|
2007
|
|
|
Erritmo horiek ulertzeko, koralen zelulak aztertu eta kriptokromo proteinak
|
sortzen
dituzten geneak aurkitu dituzte zientzialariek. Mota horretako proteinek argiarekin erreakzionatzen dute.
|
|
|
Orduan, arrautza eta esperma jarioa batera egiten dute arrezifea osatzen duten koral guztiek. Gainera, ilargi beteak
|
sortutako
marea luzeek ernaldutako koral arrautzak itsas hondoan hobeto zabaltzen laguntzen dute.
|
|
|
Denbora luzea behar izan duten arren, lortu duten informazioa oso baliagarritzat jo dute, besteak beste Eguzkiaren gainazaleko elementuen isotopo proportzioa ezagutu baitute. Astronomoek uste dutenez, Eguzkiaren gainazalaren konposizioa eta eguzki sistemaren aitzindariarena eguzki sistemako izarrak eta planetak
|
sortu
baino lehenagokoa berdinak dira. Lurraren atmosfera nola sortu zen jakiteko baliagarriak izango dira lortutako datuak, haien iritziz.
|
|
|
Astronomoek uste dutenez, Eguzkiaren gainazalaren konposizioa eta eguzki sistemaren aitzindariarena eguzki sistemako izarrak eta planetak sortu baino lehenagokoa berdinak dira. Lurraren atmosfera nola
|
sortu
zen jakiteko baliagarriak izango dira lortutako datuak, haien iritziz.
|
|
|
Indiako eta Alemaniako geologoen talde batek erantzuna aurkitu du: Indiako plaka oso mehea delako, harekin batera
|
sortu
ziren plakak baino askoz meheagoa.
|
|
|
Plaka hura beste plaka handiago bat puskatzearen ondorioz
|
sortu
zen; Handi hari Gondwanaland plaka deitzen zaio, eta gaurko Afrika, Australia, Antartika eta Indiako lurrak zituen gainean. Duela 130 milioi urte puskatu zen, eta puska bakoitzak berezko bide bat egin zuen.
|
|
|
Indiakoak abiadura hori hartu zuen oso mehea delako, 100 kilometroko lodi besterik ez. Gondwanaland plakatik
|
sortutako
beste plakek, adibidez, 180 eta 300 kilometro arteko lodierak dituzte.
|
|
|
Adibidez, galaxien nukleo zentrala edo bihotza ezagutzeko erabil daiteke. Nukleo zentral horretan
|
sortzen
da energia. Irrati uhinak ez diren bestelako uhin luzeretan puntu bakar gisa behatzen da gune hori.
|
|
|
Galaxien nukleoak dira galaxien oinarrizko energia iturriak. Galaxien nukleoan, izugarrizko masa duen objekturen bat dagoela uste dugu, eta, gure ustean, horrek ikaragarrizko energia kantitatea
|
sortzen
du. Izugarrizko masa duen objektu hori zulo beltz gisa ezagutzen dugu.
|
|
|
Ez. Badira etengabe izarrak
|
sortu
eta sortu ari diren zenbait galaxia. Galaxia horiei hizkera arruntean supernoben faktoria edo fabrika deritze (masa handiko izarrek eztanda egiten dute beren bizi zikloaren amaieran, supernoba gisa).
|
|
|
Ez. Badira etengabe izarrak sortu eta
|
sortu
ari diren zenbait galaxia. Galaxia horiei hizkera arruntean supernoben faktoria edo fabrika deritze (masa handiko izarrek eztanda egiten dute beren bizi zikloaren amaieran, supernoba gisa).
|
|
|
Horietan gertatzen den energia igorpena zerk eragiten duen ezagutu nahi dugu. Alegia, zulo beltzak igortzen duen erradiazioaren ondorioa den edota etengabeko izarren sorkuntzak
|
sortzen
duen zerbait den jakin nahi dugu. Teknika interferometrikoen laguntzaz, prozesu fisiko batzuek zein beste batzuek galaxien jokabidean nola eragiten duten ikusi nahi dugu.
|
|
|
Hain zuzen ere, informatikariek neurona sare deitzen diete modu horretan funtzionatzen duten programa informatikoei, eta adimen artifizialaren arloan sailkatzen dituzte. Neurona sareak ez dira adimen artifiziala
|
sortzeko
modu bakarra, baina bai garrantzitsuenetako bat.
|
|
|
Baina seinale horiek guztiek ez dute garrantzi bera neuronarentzat; batzuek eragin handiagoa dute irteerako seinalean beste batzuek baino. Azkenean, eragin guztiak konbinatuta, irteerako seinale bat
|
sortzen
du neuronak, eta beste milaka neuronari igortzen die.
|
|
|
Gero, elektrizitatearen aroa etorri zen, eta ikatzaren erabilera aldatu egin zen: elektrizitatea
|
sortzeko
erabiltzen hasi ziren.
|
|
|
Thomas Edisonek jarri zuen martxan Manhattanen ikatzez elikatutako lehen zentral termikoa, 1882an. Ordutik aurrera, ikatza elektrizitatea
|
sortzeko
erabili da batez ere. Egun, garrantzi handia du, oraindik ere, ikatzak.
|
|
|
Ikatzarekin kilowatt ordu bat elektrizitate
|
sortzeko
, kilo bat CO 2 isurtzen da (Estatu Batuetan, MITen arabera). Elektrizitate kantitate bera gas naturalarekin sortzeko, gehienez ere horren erdia isurtzen da, eta haize edo eguzki energia edo energia nuklearra erabiliz gero, berriz, ez da CO 2 rik isurtzen.
|
|
|
Ikatzarekin kilowatt ordu bat elektrizitate sortzeko, kilo bat CO 2 isurtzen da (Estatu Batuetan, MITen arabera). Elektrizitate kantitate bera gas naturalarekin
|
sortzeko
, gehienez ere horren erdia isurtzen da, eta haize edo eguzki energia edo energia nuklearra erabiliz gero, berriz, ez da CO 2 rik isurtzen. Hala, ikatzak zerikusi handia du berotegi efektuarekin; hura erreta urtero 10.000 milioi tona CO 2 isurtzen da atmosferara.
|
|
|
Ondorioz, ikatza erretzean nitrogeno eta sufre oxidoak (NO x eta SO x) ere isurtzen dira; eta horiek euri azidoa eragin dezakete. Beste ezpurutasun batzuk metal astunak tartean materia partikulatu gisa askatzen dira, eta smoga
|
sor
dezakete.
|
|
|
Orain arte elektrizitatea
|
sortzeko
erabili diren zentral termikoetan ikatza haustu eta erre egiten da galdara batean. Errekuntza horrek emandako beroak galdara inguratzen duten hodietako ura lurrun bihurtzen du.
|
|
|
Azkenik, sorgailu elektrikoek turbinen energia mekanikoa elektrizitate bihurtzen dute. Egun, horrela lortzen da ikatzaren bidez
|
sortutako
elektrizitatearen% 90.
|
|
|
Ehiztari biltzaile ginenetik hona gauzak asko aldatu dira, dena den. L ehen, inguruan berez
|
sortzen
ziren landareen fruituak biltzen genituen; orain, berriz, nekazariek landatzen eta ustiatzen dituzte fruitu landareak haien fruituak eskuratzeko, eta, ondoren, munduaren punta batetik bestera garraiatzen dira eskuratutakoak. Guk saltokietara joan behar izaten dugu jan nahi ditugun fruituak erostera, eta orduan erabiltzen ditugu hainbat urtean ikasitakoak, erosiko ditugun fruituak aukeratzen ditugunean.
|
|
|
Lehenengo aukera ez da oso eraginkorra; izan ere, fruitu batek ekoitzi ez arren, inguruan beste fruituren batek
|
sortutako
etilenoa baldin badago, berdin berdin ontzen da, berak sortu izan balu bezalaxe. Beraz, biltegietan etilenoaren eragina saihesten duten substantziak erabiltzen dituzte gehien.
|
|
|
Lehenengo aukera ez da oso eraginkorra; izan ere, fruitu batek ekoitzi ez arren, inguruan beste fruituren batek sortutako etilenoa baldin badago, berdin berdin ontzen da, berak
|
sortu
izan balu bezalaxe. Beraz, biltegietan etilenoaren eragina saihesten duten substantziak erabiltzen dituzte gehien.
|
|
|
Saltokietara eramateko, hots, ontzeko, garaia iristen denean, kondizioak aldatzen dituzte biltegietan: modu artifizialean
|
sortutako
etilenoaren eraginpean jartzen dituzte fruituak, eta tenperatura handitzen dute. Kondizio berrietan, fruituaren erreakzioen abiadura aldatzen da, eta ontzearekin lotuta dauden aldaketak gertatzen dira.
|
|
|
Fruituak ernaldutako lore batetik garatzen dira. Mamia pixkanaka
|
sortzen
da, eta fruitua gero eta gehiago handitzen da, guztiz garatu arte: fruituaren zelula guztiek behin betiko tamaina hartzen dute, bakoitzaren funtzioak behar bezala definitzen dira, eta funtzio horiek betetzeko behar dituzten elementu biokimikoak ekoizten dira.
|
|
|
fruituaren zelula guztiek behin betiko tamaina hartzen dute, bakoitzaren funtzioak behar bezala definitzen dira, eta funtzio horiek betetzeko behar dituzten elementu biokimikoak ekoizten dira. Une horretan fruitu hori prest dago banako berri bat
|
sortzeko
. Orduan esaten dugu fruitua onduta dagoela.
|
|
|
lehenengo arrak eta ondoren emeak dira. Sexuz aldatzeko garaia iristen denean, arrak ugaltze aparatu berria
|
sortu
behar du, emearen ugaltze aparatua, hain zuzen ere. Baita eginkizun horrekin oso bizkor amaitu ere, emeak urteko sasoi egokian arrautzak errun nahi baditu.
|
|
|
EHUko Genetika, Antropologia Fisikoa eta Animalien Fisiologia sailean, aldaketa horiek guztiak neurtzen eta ikertzen dituzte: bareak zenbat hazten diren, gorputz atal bakoitzarekin zer gertatzen den, eta existitzen ez den egitura hori (emearen ugaltze aparatua) nola
|
sortzen
den, besteak beste. Azken finean, bareen hazkunde dinamika zein den ikertzen dute.
|
|
|
Apnea duten gaixoek egunez lo har ez dezaten, eta beste gaixotasun kroniko batzuk
|
sortzen
duten nekea gainditzeko, TNF alfa proteina blokeatzen duten botikak ematen dira batzuetan. Orain, ordea, badakite proteinak immunologia sisteman eragina duela, eta baita erritmo zirkadianoan ere, nonbait.
|
|
|
Hain zuzen, sei base pare 12,8 aldiz errepikatuta izatea da muga; telomeroak hori baino gutxiago baditu, akatsak gertatzen dira zelulak banatzean. Akats horien ondorioz, zelulak hil egiten dira, edo minbizia
|
sor
dezaketen mutazioak agertzen dira.
|
|
|
Bi lan horiek argiztapen malguaren kontzeptuan oinarritzen dira: pertsonaren motibazioaren araberako atmosfera
|
sortzen
dute.
|
|
|
Izarren jaiotzaren teoria zabalduenak dio galaxien baitan
|
sortzen
direla, horien eboluzioarekin lotura estuan. Galaxietatik kanpo aurkitu izan dira izarrak, baina ez dute teoria zalantzan jarri,
|
|
|
Izarren jaiotzaren teoria zabalduenak dio galaxien baitan
|
sortzen
direla, horien eboluzioarekin lotura estuan. Galaxietatik kanpo aurkitu izan dira izarrak, baina ez dute teoria zalantzan jarri, jatorrizko galaxiatik kanporatuak izan zirela pentsatu izan baita, gertaera bereziren baten eraginez.
|
|
|
Galaxietatik kanpo aurkitu izan dira izarrak, baina ez dute teoria zalantzan jarri, jatorrizko galaxiatik kanporatuak izan zirela pentsatu izan baita, gertaera bereziren baten eraginez. Bada, izarrak galaxietatik kanpo ere
|
sor
litezkeela pentsatzera bultzatu dituen aurkikuntza bat egin dute astronomoek: ustez izarrak jaiotzen diren hodei bat aurkitu dute, eta ez dago inongo galaxiaren barnean.
|
|
|
Laburbilduz, erdieroale magnetikoen helburua litzateke ordenagailuak sistema bakar bat izatea, bi memoria izan ordez, eta
|
sortu
ahala informazio guztia gordetzea. Hori da, hain justu, hamaika ikertzailek, horien artean guk geuk, lortu nahi duguna eskala nanometrikoaren ikuspuntutik.
|
|
|
Madrilgo Unibertsitate Konplutentsean doktoratu zen 1974an. Unibertsitate bereko Materiaren Magnetismoan katedraduna da 1980az geroztik, eta Magnetismo Aplikatuaren Institutua zuzentzen du
|
sortu
zenetik (1989).
|
|
|
Besteak beste, plaka tektonikaren teoria osatzen lagundu dute itsaspeko tripulatuetan egindako espedizioek. Hain zuzen ere, munduko ozeano dortsalean urperaldi ugari egin dituzte zientzialariek, eta lurrazal berria han
|
sortzen
delako frogak behatu dituzte, bertatik bertara.
|
|
|
Plaka tektonikaren teoriaren arabera, hedapen ozeanikoak mugiarazten ditu plaka kontinentalak. Eta, hain juxtu, dortsalean
|
sortzen
da mugimendu hori. Dortsalaren ardatzean, erupzio bolkanikoak gertatzen dira, eta laba kolada izugarriak isurtzen dira.
|
|
|
Gehienetan kolada basaltikoak izaten dira, eta lurrazal berria eratzen dute. Erupzio gehiago gertatu ahala, lurrazalaren eremu
|
sortu
berriak ardatzetik aldendu egiten dira.
|
|
|
Baina geologian denbora milioi urtekotan neurtzen da, eta, milioi bat urteko tartean, hamarka kilometro aldentzen da hondoa. Hala, hamarka milioi urtera, ozeano hondoak
|
sortu
ziren dortsaletik ehunka edo milaka kilometrora daude.
|
|
|
Dortsalean gertatzen diren erupzioetan laba gutxi isurtzen bada, burko itxurako egiturak
|
sortzen
dira (ezkerreko argazkia). Laba asko isurtzen bada, berriz, aintziren moduko egiturak eratzen dira (eskuinekoan).
|
|
|
Operazio hartan, Alvin ez gain, Archimede batiskafoa eta itsaspeko tripulatu frantziar bat erabili zituzten, Cyana. Haren barrutik, zientzialariek basaltozko mundu harrigarri bat ikusi zuten lehen aldiz. Operazio benetan emankorra izan zen, itsaspekoek aukera eman baitzieten ozeano hondoaren gainean ibiltzeko, eta beren begiz ikusteko lurrazal
|
sortu
berria. Ikusi ez ezik, irudiak hartu eta laginak bildu zituzten, eta hainbat parametro fisiko kimiko neurtu zituzten han bertan.
|
|
|
Famous en hurrengo esplorazio ezaguna Cyamex izan zen, 1978an. Ordurako, geologoak liluratuta zeuden dortsalean gertatzen diren erupzioek
|
sortzen
dituzten egiturekin. Magma basaltikoa 1.200 ºC an ateratzen da, eta itsas ura, berriz, 2 ºC an dago.
|
|
|
Hortaz, berehala solidotzen da, eta, isuritako bolumenaren arabera, itxura desberdina hartzen du. Ez bada laba asko isurtzen, burko itxurako egiturak
|
sortzen
dira (pillow lava, ingelesez). Forma askotakoak izaten dira, hodien antzekoak sarritan.
|
|
|
Forma askotakoak izaten dira, hodien antzekoak sarritan. Aldiz, laba asko isurtzen denean, labak zirrikitu guztiak betetzen ditu, eta egitura lauak
|
sortzen
dira, aintziren modukoak.
|
|
|
Uretan disolbatuta sulfuro metalikoak ateratzen dira, eta, ozeanoaren ur hotzarekin kontaktuan jartzean, hauspeatu egiten dira berehala. Horrela, pirita (FeS 2), kalkopirita (CuFeS 2), blenda (ZnS) eta galena (PbS) pixka bat, eta kaltzio sulfato (CaSO 4) zuria duten egitura horiek
|
sortzen
dira. Beste gatz mineral batzuk (burdin, manganeso eta kobalto hidroxidoak) tximiniaren gainean 200 metrora geratzen dira flotatzen, eta, pixkanaka, inguruko basaltozko arroken gainean metatu, eta azal beltz bat sortzen dute.
|
|
|
Horrela, pirita (FeS 2), kalkopirita (CuFeS 2), blenda (ZnS) eta galena (PbS) pixka bat, eta kaltzio sulfato (CaSO 4) zuria duten egitura horiek sortzen dira. Beste gatz mineral batzuk (burdin, manganeso eta kobalto hidroxidoak) tximiniaren gainean 200 metrora geratzen dira flotatzen, eta, pixkanaka, inguruko basaltozko arroken gainean metatu, eta azal beltz bat
|
sortzen
dute.
|
|
|
Guztira, 4.200 urperatze baino gehiago egin ditu Alvin ek, eta 12.000 zientzialari, ingeniari eta behatzaile eraman ditu ozeano sakonera.
|
Sortu
zutenetik, asko berritu dute; adibidez, 2006an beste beso robotiko bat jarri zioten. Baina oinarrizko hainbat gauza ezin dituzte aldatu; beraz, haren ordezkoa egiten ari dira.
|
|
|
Zuk geologia ikasi zenuen; nola
|
sortu
zitzaizun itsas hondoekiko interesa?
|
|
|
Orduantxe, 1960ko hamarkadan, estatubatuarrak ozeano hondoen mapa egiten hasi ziren, eta haiek ikusi zuten dortsal ozeanikoa. Eta garai hartan
|
sortu
zen plaka tektonikaren teoria (1967) ere, eta dortsalak hor funtzio garrantzitsua zuela pentsatzen hasi ziren. Hala, nire espezialitatea dortsal fosilak izanik, dortsal aktiboak ikusteko gogoa piztu zitzaidan.
|
|
|
Fisiologiakoa edo Medikuntzakoa, Fisikakoa eta Kimikakoa, horiek dira zientzia arloko Nobel klasikoak. Aurten, genetikoki eraldatutako sagu ereduak
|
sortzeko
metodologia, magnetorresistentzia erraldoia, eta gainazalen kimika izan dira sarietako gaiak.
|
|
|
Bestetik, Ekonomiako Nobel saria dago. Berez, saria ez zuen Alfred Nobelek berak
|
sortu
; 1968an sortu zuen Suediako Bankuak Alfred Nobelen omenez, eta gainerakoekin batera jakinarazten da (zehazki, hurrengo asteko astelehenean). Aurten, Leonid Hurwicz, Eric S. Maskin eta Roger B. Myerson dira sarituak, eta mekanismoen diseinuari buruzko teoria garatzeko egin dituzten ekarpenengatik jasoko dute Nobel saria.
|
|
|
Bestetik, Ekonomiako Nobel saria dago. Berez, saria ez zuen Alfred Nobelek berak sortu; 1968an
|
sortu
zuen Suediako Bankuak Alfred Nobelen omenez, eta gainerakoekin batera jakinarazten da (zehazki, hurrengo asteko astelehenean). Aurten, Leonid Hurwicz, Eric S. Maskin eta Roger B. Myerson dira sarituak, eta mekanismoen diseinuari buruzko teoria garatzeko egin dituzten ekarpenengatik jasoko dute Nobel saria.
|
|
|
Hiru ikertzaileek funtsezko aurkikuntzak egin dituzte genetikoki eraldatutako sagu ereduak
|
sortzeko
teknika garatzeko. Sagu horiek generen bat inaktibatuta izaten dute normalean (knockout saguak), eta aldaketa genetiko hori ondorengoei transmititzeko gai dira.
|
|
|
Capecchik eta Smithiesek ikertu zituzten lehen zelulak ez ziren egokiak gene inaktibatuak zituzten sagu leinuak
|
sortzeko
. Beste zelula mota bat behar zuten, DNAn eragindako aldaketak hurrengo belaunaldietara transmititzeko gaitasuna duten zelulak, hain zuzen.
|
|
|
Martin Evans ohartu zen sagu enbrioien zelula amak aproposak izan zitezkeela material genetikoa sartzeko ugalketako zeluletan, eta, hortik abiatuta, gene jakin batzuk inaktibatuta zituzten saguak (knockout saguak)
|
sortzeko
teknika garatu zuen.
|
|
|
Zelula ama enbrionarioak erabilita, errekonbinazio bidez, gene bat inaktibatuta zuen sagua aipatzen den lehen ikerketa 1989an argitaratu zen. Ordutik, era horretako sagu mota asko
|
sortu
dituzte, eta ugaztunen fisiologiaren edozein alderdi ikertzeko aukera ematen dute, enbrioiaren garapenetik hasita, gaixotasun larrietara arte. Halaber, gene terapiaren eragina ikertzeko ere erabiltzen dituzte.
|
|
|
Zientzia eta Teknologiaren Astearen baitan Elhuyar Fundazioak, Innobasquek eta Zientziaren kutxaGuneak antolatzen duten ideia lehiaketa da Teknoskopioa. Batxilergoko eta Lanbide Heziketako ikasleek interesgarria den edo eztabaida
|
sortzen
duen gai bat aukeratu behar zuten, zientziarekin edo teknologiarekin zerikusia duen edozein gai. Baina gaiak interesgarria izan behar zuen zinez, eztabaida sortu eta jendeak blogean iritzia ematea lortu behar zuten eta.
|
|
|
Batxilergoko eta Lanbide Heziketako ikasleek interesgarria den edo eztabaida sortzen duen gai bat aukeratu behar zuten, zientziarekin edo teknologiarekin zerikusia duen edozein gai. Baina gaiak interesgarria izan behar zuen zinez, eztabaida
|
sortu
eta jendeak blogean iritzia ematea lortu behar zuten eta.
|
|
|
Hemen, beste izen bat hartu zuen: aurrez ezagutzen zuten batata (Hipomoea batatas) tuberkuluaren izenarekin bat egin zuen, antza, jatorrizko papa hark; eta bien nahastetik
|
sortu
zen patata izena.
|
|
|
Argo balizak (urdin ilunak), noizbehinkako itsasontziak (gris argiak, urdin argiak eta horiak), buia finkoak eta jitoan dauden buiak (gorriak). Urtaro batzuetan izotzez estaltzen diren ozeanoek arazo teknikoak
|
sortzen
dituzte oraindik ere. (Argazkia:
|
|
|
Klima zaintzeko, iragartzeko eta ikertzeko diseinatu zen GOOSen osagai globala, baina eguraldiaren eta itsas egoeraren iragarpena hobetzen ere laguntzen du. Ozeanoei buruzko datuak (gaur egun 70 herrialde inguruk ematen dituzte) era koordinatuan kudeatzen eta hedatzen ditu, eta, horietan oinarrituta, ozeano eta klima ereduak
|
sortzen
dituzte, baita beste zenbait produktu ere. Esaterako, IOCek funtzio garrantzitsua du arrisku naturalen mundu osoko alertak koordinatzen, batez ere tsunamiei dagokienez.
|
|
|
Ozeanografia ikertzaileen etengabeko lanari esker eraiki ziren ozeanoa behatzeko sareak. Nolanahi ere, sarea izateak berak arazoak
|
sortzen
ditu; adibidez, azal azpiko lasterrak neurtzeko tresnek hamar urte baino gehiago daramatzate Atlantikoko zirkulazio termohalinoa kontrolatzen; baina horietako batzuk ez dituzte berrituko, ikerketa agentzia nazionalek nahiago baitute zerbait berria sortu. Zaintza hori amaitu ostean, ez da beste ezer egongo hutsune hori betetzeko.
|
|
|
Ozeanografia ikertzaileen etengabeko lanari esker eraiki ziren ozeanoa behatzeko sareak. Nolanahi ere, sarea izateak berak arazoak sortzen ditu; adibidez, azal azpiko lasterrak neurtzeko tresnek hamar urte baino gehiago daramatzate Atlantikoko zirkulazio termohalinoa kontrolatzen; baina horietako batzuk ez dituzte berrituko, ikerketa agentzia nazionalek nahiago baitute zerbait berria
|
sortu
. Zaintza hori amaitu ostean, ez da beste ezer egongo hutsune hori betetzeko.
|
|
|
Munduko gobernuek ez dute konpromisorik hartzen behaketak etengabe egiteko, epe laburreko ikuspegia dutelako. Politikariak oso makal dabiltza gizakiak
|
sortutako
berotegi efektuko gasen arazoaren aurrean, baina argi eta garbi dago klimak aldatzen jarraitzen duela, eta aldaketa hori azkartu ere egin daitekeela.
|
|
|
Ipar Atlantiko polarrean
|
sortutako
sakoneko ur hotz, gazi eta dentso horiek, jatorritik hegoalderantz doazen fluxu sakonek garraiatzen dituzte, eta, ehunka urteren poderioz, beste zenbait ozeanoetara hedatu ondoren, haizeak eta mareek gainazalera ekartzen dituzte berriro ere. Han, eguzkiak berotu eta euriak gezatu egiten dituzte.
|
|
|
Ipar Ameriketan urtzen ari ziren izotz plakek ur geza kantitate handi bat askatu zuten bat batean Ipar Atlantikora. Ur gaziak baino dentsitate txikiagoa du ur gezak; eta hainbeste ur geza gehitzean, ur sakonek ohi bezala
|
sortzeari
utzi zioten Ipar Atlantiko polarrean. (ikus Ozeanoaren banda garraiatzailea atala).
|
|
|
Hezur muineko eta odoleko zelula ama batzuk erabilita, saguek ahituta edo ia ahituta zituzten obarioak berriro ere obozitoz betetzea lortu dute, hau da, obuluaren aitzindariak diren zelulak
|
sortzea
|
|
|
Hezur muineko eta odoleko zelula ama batzuk erabilita, saguek ahituta edo ia ahituta zituzten obarioak berriro ere obozitoz betetzea lortu dute, hau da, obuluaren aitzindariak diren zelulak
|
sortzea
lortu dute obarioan.
|
|
|
Planeatzea abantaila handia da, hegaztiek energia asko aurrezten dutelako hegan egitean. Lehorreko hegazti planeatzaileak lurzoruak
|
sortzen
dituen aire masa beroez baliatzen dira hegan egiteko (uretako eta, batez ere, itsasoko planeatzaileek uretan sortzen diren beste haize korronte batzuk aprobetxatzen dituzte, baina oraingo honetan lehorreko hegaztietara mugatuko gara). Eguzkiak berotzen duenean, lurzoruaren inguruan dagoen airea ere berotu egiten da, eta, aire beroak hotzak baino gutxiago pisatzen duenez (dentsitate txikiagoa duelako), gora egiten du.
|
|
|
Planeatzea abantaila handia da, hegaztiek energia asko aurrezten dutelako hegan egitean. Lehorreko hegazti planeatzaileak lurzoruak sortzen dituen aire masa beroez baliatzen dira hegan egiteko (uretako eta, batez ere, itsasoko planeatzaileek uretan
|
sortzen
diren beste haize korronte batzuk aprobetxatzen dituzte, baina oraingo honetan lehorreko hegaztietara mugatuko gara). Eguzkiak berotzen duenean, lurzoruaren inguruan dagoen airea ere berotu egiten da, eta, aire beroak hotzak baino gutxiago pisatzen duenez (dentsitate txikiagoa duelako), gora egiten du.
|
|
|
Beste oztopo bat itsasoak dira. Ura oso poliki berotzen denez, ur gainean ez da korronte termikorik
|
sortzen
. Hegazti planeatzaileek arazo larriak dituzte ur masa handiak zeharkatzeko kontinente batetik bestera pasatzeko orduan.
|
|
|
Itziar Alkorta: Gizartearen ikuspuntutik, berriz, itxaropen handia
|
sortu
dutela uste dut. Itxaropen hori neurri batean bakarrik ari da betetzen, eta arlo batzuetan oraindik bide luzea dago aurretik; hori dela eta, gizarteak sumatzen du oraindik denbora asko igaroko dela agindu ziren zenbait gauza egia bihurtuta ikusterako.
|
|
|
Zuek uste duzue, nolabait, nahita
|
sortu
zutela neurriz kanpoko itxaropena, zelula amen ikerketarako diru-laguntza gehiago lortzeko eta, bide batez, gizartean ere babes handiagoa izateko?
|
|
|
Kontua ez da errua inori botatzea, baina, hala ere, uste dut komunikabideek sarritan itxaropen faltsuak
|
sortzen
laguntzen dutela. Oso ohikoa da haiek galdetzea, adibidez, zenbat urte barru izango dugu minbiziaren aurkako sendabidea?
|
|
|
itsasontzi bat hartu eta, ikertzera, nazioarteko uretara joatera iritsi dira. Horrek denak neurrigabeko energia eta diru gastua
|
sortzen
du, eta, beraz, bada garaia eztabaida hau bere onera ekartzeko.
|
|
|
Zer arazo
|
sortzen
du obulu emateak eta nola geratu da auzia lege berrian?
|
|
|
Hain justu, Britainia Handian are urrunago joan dira, eta, giza obuluak erabili gabe zelula amak lortzeko, enbrioi hibridoak
|
sortu
dituzte, behi obuluei giza zelulen DNA transferituta.
|
|
|
Argitaratu duten teknikaren bitartez, zelula helduak zelula ama pluripotente bihur daitezke, enbrioi bat
|
sortu
beharrik gabe. Horretarako, larruazaleko zelula helduetan, fibroblastoetan, lau gene jakin sartzen dituzte, eta gene horiek arduratzen dira zelulak birprogramatzeaz eta pluripotente bihurtzeaz.
|
|
|
Adibidez, oso interesgarria izango litzateke helduen zelula ametatik zelula pluripotenteak lortzea, ez baitituzte
|
sortzen
enbrioi jatorrikoek eragiten dituzten arazo etikoak. Zer egoeratan daude ikerketa horiek?
|
|
|
Zelula horiek ugatz zelulen portaera zein den erakusten digute. Horrez gain, duela urte batzuk hipotesi bat
|
sortu
zen, eta gu horren gainean ari gara lanean.
|
|
|
Hori dela eta, zenbait minbizi kasutan, badirudi tratamendua eman ondoren minbizia desagertu dela, baina, handik denbora batera, berriro agertzen da tumorea. Hipotesiaren arabera, zelula ametan
|
sortzen
dira tumoreak; tratamenduarekin ez dira desagertzen, eta denborarekin gai dira berritzeko eta beste tumore bat sortzeko.
|
|
|
Hori dela eta, zenbait minbizi kasutan, badirudi tratamendua eman ondoren minbizia desagertu dela, baina, handik denbora batera, berriro agertzen da tumorea. Hipotesiaren arabera, zelula ametan sortzen dira tumoreak; tratamenduarekin ez dira desagertzen, eta denborarekin gai dira berritzeko eta beste tumore bat
|
sortzeko
.
|
|
|
Mizelio asko hazten dira, baina elkarri eragozten diote, eta mizelio guztiek ez dute lortzen perretxikoak ematerik. Dena dela, gehienetan, mizelio primario hori ez da emankorra; beste espora bateragarri baten mizelioaren beharra du mizelio sekundario bat osatzeko, emankorra izango den mizelioa
|
sortzeko
, alegia. Hezetasun eta tenperatura kondizio egokiak daudenean, mizelio sekundario horrek bai, emango ditu perretxikoak.
|
|
|
Sputnik (bidaia lagun, euskaraz) 1957ko urriaren 4an bidali zuten espaziora errusiarrek, eta hala hasi zen espazioa konkistatzeko lehia. Hainbat gertaera soziopolitikok
|
sortu
zuten Sputnik, eta haren sorrerak aro berri bat ekarri zuen.
|
|
|
II. Mundu Gerran, Wernher von Braun zientzialari gazteak, beste hainbat zientzialarirekin batera, V2 misila
|
sortu
zuen, Alemaniak Londres bonbardatzeko erabili zuen horietako bat. Herrialde guztien inbidia sortu zuen horrek.
|
|
|
II. Mundu Gerran, Wernher von Braun zientzialari gazteak, beste hainbat zientzialarirekin batera, V2 misila sortu zuen, Alemaniak Londres bonbardatzeko erabili zuen horietako bat. Herrialde guztien inbidia
|
sortu
zuen horrek. Hala ere, Alemania guda galtzen ari zen.
|
|
|
Berehala hasi zen hura motor egokia diseinatzeko lanean. RD
|
sortu
zuen. Handik gutxira, Korolevek kontinente arteko munduko lehen misila jaurti zuen.
|
|
|
Von Braunek Korolevek baino geroago bete zuen ametsa. 1958an estatubatuarrek Explorer jaurti zuten, haien lehen satelite artifiziala, von Braunek eta haren taldeak
|
sortutakoa
. Izan ere, urte batzuk lehenago, von Braunen burugogorkeriari esker eta hainbat taldek erakutsitako interesa zela medio, AEBko agintariek argi berdea eman zioten satelitea sortzeko proiektuari.
|
|
|
1958an estatubatuarrek Explorer jaurti zuten, haien lehen satelite artifiziala, von Braunek eta haren taldeak sortutakoa. Izan ere, urte batzuk lehenago, von Braunen burugogorkeriari esker eta hainbat taldek erakutsitako interesa zela medio, AEBko agintariek argi berdea eman zioten satelitea
|
sortzeko
proiektuari. Baina, von Braunen zoritxarrerako, ez zuten Orbiter programa jarri martxan, Vanguard proiektua baizik.
|
|
|
Meteoritoen presentziaren berri ere jaso nahi zuten, eta horretarako zeraman Sputnik ek presiopean zegoen nitrogenoa: meteorito batek satelitearen kontra talka egin izan balu, presioa jaitsi egingo zen, eta
|
sortutako
tenperatura aldaketak salatu egingo zuen hura. Ez zen talkarik gertatu, ordea.
|
|
|
Hainbat urtean AEBk eta Sobietar Batasunak bakarrik izan zituzten espazio programa zehatzak, baina 1973an Europan espazio agentzia bat
|
sortzeko
erabakia hartu zuten, eta ESA (European Space Agency) sortu zen. Ordutik, hainbat zunda jaurti da Saturno, Artizarra, Ilargia, Jupiter, Eguzkia eta espazioko beste hainbat txoko ezezagun ikusteko eta ezagutzeko.
|
|
|
Hainbat urtean AEBk eta Sobietar Batasunak bakarrik izan zituzten espazio programa zehatzak, baina 1973an Europan espazio agentzia bat sortzeko erabakia hartu zuten, eta ESA (European Space Agency)
|
sortu
zen. Ordutik, hainbat zunda jaurti da Saturno, Artizarra, Ilargia, Jupiter, Eguzkia eta espazioko beste hainbat txoko ezezagun ikusteko eta ezagutzeko.
|
|
|
1973 Europako Espazio Agentzia (ESA)
|
sortu
zen.
|
|
|
Craig Venter ek giza genoma sekuentziatzen aritu zirenean erakunde pribatu bat
|
sortu
zuen eta haren taldeak urteak daramatzate gizakiak sortutako bizidun bat egin nahian. Oraindik ez dute
|
|
|
Craig Venter ek giza genoma sekuentziatzen aritu zirenean erakunde pribatu bat sortu zuen eta haren taldeak urteak daramatzate gizakiak
|
sortutako
bizidun bat egin nahian. Oraindik ez dute
|
|
|
Craig Venter ek giza genoma sekuentziatzen aritu zirenean erakunde pribatu bat
|
sortu
zuen eta haren taldeak urteak daramatzate gizakiak sortutako bizidun bat egin nahian. Oraindik ez dute lortu, baina erabili beharreko prozedura patentatu nahi dute.
|
|
|
Craig Venter ek giza genoma sekuentziatzen aritu zirenean erakunde pribatu bat sortu zuen eta haren taldeak urteak daramatzate gizakiak
|
sortutako
bizidun bat egin nahian. Oraindik ez dute lortu, baina erabili beharreko prozedura patentatu nahi dute.
|
|
|
|
Sortu
nahi duten bizidunaren genoma ahalik eta txikiena izatea nahi dute. Horregatik, bizitzeko eta bikoizteko ezinbestean zein gene behar diren jakiteko, Mycoplasma genitalium bakterioari banan banan kendu zizkioten geneak.
|