|
2017
|
|
|
Horretaz gain, sarritan bilaketa bibliografiko bat egin behar da. Bilaketa bibliografiko bat egiteko arrazoiak era askotakoak izan daitezke: ia ezagutzen ez dugun gai bati buruzko informazioa nahi dugulako, praktika klinikoan
|
sortutako
zalantza bati erantzuna eman behar diogulako, ikertzen ari garen gai baten inguruan azterketarik dagoen jakin nahi dugulako, eta abar. Informazio behar hau (edo beste era batean esanda, ezagutza hutsunea) 2 galdera motatan sailka dezakegu:
|
|
|
Informazio behar hau (edo beste era batean esanda, ezagutza hutsunea) 2 galdera motatan sailka dezakegu: «Orokorrak» (ingelesez «Background» bezala izendatuak), arazo kliniko bati buruzko (gaixotasuna, tratamendua?) ezagutza orokorra behar dugunean
|
sortutako
galderak, edo «Espezifikoak» (ingelesez «Foreground»), paziente baten egoerari buruzko ezagutza zehatza behar dugunean sortutakoak.Galdera orokorrek bi atal dituzte: galdetzaileari dagokiona (nor, zer, nola, noiz, non, zergatik) eta arazo klinikoari dagokiona (gaixotasuna, tratamendua, etab.), galdera hauei testuliburu bat kontsultatuz erantzun dakieke (adibidez, espezialitateko eskuliburu ba... Galdera espezifikoak, berriz, praktika klinikoan sortzen dira, eta hauentzako erantzunek paziente jakin bati buruzko erabakiak hartzen laguntzen dute (2).
|
|
|
«Orokorrak» (ingelesez «Background» bezala izendatuak), arazo kliniko bati buruzko (gaixotasuna, tratamendua?) ezagutza orokorra behar dugunean sortutako galderak, edo «Espezifikoak» (ingelesez «Foreground»), paziente baten egoerari buruzko ezagutza zehatza behar dugunean sortutakoak.Galdera orokorrek bi atal dituzte: galdetzaileari dagokiona (nor, zer, nola, noiz, non, zergatik) eta arazo klinikoari dagokiona (gaixotasuna, tratamendua, etab.), galdera hauei testuliburu bat kontsultatuz erantzun dakieke (adibidez, espezialitateko eskuliburu bat). Galdera espezifikoak, berriz, praktika klinikoan
|
sortzen
dira, eta hauentzako erantzunek paziente jakin bati buruzko erabakiak hartzen laguntzen dute (2).
|
|
|
Hori dela-eta, ezinbestekoa da bi landareak batera hartzea DMTak bere eragin haluzinatzailea mantendu ahal izateko. Ayahuascak, eragin lasaigarriak izateaz gain, entzumen eta ikusmen haluzinazioak
|
sor
ditzake. Euskal Herrian gero eta erabiliagoa den landare nahastea dugu.
|
|
|
Euskal Herrian gero eta erabiliagoa den landare nahastea dugu. Izan ere, azken urteetan, edabe hau hartzeko taldeak ere
|
sortu
dira, legez kanpo ez dauden landareak izanik.
|
|
|
euforia, urduritasuna eta desio sexuala areagotzen dira. Dosi altuetan, berriz, morfinak bezalako eraginak
|
sortuko
ditu: disforia, zorabioak, izerdia edo miosia, esate baterako.
|
|
|
Guztiek izaten dute eragin pizgarria eta disoziatzailea, jatorrizko drogen antzera. Eragin pizgarria monoamina formako neurotransmisoreen sistemetan eraginda
|
sortzen
dute. Eragin disoziatzailea, eragin haluzinatzailearen antzekoa izango litzateke eta glutamatoaren NMDA hartzaileetan eraginda sortzen dute.
|
|
|
Eragin pizgarria monoamina formako neurotransmisoreen sistemetan eraginda sortzen dute. Eragin disoziatzailea, eragin haluzinatzailearen antzekoa izango litzateke eta glutamatoaren NMDA hartzaileetan eraginda
|
sortzen
dute. Substantzia berriak direnez, oso informazio gutxi heldu zaigu haien eragin toxiko akutuei buruz:
|
|
|
Aho bidez hartzean nabaritzen ez denez, intoxikazioa agertzeko arriskua altua da. Menpekotasuna
|
sortzeko
ahalmen handia ere badauka. Eraginak hartu eta 5 minutura agertzen dira eta 1 ordu iraungo dute.
|
|
|
Azken urteotan, konposatu honen erabilera Europan zehar zabaldu da, garestia eta topatzeko zaila den heroinaren ordezko gisa. Izena kontsumitzaileengan
|
sortzen
dituen azaleko ultzera berdeengatik datorkio, krokodilo baten itxura ematen baitute. Horiek sintesi prozesuan sortzen diren hondakin eta ezpurutasunen ondorioz agertuko dira.
|
|
|
Izena kontsumitzaileengan sortzen dituen azaleko ultzera berdeengatik datorkio, krokodilo baten itxura ematen baitute. Horiek sintesi prozesuan
|
sortzen
diren hondakin eta ezpurutasunen ondorioz agertuko dira. Hondakin horiek azalaren narritadura, ultzera berdeak eta tronboflebitisa eragingo dituzte krokodilo xiringatzen den eremuan.
|
|
|
Izan ere, gure inguruan duten agerpen eskasa dela-eta, arriskua ez da handia, baina gerora begira, arriskua lazgarri bilaka daiteke. Arazo horri irtenbidea aurkitu nahian, hainbat elkarte
|
sortu
dira kaleko drogak aztertzeko. Gainera, Europar Batasunak hainbat saiakera egin ditu arazoari konponbidea bilatu nahian:
|
|
|
Gainera, Europar Batasunak hainbat saiakera egin ditu arazoari konponbidea bilatu nahian: zenbait erakunde
|
sortu
ditu droga horien detekzio goiztiarra egiteko eta Internet bidez substantzia psikoaktiboak saltzen dituzten denda birtualak kontrolatzeko.
|
|
|
Balizko arrisku horren jarraipena egiteko, 2006 urtean substantzia psikoaktibo berriak sarean saltzen zituzten denda birtualei jarraitzeko erakunde bat
|
sortu
zen Europar Batasunean. 2010 urtean 109 denda detektatu ziren 15 lurraldetan banaturik eta 2012 urtean 693 detektatu ziren 20 lurraldetan.
|
|
|
Aurretik aipatu bezala, egun merkatuan dauden substantzia psikoaktibo berriak ohiko drogen eraginak imitatzeko asmoz
|
sortu
ziren. Substantzia berri hauek sortzeko, jatorrizko substantziaren egitura kimikoan aldaketa txikiak eragiten zituzten, anfetamina berriekin adibidez.
|
|
|
Aurretik aipatu bezala, egun merkatuan dauden substantzia psikoaktibo berriak ohiko drogen eraginak imitatzeko asmoz sortu ziren. Substantzia berri hauek
|
sortzeko
, jatorrizko substantziaren egitura kimikoan aldaketa txikiak eragiten zituzten, anfetamina berriekin adibidez. Horrela, legez kanpo ez dauden substantzia berriak sortu ziren.
|
|
|
Substantzia berri hauek sortzeko, jatorrizko substantziaren egitura kimikoan aldaketa txikiak eragiten zituzten, anfetamina berriekin adibidez. Horrela, legez kanpo ez dauden substantzia berriak
|
sortu
ziren. Gainera, substantzia berri hauek eragin ezberdinak ere izan ditzakete; izan ere, kasu batzuetan potentzia handiagoa duten substantzia berriak lortu dira eta beste batzuetan eragin gehigarriak dauzkaten substantziak, anfetamina haluzinatzaileak adibidez.
|
|
|
Talde honen barruan eragin pizgarria (anfetamina klasikoak), entaktogenoa (3,4 metilendioximetanfetamina edo MDMA, eta haren eratorriak) edo haluzinatzailea (metoxianfetaminak) izan dezaketen substantziak daude (8). Efektu bat edo bestea
|
sortzeko
ahalmena neurotransmisore ezberdinekiko duten eraginaren, emandako dosiaren eta kontsumitzaile bakoitzaren ezaugarrien araberakoa izango da.
|
|
|
Fenomeno hori dela-eta, kontsumitzaile askok energia falta, geldotasuna eta depresioa pairatuko dituzte substantziaren kontsumoa eten ondoren. Gainera, kontsumo kronikoak neurotoxikotasuna
|
sortuko
du eta neuronen galera eragingo.
|
|
|
Bihotzekoak edo miokardioko infartu akutuak (MIA) behar bezala artatzeko oinarrizkoa da sare egoki bat
|
sortzea
(1). Ikusi da erlazio zuzena dagoela sareen heldutasunaren, artatzen diren MIA kopuruaren eta horiek sortutako heriotza tasaren artean (2).
|
|
|
Bihotzekoak edo miokardioko infartu akutuak (MIA) behar bezala artatzeko oinarrizkoa da sare egoki bat sortzea (1). Ikusi da erlazio zuzena dagoela sareen heldutasunaren, artatzen diren MIA kopuruaren eta horiek
|
sortutako
heriotza tasaren artean (2). Sareak egokia izateko lehentasunezko azalean zeharreko interbentzio koronarioa (LAIK) sustatu behar du, betiere sintomak hasi eta lehen 120 minututan egiten bada; bestela, itxitako arteria fibrinolisi bidez zabaltzea gomendatzen du Europako Kardiologia Elkarteak, horretarako tartea 30 minutukoa delarik.?
|
|
|
EAEn bihotzekoak artatzeko sarea 2012an
|
sortu
zen. BIHOTZEZ du izena sare horrek eta bertako partaideak dira 3 probintzietako Emergentzia Osakidetza eta larrialdi, kardiologia eta intentsiboetako zerbitzuak.
|
|
|
Gaur egun, EUSTATek kaleratutako datuen arabera (6), EAEn zirkulazio aparatuko gaitzek heriotza gehiago
|
sortzen
dituzte emakumeen artean gizonen artean baino (3080 vs 2708 pertsona). Igoera mundu zabalean ageri da (7), esaterako, AEBn urtero 6,6 milioi emakumek jasaten dute bihotz hodietako gaixotasunen bat, emakumeen artean heriotza eta morbilitate kausa nagusia delarik.
|
|
|
Adin diferentzia hori estrogenoek endotelioa babesten dutelako dela uste da. Estrogenoek oxido nitrikoa askatzen dute zirkulazio aparatuan, basodilatazioa
|
sortuz
, prostaglandinen produkzioa egokitzen dute eta muskulu lisoaren ugaltzea eragozten dute. Dena den, estrogenoen eragina ez dago batere garbi; izan ere, menopausia ondorengo hormona terapiak ez du eraginik erakutsi bihotz hodietako gaixotasunak saihesteko orduan (10, 11).
|
|
|
Sarearen funtzionamendua balioztatzeko
|
sortu
zen BIHOTZEZ datu basea, ondorioz, baliteke ikerketa honetan aztertu ez diren konfusio faktore gehiago egotea. Gauza jakina da emakumeen bihotz hodietako gaixotasunek ezaugarri bereziak dituztela.
|
|
|
Bihotzekoak edo miokardioko infartu akutuak (MIA) behar bezala artatzeko oinarrizkoa da sare egoki bat
|
sortzea
. Erlazio zuzena dago sareen eta MIAen hilgarritasun tasaren artean.
|
|
|
Ezer gutxi dakigu, ordea, sareek MIA jasaten duten emakumeengan duten eraginaz. EAEn sarea 2012an
|
sortu
zen, BIHOTZEZ. EAEn 2012ko apiriletik 2013ko urrira eta 2014ko apiriletik 2015ko urrira jazo diren MIAk aztertu dira artatzeko orduan gizon eta emakumeen artean diferentziarik dagoen ikusteko eta sarearen eragina aztertzeko.
|
|
|
Hizkuntzak osasun arloan eta bereziki harreman terapeutikoan duen egitekoari buruz asko idatzi izan da, batez ere hizkuntzan oinarrituta eman daitezkeen txarto ulertuek osasunean izan dezaketen eragina dela-eta. Osagileek eta gaixoek jargoi ezberdina erabiltze hutsagatik arazoak
|
sor
daitezkeela deskribatu izan da (1), beraz, gaixoa bere ama hizkuntzan artatzen ez denean, txarto ulertuak nabarmenki areagotu daitezkeela pentsa genezake (2). Osasun mentalaren alorrean bereziki garrantzitsua da hizkuntza.
|
|
|
Badirudi orokorrean sintoma hori ere ama hizkuntzan agertzeko joera handiagoa dagoela, baina edukiaren eta etiologiaren araberako aldakortasuna ere deskribatu da. Hainbatek diote eduki mehatxagarria daukaten haluzinazioak bigarren hizkuntzan agertzen direla sarriago, eta toxikoek
|
sortutakoak
hizkuntza batean baino gehiagotan ager daitezkeela.
|
|
|
INMA (Infancia y Medio Ambiente, Haurtzaroa eta Ingurumena) Espainiako hainbat lurraldetako (Asturias, Valentzia, Sabadell, Menorca, Granada, Ribera de Ebro eta Gipuzkoa) jaiotzen kohorte ikerketa prospektibo eta multizentrikoa da, ikerketa talde ugarik osatzen dutena. Airean, uretan eta elikagaietan dauden kutsatzaileek umekian, jaioberrian eta umearen hazkuntzan nahiz garapenean eduki ditzaketen eraginak aztertu nahi izan dira proiektu horretan; xede hori lortu nahian
|
sortu
zen INMA. Ikerketa horren ebaluazio batean nondik norakoak argi azaltzen dira (12).
|
|
|
Nerbio sistema zentraleko (NSZ) depresoreak (alkohola, antsiolitikoak, antipsikotikoak, antiepileptikoak, analgesiko opioideak, besteak beste) baleriana zitokromo P450 substratua izanda, sistema horren bitartez metabolizatzen diren beste farmako askoren kontzentrazio plasmatikoak alda daitezke. Beraz, elkarrekintzak
|
sortzeko
arriskua altua da (lobastatina, ketokonazol, itrakonazol?).
|
|
|
Farmako mota askorekin elkarrekintzak
|
sor
ditzake (alkohola, antsiolitikoak, antipsikotikoak, antiepileptikoak, analgesiko opioideak, besteak beste).
|
|
2018
|
|
|
Zitokinak pisu molekular baxuko proteinak dira, estimulu baten aurrean modu iragankorrean ekoitzi eta jariatzen direnak, hortaz, zelulen komunikazioaren bitartekariak dira. Zitokinek inguruan gertatzen denaren berri ematen diete zelulei, berauek erantzun egokia
|
sortzeko
. Prozesu askotan parte hartzen dute, hantura erantzunaz eta berezko eta hartutako erantzun immuneaz gain (18).
|
|
|
Sintoma depresiboak izan zituzten pazienteetan ACTH eta kortisol mailen igoera esanguratsuagoa (IL arena ez) eman zen sintomarik izan ez zutenekin konparatuz, modu akutuan. Beraz, IFN, administrazio akutuaren ondorioz
|
sortutako
HPA ardatzaren erantzunaren igoera tratamenduaren ondoriozko depresioa garatzearen erantzulea izan daiteke (22). Zitokina proinflamatorioen administrazioak CRFaren jariapena igotzeko gaitasuna duen ere ikasi da.
|
|
|
Animalietan eginiko ikerketei dagokienez, zitokinaren tratamenduak sintoma depresiboak eragin diezazkiekeela ikusi da. Horretarako, zitokinen bidezko depresioaren animalia eredua
|
sortu
zen, animaliei hantura induzituz. Zitokinaren administrazio exogenoaren bidez, sistema immune periferikoa estimulatzea lortzen da, gehiegizko erantzun neuroinflamatorioa eta sintoma depresiboak eraginez.
|
|
|
Horiek, itu ezberdinetan eraginez, hanturaren erantzun zentrala anplifikatuko lukete. Erantzun hori denboran zehar mantenduz gero, garunean atrofia
|
sortuko
luke eta zelulak eta neurogenesia kaltetu, zeina depresioaren kausetariko bat den (3 irudia).
|
|
|
Triptofano aminoazidoaren (serotoninaren aitzindaria dena) degradazioa katalizatzen du eta hori kinurenina bihurtu. Kinurenina degradatzean, neurotoxikoa den azido kinolinikoa (N metil D aspartato edo NMDA hartzaile glutamatergikoen agonista)
|
sortzen
da, baita beste bi metabolito ere, batek kalte oxidatiboa eragin dezakeelarik (8).
|
|
|
Baina IDOaren aktibazioak eta kinureninaren sorrerak neurotransmisoreetan eta portaeran eragin gehiago dituztela ikusi da, serotoninarekin erlazio zuzenik ez dutenak. Aipatu bezala, kinureninaren metabolito toxikoa, azido kinolinikoa, mikroglian
|
sortzen
da eta eszitotoxizitatean eta kalte oxidatiboan lagunduko luke (20).
|
|
|
Gainera, azido kinolinikoak ere estres oxidatiboa eragiten du. Horien guztien aurrean
|
sortzen
den estres oxidatiboak neuronak kaltetuko lituzke, oso sentikorrak baitira kalte oxidatiboarekiko (20).
|
|
|
Guztira eragingo liratekeen kalteek garuneko sostengu neurotrofikoaren murrizpenean bukatuko lukete. Gainera, eszitotoxikotasunak eta haren ondorioz
|
sortutako
erradikal aske eta estres oxidatiboak, apoptosi bidez, plastikotasun neuronala etetea lortuko lukete (20).
|
|
|
Esate baterako, minoziklina antibiotikoak mikroglia aktibatuak ekoitzitako zitokina proinflamatorioak askatzea murrizten du. Horri esker, minoziklinak antiinflamatorio profila izateaz gain eragin antidepresiboak
|
sortzen
dituela frogatu da. Emaitza hauek depresioaren tratamenduan eraginkorrak izan daitezkeen itu farmakologiko berriak jarri dituzte ikusgai, epe motzera tratamendua hobetzen lagunduko dutenak..
|
|
|
Horretaz gain, eta tratamenduari dagokionez, depresioan erabiltzen diren hainbat farmako antidepresibo eraginkorrek kortisola erregulatzen duten substratu neuroendokrinoetan jarduten dute. Emaitza hauek adierazten dute depresioaren zenbait alderdi HPA ardatz desorekatu batek
|
sor
ditzakeela (7). Depresiodun gaixoetan meta analisi bidez eginiko ikasketa batean, tratamendua jaso aurreko eta ondorengo kortisol mailak neurtu ziren.
|
|
|
Batetik, ezegonkortasun sozial kronikoaren estresak sagu emeen gorputz pisuan, aktibitate serotoninergiko zentralean (5HT eta haren 5HIAA metabolitoan) eta jokabidean
|
sortzen
dituen aldaketak aztertzea.
|
|
|
Lau galdetegi desberdin erabili ziren, bat patologia bakoitzeko. Galdetegi horiek ad hoc
|
sortutakoak
izan ziren, galdera guztiak itxiak, zehatzak eta argiak izan ziren. Galdetegiok era erretrospektiboan aztertu ziren, baina denbora guztian parte hartzaileen anonimotasuna mantenduz.
|
|
|
Batez bestekoak eta desbideratze estandarra erabili genituen, baita frekuentzia(%) eta khi karratua ere, taldeen arteko desberdintasunak aztertzeko. Parte hartzaileen adina kontuan izanik, hiru talde
|
sortu
genituen (11): gazteen taldea,? 40 urte; adin ertainekoen taldea, 40 urte; eta azkenik, nagusien taldea? 65 urte.
|
|
|
Epe luzera, aldiz, tabako kontsumoak haurtzaroko gainpisua
|
sor
dezakeela aipatu izan da. Metaanalisi zabal batek haurdunaldian amen tabako kontsumoak 3 urteetan gainpisua edukitzeko arrisku erlatiboa 1,47an ezarri zuen.
|
|
|
Horrenbestez, litekeena da prebentzio mezuak gaizki iristea klase sozial baxuenetara. Horretan esku hartzea bereziki garrantzitsua da, arazoa mezuaren transmisioa den do beste bat den ikertzeko, konpontzeko eta kontzientzia egokia
|
sortzeko
gizarte osoan.
|
|
|
Lan honen mugetako bat laginaren neurria izan da, emaitza esanguratsuak lortzeko zailtasunak
|
sortzen
baititu. Bestalde, erabilitako hazkundeko erreferentzia taulak eta datuen konparaziorako erabilitako beste ikerketenak ez dira beti berdinak izan.
|
|
|
Ikerketa honen puntu indartsuen inguruan, INMA kohorteko kalitate kontroletan
|
sortutako
datuen ugaritasuna eta fidagarritasun altua dira. Gainera, GPa umearen bizitzako lau adin ezberdinetan neurtuta dago, pisuaren eboluzioaren jarraipena eginez.
|
|
|
2016an 0 urteko 41 milioi umek eta 5 urteko 340 milioi umek gainpisua edo obesitatea zuten (1,2). Kopuru horiek ikusita, gaur egun obesitatea mundu mailako pandemia kontsideratzen da, urtero batez beste 2,8 milioi pertsona hiltzen direlarik gehiegizko gantz metaketak
|
sortutako
gaixotasun horren konplikazioen ondorioz (1, 3).
|
|
|
a) komunitatean 10.000 biztanletik bosti baino gutxiagori erasaten badie, edo b) sustapen neurririk gabe sendagaiaren merkaturatzeak
|
sortuko
duen irabaziak inbertsioa gaindituko ez duela espero bada.
|
|
|
Gipuzkoako Trauma Batzordea 2010 urtean
|
sortu
zen Orduz geroztik, hainbat ekimen bultzatu ditu paziente traumatikoaren atentzioa hobetzeko asmoz. Hilero biltzen dira partaideak Donostia Unibertsitate Ospitalean, eta, datuak aztertzeaz gain, gure sistema eguneratua mantentzeko azkeneko argitalpen eta joerak eztabaidatu eta haien ezartzea baloratzen du.
|
|
|
Teknika ugari daude EGIaren kirurgiarako. Azken hamarkadetan prozedura berriak
|
sortu
dira, emaitza onekin epe labur eta luzean. Lehenengoa 1961ean Burch ek deskribatutako teknika edo pubis atzeko kolposuspentsioa izan zen, zeina urte askotan zehar EGIaren tratamendurako gold standard a izan den.
|
|
|
Tentsio gabeko xingolen kontzeptu berdina mantenduz, uretra azpiko baginan ebaki txiki bat eginda burutzen da teknika hau, gune anatomiko guztiak zeharkatu gabe, muskulu obturatzailean edo haren faszian finkaturik. Konplikazioak ekiditeko
|
sortu
da eta ez dira xingola klasikoak baino txarragoak epe labur eta ertainean (2 EM); ebakuntza osteko min gutxiago deskribatu da eta beste albo ondorioetan tasa berdina. Xingola hau, gaur egun, aukera bat da, epe luzerako datuak falta direla pazienteari adierazi ostean (B GG).
|
|
2019
|
|
|
Azken urteotako aurrerapen teknologikoei esker, gaur egun milioika datu jaso, bildu eta prozesatzen dira egunero, osasungintzako aktibitatea xehetasun handiz jasotzen dutenak. Osasun datuen pilaketa horri erantzunez, datuen, bigarren erabilera, egiten duten ikerketak
|
sortu
dira, berezko datu planifikazio eza dela-eta erronka metodologiko berriak planteatzen dituztenak. Zeintzuk dira erronka horiek?
|
|
|
c) Mundu errealeko datuak erabiltzean
|
sortzen
diren erronkak
|
|
|
Esan dugun bezala, osasungintzaren eguneroko praktikan
|
sortutako
datuak erabiltzen dituzten ikerketetan, datuak aldez aurretik planifikatu gabe, sistemaren funtzionamenduaren beraren ondorioz sortzen dira. Ikerketa hauetan ere, ohikoa da galdera bat (edo gehiagori) erantzun nahi izatea.
|
|
|
Esan dugun bezala, osasungintzaren eguneroko praktikan sortutako datuak erabiltzen dituzten ikerketetan, datuak aldez aurretik planifikatu gabe, sistemaren funtzionamenduaren beraren ondorioz
|
sortzen
dira. Ikerketa hauetan ere, ohikoa da galdera bat (edo gehiagori) erantzun nahi izatea.
|
|
|
Horretarako, eskura daukagun informazio mordoa datu base batean antolatu behar izaten da, metodo estatistikoak edo grafikoak aplikatu ahal izateko (ikus 3 irudia). Datu base horien eraikuntzan
|
sortzen
diren arazo batzuk azalduko ditugu orain.
|
|
|
Jatorri ezberdinetako datuak gurutzatzen direnean, inkoherentziak
|
sortu
ohi dira. Ikus dezagun adibide bat.
|
|
|
Datu baseak aztertzerakoan zera ikusi dugu, inkoherentziak
|
sortzen
direla hilkortasun datak eta anbulatorioko bisiten datak gurutzatzerakoan: paziente gutxi batzuek anbulatorioko, bisitak, dituzte hilkortasun data pasa ondoren.
|
|
|
Informazioa falta ez denean ere, mota honetako datu baseak eraikitzerakoan berezitasun bat
|
sortu
ohi da: paziente guztien datuak elkartu eta egituratzerakoan, hutsune, mordoa sortu ohi da.
|
|
|
Informazioa falta ez denean ere, mota honetako datu baseak eraikitzerakoan berezitasun bat sortu ohi da: paziente guztien datuak elkartu eta egituratzerakoan, hutsune, mordoa
|
sortu
ohi da. Ikus dezagun adibide bat:
|
|
|
askotan, metodo estatistikoak edo grafikoak erabili ahal izateko, patologiak aldagai binario gisa kodifikatu behar izaten dira (hots, 1/ 0 balioak hartzen dituztenak, esate baterako, 1= pazienteak diabetesa badauka; 0= ez badauka). Horrela
|
sortutako
datu basea 0 z beterik egongo da, eta teknika estatistiko aproposak erabili dira egoera horri aurre egiteko.
|
|
|
Orain arte informazio egituratua ikusi dugu (hots, egitura finkoarekin, tauletan gorde daitezkeen datuak). Baina osasungintzaren eguneroko praktikan
|
sortzen
den informazio gehiena testu edo irudi formatoan gordetzen da. Informazioa ez egituratua denean, erronka berri eta latzak sortzen dira.
|
|
|
Baina osasungintzaren eguneroko praktikan sortzen den informazio gehiena testu edo irudi formatoan gordetzen da. Informazioa ez egituratua denean, erronka berri eta latzak
|
sortzen
dira.
|
|
|
Datu ez egituratuak erabili ahal izateko (testuak eta irudiak), lengoaia naturala prozesatzeko metodologiak menperatu eta erabili dira, kasurik gehienak ondo konponduko dituen teknologia sendo bat
|
sortu
eta aplikatzeko.
|
|
|
Osasungintzaren eguneroko praktikan biltzen diren datu baseekin
|
sor
daitezkeen hainbat arazo ikusi ditugu, zailtasun maila ezberdinak dituztenak, datu kopurua erraldoia denean bereziki sortzen direnak.
|
|
|
Osasungintzaren eguneroko praktikan biltzen diren datu baseekin sor daitezkeen hainbat arazo ikusi ditugu, zailtasun maila ezberdinak dituztenak, datu kopurua erraldoia denean bereziki
|
sortzen
direnak.
|
|
|
Eta datuak errorerik gabekoak badira ere, interpretazioa problematikoa izan daiteke batzuetan. Azkenik, datu baseak gurutzatzean, inkoherentziak
|
sor
daitezke.
|
|
|
Lehen mahai ingurua: Ezagutza
|
sortzen
: frogetan oinarritutako praktikatik, praktikak sortutako frogetara
|
|
|
Ezagutza sortzen: frogetan oinarritutako praktikatik, praktikak
|
sortutako
frogetara
|
|
|
b) Saiakuntza klinikoak vs. eguneroko praktikaren ondorioz
|
sortutako
datuak erabiltzen dituzten ikerketak
|
|
|
Osasun arretaren prosezuan
|
sortutako
datuak, beraz, Mundu Errealeko Datu deitzen dira, ingelesez Real World Data (RWD). Food and Drugs Associaton (FDA) delakoak emandako definizioaren arabera, RWD horiek pazientearen osasunari edota emandako osasun arretari buruzko datuak dira.
|
|
|
Datu base izugarri handiak azkar
|
sortzeko
eta interpretatzeko gaitasuna esponentzialki handitu da. Ordenagailuen, ikasteko ahalmenak?, hizkuntza naturaletik datuak ateratzeko gaitasunak, eta historia kliniko elektronikoaren bilakaerak iraultza ekarri dute RWD datuak eskuratzeko eta interpretatzeko erari dagokionez, osasuna hobetzeko bidean.
|
|
|
Nahiz eta Ausazko saiakuntza klinikoak (RCT) jarraitu izaten tratamenduen efikazia/ efektibitatea eta segurtasuna ebaluatzeko gaur egun dugun tresnarik sendoena (gold estandarra), RCTetatik
|
sortutako
ebidentzia ez da nahikoa etengabe medikuntzan sortzen diren galdereei erantzun azkarra emateko, eta horrek aldakortasuna eta ziurgabetasuna eragiten du eguneroko osasun arretan.RWD datuek, zentzu honetan, abantaila dexente eskaini dezakete RCTekin alderatuta: merkeagoak eta azkarragoak izan daitezke (denbora errealean sortutako ebidentzia); RCTek erantzun gabe uzten dituzten zenbait galderei erantzuna emateko gaitasuna omen dute; normalean, RCTetan saiakuntzatik kanpo gelditzen diren paziente taldeen inguruko ikerketak RWDekin jorratu daitezke; askotan, RCTek egiten ez duten konparaketa, merkatuan dauden bi produktuen artekoa, RWDekin egin daiteke; RWD datuak erabiliz, medikamentuen benetako efektibitatea aztertu daiteke, beraz, ebidentzia sortu dezakete.
|
|
|
Nahiz eta Ausazko saiakuntza klinikoak (RCT) jarraitu izaten tratamenduen efikazia/ efektibitatea eta segurtasuna ebaluatzeko gaur egun dugun tresnarik sendoena (gold estandarra), RCTetatik sortutako ebidentzia ez da nahikoa etengabe medikuntzan
|
sortzen
diren galdereei erantzun azkarra emateko, eta horrek aldakortasuna eta ziurgabetasuna eragiten du eguneroko osasun arretan.RWD datuek, zentzu honetan, abantaila dexente eskaini dezakete RCTekin alderatuta: merkeagoak eta azkarragoak izan daitezke (denbora errealean sortutako ebidentzia); RCTek erantzun gabe uzten dituzten zenbait galderei erantzuna emateko gaitasuna omen dute; normalean, RCTetan saiakuntzatik kanpo gelditzen diren paziente taldeen inguruko ikerketak RWDekin jorratu daitezke; askotan, RCTek egiten ez duten konparaketa, merkatuan dauden bi produktuen artekoa, RWDekin egin daiteke; RWD datuak erabiliz, medikamentuen benetako efektibitatea aztertu daiteke, beraz, ebidentzia sortu dezakete.
|
|
|
Nahiz eta Ausazko saiakuntza klinikoak (RCT) jarraitu izaten tratamenduen efikazia/ efektibitatea eta segurtasuna ebaluatzeko gaur egun dugun tresnarik sendoena (gold estandarra), RCTetatik sortutako ebidentzia ez da nahikoa etengabe medikuntzan sortzen diren galdereei erantzun azkarra emateko, eta horrek aldakortasuna eta ziurgabetasuna eragiten du eguneroko osasun arretan.RWD datuek, zentzu honetan, abantaila dexente eskaini dezakete RCTekin alderatuta: merkeagoak eta azkarragoak izan daitezke (denbora errealean
|
sortutako
ebidentzia); RCTek erantzun gabe uzten dituzten zenbait galderei erantzuna emateko gaitasuna omen dute; normalean, RCTetan saiakuntzatik kanpo gelditzen diren paziente taldeen inguruko ikerketak RWDekin jorratu daitezke; askotan, RCTek egiten ez duten konparaketa, merkatuan dauden bi produktuen artekoa, RWDekin egin daiteke; RWD datuak erabiliz, medikamentuen benetako efektibitatea aztertu daitek...
|
|
|
Nahiz eta Ausazko saiakuntza klinikoak (RCT) jarraitu izaten tratamenduen efikazia/ efektibitatea eta segurtasuna ebaluatzeko gaur egun dugun tresnarik sendoena (gold estandarra), RCTetatik sortutako ebidentzia ez da nahikoa etengabe medikuntzan sortzen diren galdereei erantzun azkarra emateko, eta horrek aldakortasuna eta ziurgabetasuna eragiten du eguneroko osasun arretan.RWD datuek, zentzu honetan, abantaila dexente eskaini dezakete RCTekin alderatuta: ...erantzun gabe uzten dituzten zenbait galderei erantzuna emateko gaitasuna omen dute; normalean, RCTetan saiakuntzatik kanpo gelditzen diren paziente taldeen inguruko ikerketak RWDekin jorratu daitezke; askotan, RCTek egiten ez duten konparaketa, merkatuan dauden bi produktuen artekoa, RWDekin egin daiteke; RWD datuak erabiliz, medikamentuen benetako efektibitatea aztertu daiteke, beraz, ebidentzia
|
sortu
dezakete.
|
|
|
Nolabait RWE eta RCT elkarren osagarri dira, RCTek barne baliozkotasuna daukate ezaugarritzat, eta RWE en bidez ateratako ondorioak, berriz, orokor egin daitezke (kanpo baliozkotasuna). Alde horretatik, RWD erabiliz diseinatzen diren saiakuntza kliniko pragmatikoen (PCT) inportantzia handitu da, saiakuntza mota hauek mundu errealeko datuak (ohiko osasun arretan
|
sortutako
datuak) eta RCTen ausazkoa konbinatzen baittuzte, beraz, RWDak erabiltzeko aukera berriak emanez.
|
|
|
Zer galderari erantzun behar zaio? RWDekin erantzun behar den galdera zehaztu behar da eta hipotesia
|
sortu
(PICO metodologia, adibidez). RWEa sortzeko erabiliko diren datuak eta metodologia egokia izan behar dira, baina hori ez da nahikoa; interes taldeek RWE onartzeko aukera gehiago edukitzeko (gero haiek erabaki politiko edo klinikoak hartzeko), beharrezkoa da aurretik interes taldeekin eztabaidatzea jarraituko den metodologia galderei erantzuteko.
|
|
|
RWDekin erantzun behar den galdera zehaztu behar da eta hipotesia sortu (PICO metodologia, adibidez). RWEa
|
sortzeko
erabiliko diren datuak eta metodologia egokia izan behar dira, baina hori ez da nahikoa; interes taldeek RWE onartzeko aukera gehiago edukitzeko (gero haiek erabaki politiko edo klinikoak hartzeko), beharrezkoa da aurretik interes taldeekin eztabaidatzea jarraituko den metodologia galderei erantzuteko.
|
|
|
Gaur egun badaude emaitzen zehaztasuna arriskuan jartzen duen nahasketa faktoreen eragina gutxitzeko metodoak (propensity score matching delakoa, eta abar). RWEa
|
sortzeko
metodologiak jarraitu behar dituen oinarrizko elementuez aparte, ebidentzia maila altua beharrezkoa den kasuetan metodologiak baldintza gehiago bete ditu. Baldintza horietatik nagusienak gardentasuna eta zehaztasunak dira, eta horretarako zenbait pauso proposatzen dira:
|
|
|
Baldintza horietatik nagusienak gardentasuna eta zehaztasunak dira, eta horretarako zenbait pauso proposatzen dira: kanpotik etorritako aditu bat; analisiaren protokoloa argitaratu edo erregistratzea analisia egiten hasi aurretik; arestan aipatu bezala, datuen iturria eta datuak nola eta zer baldintzetan
|
sortzen
diren ondo ezagutzen duen profesional bat; datuen garbiketa zorrotza eta transformazio prozesu zehatza egin, gero populazio, interbentzio eta emaitzen definizioa fidagarriak eta estandarizatuak izan daitezen (aldagaien estandarizazioa ez egitearen arriskuaren adibide bat farmako batekiko atxikimendua definitzeko erabiltzen diren neurri ezberdinak dira). Erabilitako definizioaren arabera, emaitzak erabat ezberdin sor daitezke.
|
|
|
kanpotik etorritako aditu bat; analisiaren protokoloa argitaratu edo erregistratzea analisia egiten hasi aurretik; arestan aipatu bezala, datuen iturria eta datuak nola eta zer baldintzetan sortzen diren ondo ezagutzen duen profesional bat; datuen garbiketa zorrotza eta transformazio prozesu zehatza egin, gero populazio, interbentzio eta emaitzen definizioa fidagarriak eta estandarizatuak izan daitezen (aldagaien estandarizazioa ez egitearen arriskuaren adibide bat farmako batekiko atxikimendua definitzeko erabiltzen diren neurri ezberdinak dira). Erabilitako definizioaren arabera, emaitzak erabat ezberdin
|
sor
daitezke. RWE definizio edo neurri estandarizatuak erabili behar dira, eta garbi azaldu interes taldeei; beraz, definizio estandarizatu horietatik aldenduz gero, argi azaldu da zergatik izan den.
|
|
|
Datu base izugarri handiak azkar
|
sortzeko
eta interpretatzeko gaitasuna esponentzialki handitu da. Ordenagailuen, ikasteko ahalmena, eta historia kliniko elektronikoaren bilakaera iraultza bat izan da RWD datuak eskuratzeko eta interpretatzeko eran.
|
|
|
Ordenagailuen, ikasteko ahalmena, eta historia kliniko elektronikoaren bilakaera iraultza bat izan da RWD datuak eskuratzeko eta interpretatzeko eran. RWEak RCTek emandako ebidentzia hutsuneak osatu ditzake, baina horretarako RWEa
|
sortzeko
jarraitu den prozesu osoa gardena izan behar da: garbi utzi behar da aurretik zein den helburua, zein den erantzun nahi den galdera; datuen garbiketa eta transformazio prozesua zehaztu eta aldagaiak sortzeko definizio estandarizatuak eman behar dira; analisi egokiak egin eta ateratzen diren emaitzak egiaztatu behar dira metodologia ezberdinez baliatuz, azkenik klinikoen, pazienteen eta beste interes taldeen oniritzia lortzeko eta, ondorioz, osasun arreta hobetzeko benetako baliabide bat izateko.
|
|
|
RWEak RCTek emandako ebidentzia hutsuneak osatu ditzake, baina horretarako RWEa sortzeko jarraitu den prozesu osoa gardena izan behar da: garbi utzi behar da aurretik zein den helburua, zein den erantzun nahi den galdera; datuen garbiketa eta transformazio prozesua zehaztu eta aldagaiak
|
sortzeko
definizio estandarizatuak eman behar dira; analisi egokiak egin eta ateratzen diren emaitzak egiaztatu behar dira metodologia ezberdinez baliatuz, azkenik klinikoen, pazienteen eta beste interes taldeen oniritzia lortzeko eta, ondorioz, osasun arreta hobetzeko benetako baliabide bat izateko.
|
|
|
Sarritan, ikerketa metodoetan oinarritzen da gehiago, galderetan baino. Izatez, biak dira garrantzitsuak, eta azpiegituraren plangintzan kontuan izan behar dira bai
|
sortzen
ari diren osasun arretaren funtsezko galderak, bai EKren inguruan sortzen diren aukerak. Sortzen diren galderak gai hauen ingurukoak dira:
|
|
|
Sarritan, ikerketa metodoetan oinarritzen da gehiago, galderetan baino. Izatez, biak dira garrantzitsuak, eta azpiegituraren plangintzan kontuan izan behar dira bai sortzen ari diren osasun arretaren funtsezko galderak, bai EKren inguruan
|
sortzen
diren aukerak. Sortzen diren galderak gai hauen ingurukoak dira:
|
|
|
Izatez, biak dira garrantzitsuak, eta azpiegituraren plangintzan kontuan izan behar dira bai sortzen ari diren osasun arretaren funtsezko galderak, bai EKren inguruan sortzen diren aukerak.
|
Sortzen
diren galderak gai hauen ingurukoak dira: aldi berean ematen diren gaixotasun kroniko anitzi zein zahartzen ari den biztanlerian handitzen doan prebalentziari heltzeko modua; tratamendu eta diagnostikoetarako garrantzizkoak diren norbanakoaren aldaerak hobeto ulertzea; berrikuntzak nola eragiten duen pazienteak interbentzio batean egon behar diren denbora laburtzeko.
|
|
|
aldi berean ematen diren gaixotasun kroniko anitzi zein zahartzen ari den biztanlerian handitzen doan prebalentziari heltzeko modua; tratamendu eta diagnostikoetarako garrantzizkoak diren norbanakoaren aldaerak hobeto ulertzea; berrikuntzak nola eragiten duen pazienteak interbentzio batean egon behar diren denbora laburtzeko.
|
Sortzen
diren tresnen berritasunak non dauden. Saiakuntzen diseinuan, datuen analisirako ikuspegi estatistiko berrien garapenean eta erregistro mediko elektronikoen eta pertsonen osasun erregistroen garapenean.
|
|
|
eraginkortasuna ikertzeko lehentasunetako bat ikaskuntzaren ikuspegi dinamikoagoa eta denbora errealekoa lortzeko azpiegitura bat ezartzea da. Beraz, tresna berriak aprobetxatzeak, informazioaren eta komunikazioaren teknologia (IKTak), esaterako, sareko ikuspegi bat eman liguke, informazioa trukatzeko eta ebidentzia
|
sortzeko
.
|
|
|
Inguruabar desberdinetan aukera klinikoek zer eraginkortasun duten ulertzeko kontuan izan behar diren faktoreen konplexutasuna handituz doa, horrexegatik, datu baseetaz eta kalkulu ahalmenaz aldi berean baliatu ahal izateko, aplikazio zabaleko IKTak behar dira derrigorrean. Nahiz eta bere horretan nahikoa ez izan arreta medikoaren kudeaketa hobe batek eskatzen duen informazioa
|
sortzeko
, beharrezkoa da bet ikasten ari den osasun sistema baten etengabeko hobekuntzarako. Beharrezkoa izango da, baita ere, pribatutasunerako eta segurtasunerako esparru bat eraikitzea, eta partekatzen denean babestuko den informazioarekiko konfiantza publikoa mantentzea.
|
|
|
Ebidentziaren beharren irismenari eta eskalari erreparatuta, esan daiteke ikerketa metodo guzti guzietan dagoela berrikuntzaren premia: saiakuntza klinikoak azkarrago eta gastu gutxiagorekin egiteko zein ausazko saiakuntzak saihestuz inguruabar praktikoei hobeto heltzeko, eta erregistroak, behaketazko datu baseak eta
|
sortzen
diren beste datu batzuk erabiltzeko. IKTei probetxurik handiena aterako badiegu, mesedegarri izango dira datu baseetan integratu daitezkeen estatistika tresnak eta algoritmo analitikoak, denbora errealeko ulermena ahalbidetuko dutenak.
|
|
|
IKTei probetxurik handiena aterako badiegu, mesedegarri izango dira datu baseetan integratu daitezkeen estatistika tresnak eta algoritmo analitikoak, denbora errealeko ulermena ahalbidetuko dutenak. Era berean, teknologia semantikoa erabiliz
|
sortutako
datu baseetatik ondorioak ateratzen laguntzen diguten tresnak ere dira bestelako datu medikoak txertatzeko, horri esker garatzeko datu klinikoen analisirako estatistika tresnen hurrengo belaunaldia, azterketa birtualetatik ideiak sortzeko aukera ematen duten ereduak eraikitzea barne.
|
|
|
IKTei probetxurik handiena aterako badiegu, mesedegarri izango dira datu baseetan integratu daitezkeen estatistika tresnak eta algoritmo analitikoak, denbora errealeko ulermena ahalbidetuko dutenak. Era berean, teknologia semantikoa erabiliz sortutako datu baseetatik ondorioak ateratzen laguntzen diguten tresnak ere dira bestelako datu medikoak txertatzeko, horri esker garatzeko datu klinikoen analisirako estatistika tresnen hurrengo belaunaldia, azterketa birtualetatik ideiak
|
sortzeko
aukera ematen duten ereduak eraikitzea barne.
|
|
|
trebakuntza eta prestakuntza ikerketa diseinuko metodologietan, ikerketaren itzulpena, giden garapena eta erregistro klinikoen mantentze lana eta erauzketa. Eta horiez gain, lehen lerroko zaintzaileentzako heziketa berriz orientatzea ere, ebidentzia dinamikoko oinarri bateko pazienteekin
|
sortu
berri diren sarbideko, interpretazioko eta eztabaidako arduren inguruan, edota ebidentziaren gaineko ondorioak osatzen dituzten datu klinikoen eskuragarritasuna eta osotasuna bermatzen laguntzea ere.
|
|
|
Ekimen berriek eskaintzen dituzten aukerak baliatzea, esku hartze klinikoen eraginkortasun konparatiboari buruzko lana zabalduko duen erakunde bat
|
sortzeko
aukera gero eta gehiago izanik.
|
|
|
Ebidentzia garatzeko azpiegituraren kontzeptuaren barruan, beraz, hauek sartzen dira: lehentasunak ezartzeko hobeto koordinatzea; eraginkortasun konparatiboan ikerketak egiteko erabaki sistematikoak garatzea; jarraibideen berrikuspen sistematikoak egitea eta garatzea, eta azkenik,
|
sortutako
informazioaren interpretazio sendoa bermatzeko beharra. Nahitaezkoa da behar bezala identifikatzea ebidentziaren lehentasun baldintzak, ebaluazioa eta desberdintasunak, dauden baliabide eskasak ondo bideratzeko; batez ere, kostu edo bolumen handiko prozedura eta esku hartzeetarako.
|