oro gainditzen baitute.2
|
|
|
Galileo, Torricelli eta Stahl aipatzen ditu Kantek. Hauek ikusi zuten arrazoimenak berak sortu duena soilik ulertzen duela, eta, ondorioz, arrazoimena bere objektuari aitzinatu behar zaiola judizioaren printzipioekin eta arrazoimenak izadia behartu behar
|
duela
bere galderei erantzutera. Ez da, beraz, maisuaren ikasle otzana izango, baizik eta lekukoak galderak erantzutera behartzen dituen epailea.
|
|
|
Bestalde, ordea, ez du inoiz zientziaren bide segurua aurkitu. Behin eta berriz atzera egin behar
|
dugu
bertan bideak nahi dugun helburura eramaten ez gaituelako eta, horrela, Metafisika iritzi ezberdinen borroka lekua bihurtu da. Egoera tamalgarri hau gainditzeko Matematikari eta Fisikari begiratu behar diegu, hauetan gertatu den metodo aldaketa ulertzearren.
|
|
|
" Nik, beraz, jakintza ezeztatu behar izan nuen, honela sinesmenarentzat leku egin ahal izateko" (B XXX (E48)). Horrela Kantek ez du sinesgaiztasunaren alde egin nahi; aitzitik, praktikaren benetako garrantzia azpimarratu nahi
|
du
bere oinarri okerrak baztertuz. Horrela borrokatuko dira fatalismoa, fanatismoa eta sineskeria, eta arrazoimenaren interes nagusia defendatuko da4.
|
|
|
Liburu honen asmoa Immanuel Kanten ezagutzaren teoria aurkeztea da. Liburuak
|
baditu
bere argitalpena gomendatzen zuten aurrekariak. Argitalpen bilduma honen lehen zenbakiak, Immanuel Kant:
|
|
|
Ideia benetan adigai heuristikoa baino ez da, ez ostentsiboa, eta ez du erakusten objektu bat nola antolatua dagoen, baizik esperientziako objektuen antolaera eta elkarlotura oro har nola bilatu behar
|
dugun
bere gidaritzari jarraiki (A671/ B699 (E508)).
|
|
|
" Gure adimena nola erabil dezakegu, baita esperientziari dagokionez ere, geure buruari helbururik ez badiogu ezartzen?" (A816/ B844 (E590)). Helburua ez da ezer ezagutzen laguntzen digun adigaia, ez da kategoria bat, baina ezagutzaren osotasunean
|
badu
bere lekua. Lehen ikusi dugunez izadiaren egitura teleologikoa eta bizitzaren prozesuak ulertzeko balio digu.
|
|
|
Arrazoimenak bere erabilera hutsean ez du ezer positiborik lortzen eta, gainera, zentsura, diziplina behar
|
du
bere ilusioei muga bat ezartzeko. Baina, bestalde, diziplina hori berak bere buruari ezartzeak, goian beste botererik izan gabe, konfiantza ematen dio.
|
|
|
Arrazoimenak kritikaren mende egon behar
|
du
bere ekimen orotan, askatasun horretan oinarritzen da bere izatea bera.
|
|
|
Erreala denak ez
|
du
bere baitan soilik ahalgarria denak baino gehiago: 1000 euro errealen eta ahalgarrien edukia bera da, esanahia bera da, baina bata existitzen da eta bestea ez.
|
|
|
Matematika da ezagutza horren bere adibide hobetsia," giza arrazoimenaren harro gaia" 74 deitzen duena. Baina bere ‘triangelu’ kontzeptuaren (ideia unibertsalaren) ulerkerak ez
|
du
bere ezagutza ahalmenaren horrelako ziurtasun apartekorik ematen, aurrerago aipatuko dugunez.
|
|
|
Isla desertu batean gizaki bakar galduak ez
|
luke
beretzat bakarrik bere txabola apainduko, ez bere giza itxura, ez luke lorerik bilduko eta gutxiago ereingo apaingarritzat edukitzeko.84
|
|
|
" gehiago naiz zordun nirekiko, beste gizakienganako baino" 94 Eta bai Tomas Akinotar Santuak ere: " Horregatik, karitatea dela-eta, gizakiak maiteago izan behar
|
du
bere burua, hurkoa baino." 95.
|
|
|
Dilige et quod vis fac. Eta diligo hitzak beragan
|
duela
bere etimologiaz ‘aukeratzea’, berariaz azpimarratzen du Tomas Akinotar Santuak: " ’Dilectio’ ak ‘amor’ en gainetik aurreaukeraketa suposatzen du, hitzak berak erakusten duenez." 20 Erich Frommek, berriz, askatasunez/ askatasunean bakarrik maita daitekeela esaten du21 Baina ez batak, ez besteak, ez du ipintzen askatasuna eta ezagumena erro den gogo maitarian bertan, gizakiaren potentzietan baizik.
|
|
|
Ederra den gauzaren bat azaltzen bazaio, eder hutsaren edo kutsatuaren epaia sortuko zaio, edo sublimearena, besterik ez. Eta egiari buruz, egiaren aurrean aurkitzen denean, Kantek ez du aipatzen zer nabari
|
duen
bere barruan. Gutxiago egiaren bila —maitasunak eraginda— jardun beharrari buruz.
|
|
|
Gizakiak, gizaki soilak, ez
|
du
bera ez den helbururik —maitagogo izatea, garatzea besterik—; ez historikorik, ez gizarte aldekorik. Horrek ez du ukatzen ‘lege’ izenez kanpotik datozkion adibideek, erakustaldiek, ez dutela giza gogoa argitzeko ahalmenik.
|
|
2002
|
|
|
Ezerk eragozten ez badio, preso ohia armadan sar daiteke, ohituta baitago bera baino goragokoak diren nagusiei obeditzera; soldadu ona izatera irits liteke, beraz. Inor beldur izan daiteke, ordea, preso ohiez osatutako armada batek ez ote
|
duen
bere izen ona alferrik zikinduko. Susmo hori, ordea, funsgabea da, armadaren inguruan beti egon baita jendilaje eta parte txarreko morroi ugari.
|
|
|
Benthamen aburuz, Panoptikoak hiru erregela bete behar
|
ditu
bera sortu duen helburuari erantzun nahi badio: ekonomiaren erregela, goxotasunaren erregela eta zorroztasunaren erregela.
|
|
2003
|
|
|
Horren ondoren afaltzen hasi omen ziren, baina Sokrates ez zen agertzen. Horren ondorioz Agatonek askotan bidali nahi
|
zuen
bere bila, baina berak ez zion uzten. Horrela bada agertu omen zen Sokrates, ohi zuen moduan denbora gehiegi pasatu gabe, gutxi gorabehera afariaren erdian zeudenean baizik.
|
|
|
— Orduan, laburbilduta, maitasuna ona betiko bereganatzearena da —esan
|
zuen
berak.
|
|
|
Horrelakoak jasan ditugu nik eta beste askok satiro honen flauta doinuen eraginez; baina entzuidazue nik bera konparatu dudan satiro horien zein antzekoa den eta zein botere harrigarria duen. Argi eta garbi jakin ezazue zuetako inork ez
|
duela
bera ezagutzen, nik erakutsiko dizuet ordea, hasi naizenez d gero. Ikusten duzue Sokratesek ederrak maitatzera jotzen duela, eta beti beraien inguruan ibili eta liluratuta egoten dela, eta beste aldetik orokorrean ez duela ezer ezagutzen ezta jakiten ere.
|
|
|
— Ez horixe —esan
|
zuen
berak.
|
|
|
Altzibiadesek hauek esan ondoren, barre egin c omen
|
zuten
bere egiazaletasunagatik, oraindik Sokratesez maiteminduta zegoela baitzirudien. Eta Sokratesek esan omen zuen:
|
|
|
Horretara, erlijioaren espiritua barnealdeaz bakarrik ari da eta gizakien bihotzean agertzen da, gizakiok zuzentasuna maita dezaten eta lurreko ondasunetatik alden daitezen; denbora ministroek, ordea, zigor zein tormentuek sortarazitako beldurra erabiltzen dute, kanpo ordenari eusteko, eta euren agintearen helburu nagusia da munduko ondasunak erabiltzea. Bereizketa hori hagitz oinarrizkoa da, eta, horren ondorioz, botereok berez Jainkoarengan batu arren, horrek giza itxura hartu eta espiritu erregetza berrezartzeko asmoa erakutsi zuenean, ez
|
zuen
bere boterea erabili denbora boterearen gainetik; halaber, erakutsi zituen boterea eta handitasuna beti izan ziren lurreko erresuma bati ondo zetozkion botere eta handitasunaren kontrakoak. Alde batetik, espiritu erregetzaren jainkozko handitasuna gailendu zuen, beraren doktrinako egiek emandako argiaren bidez, eginiko mirarien loriari esker, eta profetek iragarritako etorreraren inguruabar guztien bitartez; inguruabarrok ziren printze baketsu baten erregetzan izan beharrekoak; printze hori zetorren gizakiei ondasunak emateko, baina ez euren artean bereizketa sortzeko ondasunak.
|
|
|
Alde batetik, espiritu erregetzaren jainkozko handitasuna gailendu zuen, beraren doktrinako egiek emandako argiaren bidez, eginiko mirarien loriari esker, eta profetek iragarritako etorreraren inguruabar guztien bitartez; inguruabarrok ziren printze baketsu baten erregetzan izan beharrekoak; printze hori zetorren gizakiei ondasunak emateko, baina ez euren artean bereizketa sortzeko ondasunak. Beste alde batetik, Jainkoak ez zuen erabili bere denbora boterearen seinalerik, ez
|
zituen
bere eginkizunak gauzatu eta uko egin zion bi neba arreben artean epaile izateari, horietako batek halaxe eskatu arren. Halaber, denbora boterea espiritu erregetzatik at erabili behar zela erakusteko, botere hori printzeen esku utzi zuen, bera ere euren esanetara geratuz.
|
|
|
lege natural eta aldaezina da etxearen gaineko jabaria ugazabari dagokiola, ugazaba horrek jabaria bere borondatez kentzen ez duen bitartean edo jabari hori bide zuzenak eta legezkoak erabilita kentzen ez zaion bitartean. Halaber, lege natural eta aldaezina da, edukitzaileek ezin dezaketela betiko bereganatu norbaitek euren edukitzari kalte egiteko arriskua, eta denbora luzez etxearen edukitzaile izan dena, azkenean etxe horren ugazaba bihur daitekeela; egin eginean ere, gizakiak berezko joera
|
du
berea dena inoren esku ez uzteko, eta edukitzailea ezin daiteke usurpatzailetzat hartu, horren inguruko frogarik ez bada.
|
|
|
Lehenengo legeak, bada, lehenengo ugazabaren alde eta aspaldiko edukitzailearen kontra egiten du, eta bigarrenak, ordea, edukitzailea gailentzen du aspaldiko ugazabaren gainetik. Bi legeok dakarten kontraesanaren ondorioz, nahierarako beste lege bat ezarri behar izan da; horren arabera, edukitzaile izan gabe ugazaba izan nahi
|
duenak
bere eskubidea egiaztatzeko titulua aurkeztu behar du epe zehatzaren barruan, eta epe hori igarotakoan, edukitzaileari ez bazaio agindeirik egin, horrek bere edukitzari ekingo diote. Hori berori ezarri dute preskripzioen epea zehazten duten nahierarako legeek.
|
|
|
Adibide zehatzak jarriz, tutorearen betebeharra da beraren zaintzapean dagoen umezurtza bera eta horren ondasunak jagotea. Erregelek tutoreari betebehar hori ezartzen diotenean, maitasunaren ondorioak baino ez dituzte agintzen, tutoreak umezurtza maite behar duelako, horrek ezin
|
duenean
bere burua gobernatu. Modu bertsuan, legeek zenbait eginbehar ezartzen dizkiete enplegu eta kargu jakin batzuetan aritu behar direnei; hori ezartzean, legeek errepikatu egiten dute bigarren legeak haiei eskatzen diena; hori erraz atzeman daiteke, halakoei dagozkien betebeharrak eurak aztertuz gero.
|
|
|
Horrez gain, gizakiak muga batzuen barruan jokatu behar du, bere egoerak muga horiek eratortzen dituelako. Gizakiak ezin
|
du
bere buruaz abusatu, ezta berari dagozkion gauzez ere. Izan ere, gizakiak gizarteko kide dira, gorputzeko zati diren bezala.
|
|
|
Horien artean, gutxiago dira oraindik zati batez nork bere burua maitatze horretan oinarritzen ez direnak. Gainera, beste batzuetan, lagunetako batek xede
|
du
bere burua maitatzea, baina besteak jokatzeko ez du araurik lehen legeen espiritua baino. Hortaz, gaur egungo gizartearen egoeran, mota horiek guztiak nahasi egiten dira, adiskidetasuna zein subjektuk izan eta horrek ematen dituen xedapenen arabera.
|
|
|
Arrazoi berbera dela bide, lagunetarik batek adiskidetasunari kalte egiten badio, dela gaiztakeria bat eginez, dela oinarrizko eginbeharrak urratuz, dela bidezkoa edo zilegia ez dena eskatuz, besteak askatasuna du aurrerantzean hura lagun moduan ez hartzeko, horrek adiskide izateari utzi baitio. Kasuan kasuko inguruabarrak aintzakotzat hartuta, adiskidetasuna desegin daiteke hausturarekin zein hausturarik gabe, baldin eta haustura horren aldeko arrazoi zuzena duenak ez
|
badu
berak ere horretarako arrazoirik ematen, eta, aldaketa horretan, adiskidetasunaren ordez, elkarrenganako maitasunari eusten badio, hori ezin baitigu inork ez ezerk kendu.
|
|
|
Soka beretik ere, hainbat eta hainbat jurista ari dira XVII. mendean frantsesa gero eta gehiago erabiltzen, erregea bera goraipatzeko eta laudatzeko tenore eta asmotan. Latinak, alabaina,
|
bazuen
bere bidea, batez ere garai honetan, Erdi Aroko testuen garbiketaeta orrazketa prozesuan.
|
|
|
Bestalde ere, horra Jainkoaren eta lagun hurkoaren maitasuna, gizabanakoari ezinbesteko zaiona, gizartearen eratze bidean,... erlijioa bera ere bai, horixe baita haren lege guztien bilketa eta bizitza horretara daramaten argia eta bidea baino ez dena; eta, azkenez, lege nagusia, erlijioaren espirituak, on goren hori bilatzeko eta maitatzeko agindua ematen diona, hara joan behar
|
baitu
bere indar guztiekin, espirituz eta bihotzez, bi biok osatuak baitira on hartaz jabetzeko. (Legeen Tratatua, I, 4, 5, 6)
|
|
|
ezagutzeko ulermena eta maitatzeko borondatea. Era berean, ikusgarri zaigu Jainkoak gizakia hazi duela ezagutzeko eta maitatzeko, eta, horren ondorioz ere, xede bati atxikitzeko, horien ezagutze eta maitatzeak haren atsedena eta poza ekarri behar dutela; horretara eraman behar
|
dute
bere ibilera guztiek. Hartara, gizakiaren lehen legea da xederik gorena duen jomuga hori bilatzea eta maitatzea; horretan aurkitu behar da bere poza, eta lege hori, beste lege guztien hasiera dena, manuzko izan behar zaio ekintza guztietan.
|
|
|
Gizakiaren egitura horrek, Jainkoa ezagutzeko eta maitatzeko, hain zuzen ere, Sortzailearen itxurazkoa egiten du; hori denez on goren bakarra, berezkoa
|
du
bere burua ezagutzea eta maitatzea, eta horren antza du berori ezagutzeko eta maitatzeko gai duen izaera duena; eta haren dohatasunaren kide da ezagupide eta maite horren bikaintasuna iritsi dezakeena.
|
|
|
4, 5, 6 Gizakiak duen Jainkoaren itxuratze horrek ezagutarazten digu zer den haren izaera, zer haren erlijioa, eta zertan duen oinarri haren lege lehenak: haste hastekoa da Jainkoaren itxuran heztea, eta bizitza eta zoriontasuna izan behar duen on gorena edukitzeko gai izatea; erlijioa bera ere bai, horixe baita haren lege guztien bilketa eta bizitza horretara daramaten argia eta bidea baino ez dena; eta, azkenez, lege nagusia, erlijioaren espirituak, on goren hori bilatzeko eta maitatzeko agindua ematen diona, hara joan behar
|
baitu
bere indar guztiekin, espirituz eta bihotzez, bi biok osatuak baitira on hartaz jabetzeko.
|
|
|
1, 2 Gizakia sortua bada ere on gorena ezagutu eta maitatzeko, Jainkoak ez du jarri berehalakoan xede horren edukitzan, ezpada, artean, bizitza honetan, berarengana heltzeko bidean legez. Eta gizakiak ezin
|
du
bere gogoa xede batean jarri, ulermen eta borondatearen eraginez baino. Horrexegatik, Jainkoak on gorenaren ezagupide argia eta maitasun aldaezina, hain zuzen ere, giza espiritu eta bihotzaren zoriona ekarriko duena, legearen men jarri du.
|
|
|
Aldi berean ere, gizakiak gero eta gehiago behar ditu lana eta merkataritza, eta, ondorenez, betebehar eta lotura berriak bereganatu behar izan ditu. Inork ezin
|
ditu
berak bakarrik bere beharrizan guztiak bete. Beharrizan anitz izateak berarekin dakar guztiok harreman anitz hartzea; bestela, biziraupena ezinezkoa izango litzateke.
|
|
|
Harreman horietatik onurak eta probetxua atera ahal izateko, haien ohore eta interesak agintzen dute onustea, fideltasuna eta zintzotasuna izatea. Hortaz, nork bere burua maite duenak orotara egokitu behar
|
du
bere burua, orotatik probetxua atera ahal izateko. Gizaki horrek jakin badaki bere helburuak lortzeko baliabiderik eragingarrienak erabili behar dituela, eta, horregatik, eginbehar guztiak ere bereganatzen ditu, bertute mota guztiak iritsi ahal izateko.
|
|
|
Hainbatez, baten gogoa bestearekin bat etorri behar da, eta premiazkoa da bi biek elkar ulertu eta bateratzea; sarritan ematen da, printzipio horren arabera, klausula ilunen interpretazioa ez dela egiten mintzo ari denaren gogotik, bestearenetik baino, hori arrazoizko denean. ...oak edo pasiboak ziren bereizi gabe eta berehala idoro bada ezkutuko baten menpean dagoela, norbaiti bidea emateko, edo eraikina jasotzeko debekua edo horrelako kaltea sortzen duen modukoa, halako moldez, ezen, erosleak, hori ezaguturik, erosiko ez zukeen edo salneurri txikiagoa emango zukeen; orduan, saltzailearen esamolde iluna ez da interpretatzen gogoaren arabera, ezpada eroslearenetik, horrek
|
baitu
bere alde halako ustea, hain zuzen ere, etxea zortasun horrek ukitua zela ez ulertzearena; kasu horretan saltzaileak berme eragingarria gauzatu du, gai hau arautzen duten erregelen neurrira.
|
|
|
Halaber, kontratuzko erakundeak testamentuak eta itunak dira gaiez, eta bitzuon erregelak dituzte. Era berean, ohituren bestelako gai bakoitzak ere
|
badu
bere maila arautua eta erraza da euren antolakuntza asmatzea, arestian agerian jarri den egitasmoaren barruan.
|
|
|
Ezein zientzialarik ez du onartuko bozketak eginkizunik
|
duenik
bere arloan. Gertakariek, logikak eta metodologiak soilik erabakitzen dute —horixe kontatzen digu maitagarrien ipuinak— Baina nola erabakitzen dute gertakariek?
|
|
2004
|
|
|
Horregatik, hemen, Jainkoaren eginbeharra izango da Ni pentsatzailea, ideiak dituena, oraindik bere barrukotasunetik irten ezin duena, kanpoko munduarekin uztartzea, eta ideien euskarria dela ez ezik, baita euren artean ordena, hierarkizazioa, badagoela erakustea ere. Izan ere, ezin dugu mundua elkarren artean jarraipen bat ez duten sentipen pila baten bidez ezagutu; baina, era berean, ezin
|
dugu
bera ordenarik eta elkarren arteko loturarik eta hierarkiarik gabeko ideien bidez ezagutu, hiri bat argazki bilduma desordenatu baten bidez ezagutu ezin dugun legetxe. Argazki bildumarekin, bera albait eta osoena izanda ere, inpresioak egon daitezke hiri baten urbanismoaz, inguru geografikoaz, koloretasunaz, biztanleen taxuaz, janzkeraz, baina inpresio hutsa izango da, ez da ezagupenik egongo hor eta gutxiago egon daiteke horrela ezeren ezagupen zientifikorik.
|
|
|
hotza zer den ulertzeko bere aurkakoaren, beroaren, ideia behar dugu, hotzetik beroa sortzen baita eta berotik hotza etortzen; modu berean argitasunaren ideia ulertzeko iluntasunarena behar dugu eta horrela gertatuko da adigai gehienekin. Honen arabera, Jainkoaren, perfekzioaren, aurkakoa ezereza baldin bada, bi adigaiek lotuta joan lukete eta bata beharrezkoa litzateke bestea ulertzeko; edozein modutan hemen ez da horrelakorik gertatzen, Jainkoak ez
|
du
bere existentzia bere ukazioarekin lotuta, ez dago perfekzioa ezerezarekin lotuta. Jainkoaren kontzeptuak berezko eta erabateko esanahia izango luke eta ez esanahi erlatiboa, hotz eta beroarekin gertatzen den legetxe.
|
|
|
Descartesek frogatutzat joko du Jainkoa existentzia berezkoa zaion izakia dela, Jainkoak existitu beharra daukala, Jainkoaz dugun ideiak horrela eskatzen duelako, eta hori izango dela gizakiaren eta Jainkoaren artean ezberdintasuna markatzen duen bereizgarria. Niri dagokidanez Jainkoak ematen dit izatea ezerezaren gainean, baina ez dit ematen izatearen osotasuna, Jainkoak ez du beste Jainko bat sortzen, ez
|
du
bere burua bikoizten, ez naiz ni Jainkoa izango, ezta Jainko txikia ere, baizik eta ezerezaren eta izatearen artean dagoen zerbait. Gizakiak, beraz, ez du berezko existentziarik izango.
|
|
|
Edozein modutan, pisuzkoak diren arren, ez ditu argudiook nahikotzat joko matematikaren indarra auzitan jartzeko bidean, eta urrats bat gehiago eman beharra ikusiko du. Ez dugu ahaztu behar matematiketan bilatu nahi
|
duela
berak eredua, naturaren ulerkuntzarako ez ezik bere filosofiarako ere, eta ez da nahikoa esatea bera erabilgarritasun gutxikoa dela, edo irudiez baliatzen dela, baliogabetzat jo ahal izateko. Azken batean, argudio hauek kontuan dute gizakiek bere garaian matematikez egiten zuten erabilera, eta balio dute erabilera horren baliagarritasuna (praktikoa nahiz teorikoa) auzitan jartzeko.
|
|
|
Gilsonek erakutsi duen modura, Descartesengan aurki ditzakegun ideia askok badituzte beren aurrekariak pentsamendu eskolastikoan, eta askotan bere sordunak dira ia bete betean. Eta horrela gertatzen da eredu deduktibista horri begiratzen diogunean,
|
badituelako
bere gertutasun handiak Tomas Akinokoarengan aurkitzen dugun ereduarekiko. Tomas Akinokoak ere benetako egiarako sentimenezko bideari uko egingo zion eta egiaren benetako jatorria Jainkoarengan ipiniko zuen.
|
|
|
Agintearekiko matxinadan beste hutsegite bat igar dezakegu hor. Izan ere, ezagutzaren arloan aldarrikatzen den askatasunak ez
|
du
bere isla izango moral kontuei dagokienean, eta horrek mugatasun handia ezarriko dio bere lanari. Seguruenik arrazoi arrotzek jokatuko dute arlo hori bere hausnarketatik kanpo uztean, eta ez da txikiena izango beldurrarena.
|
|
|
Azken honetan saiatzen da erakusten morroi ezjakinaren adimenean badagoela aldez aurretik irarrita Sokratesengan garatuta dagoen ezagupen matematiko bera, eta ezagupen hori azaleratu ahal izango dela oroimen ariketa huts batera joz. Ariketa soil horren bidez morroia jabetuko da berak pentsa ez zezakeen ezagupen matematikoa
|
duela
bere buruan eta matematikaren teoremen ezagupena bere esku dagoela.
|
|
|
Zentzuzkoa ematen du sentimenen bidez gureganatzen ditugun determinazioak direla onartzea, baina garbi geratu da, honez gero, horietaz hitz egitean atzera murgiltzen garela ezagutezinaren eremu labaingarrian. Alabaina, nahikoa al da hori sentimenetatik datorkigun ezagutza erabat baztertzeko, kontuan izanda eredu matematizatzaileak, azaldu berri dugun modura,
|
badituela
bere mugak, eta ez makalak gainera. Balio al du honek, bestalde, Jainkoa engainatzailetzat hartzeko eta kontsideratzeko kolorearen eta hotsaren gisako determinazioak asmazioak direla ez ei direlako errealitate matematikoak?
|
|
|
Gorputzak ezin du bere existentzia baieztatu, existituko da, beharbada, harri bat edo animalia bat existi daitekeen legetxe, baina ezin da Descartesen izateaz edo ez izateaz baieztapenik egin gorputzetik abiaturik, eta gorputza bera ere, harrien edo animalien modura, ez da autonomoa izango bere buruaren izateaz zerbait esateko. Harri batek ezin
|
du
bere izateaz baieztapenik egin, hori denok onartuko genuke aitzakia askorik gabe; era berean, Descartesek esango luke animalia batek ere lukeela horrelako baieztapenik egin eta, beraz, bere gorputzak ere du bere izateaz baieztapenik egin. Kontua, orduan, honakoa izango da:
|
|
|
Horregatik ez du fededunarentzat frogatu Jainkoaren existentzia. Fededunak ez du frogapen honen beharrik, ez du arrazoimenaren beharrik bere federako eta, gainera, Descartesek ez
|
du
bere arrazoiketa fede kontuekin nahastu gura, bere fedea oso handia delako, beharbada, edo uste duelako fedea eta arrazoimena bide ezberdinak direla Jainkoarengana heltzeko, eta, seguruena, halaber, ez duelako saltsatan sartu gura. Bere jarduna, esandako moduan, ez zaie zuzenduko fedea bete betean eta ezbairik gabe onartzen dutenei, baizik eta hitz egingo du arrazoimenaren esparruan mugitzen direnentzat, zientzialari eta filosofoentzat, alegia; eta bere helburua izango da, hain zuzen, fedearen bidea alde batera utzi eta Jainkoa eta zientzia oinarri beretan sustraitzea, arrazoimenarenean, alegia.
|
|
|
Azken batean, bide horrek eraman du ez bakarrik bera ez den guztiaren existentziaz zalantza egitera, baizik eta baita berarentzat hurbilena eta, hasteko, seguruena izan daitekeenaz zalantza egitera ere, bere gorputzaz alegia. Gorputzak ezin
|
du
bere existentzia baieztatu, existituko da, beharbada, harri bat edo animalia bat existi daitekeen legetxe, baina ezin da Descartesen izateaz edo ez izateaz baieztapenik egin gorputzetik abiaturik, eta gorputza bera ere, harrien edo animalien modura, ez da autonomoa izango bere buruaren izateaz zerbait esateko. Harri batek ezin du bere izateaz baieztapenik egin, hori denok onartuko genuke aitzakia askorik gabe; era berean, Descartesek esango luke animalia batek ere lukeela horrelako baieztapenik egin eta, beraz, bere gorputzak ere du bere izateaz baieztapenik egin.
|
|
|
Descartesek biziki gura dio egiari, honen bilakuntzak ematen baitio zentzua bere bizitzari, eta ez du alde batera utzi gura egiarekiko konpromiso hori. Baina, bestalde, benetan maite
|
ditu
bere askatasuna eta bizitza eta ez ditu arriskuan jarri nahi edonola. Albait eta luzaroen bizitzeko asmoa eta guraria du buruan irarrita eta, gainera, gure bizitza labur hau beti gutxi izanda, eta ez oso segurua, horren ordean hil ondoren bizitzen jarraitzeko bermea ere ez du izango oso gogoz kontrako saria.
|
|
|
Wittgensteinen hitzez esateko: " Gertakariak, irudi izatekotan, zerbait behar du amankomunean
|
ukan
berak irudikatutakoarekin" (2.16), hau da, zehaztuko digu filosofoak: " Zerbait identiko egon behar du irudian eta honek irudikatutakoan hau haren irudi zinez ahal izateko" (2.161).
|
|
|
Aipatu ditugun lau erantzunbideek
|
badute
bere logika eta baliorik, baina ez dira nahikoa gure hautuen zergatikoa eta egokitasuna argitzeko. Erantzunbideok duten balio partziala kontuan izanik," errealizazioaren etika" izendatu dugunak eman diezaguke jorrabide egokia gure auzia argituz joateko, idazlan honen hirugarren eta azken atalean ikusiko dugunez.
|
|
|
Baina esan ere behar da zentzugabekeria —eta munduaren hondamena— litzatekeela mistiko denari buruz galderarik ez egitea eta erantzun biderik aurkitzen ez saiatzea. Horixe dateke, hain juxtu ere, Wittgensteinek adierazi nahi
|
duena
bere gogoetan: " Ene perpausek zentzu honetan argitzen dute:
|
|
|
Gorago behin baino gehiagotan azpimarratu dugu gizakia errealitate animalia dela eta ez estimulu izaki soila. Horrexegatik, hain zuzen ere, gizakiak ez
|
ditu
bere erantzunak aurrez finkatuak, hots, naturak behin betiko determinatuak. Gizakiak, animaliek ez bezala, errealitatea bereganatu, ulertu, balioetsi eta eraiki egin behar du.
|
|
|
Orientatu beharra dago ezinbestean. Zentratu egin behar
|
du
bere baitan, errealitatean zentratu ahal izateko. Zentratzeko eta orientatzeko beharra hil edo bizikoa da, bere izatearen muina jokoan baitago:
|
|
|
Ez da aski gizakiaren konformismoa eta gogo alferkeria (alferkeria intelektual eta existentziala) salatzea eta agerian jartzea, balio ororen giza jatorria ikusi eta aitortu behar da, irudikeriei aurre eginez. " Egungo munduan baliorik duen orok ez
|
du
bere baitan edo naturaren arabera horrelakorik —natura beti baliogabea da (wertlos) —, baizik eta egun batean balio bat jaso du, dohain baten gisa, eta geu gara opari hori ematen eta egiten dugunok! Guk geuk bakarrik sortu dugu gizakiari dagokion mundua" (Jakintza alegera, § 301).
|
|
|
Haurra genetikoki aurre programaturik dago gizaki heldu bat bilakatzeko eta bere gaitasunak (dituenak eta garapenean zehar erdietsiko dituenak) hein batean edo bestean garatzeko. Baina haurra ez da automata bat, ez
|
ditu
bere erantzunak behin betiko aurrefinkatuak. Plastizitate eta moldakortasun handiz jokatzen du estimuluen aurrean.
|
|
2005
|
|
|
Horietan ere oinarrizkoena da lege zibilaren moldeak erakusten dituena: Errepublika eta herritarrak ezin
|
du
bere eskubidea babestu, beste Errepublika baten edo beste Errepublika bateko herritar baten aurka, epaiketan baino.
|
|
|
Beste toki batean irakurtzen da: Gerrak eta bakeak, bakoitzak
|
ditu
bere legeak. Bada bestelako idazlerik ere, Fabrizioren handitasuna eta gerran duen inozokeria —azken hori zaila baita— miresten dituena; orobat, hark arerio bati zuzengabekeria egitea gerta daitekeela uste izanak harritzen duena.
|
|
|
Argi osotan ikus daiteke, aurrekoaren ondorenez, Grotiusen meritua dela, lehendik formulatuta zegoena (Zizeron, Espainiako teologo klasikoak...), hau da, zuzenbidearen sormenean giza arrazoimenak duen zeregin nahitaezkoa, baliagarri zela zuzenbide naturalaren teoria osoa ere ontzeko, Jainkoarengan baino, laikotasunean eta moralitatean
|
zituena
bere hastapenik indartsuenak.
|
|
|
Pertsonaren formazioa eta hezkuntza halabeharrez da pertsonala, hau da, kanpoko laguntza beharrezkoa bada ere bakoitzak bere barruko indarrei jarraituz jorratu behar
|
du
bere izaera. Ez da ahaztu behar, hala ere, garapen honek akaberarik ez duen bide bat osatzen duela eta, honengatik, bere helburua batez ere etengabeko aktibitatean egotea dela, eta ez hainbeste emaitza jakin batzuetara iristea.
|
|
|
Hemen ere oinarrizko desira edota obligazio batez hitz egin dezakegu, ze pertsonak pertsona izateko bere burua etengabe landu behar du eta, honekin batera, behin eta berriz adiskidetu behar du berau inguratzen duen munduarekin. Azken finean, giza-formazioak ez
|
du
bere bidea maila kontzeptualean bukatzen eta, honengatik," aldi berean garaiagoa eta intimoagoa den zerbaiten" beharra du ere, alegia," joera espiritual eta moral guztien ezagutzatik eta sentimendutik sortzen den eta sentsibilitatearen eta karakterearen gainean harmonikoki isurtzen den" zerbaiten beharra117 Guretzat hemen esanguratsuena, gorago aipatutakoaren antzera, hizkuntz...
|
|
|
Honi buruzko ideia esanguratsuenak bilduko ditugu jarraian eta, hasteko, garrantzitsua da berriz ere azpimarratzea formazio prozesu horretan handitze eta hobetze horiek elkarren osagarri direla, alegia, batek ezin duela bestea ordezkatu eta honek ere ezin duela haren lana egin. Gure aldetik, ordea, hizkuntzak hemen duen zeregina nabarmendu nahi dugu, ze, azken batean, tresna edo bitarteko hori gabe inork ezin
|
du
bere ezagupen esparrua zabaldu ezta bere burua ondu ere.
|
|
|
" Hizkuntzen aniztasunari esker, berehala eta guretzat, handitu egiten da munduaren aberastasuna eta bertan ezagutzen dugunaren aniztasuna" 166 Aniztasun linguistikoaren ikerketa sinkronikoa eta diakronikoa, modu honetan, gizakiaren ezagutzarako eta baita beronen formaziorako ere ezinbestekoa den bitarteko bihurtzen da. ...n finean, hizkuntzek" eskaintzen digutena giza-natura osoa, garbia eta hutsa da" 167 Honekin lotuta gogoratzekoa da, beste behin, Humboldtek arreta berezia eskaintzen diela garapen literario handirik izan ez duten euskara bezalako hainbat hizkuntzari, ze, bere aburuz, bat bera ere ez da alferrikakoa eta guztiak dira bildu eta ikertu beharrekoak168 Jarrera honetatik abiatuta ulertu behar
|
dugu
bere" entziklopedia" linguistikoaren helburu nagusia, hain zuzen, berak honako hitzekin deskribatzen duena: " hizkuntzaren estudio propio bat egitea[...] zein beste guztiengandik banandua eta bere baitan sistematikoki ordenatua den", eta berau bitarteko garrantzitsu bat bezala eraikitzea, gizakia bere kulturaren maila ezberdinetan ezagutu eta formatu ahal izateko eta, honekin batera, baita hizkuntza partikularren jabekuntza erraztu ahal izateko ere.169
|
|
|
Gogora dezagun, adibide honekin bukatzeko, idazlan honen eranskinean Humboldtek idatzitako bi euskal testu dakarzkigula, hain zuzen, berak burutu nahi zuen euskal ikerketa monografikoaren proiektua hobekien aurkezten dutenak. Kontuak kontu, eta orokorrean begiratuta, funtsezkoa iruditzen zaigu berak behin eta berriz aldarrikatzen duen ideia bat errepikatzea, alegia, hezitzaileak ezin
|
duela
bere lana hizkuntzatik at burutu eta, aldi berean, hizkuntz irakaslea hezitzaile bat dela sakon sakonean. Era honetako gogoetek ez dute iraungitze datarik, eta, hain zuzen, honengatik esan dezakegu Humboldten pentsamenduaren garrantzia, hemen eta orain, guk bere obra gaurkotzeko egiten dugun ahaleginaren araberakoa izango dela.
|
|
|
Euskal gaiak, idazlan honetan behin baino gehiagotan aipatu bezala, berebiziko garrantzia du Humboldten bilakaera intelektualean. Hari esker ulertzen du honek, hain zuzen, zer nolako esanahia eta garrantzia duen berez hizkuntzak gizakiaren izaterako eta formaziorako, eta, honen haritik, zergatik eta zertarako garatu behar
|
duen
bere giza-teoria hizkuntz estudio orohartzaile baten eskutik. Testuinguru honetan kokatzen da euskal monografia zabal eta oso bat burutzeko bere asmoa eta, berau horrela inoiz burutua izan ez bazen ere, egia da aztergai honen inguruko idazlan asko aurkitzen ditugula haren obran.
|
|
|
Itzulitako Humboldten lehenengo idatzia," Fragmente der Monographie uber die Basken"(), ez
|
zuen
berak baizik eta A. Leitzmann ek 1907an lehenengo aldiz argitaratu, hau izan zelarik ere hari izenburua jarri ziona. Idatzi labur hau, honela dio bederen editoreak, euskal gaiari buruzko eskuizkribu zabal baten barruan kokatu beharrekoa da, hain zuzen, ezagutzen ez ditugun arrazoiengatik desagertuta dagoen eskuizkribu batean.
|
|
|
Gizabanako eta giza-talde bakoitza perspektiba indibidualizatzaile batetik, eta ahal bezainbeste aldetatik, ikertu behar da. " Kontua, hain zuzen, gauza bakoitza bere lurrean, objektu bakoitza aldi berean sostengatzen eta mugatzen duten besteekiko erlazioan, behatzea da" 21 Hemendik abiatuz bakarrik izango da posible pertsonari bere garapen prozesuan laguntzea, ze inork ezin
|
du
bere humanizazio prozesuan aurrera egin bere historia ahaztuz eta bere zirkunstantzia espazio tenporalei bizkarra emanez. Egia da, ordea, era honetan planteatutako ikerketa antropologikoak beti aurkituko duela giza-indibidualitateak dakarren muga.
|
|
|
Pedagogo bezala diseinatzen du Humboldtek bere antropologia, hau da, garbi
|
du
bere helburua gizakia teorikoki ezagutzea baino pertsonari bere garapenean laguntzea dela, eta, honengatik," giza-indibidualitate errealean" edo" giza-karakterean" zentratzen da. Honi esker hitz egin dezakegu, egiaz, gizakiaren singularitate historikoaz, ze, finean, inor ez da baldintza espazio tenporal partikular batzuetatik at bizi, alegia, berorren naturan eta garapenean esentzialki ere —eta ez akzidentalki bakarrik— eragina duten zirkunstantzietatik kanpo.
|
|
|
Hemen ikusten dugu, berriz ere, zer nolako garrantzia duen historizismoak era honetako giza-teoria batean: " Antropologia konparatuak eskaintzen duen materialak, horrela, ez du trataera zientifiko bat onartzen ezta erabateko trataera teoriko bat ere" 40 Pertsona bakoitza" mundu ezezagun" bat da —aspaldiko aforismo batek ere individuum est inefabile dio— eta honengatik nahitaez onartu behar du antropologo orok kognitiboki ezin
|
duela
bere aztergaia erabat kontrolatu, hau da, berak ezin izango duela inoiz giza-errealitateak berez jartzen dizkion mugak gainditu. " Giza-izakia", hain zuzen," bere hitz eta ekintza guztiak eta baita bere sentimendu eta pentsamendu guztiak baino zerbait gehiago eta ezberdina da" 41 Nahiz eta batek uste duen gizabanako bat bere osotasunean ondo ezagutzen duela, egiaz ez du aukerarik ere honen agerpenen zati bat baino antzemateko, eta, beraz, gehienez gizabanako hori partzialki eta behin behinean ulertu ahal izango du.
|
|
|
Gizaki bat osatzen duten ezaugarri guztiak dira garrantzitsuak, jakina, baina honek ez du esan nahi hauen artean sailkapen bat egiterik ez dagoenik edota egin behar ez denik. Alderantziz, pertsona bakoitzak bere humanizazio prozesuan bere bideari jarraitu behar baldin badio, honela ikusi dugu jada, jakin egin behar
|
du
bere baitan nor den eta berez zer den. Metodo konparatiboa, honela, beharrezko tresna bezala ageri da, bai funtsezko ezaugarri horiek identifikatzeko bai bakoitzari garapenerako erreferenteak eskaintzeko.
|
|
|
" Erreala dena posible denarekin behar da izan konparatua, honela antzeman ahal izateko nola hurbildu gaitezkeen beharrezkoa denera" 45 Konparazioaren metodoa, bigarrenik, ezinbestekoa da hainbat gizabanakoren artean diferentziak eta antzekotasunak aurkitzeko eta, hemen oinarrituz, gizabanako horiek izaera ezberdinen arabera taldekatzeko. Humboldten esanetan, hain zuzen, saihestu beharreko" akatsa" da" klase bakar bat ezagutu" edota" banako isolatu bakoitza klase partikular batean bihurtu" nahi izatea46 Pertsona bakoitzak bere nortasuna baldin badu ere, gizadiaren parte den heinean, beste pertsonekiko loturan ezagutu eta ulertu behar
|
du
bere burua eta, gainera, hauekin batera bakarrik eraman ahal izango du bere formazio prozesua aurrera. Esan beharra dago, beti ere, erkaketa ezberdinen bitartez lortutako giza-karaktereen multzokaketa behin behineko taldekatze erlatiboa dela, eta ez behin betiko klasifikazio absolutua, ze, azken batean, giza-ikerketan dena da gutxi gorabeherakoa.
|
|
|
Hizkuntza bera (gizakiaren naturaz gaindiko ahaidetasuna ez aipatzearren) aztarnarik argitsuena eta frogarik ziurrena da hainbat gauza esateko: gizakiak ez
|
duela
bere baitan isolatutako indibidualitate bat esateko; Ni eta Zu ez direla bakarrik txandaka galdegiten duten kontzeptuak, baizik eta —banantze punturaino itzuli ahal izanez gero— egiaz kontzeptu identikoak direla esateko; eta, zentzu honetan, indibidualitatearen zirkuluak —banako ahul, behartsu eta galkorretik hasi eta garai bateko gizadiaren leinuraino doazen zirkuluak— daudel... Hau ez da era honetako esaldiak garatzeko lekua, baina ezinbestekoa iruditzen zitzaidan hauek aipatzea bi arrazoirengatik:
|
|
|
Gainera ezaguna da, egiaz, honako esperientzia hau: baldin eta lehendik hizkuntza gehiago sakon ikasi dituen norbait beste hizkuntza berri bat ikasten hasten bada, orduan berak errazago ikasiko du hau eta, gainera, honen singulartasunak antzematerakoan ere bide erdia egina izango du jada, ze beronen jabekuntzaren aurretik trebatua
|
du
bere taktu linguistikoa.
|
|
|
" Das achtzehnte Jahrhundert"(?) eta" Plan einer vergleichenden Anthropologie" (1797?) 3 Egilea sinetsita dago antropologia orohartzaile baten beharraz eta, bi testu hauetan azaltzen den moduan, ezinbestekoa iruditzen zaio gizakia batasun eta osotasun bezala ulertzen ahalegintzea eta berau alde guztietatik eta alde guztietan ikertzen saiatzea. Giza-izakia bete betean, eta berari dagokion aspektu bat bera ere alboratu gabe, aztertu nahi
|
du
bere antropologiak eta, honengatik, berau bi zereginen aurrean aurkitzen da: batetik, beharrezkoa izango du, egun" antropologia sozialak" edota" antropologia kulturalak" egiten dutenaren antzera, gizakia bere izate errealean edo orain den horretan ezagutzea eta, azken finean, giza-fenomenoak ahalik eta gehien biltzea eta ondoen deskribatzea.
|
|
|
Hain zuzen hemendik abiatu behar dugu hizkuntzaren pedagogiaren eta hizkuntzen ikas irakas prozesu ororen atzean dagoena azaltzeko, hain zuzen, hizkuntz jabetzea beti eta salbuespenik gabe jarduera jakin baten fruitua delako funtsezko ideiatik. Gizabanako bakoitzak bere baitan aktibatu behar
|
du
bere berezko hizkuntz gaitasuna, eta, ikasten ari den hizkuntzaren muinarekin bat eginez, honen osagai fonetiko, lexikal eta gramatikalak suspertu eta eraberritu behar ditu. " Hizkuntza bat ezin da inolaz ere ikertu landare idortu bat bezala.
|
|
2006
|
|
|
harekin nahastuko da, odolez kutsatuko da borroka irrikituan (me/ iama macesai)'. Halaxe segurtatzen dio Odiseok Telemako semeari, Atenaren eta haren aita Zeusen laguntza
|
duela
bere egitasmoa aurrera eramateko; baina aitortzen dio ez dakiela ez ote duten bilatu beste laguntzaren bat gogoan duen jukutria hain lazgarri eta handia burutzeko. Telemakok ez du zalantzarik, ordea, bi laguntzaile horien nahikotasunaz:
|
|
|
Boterea lortuta, beldur zen Kronos ez ote
|
zuten
bere aurka egingo Ziklope eta Hekatonkiroek78 Beraz, oroimen politikoaren ispiluan begiraturik, kate sendoz lotu zituen Kronosek Briareo, Koto eta Giges indartsuak, besteak beste, eta min izugarriak jasanarazi zizkien lurraren azpian.
|
|
|
Aita Zeusek familia osoa hartzen du menpean6: menpean du Zeusek Hera emaztea, lehenik7; menpean
|
ditu
bere anai arrebak: Demeter, Hestia, Poseidon eta Hades8; menpean ditu horien seme alabak, Ares, Hefesto, Atena, Apolo, Artemisa, Hermes, Dioniso eta Afrodita9; menpean, orobat, bigarren mailako jainko jainkosak eta, horien artean, heroi jainkotuak.
|
|
|
Heroi epiko goren horrek erakutsi egin behar
|
du
bere izaera gorena: ezkutuko jarduerak, ezkutuko balentriak ez du ezertxo ere balio; kapital sinbolikoaren ekonomia ez da pilaketa sistema bat20 Ezpataren eta lantzaren aurrean hain ausarta den aristokratari gauza bakarrak ematen dio beldur:
|
|
|
Atena jainkosak agindu edo betebehar bikoitza eman dio Telemako gazteari, zentzu horretan, Itakatik abiarazi eta Pilos zein Esparta hiribilduetarako bidean jarri duenean: behar
|
du
bere aita maitearen itzuleraz (nostoj) jakin eta, halaber, jendearen artean ospe gorena (kleoj eslon) lortu33.
|
|
|
aedoak gazteen eta helduen heziketa —ideologizazio— iraunkorra bideratzen ikusten ditugu han hemenka Homeroren testuetan. Gertakari handiak buruz errezitatzen dituzten kantari —erdi mistiko, erdi poeta— horien ahotik etenik gabe ari zaio erakusten —jauregian, kalean edo agoran— narrazioa entzuten ari denari, nola jokatu zuten heroi gogoangarriek, eta, ondorioz, nola jokatu behar
|
duen
berak, bere bizitzan heroi izan nahi badu67.
|
|
|
Azkenean, Neronek Agripina bera hil zuen. Neronek gertakari eta erlazio horien guztien berri
|
bazuen
bere ama hil zuenean. Hortaz, Ediporen kasuan ez bezala, ebaluaketa morala egiteko behar den baldintza betetzen da.
|
|
|
Batzuen ustez, On Kixote ren istorioak hauxe irakasten digu: balioak errealitatean daude, eta adituak balio horiek deskubritu behar
|
ditu
bere zentzumenez baliatuz (zentzumen edo gustu etiko estetikoaz). Ildo horretatik, balioak (etikoak edo estetikoak) azken buruan propietate objektiboak dira, adituak identifika ditzakeenak.
|
|
|
Antzera, lan bat publikoarengana zuzentzen denean, nahiz eta ni egilearen adiskidea edo etsaia izan, egoera hori ez dut kontuan hartu behar; aintzat hartu behar dut neure burua, baina gizaki gisa, zentzu orokorrean ulertuta, eta ahal den neurrian ahantzi behar ditut nire izate partikularra eta nire zirkunstantziak. Aurreiritzien mendean dagoen pertsonak ez du betetzen baldintza hori, eta bere kokapenari eusten tematzen da; ez
|
du
bere burua kokatzen obrak duen ikuspuntuan; obra beste garai eta nazio bateko pertsonengana zuzenduta baldin badago, haien ikuspegia eta aurreiritziak ez ditu aintzat hartuko. Aitzitik, besteen iritzian miresgarria dirudiena zentzurik gabekotzat hartuko du bere garaian eta lurraldean bakarrik oinarrituz, nahiz eta diskurtsoa osatua izan den beste garaikoei begira.
|