|
2000
|
|
|
Mutikoak esan zion neskatoari jaits zedila bere begietatik. Gizagaixoa, pentsatu nuen nire kabutan, hori esaten duenak oinaze esanezinetarako prestatu behar
|
du
bere burua. Baina neskatoa isilik gelditu zen.
|
|
|
Gauza orok
|
du
bere iruntzia, bere ifrentzua, bere alderdi ezkutu edo sibilinoa. Gizaki oro bi gizaki gara.
|
|
|
Nahiago dut oinaze une hura zehazgabetasunaren lanbroan gal dadin, hartara errazago jarraitu ahal izango baitut narrazioarekin. Zahartzaroak
|
baditu
bere pribilejioak, eta horietako bat, garrantzitsuena akaso, ahanztura da; edo, beste era batera esanda, erotasuna. Dagokidan erotasun eremuak salbatu izan nau askotan neure buruaz beste egitetik, adibidez; eta, gauzak hain muturreraino eraman gabe, zahartzaroak ekarri didan erotasunak, erotasun funtzionalak, egin du posible lekukotza hau kontatua izan dadin.
|
|
|
Argi zegoen maisuak ere bazekiela gertatutakoaren berri, baina ez zuen hitzik esaten. Egoerak ihes egin zion, eta errudun aurki  tzen
|
zuen
bere burua. Nonbait.
|
|
|
Ez dut uste horren isilean jolastu garenik behin ere. Atarira irten ginen, eta minutu batzuk igaro genituen sukaldeko leihotik sukalde barruan zeudenak nola negar egiten zuten begira, gero, bakoitza bere eran jolastu zen; eta Migelek sukaldera alde egin zuenean egun hartan osaba Andonik
|
bazuen
bere mina non asea, nonbait, gogoratzen naiz harri koskor batzuekin jardun nintzela.
|
|
|
Infernua
|
dute
bere.
|
|
|
Agurearekin hitz egiten genuenetan, bitxiago iruditzen zitzaidan etxeko irratian en  tzuten nuen doinua. Galdua
|
zuen
bere doinua.
|
|
|
Gizon izan nahiak
|
baditu
bere aldapak, eta sei urterekin, gizon izan nahi duzula eta" nik ere artoa aletu nahi dut" esaten duzunean, ez dakizu zertara arriskatzen zaren, eta erantzuten ez baduzu, badakizu, ongi jakin ere, zure gizatasuna berriro ere erabat urrutiratu zaizula eta galdua duzula urtetarako.
|
|
|
Horra ba. Eta abokatuak aipatu duen gizontasunaren neurri horrek jarraitu du, erreakzionatu ezinik eta ahoa bete hortz zeuden abokatu, fiskal eta epaileari begira, kaxkarra izan behar
|
du
beraren lehen haurdun utzi ondoren, haurra ekartzea galarazi, eta, txeke baten kontsolamendu eskasarekin, andregaia bertan behera utzi zuen, zenuen momentutik. Ez al da hala, Billy Haurra?
|
|
|
Bekadunaren (A) lekukotasuna argi baino argiagoa izan da eta xehetasunik lizunena ere zehaztasunez azaldu du, begirada Danengandik bereizi ere egin gabe (argi dago orain arteko haren estrategiak huts besterik ez duela egin eta epaiketan ere ez duela ahantzi): noiz eta nola ezagutu zuten elkar, zer nolako klabeak zituzten elkarri mezuak igortzeko, zer eta nola egiten zuten (egunean zehar Tomekin batera gehiegi ez ikusi arren, Adelak ongi baino hobeki prestatua
|
zuen
bere jarduna). Baina azalpen horretan, eskolan hitz bat ehun bider kopiatzera zigortzen gintuztenean bezala, amodioa izan da Lewinskyk (A) behin eta berriro errepikatu duen hitza.
|
|
|
Ni hotzikara porrokatzaile batek zeharkatu nau buruko ile garaienetatik oinetako behatz ttikienaren atzazaleraino, eta aurren aurrena bururatu zait Karmelo kontakatilu hutsa dela eta dena kontatu diola, baina gero kontrakoa pentsatu dut (nik berea sekretupean dudan neurri berean
|
du
berak nirea ere isilpean).
|
|
|
Gurean ere hamaika sesio ttiki eta handiren arrazoia izan ohi zen garbiketarena, eta ez zen konpondu, Dabidek uste bezala, garbitzaile bat kontratatzearekin. Funtsean, begirada desberdinak genituela esa  ten
|
zuen
berak: aurrena, eztabaidaren hastapenean, emakumeok zikinkeriarako begirada mikroskopikoa dugula esaten zuen, hauts arteko akaroak antzemateraino; hurrena, nik leihoetako kristalak, lanparako, komuneko ispiluko zipriztinak eta ohepeak oroitarazten nizkionean, berak obsesionatua nengoela leporatzen zidan; hurrenago.....
|
|
|
alde batera, ilusioa pizteari eta, bestera, haren ohiturak, haren gabeziak onartu behar izateari ezinezkoa irizten nion. Nola esango nuke, norbaitekin berriro intimitatea, konplizitatea bai, konplizitatea da hitza lortzea ez zitzaidan oraintsu arte bururatu ere egiten, eta hala ere horixe da Rubenekin azken egunotan sentitzen ari naizena, eta
|
banuen
berataz zer edo zer idazteko gogoa, eta horri ekingo diot brainstroming gisako batean Rubenek ere antzeko zerbait eragin du nire sentimendu anabasan gaur gauean bera nire dendara etorri arte:
|
|
|
Jostaketa luze eta samur baten ondotik, Rubenen arnasketa geldoa ohetik datorkidala, gaurkoan ere eguneko bizipen nagusienak laburbiltzen saiatuko naiz. Eta Ruben aipatu dudanez, adierazi nahi
|
dut
berarekin gero eta gusturago nagoela, eta nor sentiarazten nauela. Eta berari ezertxo ere aipatu ez badiot ere, gaur burutazio txoro bat izan dudala:
|
|
|
D, ailleurs, bi gauza argituko dizkizut: lehenik, Rakelen gelakideek ez
|
dute
bera net gogoko, buruiritzia egiten zaie, eta bitxitzat dute taldean ibili gura ez izatea, ez baldin bada atzoko lagunarekin geratu delako ze, antza, amesgaiztoetan lagunaren izentzat hartu duten zeurea ahoskatu ei du behin baino gehiagotan; bigarrenik, jakizu bihar Boston aldera abiatzekoak garela eta, horretara, bihar handik deituko dizut. Desolé, sentitzen dut.
|
|
|
Ni, behinik behin, maniobra zakar batean esnatu naiz, furgonetako isiltasunean Dan gidaria Idoia kopilotua beste nafarra elkarrizketatzen ari zela. Imajina nezakeen bezala, luze gabe euskal afera ekarri du hizpidera eta Idoiak, abilezia handiz (ezagun
|
du
bera ere aspertua dagoela gai bakarraz min  tzatu beharraz), niri barregarria egin zaidan txantxa bat kontatuz moztu nahi izan du:
|
|
|
Une horretan furgoneta denboraren makina bilakatu izan balitzait bezala, berez berez oroitzen hasi naiz: gure harreman hasierako Dabid kasik nerabe eta jeloskorraz oroitu naiz, bihotzean min senti  tzen
|
zuena
berarekin baino lehenago birritan oheratu nintzelako beste mutil batekin nahiz eta bera ere bi neskarekin ibilia izan; geroko Dabid jostarinaz oroitu naiz, elkarrekin bizitzen jartzea amestu, eta hori lortzearren edozein lan egiteko prest zegoena; azken aldiko Dabid arduratsuaz ere oroitu naiz, oharkabean niregandik urrundu, eta beste neska baten kilika bilatu duena. Denboran aurrera egin eta etorkizuna ere igartzen saiatu naiz, eta guztiz imajinaezina egin zaidan arren, gutxienez aukeraz betea dagoela pentsatu dut, eta beldurrezko filmekin gero eta antz gutxiago izatea desio dudala.
|
|
|
Berehala Esther txaloka hasi da eta epaileak (L) oroitarazi behar izan dio herri epaimahaiaren partaidea dela eta epaia eman arte ezin
|
dituela
bere iritziak kanporatu.
|
|
|
Nola ez nintzen ba gogoratuko! Orain deitu nahi duzun telefonoaren gako zenbakitxoa besterik ez duzu behar, baina jakin ezean, banan banan froga zenezake hamar zenbakitxoekin amaitu du txikigarriekiko
|
duen
bere joera horrekin.
|
|
2001
|
|
|
G: Mariano, Honorio de Autun handiak esa  ten
|
zuen
bere Elucidariumean gizonon haragi hezurrak lurretik sortzen direla: odola, uretik; hatsa, airetik; eta gorputzaren berotasuna, sutik.
|
|
|
Ezinbestean, behera dator aulkia.
|
Baditu
bere urteak, eta pipiek ederki hustu dizkiote barrenak. Bazuen herren txikiren bat ere.
|
|
|
Denak
|
du
bere sasoia,
|
|
|
badaiteke, bada, esan ditudanak esan ditudan bezalaxe ez gertatuak izatea. Halaz ere,
|
badu
bere balioa istorio horrek, alegia edo parabola antzera bederen.
|
|
|
Herri oso bat itzultzaile bihurtzeak
|
baditu
bere arriskuak, ongi agerikoak gainera. Ez da hizkuntza bere buruaren jabe, besteren mirabe  baizik:
|
|
|
Hori euskaraz baino erdaraz hobeki adieraz daiteke, guk erabiltzen dugun euskaraz hitz jokoak âHiribarrenek erabiltzen zuenean, bai, O mihi ederrena, hasteric gabea! esan baitzezakeen, euskararekin ari zelaâ egitea zailago baita; alegia" la lengua no tiene lengua", hizkuntza bera ezin mintza daiteke, hizkuntza hori darabilten hiztunak mintzatzen dira, eta hiz  kuntzak ez
|
du
bere buruari laguntzeko eskurik eta hizkuntzak horrexegatik beragatik ez du inoren premiarik, premia dutenek hizkuntza hori dakitenak dira edota hizkuntza hori erabiltzen dutenak; beraz, beti hizkuntza diogunean hiztuna sartu nahi dugu; ez, esate baterako, gure kasuan, euskara bera, euskalduna baizik.
|
|
|
Erantzun honek, egia esan,
|
badu
bere pisua eta bertatik bertara begiratzea merezi du. Zer da, izan ere, hitzen bizia?
|
|
|
Arthur Schnitzler idazle austriarrak zioen moduan, elebidunak aukerakoa du hizkuntza baten zein bestearen erabilera; aitzitik elebakarrak, ez
|
baitu
berean hitz egin beharraz gainera, besteak berera ekartzea beste aukerarik, eta halakoetan elebidunarena, aukera baino, derrigorrezko jokabidea gertatzen da. Halatan, begi bistakoak dira egoera batetik zein bestetik datozen ondorio psikologikoak, komunikatzaileak, administratiboak, politikoak, elkarbizitza justiziazko batekin zerikusia dutenak guztiak ere?, eta nago errealitate horri behar bezalako zentzuz ez begiratzeak kalte asko dakarkiola gure arteko komunikatu ezinari.
|
|
|
Historia luze baten kate-begi izaki, adanismoaren batere arrastorik gabeko talaia batetik begiratzen du bai atzera eta bai aurrera, jasotako talentuak bere hastean eta garbian atxiki ordez, ugaritu eta geroari eskaini nahi baitizkio. Horregatik guztiagatik, ez da nitanoz jardun zale, ez du segundorik galtzen bere nia puzten, higuin
|
ditu
bere burua eta txaloak erantzukizunaren gainetik jartzeko gai diren intelektual ustekoak: niaren gainetik gu jartzea gustatzen zitzaion intelektuala dugu Mitxelena.
|
|
|
Orobat, dirudienez, Gero eta Peru Abarka. Gidari den buruzagiak kontuzago isuri behar
|
lituzke
bere irakaskizunak.
|
|
|
Euskaraz idazteak baditu alde gaitz nabarmenak, hala nola maizegi txinoz mintzatzea (txinorik gabe) dirudiela, eta zirika ari arren ez dela inor asko konturatzen, batez ere ez dela konturatzen konturatu behar
|
lukeena
bera. Bada lerro hauetan nahikoa ziri aspaldiko adiskide dudan Pepe  Berruezori, garai hartan El Diario Vascon idazten zuenari, zuzenduak.
|
|
|
Ez nioke nik inori kenduko, eta U. jaunari inori baino gutxiago, kritikarako eskubidea, nire kaltean bada ere. Baina kritikak
|
baditu
bere legeak, eta lege horiek ez dira beti gaizki esatea izan daitekeen bezain atseginak. Jorratzen diren obrak irakurri ere egin behar dira, kritikatuak dioenaz jabetu behar da eta irakurleari, kritikoaren iritziaz gainera, eman behar zaio zehazkiro besteak dioenaren berri.
|
|
|
Ebanjelioan agindua dagoen legez jokatu zuen Luzearrek: " hark ilkhi eraziten
|
du
bere iguzkia gaixtoén eta onén gainera, eta igorten du uria iustoén eta iniustoén gainera5", Leizarragak itzuli zuenaren arabera. Inoiz edo behin, gaiztoak ere esker oneko izan gaitezke, eta nik ez nuen gaitzerupean gorde nahi, bekatu larrien barkagarri, Amaleren aitagana dudan zorra.
|
|
|
Ez nuke, baina inondik ere ez, bidez bide nabilen bitartean, hain ozenki eta buruzki mintzatu zaigun" Zaloña" jauna hitz bi esan gabe utzi nahi5 Atariko gisa, gainera, ohar desegokiren bat edo
|
badut
beretzat. Gerla aurretik, artikuluen behealdean izengoitia edo izenordea ipintzeko ohitura arras hedaturik zegoen:
|
|
|
Eskaintzaileen hitzetan bada, halere (niri horrela iruditzen zait bederen), arruntegia ez den gogoeta: olerkaritzak, jakiteak,
|
badu
bere merezimendua, baina merezimendu hori hutsaren hurrena da Lapurdiko marinelei, itsaso hondargabearen axalean dantza irristakorrean dabiltzanei, eman dien ibilgailu seguruagoaren aldean. Eta ontzien hobekuntza horretarik ez zuten probetxu itsasturiek bakarrik ateratzen; ateratzen ere zuten lurretik, zertan lehorretik, mugitu gabe irabaziak bil zitzakeen burgesak, merkatariak eta ofizialeak.
|
|
|
Ez dio maitasunak ernatu zion zorion nahiari ukorik egingo. Kontuak zeharo garbitu behar
|
ditu
bere buruarekin, horretarako etxetik ihes egin behar badu ere. Eta bere buruarekin bakarrik hasiko du" Neguko" hizketaldi larria, hil ala bizi, bide bila, nahigabez inguraturik eta ilunpetan haztamuka.
|
|
|
Lehengo eta oraingo Euskal Herrian barrena abiatzen bagara, okerrenean jarriaz beti galduan gabiltzala uste dugularik, berehala kontura  tzen gara zerbaitetaz, harriturik eta ia zoramenean: bere mehar murri  tzean ez dela guk uste genuen bezain urria, muga zabalagoak
|
dituela
bere ezerezean, eta inoiz entzun ez genituen aberastasun ezkutuak ere bai. Euskal literaturaren soroan bertan, eta horretaz ari gara hemen bestetaz baino areago, badira zenbait eliz liburu eder, prosaz nahiz hitz neurtuz, eta, tarteka eta bakanka, eliz liburuak ez diren irakurgai atseginak ere bai:
|
|
|
Nola garbitu, ordea, jatorrizko bekatu horren ondorenak? Ezin uka gainera, barrengo mintzabeharrak hala agintzen zielako edo, nahiago
|
zutela
bere bidetik ibili hizkuntza gaietan. Eta ezin uka guk ere, lotsagarria izan arren, atseginago zaizkigula sarritan, bihotz bixigarriago, holako ardi galduen ibilerak beti bertute bidetik sailean dabiltzanenak baino2 Guztion maisuak dioenez," bethierekoak higuintza emaiten du, alda nahia ekhartzen du3".
|
|
|
Are  gehiago, sortu baino lehenagotik. Eleizalde zenaren izen maiteak baditu zenbait kutsu, berak ez
|
baitzituen
bere usteak, iritziak eta joerak ezkutuan gorde sekula. Nolanahi ere den, badakizu zuk nik bezain ongi ez zebilela haren muinetan zuk susmatzen dituzun jokabide makur horien aztarrenik.
|
|
|
Harrigarri badirudi ere, bat nator berarekin puntu batean: nik agerian diodana isilpean gorde nahi
|
luke
berak, soil soilik, ikusten baitu adin auzia dugula oinarriz gurea. Zergatik gurasoak, alde batetik, eta irakasleak, bestetik?
|
|
|
Zein euskalkitan idazten du Kintanak? Tradizioz jaso ditugun euskalkien artean kokatu behar
|
bagenitu
bere izkribuak, nik behintzat, dudarik gabe, giputzat joko nuke, bestetzat baino lehenago. Ez baita aski zenbait axaleko forma aldatzea, bat nator honetan Aita Mokoroarekin?
|
|
|
Etika auzia dugu. Irakurgai hori ez da sasikoa,
|
badu
bere jabea. Eta ezin alda daiteke jabearen baimenik gabe, zenbait huskeriatan, grafian, huts nabarietan?
|
|
|
Ezin uka, gainera, egoki eta estutasunik gabe burutu duela Etxaidek. Oztopoak, eragozpenak ezin konta ahala aurkitu behar
|
zituen
bere bidean eta gehienetan ez zaio irudituko ere irakurleari leku hartan eragozpenik izan zitekeenik. Zenbait pasartetan euskal ordain hoberik aurkituko lukeela beste norbaitek?
|
|
|
diru pilo polita uzten diolako. Burdin negozio batean hasten da lagun batekin eta ez dago zer esanik, estabilizazio aurrean garenez gero, laster
|
duela
bere burua zeharo aberasteko bidean. Aurki nazkatzen da, ordea, lanaz eta diruaz.
|
|
|
aspaldidanik zetorren latinaz, Europako lehengo hizkuntza ikasiaz, eta Europaz zenbait sailetan nagusitzen ari zen frantsesaz, berri bezain landuaz. Oker zegoen, beharbada eta segur aski, ordutsuko gehienak bezala, baina
|
bazituen
bere arrazoiak eta arrazoi horiek, ez gureak, izango dira harekiko azken juizioan erabiliko direnak, gehiegi luzatzen ez baldin bada.
|
|
|
Hizkuntza zatikatze honek politika eta administrazioaren banaketetan
|
ditu
bere kideak, elizarenak eta bestelakoak aipatzen ez ditugula, eta egoera berdina izan dugu beti, Nafarroako erresumaren mende garaietan eta aurrekoetan izan ezik. Halaz ere zatikatze hauek oinarriko batasunaren sena âageria nahiz ezkutuaâ erabat suntsitu ez zuten bezala3, euskalki ugaritasunak ere ez zuen inoiz hizkuntzaren bat izate hori zalantzan jarri, maila guztietan ageri denez:
|
|
|
Ikusi dugunez, filologiaren eginkizuna aski nahasia da, eta beti inolako laguntzen premian dagoena.
|
Baditu
bere legeak, baina, lege horiek erabiliko baditu, erabilkizun den gaia behar du horretarako. Eta gaia ezin izan daiteke testua baizik, testu idatzia, noski, izkribuzkoekin ari garenean lanean.
|
|
|
Berea izan zen, giro hobean jaio zen Bordelekoaz landa, alde honetako lehen pausoa," Cátedra Manuel de Larramendi de lengua y literatura vasca" zelakoa, eta delakoa, abiarazi zuenean.
|
Bazituen
bere mugak, lurralde haiek ezagutu dituenak dakienez, diruz gaizki hornitua zegoelako, besteak beste, baina han izanak dira, adibidez, Bouda, Lafon, Martinet, Bottiglioni eta abar. Hemengo abarren artean, Altuna, Gorostiaga eta lerro hauen egilea.
|
|
|
Bestetik, gizarte barrenean adierazpide eta komunikabide bezala jasotzeko zeregin politiko soziala. Biok elkarri hertsiki lotuak daude âdialektikoki, esaten omen da orainâ, inolako teoriak, bere indar hu  tsez, ezin
|
baitu
bere zoria aldarazi ez batera ez bestera, baina, halaz guztiz ere, gorde nahi den hizkuntzak, pilatu eta metatu ez baina, erabilerarako eragozpenak kenduko dizkion barne baldintza batzuk behar ditu.
|
|
|
bai bere etikak eskatzen diona, bai bere lanbideak eskatzen diona ere. Egia ezagutaraztea barik bere egiatxoa zabaltzea beste xederik ez duen kazetaria, aldiz, Rubicon ibaia zeharkatzen ari delakoan egon liteke, baina arrisku latza
|
du
bertan itotzeko.
|
|
|
Baina kazetaria zen aldetik, langile horrek parte har zezakeen zuzendariaren hautapenean, lankideekin batera editorialen aurkako iruzkinak bul  tza zitzakeen (enpresa jabetzari zuzenean zegokion zerbait zen editoriala), informazioa bere kontzientziaren eta bere kontzeptu profesionalaren arabera taxu zezakeen, sekretu profesionalari eusten ahal zion, lana kalte ordaina kobratu eta gero uzteko eskubidea zuen, egunkariak bere jokabide editoriala aldatzen bazuen... Baina zera zen agian garrantzitsuena, kazetari askok irakurlegoaren, informazioa sor  tzen eta jasotzen zuen gizartearen, ordezkari soiltzat
|
zuela
bere burua. Horrenbestez, gizartea zen informaziorako eskubidearen egiazko subjektua, eta eskubide horren bitartekari eta berme jokatzen zuten kazetariek.
|
|
|
Esan dezagun, ordea, kazetarien artean abiarazi zen prozesu itxaropentsu haren higadurak zer ikusi handia izan zuela ezker sozialak oro har bizi izan zuen higadurarekin. PSOE Gobernura iritsi zenean, gizarte mugimenduek hats egin eta atzerakada geldiezinari eutsiko ziotela zirudien arren, PSOE alderdiak ez
|
zuen
bere boterea eta bere legitimazioa erabili mugimendu haiek berrindartzeko baizik eta lurperatu eta, haien ordez, instituzioetatik bultzatuko zen aldaketa zioen gezur handia hedatzeko.
|
|
2002
|
|
|
Barrura sartu zenean, jai giro nabarmena sumatu zuen bertan. Valentinak ere jarria
|
zuen
bere partetik, bafleetatik ateratzen zen trikitixaren soinuak adierazten zuenez. Han ari zen emakumea, jo eta ke edariak zerbitza  tzen, basoak garbitu eta basoak betetzen, baina  gauza harrigarria, irribarre zabala erakusten zuen, ohiko mutur estuaren ordez.
|
|
|
Josu R, pantailara begiratzen bazuen ere, ez zegoen hartara. Filmaren ostekoak kezka  tzen
|
zuen
bera. Zer egin behar zuten Manuelekin?
|
|
|
Jendearen joan etorriak edo autoen agertze desagertzeak mantso mantso gertatzen ziren nire baitan, eta haien irudiak xehetasun berriez horniturik azaltzen zitzaizkidan. Baina, bat batean, gogamena gurasoengana aldendu zitzaidan eta halako bihotz mindurak harrapatu ninduen, ezen une haietan nahiago izango Â
|
bainukeen
bertan hiltzea, gurasoei eskolan gertatutakoa kontatzea baino. Aldi  berean, lanera bidean zihoazen beharginei erreparatu, eta, haiengan antzeman nuen alaitasunaz hunkiturik, zera deliberatu nuen  neure artean:
|
|
|
Hamar hilabete inguru iraun zuen zorion perfektuak, beste lau urte luzatu zen errutina, gizon batentzat erakarmen gutxi
|
baitu
bere neska piano baten aurrean ikusteak, orduari ordu eta egunari egun, beti pianoaren aurrean.
|
|
|
Desberdintasun batekin: sinestearen araberako arauak
|
zituztela
bere aurrekoek. Pitzadurarik gabeko sistema bat.
|
|
|
Ez dut aparteko neurgailurik erabiliko hartarako, nire esperientziak erakusten didanaz gain. Bakoitzak
|
baitu
bere esperientzia, urteek zama gisa batzuetan, altxor gisa besteetan, nahi gabe gainera jarri diotena, eta esperientzia hau, nahi izanez gero ere, ez baita hain erraz baztertzen eta bide alboan uzten, batez ere eskuartean aztertzeko arazoetan iritzi subjektiboak, erdizka eta hiru, dantzan hasten direnean gure inguruan, jauzika eta doblaka. Baina esperientzia denez geroztik, ez da dudarik urteek zorroztu didaten ikusmena bera ere, nire nirea izanik, eztabaidagarria eta kritikagarria dela, segur bainaiz bakoitzaren esperientzia pertsonala, nornahi ere den hau, ezin dela besterengana hedatu.
|
|
|
Euskaltzaindiak beti izan du itzal akademikoa eta errespetua euskaltzaleen artean eta euskaltzale gehienek hartu izan dute erreferentzia puntu gisa euskal araugintzan, esana da hori. Baina gaur egun akademia kontuetan
|
baditu
bere pareko asko. Parekoak eta hobeki prestatuak ere.
|
|
|
Bestetik, egia baldin bada euskal eta erdal irakasleen artean badela adin guztietako jendea, ehunekoen neurrian jende gazteago aurkitzen da euskaldunen artean. Irakasle gazteak, pentsatzekoa denez, esperientzia urriagoa du eta aurrean patxadaz prestatu behar
|
du
bere bizitza akademiko osoa. Gainera, sarriegi, irakasgai bat baino gehiago hartu behar du bere gain.
|
|
|
Irakasle gazteak, pentsatzekoa denez, esperientzia urriagoa du eta aurrean patxadaz prestatu behar du bere bizitza akademiko osoa. Gainera, sarriegi, irakasgai bat baino gehiago hartu behar
|
du
bere gain. Euskara kontuetan ere ziurgabetasun handia sentitzen du, batzuetan doi doi gainditu baitu unibertsitatean sartzeko eskatzen zaion euskara azterketa.
|
|
|
Eta ingelesez irakurtzeko orduan, bai ikasleek bai irakasleek ere, aski lan! Kasu honetan, eta egoera hau ez dut uste salbuespena denik inola ere, irakasleak borrokan egon behar
|
du
bere jarduera akademikoarekin (doktoregoa, titularitatea, ikerketa,...), emeki bada emeki eta nekez bada nekez. Gainera, edukiz nahiko diferenteak diren eskolak prestatu behar izaten ditu.
|
|
|
Gaizki ibiliko gara euskara nahitaez, gustatu nahiz ez, beti beti ideologia batekin lotzen baldin badugu eta euskara zaleak baldin bagara ez euskara maite dugulako, baizik herri hau menderatzen duten balizko kate batzuk hautsi nahi ditugulako, berdin dela zein den erabiltzen dugun hizkuntza, nahiz badirudien, euskara ez den beste zerbait baldin badarabilgu ahoan, mingaina hortz artean trabaturik geratzen zaigula. Euskarak ideologia guztietako jendea behar
|
du
bere alde egiten dutenen artean, eta hori ulertzen ez badugu, edo hori onartzen ez badugu, euskararen hilobiaren zuloa handiagotu besterik ez dugu egiten, euskaltzaletasuna itota eta askatasunik gabe gelditzen delako. Gaizki ibiliko gara, eta mesede gutxi egingo diogu denek, nonbait, hain gustukoa dugun hizkuntza honi.
|
|
|
egungo mundu honek lehenagokoak baino lastertasun handiagoa eskatzen du; Euskaltzainditik kanpo idazle eta ikertzaile asko daude, oso prestatuak eta oso prestuak; euskara jagoteko gobernu oso bat dugu, eta Foru Aldundiak, besteak beste, ametsetan ere ikusten ez ziren baliabideekin gainera. Eta horren aurrean Euskaltzaindiak berdefinitu behar
|
ditu
bere eginkizun nagusiak.
|
|
|
Aldaketa handiak, ikusten denez. Otañok ere inpresio bera
|
zuen
berari gertatzen zitzaiona ikusten zuenean, nahiz oraingo aldaketak ez diren belaunaldi batetik bestera gertatzen. Orain urte batetik bestera gertatzen dira.
|
|
|
homosexuala zela argi eta garbi aldarrikatu (1978an polizia ohi batek hil egin zuen atentatu batean: tamalez, San Frantziskon ere tolerantziak
|
baditu
bere mugak). Beste aldetik, San Frantziskotik gertu Berkeley-ko unibertsitatea dago, 60ko hamarkadaren bukaeran mugimendu kontrakulturalaren iturburua eta Vietnamgo gerraren aurkako istilurik bortitzenen kokalekua.
|
|
2003
|
|
|
Ez zekien oraindik norengana arrimatua zen. Handia eta guapoa izateaz gainera, agian beste zerbait gehiago espero
|
zuen
berarengandik. Anaia frontoian eta kasinoan barra barra xahutzen ari zen dirutza bere bulegari  lan xumearekin irabaztea akaso?
|
|
|
Ez da ezertaz ere enteratzen. Baina uler  tzen
|
duzu
bere ahalegina. Betidanik izan du halako obsesio bat zure aurrean martziano bat bezala ez azaltzeko.
|
|
|
Hasteko ordu erdi bat baino ez zuela esan zian, nonbait bilera bazuela âez zian esan ez non, ez zertaz, ez norekinâ eta azkar joan beharra zuela. Gainera, hi sartu hintzenerako jada hartua
|
zuen
bere kafea. Hortaz, bakarrik hartu behar izan huen hire irlandesa, Mariasunek, gogoratu, koilaratxoarekin mahai gaineko azukre apurrak  jasotzen zituen bitartean âfolio eta boligraforik eduki izan balu marrazkiak egiten jardungo zian seguru asko, e, katedratiko jauna? â.
|
|
|
Lo egiten zutenean bizkarrean sentitzen zuen bere gorputzaren kontaktua, bero bila joana, eta garai hartan hasi zen atseden uneetan burua bere sorbalda gainean jartzen. Beste egoera batean ziurrenera ez
|
zuen
bere arreta bereganatuko, baina egun haietan konturatu zen behin baino gehiagotan joaten zitzaizkiola begiak neskaren ipurdi aldera.
|
|
|
Txokok orduan
|
zuen
bere izena kanbiatu.
|
|
|
Haurdun geratzean, ume osasuntsua izan nahi duen emakumeak kontu handiz zaindu behar
|
du
bere gorputza, eta are gehiago bere arima. San Ramon Nonatori meza batzuk atera behar dizkio eta limosna eta karitate ekintzak egin behar ditu.
|
|
|
Haragia ere gero eta gehiago hilduratzea erabaki zuen, kasik espiritu huts bihurtu zen arte. Ez
|
zituen
bere senideak larritu nahi, ordea, ez eta mirespenik eragin jendearengan (hantuste bekatua juzkatzen baitzuen hori); horrela, bere aitorleak izan ezik beste inork ezagutzen ez zituen penitentzia moduak perfekzionatzen joan zen. Ia egunero egiten zuen barau, eta, etxean edo etxetik kanpo otordu bereziren bat zegoenean, belar mikatz bat botatzen zuen platerean, atseginik har ez zezan.
|
|
|
Iztueta ez da mugatzen bere liburuan folkloristaren lana egitera. Dantzen alaitasuna goresten du, Jovellanosen erara, eta ez
|
du
bere garaiko apaiz zorrotz bakar baten aipamen txikienik ere egiten; nahiago du ezikusiarena egin, antza (beranduxeago, 1829an, hala ere, izango ditu hizka mizkak frai Bartolomerekin, gehienbat gai filologikoez bada ere Plauto Bascongadoaren eztabaida dela eta). Gipuzkoako dantzen ezaugarriak jasotzeaz gain, âLarramendi, Astarloa, Zamakola edo Erroren obretan inspirazioa hartuz (askotan aipatzen ditu) â Iztuetak dantza horiek antzina antzinakoak direla esa  ten du, Tubalen garaikoak, eta euskal izaera zahar horri dagozkionak, beraz.
|
|
|
Trento ondorengo Eliza katolikoak gaizkiaren antropomorfizazioa areagotu zuen: norberak norbere barnean (bere pentsamendu, desira, hitz eta ekintzetan) bilatu behar
|
du
berak edo bere elkarteak pairatzen duen gaitzaren iturburua, gaitz oro Jainkoak gure bekatuengatik bidaltzen digun kastigua baita. Kosmobisio probidentzialistak, horrela, ekintzaren kausalitatea eta bere ondorioak bekatu zigor, Â bertute sari dinamikaren baitan erakutsiko ditu.
|
|
|
Egiten dutena beren lanaren emaitza da, besterik gabe. Nekazariak, ordea, egunero ikusi eta aintzatetsi behar
|
du
bere nekea eta" bere habilidade guztia utsa dala Jaungoicoaren misericordia bagaric" (Umerez, id.: 226). Jo eta ke lanean arituagatik alferrik izango da, Jainkoak ez badio eguraldi egokia eta uzta ona bidaltzen. Norberaren ezintasunaz jabetzeko, eta Jainkoaren eta gizakien aurrean umiltasuna garatzeko lanbiderik aproposena dela esaten zaigu, beraz.
|
|
|
zuhaitz bakar bateko hostorik txikiena ere ez du haizeak astintzen Haren baimenik gabe. Gertatzen den orok
|
du
bere zentzua ordena ikusezin, transzendentziazko horretan. Era berean, gaitz oro ânaturala zein sozialaâ naturaz gaindiko kausa batek eragina da, eta beti du azalpen moral bat.
|
|
|
Era berean, pentsamolde arrazionalista eta zientifikoa ilustratu eta liberal askoren baitan fede katoliko her  tsiarekin batera existitu ohi zen. Baserri girora eta euskal hiztunengana, zer esanik ez, ez zen diskurtso arrazionalista horren zipriztinen bat baino iritsi; pentsamolde superstiziosoa, berriz, ohituraz transmititzen zen, eta ez
|
zuen
bere alde mintzatzen zen autoritatezko eusgarririk. Garbi dago, beraz, aztertzen ari garen garaian eta tokian Elizarena dela gaizkiaren interpretaziorik eragingarriena:
|
|
|
Mundu honetan guztiek
|
dute
bere gurutzea, eta, bere egoera edozein delarik ere, pazientzia eta umiltasunez. Kristok egin zuen bezala, eramaten jakin behar da.
|
|
|
Euskaldun onaren narrazioari jarraituko diogu, beraz, hemen: bizitza ona zer izan behar
|
duen
berarentzat, eta baita proiekzio etiko horren erabilera ideologiko eta politikoa ere.
|
|
|
Herri aparta âJainkoaren begikoaâ, inondik ere, apologistek erretratatzen duten hori, hizkuntza, erlijioa, odola eta ohiturak garbi garbiak dituena. Jatorrian halako araztasuna proiektatzeak, ordea,
|
badu
bere ordaina: egoera perfektu batek aldatzekotan, okerrera baino ezin baitu aldatu.
|
|
|
Bataioz quencen dio becatu originalaren zacar gucia; becatuaren sasitic aldatcen du Elizaco lur ederqui maneatura; chertatcen du graciaz; estalcen du virtutez; ematen dio maisuz, predicariz, confesorez ta libru onez bear duèn ceruco òngarria; vidalcen dio gogarguiaren ta barreneco ezagunz ònen inza ta Sacramentuetaco ur gracia. Ingurutcen
|
ditu
bere mandamentuen muruz ta conseju ònen estalquiz ta ematen dio udare edo fededun berari bere aingueru zaillea, lapurren atzaparrac eta beste etsaiac aren aldetic aienatu ta contuz ta lasai iduquitzeco (Mendiburu, 1982, I: 435).
|
|
|
Hogeita bosten batek ikusten dute argia gainerako herrialdeetan. Gauzak horrela, euskal prentsaren gune traktorea Gipuzkoan dagoela esan daiteke beldurrik gabe, traktore horrek gurdi onak
|
ditu
bere inguruan, batez ere Bizkaian; beste modu apalagoan gainerako herrialdeetan. Euskal prentsa horretan, batez ere, herri edo eskualde zabalkundekoak dira gehienak, baina ez ahaztu euskal esparru honetan bokazio nazionaleko argitalpenak ere badaudela, euretako batzuk oso estrategikoak gainera (informazio orokorreko egunkaria, astekariak, uniber  tsitate prentsa, prentsa zientifiko teknikoa, prentsa kulturala, esparru txikiko aldizkarien federazioa âTopaguneaâ eta abar).
|
|
|
Latza da eguneko berriak euskaraz irakurri gura izatea, kioskoan dauden orri inprimatuen ehuneko bat edo bi baino ez denean euskaraz aurkitzen. Horrela, euskaldunak ezin
|
du
bere burua ispilu publikoan ikusi. Horrela, euskaldunak erdaldun izatea hobe lukeela pentsatu besterik ez du.
|
|
|
Buru hotza behar du zanpaturik bizi denak aurrera egin nahi baldin badu, eta ez etsipenezko alegoriarik. Tunelak
|
badu
bere irteera; eta ez bakarra, gutxienez aho bikoak baitira bideak euren baitan hartzen dituzten zulo beltz horiek. Gailurra da burua, poliedroaren angelu multzoa; orpoa.
|
|
|
Burua da naziogintzaren antzerkiaren eszenatokian inoiz falta behar ez duen gontza. Herri orok
|
du
bere buru orpoa, bere gontza nagusia, guk ere aurkitu behar dugu geurea.
|
|
|
Gaiak
|
badu
bere mamia, baina barkatu atrebentzia: abertzale askoren salaketa hori bigarren mailakoa iruditzen zait.
|
|
|
Ez digute barkatzen: denak erromatartu zirenean, euskaldunak ezetz, ez zuela zertan, ez zuela ikusten, nahiago
|
zuela
bereari eutsi. Beste barbaroek:
|
|
|
Ez dut esango euskararen uholdeak hartu behar duenik kioskoa, ez genuke asmatuko iturriarekin euskaldunok. Esango dudana da euskarak euskara behar
|
duela
bere inguruan, baita kioskoan ere. Azal dezadan hori.
|
|
|
Bada, arrakastatsua izateko, euskarak euskaraz inguraturik behar du egon, baita kioskoan ere. Eredu diglosikoak ezin
|
du
bere egin baldintza hori. Geuk egin dugu.
|
|
|
Iruditzen zait, batez ere erdalduna dela komunitate bitasunik ikusten ez duena, besteak erdal hiz  kuntza ere badakielako; erdaldunak berea bakarrik ikusten duelako esango nuke, gainera. Agian komunitate bakarra dagoela diote, euskaldunek ez
|
dutelako
berea inposatu, ez dutelako bere indar talderik eratu, bere lobbya; enfrentamendu zuzenera jo ez dutelako euskaldunek, agian. Hori al da eskatzen ari direna erdaldunak?
|
|
2005
|
|
|
Beste korapilo batzuk ere ezin
|
zituen
berak bakarrik askatu, nola ezin baitu lakioan erori den usoak mokoaz askatu hanka estutzen dion lokarria.
|
|
|
–Agian, hauxe besterik ez zizun adierazi nahi: zuk maite nauzun bezala maite
|
ninduela
berak ere. Aitorpen moduko bat izan zitekeen:
|
|
|
Gero eta hobeto zegoela ikusten nuen Adela, eta pentsatu nuen ezen azkenean Albertorekin topatua
|
zuela
bere nahasmenari irtenbidea emateko modua, giltzarria, batzuetan bizitzaren bihurgune batean agertzen zaigun ezusteko irtenbide horietakoa. Albertok maiz deitzen zidan telefonoz, itxaropentsu, eta kontatzen zidan eskolak ematen hasia zela ikasturte berrian akademia batean, eta Adela ere pozik zegoela bere eskola berrian, lanera itzu  lita.
|
|
|
Zer urduri eta zer arraio? Itxaron zezala, nahikoa urduri jarria
|
ninduen
berak aurretik.
|
|
|
|
zuen
bere morroi bat,
|
|
|
du eta hau
|
du
bere oparia.
|
|
|
Bakoitzak
|
badu
bere bikotea
|
|
|
11 Pertsona guztiek
|
dute
bere etxeetatik edo lurretatik kanporatuak ez izateko eskubidea, horren atzean Ingurumenari eragiten dioten xedeak badaude, edo Ingurumenari eragiten dioten erabaki edo ekintzen ondorioz; eskubide honetan salbuespena izango dira larrialdiak edo gizarte osoaren onurarako diren helburu baztertezinak, horiek beste inola lortzerik ez badago. Pertsona guztiek dute bere kanporatzeari dagozkion erabakietan modu eraginkorrean parte hartzeko eta horren inguruan negoziatzeko, eta eskubidea dute, halaber, kanporatuak izanez gero, kendutakoa ahalik eta lasterren itzul diezaieten, ordain bat eman diezaieten eta/ edo egoitza edo behar adina lur egoki eman diezaieten.
|
|
|
11 Pertsona guztiek dute bere etxeetatik edo lurretatik kanporatuak ez izateko eskubidea, horren atzean Ingurumenari eragiten dioten xedeak badaude, edo Ingurumenari eragiten dioten erabaki edo ekintzen ondorioz; eskubide honetan salbuespena izango dira larrialdiak edo gizarte osoaren onurarako diren helburu baztertezinak, horiek beste inola lortzerik ez badago. Pertsona guztiek
|
dute
bere kanporatzeari dagozkion erabakietan modu eraginkorrean parte hartzeko eta horren inguruan negoziatzeko, eta eskubidea dute, halaber, kanporatuak izanez gero, kendutakoa ahalik eta lasterren itzul diezaieten, ordain bat eman diezaieten eta/ edo egoitza edo behar adina lur egoki eman diezaieten.
|
|
|
Gizarte baten garapenak, gizarte horretako kideek dituzten aukeretan aurrera egitea adierazten duen neurrian, giza eta ekologi dimentsioak, sozialak, politikoak, ekonomikoak, kulturalak, ingurumen mailakoak?
|
ditu
bere baitan. Garapenaren neurria, beraz, ezin da bakar bakarrik ondasun eta zerbitzu produkzioan gertatzen diren hazkunde tasen bidez islatu.
|