|
2017
|
|
|
Katinona, Catha edulis (Khat) landarearen osagai aktiboa da. Landare hau psikoestimulatzaile
|
moduan
erabili da betidanik Afrikako lurralde askotan. Gehiegizko kontsumoak psikosia edo bihotzekoa pairatzeko arriskua areagotzen du.
|
|
|
Oro har, serotonina eta dopaminaren askapena bultzatzen dute, haren birxurgapena ere inhibitzen dute, eta haien kontzentrazioa handitzen dute tarte sinaptikoan. Ahoaren bidez hartzen dira pilula
|
moduan
. Hartu ondoren, eragin pizgarriak eragingo dituzte.
|
|
|
Egun droga gisa erabiltzen dena, eskopolamina bera izango litzateke, burundaga ezizenarekin ezagutzen dena. Burundanga azkenaldi honetan ezagun egin da toxiko
|
moduan
erabiltzen delako edari alkoholikoetan nahastuta. Horrela, kontsumitzailearen sedazioa lortuko da, gero lapurtu edo bortxatzeko asmoz.
|
|
|
Espainiako Estatuan ere 2013 urtean 11 denda aurkitu zituzten eta gehienak jatorri naturaleko substantzien saltzaileak ziren. Denda birtual horiek
|
modu
irekian saltzen dituzte substantzia psikoaktiboak eta posta arruntez baliatuz banatzen dituzte inongo trabarik topatu gabe erosleak jaso artean (6).
|
|
|
MIA jasaten duten gizonezkoek eta emakumezkoek jasotzen duten arreta antzekoa den jakiteko, aztertu ditugu BIHOTZEZ sarean 2012ko urriaren 1etik 2013ko apirilaren 30era eta 2014ko urriaren 1etik 2015eko apirilaren 30era
|
modu
prospektiboan jasotako datuak. Bi epe horiek hartzea erabaki da, BIHOTZEZ sareko koordinazio batzordeak ikuskatu baititu datu horiek, garai horietan EAEn gertatu diren IA guztiak jaso direla ziurtatuz eta datuen fidagarritasuna bermatuz.?
|
|
|
Emakumezkoen artean, aldiz, 115 (60) eta 108,5 (48,75) minutukoak izan ziren tarte horiek, hurrenez hurren. Denbora hori murrizteko
|
modua
kontzientziazio kanpaina bat kaleratzea da, Mooneyk IAren testuinguruan bideratutako metaanalisi batean dio kanpainak eraginkorrak direla osasun sistema unibertsala duten sistemetan (20). Sintomak hasi eta LHMra doan tartea 170 minutukoa izatetik 80 minutukoa izatea lortu zuen Portugalen Stent For Life ekimen europarrak eta Portugaleko kardiologia interbentzionistaren elkarteak bultzatutako kanpaina batek (22), kanpaina ondo egina bada, eraginkorra dela adierazgarri.
|
|
|
Aldi berean, gure zerbitzuan arrisku taldeak daudela kontuan izanik, haurdunak eta fetuak zein jaioberriak, diagnostiko goiztiar bat egiteko protokolo bat eraiki da. Bestetik, gaixotasun infekzioso bat denez, biztanleei zuzendu beharreko gomendio eta prebentzio neurriak zehaztu nahi izan ditugu, horretarako gomendio neurriak
|
modu
argi batean adieraziz.
|
|
|
Ingurumen Ikerkuntza eta Osasun Publikoko teknikariek egin dute eta laginen azterketa Osasun Publikoko laborategiak egin du. Laginen azterketa molekularra PFGE (pulsed field gel electrophoresis) teknikaren bidez egin da,
|
modu
horretan andui ezberdinak isolatuz. Ikerketa molekularrak Donostia Ospitaleko Mikrobiologia Zerbitzuan eta Euskal Autonomia Erkidegoko Mikrobiologia Zentroan egin dira.
|
|
|
Badirudi, izan ere, hizkuntza ezberdinen erabileran garunaren eremu ezberdinak erabiltzen direla; egile batzuek hemisferio lateralizazio ezberdinaz hitz egiten dute. Zentzuzkoa dirudi, orduan, sintoma psikiatrikoek adierazpen ezberdina izatea hizkuntza ezberdinetan,
|
modu
konplexuan bada ere, egitura ezberdinen aktibazioa eta inhibizioa eragiten baitute. Gainera, ama hizkuntzan prozesu automatikoak, hau da, batez ere prozedura oroimena, erabiltzen den bitartean, bigarren hizkuntzaren erabilerak esfortzudun kontrola eta memoria deklaratiboaren erabilera behar dituela azaltzen du ikertzaile horrek; lehen ere aipatu bezala, funtzio betearazleen parte hartze handiagoa, hizkuntza igorpenean arreta gehiago ipintzea ekarriko lukeena.
|
|
|
Oroimen esanguratsu eta goiztiarrenen kasuan, normalean, ama hizkuntzari lotuta. Horrek, alde batetik, bigarren hizkuntza erresistentzia
|
moduan
erabili ahal izatea ekarriko luke, emozioak aldenduta mantentzeko modua baita, baina bestetik, jazoera traumatikoez errazago hitz egitea ere ahalbidetu lezake. Kontzeptu berdina abiapuntutzat hartuta,
|
|
|
Oroimen esanguratsu eta goiztiarrenen kasuan, normalean, ama hizkuntzari lotuta. Horrek, alde batetik, bigarren hizkuntza erresistentzia moduan erabili ahal izatea ekarriko luke, emozioak aldenduta mantentzeko
|
modua
baita, baina bestetik, jazoera traumatikoez errazago hitz egitea ere ahalbidetu lezake. Kontzeptu berdina abiapuntutzat hartuta,
|
|
|
Gainera, kontuan eduki behar dugu psikosiaren oinarria pentsamenduaren nahasmendua dela, eta pentsamendu nahasi hori mintzairaren bidez adieraziko dela. Hori horrela izanda, azterketa bigarren hizkuntzan egitean mintzairaren defizitak hautematen direnean, hizkuntzaren ezaguera okerrari leporatzeko arriskua egon daiteke, pentsamenduaren nahasmendu
|
moduan
interpretatu ordez. Alderdi linguistikoari begiratuta, Seeman ek 2016an (27) gaiari buruzko berrikusketa bat egin zuen.
|
|
|
Azken aipamen
|
moduan
, gure gizarte gero eta pluralago honetan, ama hizkuntza gisa ez euskara ez gaztelania daukaten ez diren pertsonak topa ditzakegu, eta garrantzitsua litzateke interpretazio zerbitzu egokiak edukitzea haien beharrizanei ere aurre egiteko.
|
|
|
Ospitaleratze Unitateetan: Ezinbestekoa da pazientearen larritasuna
|
modu
kliniko eta analitikoan egiaztatzea, 12 orduan behin, lehen 48 orduetan. Edozein momentutan organo gutxiegitasun datuak atzematen badira, pazientea Zainketa Intentsiboen Unitatean artatu behar da.
|
|
|
Kirurgiarako indikazioak: Tratamendu medikoarekin konpontzen ez den sabelalde barneko presioaren igoera larria, nekrosi infektatua (neurri minimoki inbaditzaileez saia liteke lehen urrats
|
moduan
, edo step up estrategia), hesteen zulaketa, hemorragia akutua (erradiologia interbentzionista erabiltzen da normalean). Ondorioak:
|
|
|
Lehen bi egunetan baraurik egongo denez, hidratazio egokia mantendu behar dugu. Lehen egunean hidratazioak indartsuagoa izan behar du, eta betiere diuresia ondo neurtuz, aurrez azaldu den
|
moduan
paziente hauek hipobolemia garatzeko arrisku handia dutelako (21).
|
|
|
Horrek, puntu batetik hurrengora pasatzeko probabilitatearen areagotzea adierazten digun adds ratioa (OR) eta% 95eko konfiantza tartea(% 95 KT) kalkulatzen ditu. Analisi bibariantea egin zen soilik, aldagai sozioekonomikoak sartzean eredu anizkoitzean emaitzak ez zirelako
|
modu
nabarmenean aldatzen(? % 10ean).
|
|
|
Mutilek bi azpieskaletan eta ADHN orokorrean puntuazio altuagoa edukitzeko arrisku handiagoa dute neskek baino, esanguratsua. Gurasoen ikasketak
|
modu
esanguratsuan lotzen dira ADHNaren puntuazioarekin; ikasketa baxuak dituztenean bi azpieskaletan eta, orokorrean, ADHN osoan, arrisku handiagoa ikusten da. Maila sozialarekin, berriz, lotura dago, baina ez da hain handia; aitek klase sozial baxua dutenean arreta defizita esanguraz umeek arrisku handiagoa dute.
|
|
|
Gure ikerketaren emaitzekin bat eginez, beste lan batean tabakoak ADHNaren garapenarekin zerikusirik ez duela ikusi da, baina mutilek neskek baino arrisku handiagoa dutela ADHNa garatzeko. Sexu bereizketa horren arrazoia ingurune faktoreen menpe bide dago; izan ere, mutilak ingurune faktoreekiko sentikorragoak direla ikusi da neskak baino (3), eta ingurune faktoreak ADHNaren erantzule garrantzitsua direla onartuz, mutilek ADHNa izateko arriskua handiagotua dago
|
modu
ez zuzenean.? –
|
|
|
Bestalde, 100.000tik gorako ume norvegiar ikertu dituen ikerketa baten arabera, familiaz kanpoko aldagaiak
|
modu
orokor batean kontuan hartzen direnean, badirudi ADHNa izateko arrisku handiagoa dutela tabako esposizioa izan duten haurrek. Baina ikerketa familia barnean egiten denean neba arreben artean, lotura hori kasu askotan desagertu egiten da (9).
|
|
|
Bide beretik joanda baina metodologia desberdin bat erabiliz, haurdunaldian zeharreko tabakoaren eta ADHNaren arteko erlazioa faktore genetikoak bezalako nahasketa faktoreen menpe zegoela azaldu nahian, genetikoki erlazioa zuten eta genetikoki erlaziorik ez zuten ama haurrak aztertu zituen ikerketa batek (4). Hori egin ahal izateko, lagunduriko ugalketa bidez haurdun geratutako emakume talde bat (amarenak ez ziren obozitoekin ernaldutako fetuak lortuz) eta
|
modu
naturalean haurdun geratutako beste emakume talde bat elkarrekin konparatu zituzten. Ikerketa modu horretan egitean guztiz baztertzen da genetikak izan dezakeen eragina haurrak ADHNa garatzeko unean.
|
|
|
Hori egin ahal izateko, lagunduriko ugalketa bidez haurdun geratutako emakume talde bat (amarenak ez ziren obozitoekin ernaldutako fetuak lortuz) eta modu naturalean haurdun geratutako beste emakume talde bat elkarrekin konparatu zituzten. Ikerketa
|
modu
horretan egitean guztiz baztertzen da genetikak izan dezakeen eragina haurrak ADHNa garatzeko unean. Modu horretan, amaren tabakismoaren eta ADHNaren arteko lotura amarekin genetikoki erlazioa zuten haurren artean soilik ikusi zen eta genetikoki erlaziorik ez zutenen kasuan ez zen ADHNa izateko arrisku handiagorik ikusi, nahiz eta amak haurdunaldian zehar tabakoa kontsumitu.
|
|
|
Ikerketa modu horretan egitean guztiz baztertzen da genetikak izan dezakeen eragina haurrak ADHNa garatzeko unean.
|
Modu
horretan, amaren tabakismoaren eta ADHNaren arteko lotura amarekin genetikoki erlazioa zuten haurren artean soilik ikusi zen eta genetikoki erlaziorik ez zutenen kasuan ez zen ADHNa izateko arrisku handiagorik ikusi, nahiz eta amak haurdunaldian zehar tabakoa kontsumitu. Hala ere, bi taldeetan esanguratsua izan zen haurraren pisu baxua:
|
|
|
Jarraipen horretan, ingurumen datuak kontuan hartzeaz gain, hainbat egiten dira denboran zeharreko ezaugarri fisiko, neurologiko eta sozioekonomikoen inguruko datuak jasotzeko. Gainera, aintzat hartzekoa da. orobat, informazioa
|
modu
objektiboan jaso dela, galdeketa hau pasatu baino lau urte lehenago. Tabakoaren kontsumoari buruz, informazioa ez ezik, gernu laginetako kotinina mailak ere neurtu ziren, emaitza subjektiboak datu objektiboekin kontrastatuz.
|
|
|
Hala ere, asaldu honen diagnostikoa irizpide klinikoetan oinarritzen denez, prebalentziaren datuak aldakorrak izango dira irizpide kliniko, ebaluazio metodo, lagin mota, informazio iturri eta populazioaren ezaugarri soziokulturalen arabera. ADHNa kasu gutxitan agertzen da asaldu bakar baten
|
moduan
; kasuen% 70ean beste asaldu psikiatriko batzuekin batera agertzen da, adibidez: arazo desafiatzaile ezezkorrak, portaera arazoak, antsietate arazoak, loaren arazoak, tik ak eta abar.
|
|
2018
|
|
|
Hantura eragileak diren substantzien artean zitokinak daude. Zitokinak pisu molekular baxuko proteinak dira, estimulu baten aurrean
|
modu
iragankorrean ekoitzi eta jariatzen direnak, hortaz, zelulen komunikazioaren bitartekariak dira. Zitokinek inguruan gertatzen denaren berri ematen diete zelulei, berauek erantzun egokia sortzeko.
|
|
|
Horretarako, interferoi alfa (IFN?) tratamendua jaso ostean, ACTH, kortisol eta interleukina (IL) zitokina proinflamatorioa neurtu zitzaien odolean minbizidun hamalau gaixori, eta, besteak beste, depresioaren sintomak agertzen ziren. Sintoma depresiboak izan zituzten pazienteetan ACTH eta kortisol mailen igoera esanguratsuagoa (IL arena ez) eman zen sintomarik izan ez zutenekin konparatuz,
|
modu
akutuan. Beraz, IFN, administrazio akutuaren ondorioz sortutako HPA ardatzaren erantzunaren igoera tratamenduaren ondoriozko depresioa garatzearen erantzulea izan daiteke (22).
|
|
|
Horregatik, asaldura mental honek ondorio negatibo ugari dakartza gaixoen bizitzara: alde batetik, sufrimendu eta sintoma latzak, kasurik okerrenetan heriotzara daramatenak, suizidioa dela-eta, eta, bestetik, ezgaitasuna eragiten duen lehenengo kausa globala da eta
|
modu
garrantzitsuan gehitzen du morbilitate karga orokorra (1,2).
|
|
|
Ardatz horrek, beraz, glukokortikoideen sintesia kontrolatzen du, hiru guneen arteko elkarreragite eta ardatzaren feedback negatiboaren bidez; hau da, sistemak seinalea inhibitzeko gaitasuna du, horrela, oreka fisiologikoa edo homeostasia mantenduz. Ondorioz, estresari erantzuna ematean (homeostasia alda dezakeen edozein estimulu fisiko edo psikologikoren aurrean), helburu nagusia oreka fisiologikoa
|
modu
azkar eta eraginkorrean berreskuratzea izango da. Horretarako, organismoak hainbat mekanismo martxan jarriko ditu, adibidez, lehenik eta behin, nerbio sistema sinpatikoaren (NSS) aktibazio azkarra, arreta areagotu eta organismoa arrisku egoera baterako prestatzeko, behar ez diren portaera guztiak inhibituz, eta, ondoren, HPA ardatzaren aktibazioa, glukokortikoide mailak igoarazteko (9).
|
|
|
Glukokortikoideen hartzaileak, aipatu bezala, zelula barneko hartzaileak dira. Behin haien ligandoei lotuta, transkripzio faktore
|
moduan
aritzen dira, gene espresioa kontrolatuz; hau da, promotor geniko induktore edo inhibitzaileen gain eragiten dute eta haien gisa ere aritzen dira. GRek glukokortikoideekiko afinitatea dute soilik, eta egoera fisiologiko normaletan partzialki beteta daude.
|
|
|
Bestetik, barberingzeinuen portzentajea handiagoa izan da talde estresatuan. Emaitza hori bateragarria da estres ereduak saguei sare sozialak finkatzeko eragiten dien ezintasunarekin, kaiolakideei baliabideak kentzeko jokabide menderatzaile
|
modura
interpreta baitaiteke (16). Antsietate zeinu modura ere hartu izan da barbering a, estresak eragindako jokabide konpultsibo moduan (18).
|
|
|
Emaitza hori bateragarria da estres ereduak saguei sare sozialak finkatzeko eragiten dien ezintasunarekin, kaiolakideei baliabideak kentzeko jokabide menderatzaile modura interpreta baitaiteke (16). Antsietate zeinu
|
modura
ere hartu izan da barbering a, estresak eragindako jokabide konpultsibo moduan (18). Baina antsietatea behatzeko erabiltzen den OF proban ez da kontrol eta estresatuen arteko alderik nabarmendu.
|
|
|
Emaitza hori bateragarria da estres ereduak saguei sare sozialak finkatzeko eragiten dien ezintasunarekin, kaiolakideei baliabideak kentzeko jokabide menderatzaile modura interpreta baitaiteke (16). Antsietate zeinu modura ere hartu izan da barbering a, estresak eragindako jokabide konpultsibo
|
moduan
(18). Baina antsietatea behatzeko erabiltzen den OF proban ez da kontrol eta estresatuen arteko alderik nabarmendu.
|
|
|
Terminologia, hizkuntza arrunta
|
moduan
, erabiltzen bada, denboraz, aldagarria eta moldagarria izan daiteke. Terminoak (izendapenak) alda daitezke, baina kontzeptuak ere bai.
|
|
|
Bi aldagai horiek, hots, maila sozioekonomikoa eta paritatea, 1 eta 7 urteen bitartean ez dira lan honetan GParekin lotzen, baina adin horietan bi faktore azaltzen dira
|
modu
konstantean: adin gestazionalerako handia izatea eta lehenengo urtean hazkunde azkarra izatea.
|
|
|
Pisu hazkunde azkarrak 1 urte bitartean gainpisurako arriskua azaldu du lan honetan, metaanalisi batean (17) eta berrikuspen sistematiko batean (19) bezala. Hazkunde azkar hori pisu baxuko jaioberrietan ikertua izan da konpentsazio mekanismo
|
moduan
. Jaiotzako pisu baxua haurdunaldiko amaren tabako kontsumoarekin hain lotuta dagoenez, tabakoa eta hazkunde azkarraren ondoriozko gainpisua erlazionatuta egon daitezke.
|
|
|
Horrenbestez, eta ikusi bezala, Trauma Sistemak erreminta baliagarriak dira eskura dauden baliabideak
|
modu
egokian kudeatzeko eta zauritutako pazienteei atentziorik onena emateko.
|
|
|
Orduz geroztik, hainbat ekimen bultzatu dira paziente traumatikoaren atentzioa hobetzeko asmoz, azken hamarkadan ingresatutako traumatizatu larrien hilkortasuna% 16,7tik% 8,77ra jaitsi delarik gure lurraldean. Horrenbestez, argi geratzen da Trauma Sistemak erreminta baliagarriak direla eskura dauden baliabideak
|
modu
egokian kudeatzeko eta zauritutako pazienteei atentziorik onena emateko.
|
|
|
Gernu egiteko ohituren heziketan datza, maskuriaren kontrola berreskuratzeko.
|
Modurik
ohikoena gernu egite programatuak dira: gernu egiteko egunerokoan oinarriturik gernu egiteen arteko hasierako tartea zehazten da, momentu horretan pazienteak txiza egin behar duelarik gogoa izan ala ez.
|
|
2019
|
|
|
Klinikoek idatzitako testuetan, hainbat sinonimo edo esanahi bereko esaldi erabiltzen dira gauza berbera adierazteko. Kardiologian, esaterako, kanporatze frakzioa hainbat
|
modu
desberdinetan azaltzen da idatzia, hala nola, fe?,, fracción de eyección? (gaztelaniaz), edo funtzio sistolikoaren aipamenaren pean.
|
|
|
Testu gutxi batzuk aztertzen ditugunean erraza da barianteak kategoria gutxi batzuetara eramatea, baina datu kopuru erraldoiekin prozedura automatikoak eraiki eta
|
modu
sendo batean aplikatu dira, bai testuak eta bai irudiak informazio bilakatu ahal izateko.
|
|
|
Azkenik, datuak garbitu eta aurreprozesatzeko metodoa gorabehera, pausoak
|
modu
egokian dokumentatu dira eta, ahal den neurrian, erabilitako programaren script a edota kodea datuekin batera gorde dira. Datuak garbitzeko eta prestatzeko pausoak leialtasunez erreproduzitzeko eta pausoak berez ulertzeko gai izan genuke.
|
|
|
Erroreak
|
modu
automatizatu batean detektatzea eta konpontzea oso zaila izan daiteke eta datu kopuru handiak edukitzeak bakarrik ez digu arazo hori konponduko. Eta datuak errorerik gabekoak badira ere, interpretazioa problematikoa izan daiteke batzuetan.
|
|
|
Mutur batean,, gold standard, diren saiakuntza klinikoak daude, arreta handiz eta prozedura zorrotzak jarraituz aldez aurretik finkatutako galdera zehatz bat erantzuteko diseinatzen direnak. Ikerketa horietan, datuen bilketa galdera zehatz bat erantzuteko diseinatzen da, eta emaitzak metodo estatistiko jakin eta sendoak baliatuz aztertzen dira galderari
|
modu
zientifiko batez erantzuteko.
|
|
|
Sortzen diren galderak gai hauen ingurukoak dira: aldi berean ematen diren gaixotasun kroniko anitzi zein zahartzen ari den biztanlerian handitzen doan prebalentziari heltzeko
|
modua
; tratamendu eta diagnostikoetarako garrantzizkoak diren norbanakoaren aldaerak hobeto ulertzea; berrikuntzak nola eragiten duen pazienteak interbentzio batean egon behar diren denbora laburtzeko. Sortzen diren tresnen berritasunak non dauden?
|
|
|
Gaitasun publikoak eta pribatuak
|
modu
eraginkorrean aprobetxatzen dituzten ikuspegiak behar dira.
|
|
|
Hona hemen OMEren defnizioa: ongizate egoera bat, zeinetan norbanakoa bere gaitasunen jakitun den, bizitzaren tentsio normalei aurre egin diezaiekeen,
|
modu
produktboan eta emankorrean lan egin dezakeen eta komunitateari ekarpena egiteko gai den.
|
|
|
Saiakera batzuk egin izan dira, osasuna eta gaixotasuna
|
modu
eguneratuagoan eta dinamikoagoan formulatzeko. Kasurako, osasunaren defnizio hau ematen duena:
|
|
|
Bere aldetk, 2013 Osasun Planak ere
|
modu
dinamikoagoan defnitzen du osasuna, kontuan harturik bizitza errealean gertatzen diren zailtasunak, ongizate fsiko, psikikoa eta soziala lortzeko bidean. Bertan esaten dugu:
|
|
|
Hirugarren neurgailua Beasainen kokatu zen, Oria Garaian.
|
Modu
horretara sei herrialdetako PM2.5 aren denbora serie ez jarraituak lortu ziren eta herri bakar bateko denbora serie jarraitua. Edonola ere, aparatuak ez ziren inoiz kutsadurak zuzenki jotzen zien tokietan jarri.
|
|
|
Hori dela-eta, lncRNA hauen potentzial kodetzailea oso baxua da (7, 9). Baina pizten duten interesa ez dago proteinak kodetzeko duten gaitasunaren baitan, RNA molekula
|
modura
funtzionalak direla aurkitu izanaren baitan baizik. LncRNA funtzional edo RNA gene hauek klase modura definitzen dituzten hainbat ezaugarri komun partekatzen dituzte:
|
|
|
Baina pizten duten interesa ez dago proteinak kodetzeko duten gaitasunaren baitan, RNA molekula modura funtzionalak direla aurkitu izanaren baitan baizik. LncRNA funtzional edo RNA gene hauek klase
|
modura
definitzen dituzten hainbat ezaugarri komun partekatzen dituzte: alde batetik, kromatina mailan transkribatzen diren DNA geneen marka epigenetiko berak dituzte, H3K4me3 (3 histonako 4 lisinaren trimetilazioa) promotorean eta H3K36me3 (3 histonako 36 lisinaren trimetilazioa) genearen gorputzean zehar, RNAm aren antzera lncRNA gehienen transkripzioa RNA polimerasa II k egiten du, 5?
|
|
|
Cismotako lncRNAk transkripzio gunean bertan betetzen dute beren funtzioa, inguruko geneen adierazpena erregulatuz. Adibide
|
modura
, orain arte gehien ikertu den XIST lncRNA daukagu, bi X kromosometako baten inaktibaziorako ezinbestekoa dena. Zehazki, XISTtranskriptoa X kromosoma inaktibotik transkribatzen da, kromosoma horri berari lotzean bere inaktibazio epigenetikoa martxan jarriz (13).
|
|
|
() Kromosomen antolakuntza espazialean eraginez, (B) kromatinaren konplexu eraldatzaileak genomaren gune konkretuetara bideratuz, (D) transkripzio faktoreen jarduera erregulatuz, eta (E) geneen adierazpena areagotuz, enhancer? RNA (eRNA)
|
modura
jokatzean. Bestalde, lncRNA zitoplasmatikoek RNAm aren adierazpena erregulatu dezakete:
|
|
|
MEG3 Maternally expressed gene 3 (MEG3) tumore supresore
|
modura
deskribatutako lehen lncRNA da (3A. irudia). Minbizi mota ugaritan MEG3aren adierazpena era adierazgarrian murrizten dela deskribatu da; hala nola garuneko hainbat tumoretan, gibel, bular, giltzurrun, birika eta prostatako minbizietan, baita mieloma anizkoitza, sindrome mielodisplasikoa eta AML bezalako minbizi hematologikoetan ere (7, 16).
|
|
|
Minbizi mota ugaritan MEG3aren adierazpena era adierazgarrian murrizten dela deskribatu da; hala nola garuneko hainbat tumoretan, gibel, bular, giltzurrun, birika eta prostatako minbizietan, baita mieloma anizkoitza, sindrome mielodisplasikoa eta AML bezalako minbizi hematologikoetan ere (7, 16). AMLaren testuinguruan MEG3aren adierazpen murriztua eta promotorearen hipermetilazioa gaixo hauen pronostiko txarreko adierazle
|
modura
deskribatu dira (17). Zehazki, MEG3ak tumoreen garapena galarazteko p53 proteina tumore supresore ezagunaren menpekoak diren zein p53rekiko independenteak diren bidezidor zelularrak aktibatzen dituela deskribatu da.
|
|
|
PCA3aren adierazpena prostata espezifikoa da, eta prostatako ehun osasuntsuekin alderatuta, prostatako tumoreen% 90 baino gehiagotan haren adierazpena 60 aldiz handituta dagoela ikusi da. PCA3aren funtzioa ezezaguna den arren, biomarkatzaile gisa duen potentziala ikusita gernuko PCA3aren detekzioan oinarritzen den prostatako minbiziaren diagnostikorako test klinikoa garatu da (Progensa PCA3urine test); gaur egun errutinazko test
|
modura
erabiltzen da bere sentikortasun altuagatik eta erraz egin daitekeen proba kliniko bat delako (9, 22). Beste zenbait minbizitan ere diagnostikorako zein pronostikorako baliagarriak izan daitezkeen lncRNAk identifikatu dira, baina oraindik ikerketa gehienak maila preklinikoan burutu direnez, paziente kopuru handiekin egindako azterketa kliniko kontrolatuak beharrezkoak dira emaitza itxaropentsu hauek arlo klinikora eramateko (9).
|
|
|
Aldiz, DNMT2k, DNA metiltransferasa bezala ezagutu den arren, RNAt eta RNAr aren metilazioan ere parte hartzen duela ikusi da (25, 33, 35). m5Cren funtzio biologikoak RNA eukariotoan ezezaguna izaten jarraitzen du gaur egun (31). Bestalde, TET familiako TET1/ 2 eta TET3, hm5C (hidroximetilzitosina) bitartekari
|
moduan
erabiliz, m5C aldaketaren ezabatzaileak direla dirudi. Hau da, proteina horiek m5Cetik hm5Crainoko bidea ahalbidetzen dute, ondoren hm5Ctik berriro zitosinarainoko buelta erraztuz (31). m5C detektatzeko teknika espezifikoekin transkriptoma ikertzean m5C marka ugari aurkitu dira hainbat lncRNAtan.
|
|
|
Bestalde, RNA aldatzen duten m1A eta, markek AMLan duten funtzio biologikoa ez da oraindik guztiz ulertu, seguruenik horien proteina idazle, irakurle eta ezabatzaile guztiak deskribatu ez direlako, eta, bestalde, aldaketa horiek detektatzeko baliabide optimoak falta direlako. Esaterako, errendimendu altuko sekuentziazioan (NGS) oinarritutako tekniken mapaketa akatsen ondoriozko positibo faltsuak oraindik ezin daitezke
|
modu
errazean detektatu (25, 26). Marka horien ikerketa oraindik hastapenetan dagoenez, gaur egun zaila da gaixotasunen testuinguruan betetzen duten funtzioa ezagutzea, baina etorkizunean, ikerketa gehiago egiten den klinikaren alorrera eraman daitezkeen neurrian aurkikuntza zirraragarriak egitea espero da.
|
|
|
Biologia zelularraren eta molekularraren alorrean oinarrizko erronketako bat giza genomaren elementu funtzionalen identifikazioan aurrerapauso trinkoak egitea da. Orokorki, giza genoma bi elementu mota nagusitan bereiz daiteke; alde batetik, gene
|
modura
adierazten diren eta transkripzio eta itzulpen prozesuen ondoren proteina ematen duten elementu edo geneetan, eta bestetik, gene horien erregulatzaile modura jokatzen duten elementuetan. Jakinik proteinak zirela azken finean zelularen barruko funtzioak burutzen zituztenak, hasiera batetik genoma ikertzen zuten ikertzaileen artean genomaren ikuspegi proteozentrikoa zabaldu zen, gerora biologia zelularraren dogma nagusietako bat izan dena:
|
|
|
Biologia zelularraren eta molekularraren alorrean oinarrizko erronketako bat giza genomaren elementu funtzionalen identifikazioan aurrerapauso trinkoak egitea da. Orokorki, giza genoma bi elementu mota nagusitan bereiz daiteke; alde batetik, gene modura adierazten diren eta transkripzio eta itzulpen prozesuen ondoren proteina ematen duten elementu edo geneetan, eta bestetik, gene horien erregulatzaile
|
modura
jokatzen duten elementuetan. Jakinik proteinak zirela azken finean zelularen barruko funtzioak burutzen zituztenak, hasiera batetik genoma ikertzen zuten ikertzaileen artean genomaren ikuspegi proteozentrikoa zabaldu zen, gerora biologia zelularraren dogma nagusietako bat izan dena:
|
|
|
Hala ere, azken urteetan errendimendu altuko teknologien garapen ikaragarriak (errendimendu altuko DNA eta RNA sekuentziazioak) orain arteko genomaren ikuspegi proteozentrikoa zalantzan jartzea eragin du. Plataforma horiek RNAren transkripzioa
|
modu
global batean aztertzea ahalbidetu dute, genomaren% 90 inguru transkribatzen dela frogatuz. Harrigarriki, portzentaje horretatik% 2 bakarrik dagokie proteinak kodetzen dituzten geneei, genomatik transkribatzen diren RNA ez kodetzaileen (ncRNA) ugaritasuna eta aniztasuna azaleratuz eta horiek zelularen identitate eta funtzioan izan dezaketen eragin zuzena azpimarratuz (2).?
|
|
|
– Aldi berean, m6A marka espezifikoki identifikatzen duten proteinak deskribatu dira, irakurle
|
moduan
ezagutzen direnak, YTH familiakoak (YTHDC1 irakurle nuklearrak eta YTHDF1 irakurle zitoplasmatikoak). Proteina horiek m6A marka funtzionala den edo ez erabakitzen dute, hau da, m6Aren funtzio biologikoaren erantzuleak dira.
|
|
|
Orain arte RNAn aldaketa kimiko ugari deskribatu badira ere, gaur egun N6 metiladenosinaren (m6A) inguruan lortzen ari dira aurrerapauso handienak, aldaketa horrek RNA elementuen egituran eta adierazpenean eragin zuzena duela ikusi baita (5). Adibide
|
modura
, RNA ez kodetzaile luzeek eta epitranskriptomak (m6A aldaketak) leuzemia mieloide akutuaren (acute myeloid leukemia, AML) garapenean izan dezaketen paper garrantzitsua berrikusiko dugu. Leuzemia mieloide akutua helduengan agertzen den jatorri mieloideko minbizi ohikoena da, bere ezaugarri nagusia hezur muinean eta odolean gertatzen den zelula leuzemiko heldugabeen pilaketa izanik.
|
|
|
Hala ere, dementzia dela kausa, pazienteen zentzumenek dituzten eraldaketak, argitzeke daude oraindik (11). Nolanahi ere, badirudi gaixo hauei, dementziaren eraginagatik, ikusteko, entzuteko, dastatzeko, sentitzeko eta usaintzeko duten interpretazio
|
modua
zeharo aldatzen zaiela (11).
|
|
|
Terapia ez farmakologiko honen onurak ere garunaren lesio traumatikoan berretsi dira. Snoezelen terapiak goiko eta beheko gorputz adarretako muskuluen tonua
|
modu
esanguratsuan murrizten du, espasmo maila gutxituz eta pertsonen berezko egoera fisiologikoa berrezarriz. Horrez gain, terapia hau erabiltzen den bitartean, pazienteen bihotz erritmoaren eta aztoramen mailaren jaitsiera ere deskribatuak izan dira.
|
|
|
Alde batetik, arnasketaren fisioterapia hobetzen du, pazienteek isuritako lerdea murrizten du eta irensketa ahalmena sendotzen du. Bestalde, terapia honetan hain bereizgarria den erlaxazio eta lasaitasun maila handiagotzen du, gurpil aulkiko jarrera zeharo hobetuz eta gaitz honetan ager daitezkeen espasmoak
|
modu
esanguratsuan murriztuz. Hala eta guztiz ere, Snoezelen terapiaren eraginkortasuna garun paralisian ez dela epe luzera mantentzen frogatu izan da (32).?
|
|
|
Notch seinalizazio bidea zelulen artean
|
modu
juxtakrinoan gertatzen da, hots, seinalea hazten eta jasotzen duten zelulak kontaktuan jarri behar dira. Notch hartzaileak 300 kDeko mintzean zeharreko proteinak dira, zelula kanpoko zatiak EGF proteinen bezalako errepikapen aldakorrak dituztenak eta barneko zatiak NICD motako azpiunitatea dituztenak.?
|
|
|
Melanomen% 25 nevus onberen progresiotik datoz, non nevus onbera horietan melanozitoek BRAFv600E edo NRASQ61K mutazio bat jasan duten, baina onkogeneak berak eragindako seneszentzia pairatzen duten (28). Aldiz, ikusi da Wnt bide kanonikoak seneszentzia horren hasieraren atzerapena eragiten duela melanozito mota bietan,
|
modu
horretan, tumoreen garapenerako aukera handituz (29). Dena den, bide honen garrantzia melanomaren progresioan ez da oso argia (30).
|
|
|
Zotero, Endnote, Refworks eta abar kudeatzaile bibliografikoak dira, eta beste baliabide batzuetan aurkitutako erreferentziak antolatu eta aipuak eta erreferentziak sortzeko prestatuta daude. Oso baliabide onak dira erreferentzia asko kudeatu behar direnean (adibidez, tesiaren prestakuntzan) eta oso lagungarriak dira dokumentu bat idatzi behar denean (aipuak
|
modu
erraz batean sartzeko edo bibliografia sortzen laguntzeko).? –
|
|
|
Bai farmazialariok eta bai medikuok, urteetan zehar antibiotikoak
|
modu
arinean preskribatu eta dispentsatu izan ditugu, horrek dakartzan ondorioetan pentsatu gabe. Egoera hori nabarmen aldatzen ari den arren, oraindik gure egunerokoan egoera ezberdinetan aurkitzen dugu geure burua:
|
|
|
Antibiotikoen aurkikuntza medikuntzan egon den aurkikuntza garrantzitsuenetarikoa izan bada ere, tamalez mikroorganismoek farmako hauei aurre egiteko bidea aurkitu dute, eta erresistente bihurtzen ari dira. Mundu mailan arazo honen inguruan dagoen kontzientzia maila nabarmen areagotzen ari da eta herrialde desberdinetan,
|
modu
koordinatuan, ekintza eta plan ugari martxan jartzen ari dira arazo honi aurre egiteko. Osasun langileok gure egunerokoan egoera honen aurrean gure esku dagoen guztia egin beharra daukagu, gure ondorengoek osasunari dagokionez etorkizun hobea izan dezaten.
|
|
|
Esate baterako, 2010eko apirilean, Osasunaren Mundu Erakundeak (OMEk), Animalien Osasunerako Mundu Erakundeak eta Elikadura eta Nekazaritza Erakundeak dokumentu bat publikatu zuten, non beren indarrak elkartzen zituzten animalien, gizakien eta ingurugiroaren osasunaren inguruan (eta ondorioz elikaduraren segurtasunean) dauden arriskuei aurre egiteko estrategiak betearazteko. Mikroorganismoek mugarik ez dutenez, osasun publikoa ikuspegi orokorrarekin landu beharra zegoela ebatzi zen, prebentzio eta kontrol neurriak
|
modu
koordinatuan mundu, nazio, eskualde eta herri mailan inplementatzearen beharra baieztatu zelarik. Ikuspegi hau. One Health?
|
|
|
Izan ere, somatizazioari buruzko irudikapen kognitiboa gehiago erlazionatzen da emakumezkoen estereotipoarekin, eta ondorioz, osasun profesionalek emakumezkoen mina gutxiets dezakete (14). Profesionalek ezagutza edo interpretazio okerrek bultzatuta errealitatea
|
modu
distortsionatuan prozesatu eta erabaki edo epai bidegabeak egiteko efektu psikologiko horri isuri kognitiboa deritzo (15).
|
|
|
–Emakumezkoak eta gizonezkoak ezberdinak dira haien biologian, gizarteak esleitutako roletan eta familia eta komunitateko posizioan. Horrek eragina izango du beren osasuna hobetzeko egiten duten esfortzuan, baita osasun sistemak beren beharrei erantzuteko duen
|
moduan
ere?.
|
|
|
Balbula arazoren bat duen kirolariak, gutxiegitasuna edo estenosia? balorazio zehatza jaso behar du kirola ohiko
|
moduan
egin aurretik.
|
|
|
Jarduera fisikoarekin lotutako min abdominal iragankorra. Sabel aldameneko ziztada edo saihets azpiko ziztada
|
moduan
ager daiteke. Sintoma hau oso maiz agertzen da kirolarietan.
|
|
|
Korrikalarien% 9an agertuko dira urradurak, batez ere izter barrenetan, bizkarrean edo titiburuetan. Lubrifikazio edo taping bidez ekidin daitezke, eta tratamendua ere
|
modu
berean egin daiteke.
|
|
|
Tenperatura asaldurei dagokienez, hipotermia arina izan zuten bi lasterkarik, gauez atsedena hartzera geratu eta berriz laskerta hasteko
|
modura
jarri ezinda. Behin lasterketa amaituta, hiru korrikalarik eskatu zuten asistentzia hipertermiagatik:
|
|
|
Bigarren helburua urteetan zehar gaixotasun horren eboluzioa deskribatzea izan da. Maila sozioekonomikoa analizatzeko, paziente bakoitzari
|
modu
ekologikoan esleitutako gabezia indizea erabili da, diagnostiko aldian bizi ziren errolda sekzioko informazioaz baliatuta. Intzidentzien kalkulurako, 2011ko erroldatik lortu da biztanle kopurua, sekzio bakoitzeko eta adinaren zein sexuaren arabera, eta urte bereko EAEko populazioa erabilita estandarizazioa egin da.
|
|
|
Maila sozioekonomikoa aztertzeko, paziente bakoitzari
|
modu
ekologikoan esleitutako gabezia indizea erabili da, diagnostiko aldian bizi ziren errolda sekzioko informazioaz baliatuta.
|
|
|
Metodo zuzena erabiliz, eta erreferentzia
|
moduan
EAEko 2011ko biztanleria kontuan hartuta, denboraldi osorako tuberkulosiaren intzidentzia tasa estandarizatua kalkulatu da kintil guztientzat, sexuaren araberako bereizketa eginez. Ondoren, lehenengo kintila erreferentzia moduan hartuta (gabezia sozial gutxieneko taldea) tasa estandarizatuen arrazoiak eta konfiantza tarteak kalkulatu dira beste kintilentzat.?
|
|
|
Metodo zuzena erabiliz, eta erreferentzia moduan EAEko 2011ko biztanleria kontuan hartuta, denboraldi osorako tuberkulosiaren intzidentzia tasa estandarizatua kalkulatu da kintil guztientzat, sexuaren araberako bereizketa eginez. Ondoren, lehenengo kintila erreferentzia
|
moduan
hartuta (gabezia sozial gutxieneko taldea) tasa estandarizatuen arrazoiak eta konfiantza tarteak kalkulatu dira beste kintilentzat.? –
|
|
|
Ondoren, bost gabezia indizeak hiru taldetan birkodifikatu dira, tratamendua bete ez dutenetan lagin kopuru txikia dela-eta.
|
Modu
honetan, 1 eta 2 gabezia indizeak 1 taldean multzokatu dira; 4 eta 5 indizeak, aldiz, 3 taldean.? –
|
|
|
denboraldian Gipuzkoako tuberkulosiaren intzidentzia tasen eboluzioa aztertzeko, estandarizazio zuzenaren bitartez adinaren arabera doitutako tasak kalkulatu dira urte bakoitzeko eta bost gabezia indize desberdinentzat. Populazio estandar
|
moduan
, 2011ko EAEko datuak erabili dira, eta erregresio ereduen bitartez (Joinpoint) intzidentzia tasen joera aztertu eta urteko aldaketa portzentajea (UAP) kalkulatu da (17, 18).? –
|
|
|
Tabakoa kontsumitzea norbanakoen faktorea izan arren, populazio batean dauden erretzaileen prebalentzia gabezia mailarekin erlazionatuta dagoela ere jakina da (7).
|
Modu
honetan, 2013ko EAEko Osasun Inkestaren arabera, tabako kontsumoaren joera klase sozialaren eta ikasketa mailaren araberakoa da: kontsumoak gora egiten du klase sozialak edo ikasketa mailak behera egin ahala (45 urtetik gorako emakumezkoetan izan ezik) (23).
|
|
|
Ikerketa honen mugetako bat maila sozioekonomikoaren egokitzapen ekologikoa da, zeina kasuaren errolda sekzioaren arabera eta ez banakako informazioaren bitartez egin den. Hala ere, mota horretako adierazle sozioekonomikoen erabilera oso zabalduta dago honelako ikerketak egiterako orduan (8, 14, 31), informazio hori
|
modu
indibidualean jasotzeko zailtasunak direla-eta. Beste muga bat gabezia indizearen kalkulua izan daiteke.
|
|
|
Gaurko gizartean, haurtzaroa eta nerabezaroa poztasun eta zoriontasun garai
|
moduan
identifikatu arren, aldi horretan zenbait gaixotasun agertzea ohikoa izaten da eta haurren zein nerabeen heriotza ere errealitate bat da. Hala ere, azken urteetan, gaixotasun sendaezinak dituzten haurren eta nerabeen biziraupena luzatzen joan da, eta, ondorioz, zainketa aringarri pediatrikoak geroz eta indar handiagoa hartzen joan dira.
|
|
|
Azkenik, osasun profesionalen eta familiaren arteko komunikazioa azaldu da. Ondorio nagusi
|
moduan
zera esan daiteke: zainketa aringarri pediatrikoetan komunikazioa funtsezko tresna den arren, praktikan gabezia ugari nabari diren alorra dela.
|
|
|
Gaurko gizartean, haurtzaroa eta nerabezaroa poztasun eta zoriontasun garai
|
moduan
identifikatu arren, aldi horretan zenbait gaixotasun agertzea ohikoa izaten da. Gaixotasun gehienak arinak izan ohi diren arren, haur batzuek gaixotasun larri eta iraupen luzekoak pairatzen dituzte.
|
|
|
Osasunaren Mundu Erakundearen (OME) arabera, zainketa aringarri pediatrikoak haurraren eta bere familiaren bizi kalitatea hobetzea helburu duten zainketa integral eta aktiboak dira (2,6). Zainketa integral
|
moduan
definitzen dira, gaixoaren behar guztiak osotasunean hartuz eskainiriko zainketak. Gaixoaren alor fisiko edo biologikoaz gain, alderdi psikoemozionala, soziala eta espirituala ere kontuan hartuz eskainiriko zainketak hain zuzen (3, 8).
|
|
|
Aldi honetan, haurrak ez du gaixotasun kontzeptua ulertzen (14, 16). Heriotza banaketa
|
moduan
bizi ohi du eta sentimenduak kexuen edota negarraren bidez azaleratzen ditu (2, 9, 22).
|
|
|
Heriotza, aldi batekoa, itzulgarria eta ez unibertsala dela pentsatzen du. Aldi honetan, haurrak duen pentsamendu magikoaren eraginez, heriotza zigor
|
moduan
ulertzen du (2, 9, 14, 22).
|
|
|
– Aldi honetan ere, gaixotasuna bi
|
modutan
ulertzen du. Alde batetik, gaixotasuna kanpoko norbaitek, kontaktu fisiko eta ekintza arriskutsu baten bidez eragindakoa dela ulertzen du.
|
|
|
Gaixotasuna
|
modu
fisiologikoan ulertzen du, horren eragilea organo edo prozesu batek behar bezala ez funtzionatzea dela azalduz. Bestalde, modu psikofisiologikoan ere uler dezake, alor fisiologikoaz gain, jarrera psikologikoak ere gaixotasun prozesuan eragina duela zehaztuz (16).
|
|
|
Gaixotasuna modu fisiologikoan ulertzen du, horren eragilea organo edo prozesu batek behar bezala ez funtzionatzea dela azalduz. Bestalde,
|
modu
psikofisiologikoan ere uler dezake, alor fisiologikoaz gain, jarrera psikologikoak ere gaixotasun prozesuan eragina duela zehaztuz (16).
|
|
|
Heriotza, itzulezina, unibertsala eta saihestu ezin daitekeen errealitate bat dela ulertzen du (2, 9, 10, 14, 22). Hala ere, norberaren heriotza urruneko zerbaiten
|
moduan
ikusten da eta onarpenerako
|
|
|
Haurrekin eta nerabeekin mintzatzeko orduan, hitzez esaten denaz gain esateko
|
moduak
ere garrantzia du, paralinguistika kontuan hartzekoa delarik. Paralinguistikak hitzak esateko modua aztertzen du eta bere barnean sartzen dira tonua, tinbrea, abiadura, geldiuneak... (27).
|
|
|
Haurrekin eta nerabeekin mintzatzeko orduan, hitzez esaten denaz gain esateko moduak ere garrantzia du, paralinguistika kontuan hartzekoa delarik. Paralinguistikak hitzak esateko
|
modua
aztertzen du eta bere barnean sartzen dira tonua, tinbrea, abiadura, geldiuneak... (27).
|
|
|
|
Modu
aktiboan entzuten jakiteko, ezinbestekoa da alor hori pixkanaka landu eta geroz eta abilezia gehiago lortzea. Horrek, kontzientzia eta esfortzu handia eskatzen du osasun profesionalen eguneroko lanean (20).
|