|
2022
|
|
|
IK
|
niretzat
betidanik erakunde demokratiko eta umoretsua izan da. Egoera ez normal eta injustiziaren baten ondorioz sortu baitzen borroka armatua.
|
|
|
Herri ttipiak dira, eta elkarren ezagunak gara.
|
Ni
abertzale bat naiz, hautetsi. Ez naiz hautetsi abertzale bat.
|
|
|
Ez naiz hautetsi abertzale bat. Baina Etxebarren, 2001ean, ez ninduten abertzale naizelako hautatu," Guk ez diogu gure historia inori zor, guhaurek egin dugulako" 90
|
ni
naizelako baizik. Lurralde Elkargoaren kasuan, besteak dira hurbildu abertzal eengana.
|
|
|
Euskara, kultura eta ondarearen batzordeburua naiz. Presidentea bera zen
|
nire
bila etorri. Zuberoan oso oso usaia zaharra dugu jende desberdinen arteko errespetua, elkar aditzea.
|
|
|
Jakin 58 baitira. Eta hain zuzen ere,
|
nire
ustea da Atarratzeko" frantximantek" nolabait gaizki bizitzen dutela egoeraren bilakaera hori, hots euskaraz jakitea beraiek ez daukaten zerbait gehiago dela eta ohartze horrek diela min egiten.
|
|
|
Alabaina,
|
nik
uste dut gaur badela garaia eta aukera, alderantzizkoaz gog orarazteko, hau da euskaraz jakitea dela erdaldunek ez daukaten zerbait gehiago. Euskaraz jakiteak aukera eta ahalik ematen duela Euskal Telebistari begiratzeko eta ulertzeko, Hego Euskal Herrikoekin harremanak edukitzeko eta, egia baita ere zenbait kasutan, lanpostu baten lortzeko.
|
|
|
Euskararentzat giro hobetze horrek eragile bat baino gehiago izan du, hauen artean direlarik,
|
nire
ustez, azken udal bozetan abertzale andana zin ego tzi bilakatu izana, baita euskara herrialde baten garapenerako osagai izan dai tekeela ohartzea ere. Euskara esparru publikora zabaltzea izan da lehenengo urratsetatik bat Zuberoan zein Ipar Euskal Herriko beste eskualde gehienetan.
|
|
|
Gai honetaz harekin sarritan hitz eginik, uste dut Jean Mixel Bedaxagar Urdi ñarbeko arotz kantari adiskideak ere
|
nik
hementxe azaltzen ditudan kezka hauekin, gutxi edo aski, bat egiten duela. Hortaz, ikusmin handia sortu behar luke Bedaxagarrek aurtengo apiril amaiera inguruan oholtzara eramango duen Akitaniako Alienor trajeriak.
|
|
|
Hasieran, Baionako delegazioan, nehork ez zuen Frantziako berrien ardura hartu nahi, eta
|
niri
berdin zitzaidanez, hartu egin nuen. Eta gustatu!
|
|
|
Bada
|
niretzat
funtsezko araua: irakurlearentzat ulergarria izan dadila.
|
|
|
Idazteko, aldiz, bai,
|
nik
oso argi dut. Funtsezko araua badela hor hizkuntza ororendako balio duena:
|
|
|
Bai,
|
ni
ez naiz hain aldekoa. Ez da nahi dudala gorde xiberotarrendako, baizik eta aski artifiziala delako.
|
|
|
Hor transmisiorik gabeko zerbait da, gainera, xiberotar anitz badira arizaleetan.
|
Nik
transmisio hori nabarmen ikusten dut, eta ez dut uste luzaz iraungo duenik.
|
|
|
Dagoeneko pozik egongo nintzateke zuberera salbatuko balitz, hortik bada aukera harremanek beharra sortzeko, euskara batua ere erabiltzeko. " Ere" esaten dut, zeren eta
|
nik
ez dut sekula zuberera salduko batuaren beharrean, hori argi egon dadila.
|
|
|
Berandu hartu nuen kontzientzia, 1978 inguru horretan. Iparralde zale makurra naiz, baina aitortu behar dut
|
nire
kontzientzia politikoa etorri zela, parte batetik, bederen, Hegoaldetik. Lehenik, German Rodríguezen heriotza hura!
|
|
|
Bazen elkarte bat, antolatzaile, Bedaroa izenekoa, hots," belarra egiteko aroa" duzu bedaroa; parte batez, Ühaitza kultur etxe bilakatuko zen. Bedaroa hartan ezagutu nituen
|
nik
lehen abertzaleak: JeanLouis Davant, Ttitika Rekalt, eta beste...
|
|
|
Enbatakoak ere baziren hor. 70eko hamarkadan mundu horrekin loturarik ez nuen
|
nik
, baina giro horretan sortu zen, demagun, Piper Beltx antzerki taldea. Beraiek izan ziren kutsu politikoa zuen kultur giroa hazi zuten lehenak.
|
|
|
|
Nire
oroitzapenetan ez da emazterik garai hartan, eta ez, hala ere, batere baztertzen genituelako. Hautetsi izana naiz, eta ohartu naiz, batzuetan, berak baztertzen direla.
|
|
|
Mixel Labegueriek ez ninduen Euskal Herrian erre nahi, eta Biarnora eraman ninduen. Oroitzen naiz, han ginelarik, galdegin ziotela kantatzen zuen kantu haietarik bat kanta zezan, eta berak,
|
niri
begi keinua egin eta" Gu gira Euskadiko, gazteri berria..." hasi zen kantatzen. " Zozoilo horiek ez dute tutik ulertuko!", erranez bere baitan.
|
|
|
Erabat beste bat. Batzuk geratu ziren, aurrekoetatik, baina militante belaunaldi berri baten aldi izan zen, eta
|
ni
, haien artean izan nintzen. IK beti saiatu zen ahal bezain guti arrisku jartzen, hilak ez eragiteko.
|
|
|
Badakit ontsa
|
nik
hori. " Ez, ez, elebitasuna!", diote, baina faltsua da hori.
|
|
|
Hau txiki da, hau Ipar Euskal Herria da!
|
Nik
ere, jen darmea nuen osaba!".
|
|
|
"
|
Ni
IKn sartu nintzen ordurako, erabateko haustura egina zuen ETArekin. IK k bere ekintzak bere kabuz egin zituelarik, eta berak sinatuta, eta bere argudiaketarekin, ETAk erran zuen:
|
|
|
IK k bere ekintzak bere kabuz egin zituelarik, eta berak sinatuta, eta bere argudiaketarekin, ETAk erran zuen: ‘Batere ez dakit gazte hauek zer ari di ren! ’
|
Ni
erabat ETAren kontrakoa nintzen, eta naiz. Ez ETAren borrokaren kontrakoa, hala ere, ETAren jokamoldearen kontrakoa, ETAren ikuspegi to tali tarioaren kontrakoa baizik".
|
|
|
Tresna horiekin saiatu ginen Allande eta biok Euskaldunon Egunkariako ‘Estatuak’ saila aurrera eramaten, 1991ko udatik aurrera. 21 urte bete berritan, bekadun gisa egindako bi hilabeteak ziren
|
nire
esperientzia bakarra; hutsaren parekoa, alegia. Allande, ordea, kazetaritzan aritua zen aurretik ere, eta hark emandako patxadak lana asko errazten zuen.
|
|
|
Paternalismorik gabe, beti errespetuz eta berotasunez, telefono elkarrizketa luzeak izaten genituen, egunero gure esku zeuden bizpahiru orriak nola bete erabakitzeko: Aturritik iparralderakoak (eta Barkoxetik ekialderakoak) haren esku, Ebrotik beherakoak
|
niretzat
. Teletipoen laguntza nik, irratiak eta frantses egunkariak hark, aktualitateari tenperatura hartu eta Egunkariako irakurleei modu ulergarri batean eman nahian.
|
|
|
Aturritik iparralderakoak (eta Barkoxetik ekialderakoak) haren esku, Ebrotik beherakoak niretzat. Teletipoen laguntza
|
nik
, irratiak eta frantses egunkariak hark, aktualitateari tenperatura hartu eta Egunkariako irakurleei modu ulergarri batean eman nahian. Hasierako urteetan haren testuek ahal zuten moduan egiten zuten Zuberoaren eta Andoainen arteko bidea:
|
|
|
Eta ez da erraiteko baizik, ez nüan haren heriotze berria jakinik baizik, non eta irratiaren bidez entzüten düdan: "
|
Nik
exi goraintzi erran izozü!" (nik exi delarik ene partez xiberotarrez) Agitzea ere... Eta hortan zen Allanderen gano miresgarria:
|
|
|
Eta ez da erraiteko baizik, ez nüan haren heriotze berria jakinik baizik, non eta irratiaren bidez entzüten düdan: " Nik exi goraintzi erran izozü!"(
|
nik
exi delarik ene partez xiberotarrez) Agitzea ere... Eta hortan zen Allanderen gano miresgarria:
|
|
|
Eta ez da erraiteko baizik, ez nüan haren heriotze berria jakinik baizik, non eta irratiaren bidez entzüten düdan: " Nik exi goraintzi erran izozü!" (nik exi delarik
|
ene partez
xiberotarrez) Agitzea ere... Eta hortan zen Allanderen gano miresgarria:
|
|
|
Allandek hori zion Ipar Euskal Herriko Hitzak egin zion elkarrikezta batean: "
|
Nire
bila etorri ziren. Tiroketa horiek jendea beldurrarazi zuten, eta batzuk urrundu egin ziren; bainan beste asko buru belarri sartu ziren, ni tarteko.
|
|
|
" Nire bila etorri ziren. Tiroketa horiek jendea beldurrarazi zuten, eta batzuk urrundu egin ziren; bainan beste asko buru belarri sartu ziren,
|
ni
tarteko. Iparraldea Iparraldeko jendeak aintzinarazi behar zuen.
|
|
|
Herri Taldeetarik jende ainitz sartu bazen ere IKn,
|
nik
ez nuen Herri Taldetan parte hartu, baina hala ere IKn sartu nintzen.
|
|
|
|
Nire
borroka ez zen armatua izan. Klandestinoa baizik.
|
|
|
Klandestinoa baizik.
|
Ni
armarik gabeko sailean ari nintzan lanean: politikagintzan.
|
|
|
2001ean Etxebarreko hautetsi hautatua izan zen, 15 urtez egon dena: "
|
Ni
abertzale bat naiz hautetsi, ez naiz hautetsi abertzale bat, ez ninduten abertzale naizelako hautatu, ni naizelako baizik".
|
|
|
2001ean Etxebarreko hautetsi hautatua izan zen, 15 urtez egon dena: " Ni abertzale bat naiz hautetsi, ez naiz hautetsi abertzale bat, ez ninduten abertzale naizelako hautatu,
|
ni
naizelako baizik".
|
|
|
" Pettarretik – hots Beterritik – ez da horra – hots ez dator – aize honik, ez jente honik". Haatik Allanderi ama Pettarretik etorri zitzaion,
|
niri
aldiz Basabürütik, Altzaiko menditik. Beraz urguilu poxi batekin erran dezaket Allande eta biak zuberotar osoak garela.
|
|
|
· Züberoa Herria (euskaraz eta frantsesez, baita euskaraz eta gaztelaniaz), Elkarlanen, 2013 Bien izenean eman zuen, baina berak hamarretarik zortzia eginez:
|
nik
Zuberoako historia laburra baizik ez dut hor idatzi.
|
|
|
Ez zuen jaun baten itxurarik, ezta nahi ere. Bere buruari kasu eskasa egiten zion, ez dakit noiz debru lo egiten zuen, eta
|
ni
beldur bere lan erraldoiak leherturik joan zaigula.
|
|
|
" Badago gazte bat Zuberoan politikan abiatu nahi dena, zentrista..." esan zion Bayrouri. Ez nekien holakoa nintzenik ere,
|
nire
burua ez nuen abertzaletzat alta.
|
|
|
Bena artetarik bedaro zonbait ere badira eta nola ez aipa herri ttipiñi baten bühürreria jakobinoen eskümakilen bürrater? Herri ttipiñi hau, asmatürik dükezüe eta heltübada entzü
|
nik
ere Etxebarre herria da. Bai, euskararen zaingoako" kürütxada" abiarazi düan Allanderen sorterria.
|
|
|
Junesek beste dohain bat ere badauka, hain zuzen irekitasuna, baita erlijio kontuei buruz ere.
|
Ni
sinesgabea naiz eta ez dit behin ere oharrik egin honengatik. Umoreduna eta jolasegile dela erranen nuke azken batez, eta honen argigarri pasadizo bat kondatuko dut.
|
|
|
Bere bizitzako beste alte zonbait ezin dütüt zehaztü, bena ondokoak ez nü tüke aipatü gabe ützi nahi, Sü Azia eta Eüskaltzaindia tik landa. Hiru anaiak bazütüan, zoinetan
|
nik
biga ezagützeko parada üken nüan, lagün baten autoa hondatü zelarik. Haren Etxebarreko sortetxerat eraman güntüan, konpont lezaen.
|
|
|
euskararen az kartzea egün oroztako bizian, ez baizik erakaskuntzan.
|
Ene aldetik
hori diat nahi azpimarratü.
|
|
|
|
Nire
lankidetzaren gauzatzeko erabilgarri nituen gaien zerrendan agertzen ez den gertakari batetik abiatuko naiz. Nahiz eta oraingoz, gertakizun hitza erabiltzea zegokion, zeren eta ofizialki gertatu ez, baina gertatzekotan baita.
|
|
|
Hala ere, makurbide orok badute, egun batez, beren bukaera eta Eus kaltzain diari, azken batez, Zuberoan, euskalgintzan gabiltzanoi arreta egitea gogo ratu zaio. Hemendik aurrera, beraz, Zuberoako herrien izenak idazkera arautuan agertuko dira hedabideetan eta ez dugu jasan,
|
nik
behintzat, folklorismo hitzaz definitu dudan jokaera. Izan ere, idazkera fonetiko edo erdi fo netiko haren atxikitzeak bazeukan sasi azalpen bat, hau da, Zuberoan, H ho rien ahoskatzeko ohitura ez zela galdu behar.
|
|
|
Allandek aspaldidanik eta noizean behin idazten zuen Zuberoari buruz eta zubereraz Herria Iparraldeko astekarian, Jean Louis Davant eta Panpeia Etxebar
|
nerekin
batera. Eta azken horren heriotzaren ondotik bakarrik segitu zuen Zuberoako berrien ematen 2016tik.
|
|
|
Euskal munduak, hots erran nahi dut Euskal Herri bizidun baten alde di harduen jendeak, baditu askotan halako kontradikzio harrigarriak.
|
Nik
horre lako batekotzat jo dut iragan astelehenean Dantzari Ttiki Zuberoan osp atzearen inguruan izan den gertaera bat.
|
|
|
Euskarak elkartu gintuen. Labegeri,
|
niretzat
, betidanik abertzalea izan da, burutik buru. Berak, ondoren, Biarnora eraman ninduen:
|
|
|
Eta argazkigintzaren estakuruaz bertaratu nintzen. Aipatu hilketa horiek izugarri afektatu ninduten, eta
|
nik
uste orduan eman nuela jauzia.
|
|
|
Borrokan sartu gabe ere izan daiteke abertzale.
|
Ni
, ordea, aski fite sartu nintzen borrokan.
|
|
|
Hori bai, Etxebarretik atera beharra zen abertzale izateko; bertan egon izan banintz, askoz ere mugatuagoa izanen zen
|
nire
parte hartzea.
|
|
|
|
Nire
bila etorri ziren. Baigorrin izan ziren tiroketen ondotik, IK jendez berriztu zen.
|
|
|
Baigorrin izan ziren tiroketen ondotik, IK jendez berriztu zen. Tiroketa horiek jendea beldurrarazi zuten, eta batzuk urrundu egin ziren; baina beste asko buru belarri sartu ziren,
|
ni
tarteko. Iparraldea Iparraldeko jendeak aitzinarazi behar zuen; horregatik, ni beti anti ETA izan naiz, haren sudur sartzeen erabat kontrakoa.
|
|
|
Tiroketa horiek jendea beldurrarazi zuten, eta batzuk urrundu egin ziren; baina beste asko buru belarri sartu ziren, ni tarteko. Iparraldea Iparraldeko jendeak aitzinarazi behar zuen; horregatik,
|
ni
beti anti ETA izan naiz, haren sudur sartzeen erabat kontrakoa. Hemengoa hemengoek kudea dezatela.
|
|
|
Orduan oso zabalduak ziren herri taldeak, eta jendeak uste du horietatik sar tu zela jendea IKra. Zuberoan ere baziren; alta,
|
nik
, nonbaitik ere, ezin gauzak sinple egin! Ez nuen horretan batere parte hartu!
|
|
|
laborari seme alabak, burgesiatik zetozenak eta langileak.
|
Nik
beti diot: IK izan zen abertzaletasunaren esparru zabalena.
|
|
|
Sekula ez.
|
Nire
borroka ez zen armatua izan, klandestinoa baizik. Ni armarik gabeko sailean ari nintzen lanean; politikagintzan.
|
|
|
Nire borroka ez zen armatua izan, klandestinoa baizik.
|
Ni
armarik gabeko sailean ari nintzen lanean; politikagintzan. Bi adar baitzituen, politi koa eta armatua, nahiz eta biak politikoak diren.
|
|
|
|
Ni
1989ko urtarrilean bilakatu nintzen ilegal, atxilotu nindutelarik. Mendikotan gertatu zen, paper batekin sakelan harrapatu nindutelarik sator batek salaturik —badakit nor izan zen, kur kur kur! —.
|
|
|
Bena plazer hartü züela Allande eta behazaleek uste düt hiru urte horietan.
|
Nik
ja harekin segür.
|
|
|
|
Ene aldetik
hütx prunki egiten dütüt orano, bena ez beiniz eüskaraz eskolatürik izan lagüngarri izan zait, eta aisago zen prefosta xüxentze horien honartzeko.
|
|
|
Lerro hauek idazterakoan, ez dakit zehatz mehatz zeri egin kasu gehiago. Allande Socarros adiskidea gogoan izatea eskatzen dit
|
nire
buruak; aldiz, haren figurak ezinbestean narama Zuberoako herrialde euskaldunera. Hona, bada, lehen lehena eta hasierako egiaztapena, bata bestea gabe ezin ulertzekoak baitira nire barnean.
|
|
|
Allande Socarros adiskidea gogoan izatea eskatzen dit nire buruak; aldiz, haren figurak ezinbestean narama Zuberoako herrialde euskaldunera. Hona, bada, lehen lehena eta hasierako egiaztapena, bata bestea gabe ezin ulertzekoak baitira
|
nire
barnean.
|
|
|
Xiberoko Botzari esker, bertan horiek oro ikasi nüntüan eta uste düt(
|
ene aldetik
phürü segür) hein bat zale harreman berezi bat üken günüala, biak Basabürüko seme beikinen eta ere ber arraileria erabilten beikünean.
|
|
|
|
Ene aldetik
hasi nintzan" zokarraultze!!" oihü handi batekilan Allanderi batzarri egiten irratirat heltzen zelarik.
|