|
2009
|
|
|
Da ez dau deretxorik: personeari noberari letxen ein beharrekoan kargu, bardin da krieda nahi kriedu, ezta?, sikeran be sostenidu umeari mantenidu edo jaten emon edo toketan dan
|
moduen
. Ba, batzuk batzuk kriminalak baino txarraoak direz, bata.
|
|
|
Holangoxe gauzak toka jate niri egitea gero! Da nire
|
moduen
beste batzueri bebai, ze biximodua zan holangoxea ta. Ba ze eingotsu ba?
|
|
|
«Bueno, ontxe bai joango nazana ni etxera, ontxe.» Da urten neuen umea bertan itxi nauen, uzandrea egoan etxean da, han itxi neuen. Da egon nitzen
|
moduen
joan nitzen trenen, tranbien, biara ta tranbian biatik etorri nitzen Igorreraino, oinez, ba, oinez. Etorri nitzan da etxera etorri nitzen orduen zenbat eta etxetik eta urrago da bildur gehau, e?
|
|
|
Da eneuen jakin nora noanik pez. Ama defunteak neure
|
moduen
buruko painelue eukite euen, da halangoxe buruko painelu baten estu erropak neureak. Da etorri zen gixon bat eske, gixon altu bet etorri zen.
|
|
|
Bestalde, Anjel Lertxundiren Zoaz infernura, laztana idatzian tragedia humano bat agertzen zaigu, ondo muntatuta, esango nuke
|
modu
zinematografiko batean muntatuta, baina istorioaren interesgarritasunaren iragazia doi doi pasatzen duena.
|
|
|
Euskal idazle galduaren bila() liburua ere irakurri dut. Euskal literaturaren erretratu bat da, baina iraganeko argazkien negatiboen
|
moduan
ikusita. Eta euskal literaturaren historiaren ikuspuntu desberdin honek beste historia batzuk osatzen ditu, eta hori beti da interesgarri literaturaren historia interesatzen zaionarentzat.
|
|
|
Ez dakit oso ados nagoen Azkueren eta Agirreren arteko enkontruari ematen diozu (e) n garrantziarekin, atal hori irakurri nuenean eleberriaren hari tematiko nagusitik ihes egiten zuen hausnarketa gisara ulertu bainuen neuk. Edo beste
|
modu
batera esateko, azken unean gai/ hari narratibo berri bat eransten zela iruditu zitzaidan, hausnarketa interesgarria iradoki arren, ordura arteko lerro eta koherentziatik aldentzen zena.
|
|
|
«Zubi zaharra desegin zen moduan» (147) deuseztatu baitzuen gerrak eleberriaren abiapuntu den lagunartea. Bat batean,
|
modu
dramatikoenean. Literaturak drama horren intentsitatea sentiarazi behar digu, nahiz eta jakin testu perfekturik ez dagoela, perfektu izatekotan bizitza bera izango bailitzateke (177 or. «Mapa perfektua, Borgesen arabera, munduaren tamainukoa izango litzateke»).
|
|
|
Irakurleak eraiki du, hortaz, istorio osoa (edo ahal duena). Eta gero, beste bertute handi bat, aipatzen diren gaiei buruz (bikote harremanak direla, edo ditxosozko gatazka) hitz egiteko
|
modurik
serioena hautatu duela idazleak: umorearena.
|
|
|
Emazte jipoitua den Rosaren barruan sartzeko saioak Hamaseigarrenean aidanezeko Martzelina ekarri dit gogora, hura osoki kanpokoek ikusten zuten bezala tratatu zuenez. Nobela beltzaren intriga
|
modu
erakargarrian eratzen du eta hizkera bizkor, zehatzean kontatzen narradore neutro baten bidez. Genero beltza eta psikologikoaren arteko mistura da liburu hau eta agian horrek erakarri ditu irakurleak. Horren lekuko da Beterriko Liburua Sariaren irabaztun aukeratu izana 2008ko liburuen artean.
|
|
|
Ez dakigu aitona horiek inoiz elkartu ote ziren, baina badago aukerarik hori gerta zedin. Hiru bilobek partekatu dute euren arbasoak errespetatzeko, esker emate zirkulu bat burutzeko, eta oroitzapen iraunkor bat osatzeko desira, eta azpimarragarria da nola
|
modu
berean ulertu dituzten, batetik, elkarren arteko historiaren mantentzea eta, bestetik, jatorrizko herrialdetik kanpoko euskal identitatea.
|
|
|
Maiz, gaixo zeuden bezeroen gastuak ordaindu behar zituzten eta, une batean, euren gain hartu zituzten Idahon familiarik ez zuten euskaldunei elizkizunak eta ehorzketa kostuak ordaintzea: gorpua ikusteko
|
moduan
uzteko gastuak, ehortziaren jantziak, garraioa, hil autoa, etab. Xehetasun horiek topa daitezke ehorzketa zerbitzuak eskaintzen dituzten enpresen artxiboetan, han agertzen baitira zerbitzuak eskatu zituen pertsonaren izena eta hildakoaren ehorzketa ordaindu zuenaren izena ere. Boiseko hileta zerbitzuetako artxiboetan behin eta berriz azaltzen dira honako izen hauek:
|
|
|
«1992an Eusko Jaurlaritzako ordezkari Iñaki Goikoetxetak bisita ofiziala egin zion Boiseko euskal komunitateko Euzkaldunak, Inc. elkarteari, Gasteizko Lehendakaritzaren izenean. Horretaz gain, egonaldian zehar denbora nahikoa izatea eskatu zuen, norbere eginkizun
|
moduan
, Morris Hill hilerrian zetzan aitonaren hilobia bisitatzeko aukera izateko. Dolores Totoricak [Totoricagüenak] hainbat dei eta egun behar izan zituen hilobia bilatzeko, baina konturatu zen ez zegoela gizon honen oroitarririk eta, are gehiago, Morris Hilleko artxiboek erakusten zutenez, ehorzketa batzuetan hilarria erosteko diru faltan, hainbat euskaldun oroitarririk gabeak zirela.
|
|
|
Poema horretatik irtetean desorden hori txikiagoa bada, esan nahi du poema on bat zela, eta ulertu egin dela. Ez daude kutxa beltz asko, geure bakardadea bertara sartu eta handik nolabaiteko kontsolamenduarekin eta
|
modu
ordenatuagoan ateratzen dena. Poesia, beharbada, ez da ezer askorik, baina gogorragoa da neurtitzetatik at dagoen aterperik eza[, más dura es la intemperie de los versos?].
|
|
|
zinemaren heriotza predikatzen dutenen aurrean, kontrakoa defendatzen dute haiek. Alegia, zinema aretoak hustutzen joan ahala, errealitateari so egin eta errealitatea maila ezberdinetan bizitzeko gure
|
modua
gero eta zinematografikoago bilakatu dela. Zinema inoiz baino biziago legoke, zine aretoetatik urrun bizi dela litzateke kontua?
|
|
|
Publizitateak zinemarekin duen lotura ez da atzo goizekoa, Lumière anaiek 1897an Moët Chandon xanpainaren spotak egin zituztela kontuan hartuta... Baina esan liteke iragarkiak egiteko
|
modua
gero eta zinematografikoagoa dela: salgaia ilustratzera mugatzen ziren lehen spotak gainditurik, iragartzen den produktuak desagertzera jo du azken urteotan, bere burua ez erakustera, edo spotaren amaiera amaieran soilik agertzera; salgaia saltzeko, hura erakutsi beharrean, istorio bat kontatzeko hautua nagusitu da, edo poema bat sortzekoa, poema barreiatu, desegin, poema ez den poema bat.
|
|
|
Horien testuak gaur erreferentzia saihestu ezinak dira diziplina horretan, diziplinak berak gero eta hots nabariagoa baitauka literaturaren eremuan. Aipamenak
|
modu
askotara egin daitezke. Dena den, egin dezagun, hasteko, Posner en liburu klasikoarena, berrikitan kaleratu baita horren hirugarren argitaraldia.
|
|
|
Bertan ere, bi
|
modu
desberdin: aurrenekoa, lege/ zuzenbide testuak, prosa preskriptibo/ normatibo horren eramaile, askoren ustez hits eta mingots izaten direnak.
|
|
|
Etxeparek berak legearen eta justiziaren gogortadak pairatu zituen, beste euskal idazle batzuen
|
modura
. Era berean, legearen eta justiziaren ministroak izan ziren euskal idazleetatik hainbat.
|
|
|
Mary Hunter Austin idazleak (Carlinville, Illinois, 1868 Santa Fe, New Mexico, 1934), Jack Londonen eta Ambrose Bierceren laguna izandakoak, artzain eskoziar, frantses eta euskaldun asko ezagutu zituen Kaliforniako San Joaquin Ibarrean bizi izan zen urteetan. Haien bizimoduaz idatzi zuen The Flock (1906) liburuan, Austinek ez du artzainen mundura nostalgiaz begiratzen, iragan denboretako aztarna bat balitz bezala, baizik eta begirunez, bizitzeko eta pentsatzeko
|
modu
guztiz desberdin baten eredutzat hartuz. Turismoa eta parke nazionalak bultzatu behar zirela eta artzainak lur haietatik bidaltzearen aldekoak gero eta gehiago zirenean, Mary Austinek erromantizismoz kutsatu gabeko errespetuarekin idatzi zuen haien munduaz.
|
|
|
Hor, barrea eragin beharrean, ez ote da behazuna areagotzen? Parodia izan daiteke hurkoaz marmarka aritzeko zeharkako
|
modu
bat ere, norbere sormenerako mugak eta ezintasunak estaltzeko mozorro doilor bat.
|
|
|
Gu ordea ez ginen iritzi berekoak. Sumptaren azentu ilaun hura atsegin nuen eta, hiztun arrotzei batzuetan gertatzen zaienez, ohi baino zehazkiago mintzatzeko bere
|
modua
ere bai. Gainera, galdera bati erantzun aurretik, pausatu eta laxatzen zen, eta inguruko guztiak haren hitzen irrikan geratzen ziren, nahiz eta egia zera izan, bera zoratu beharrean ibiltzen zela erantzuna itzuli nahian.
|
|
|
Bada, halere, hizkuntz aniztasunari begiratzeko
|
modu
onuragarriago bat. Nire aburuz, hizkuntza bakar baten bidez erabateko komunikazioa izango zelako ametsa okerra zen, eta nolabait naturaren kontrakoa ere.
|
|
|
Bere hizkuntza
|
modu
praktiko batean, euskaraz idatziz, defendatzen badu ere, Atxagak esan zidan behin hizkuntza bigarren mailakoa zela beti.
|
|
|
defendatzen badu ere, Atxagak esan zidan behin hizkuntza bigarren mailakoa zela beti. Lehenik zerbait adierazteko, komunikatzeko premia zegoela, eta hori indartsua baldin bazen,
|
modua
eta bidea jarraian etorriko zirela. Hala ere, idazten dituen gauza guztietan, baita itzuli dizkioten guztietan ere, agerian dago euskara dela haren ama hizkuntza.
|
|
|
Nola egiten den hori? Beharrezkoa izan dutenean, hitz laburren aldeko apustua egin dute eta atzizki eranste etengabearen kontra lehiatu dira, batzuetan herri literaturako eredu bizienak aintzat hartuz; bestetzuetan, hizkera bera
|
modu
aski behartuan bihurrituz.
|
|
|
Baina aski da negar egiteaz. Emanak gara gure hizkuntzen auzia hileta musikarekin barneratzera; gure hizkuntzen inguruko guztia aldapa, neke eta zailtasun gisa bizitzera; gure problemak
|
modu
agoniatsu batean planteatzera eta plazaratzera. Alde onei begiratzen ikasi behar dugu.
|
|
|
Gizonak ziren gehienak, itsas gizonak,? Asko maite zuen haien hitz egiteko
|
modua
, haien musika.
|
|
|
Zinez maite dut hemengo ardoa, baina ez dut ez aditzen, ez ahoan gozatzen, ez eta usaina hartzen edo mugitzen edo beira garbian zehar begiratzen ere, erritu eta protokolo
|
modu
jakintsuekin dastatzen duten probatzaile profesionalen gisara. Deus gutxi jakitera ailegatzen naiz:
|
|
|
Gure ustetan indarrez beteta dauden objektuez inguratzen dugu geure burua, behar den arreta eskainiz gero haien dohainaz jabetuko garelakoan. Gure familian, errepresentazio fisiko horiek literaturaren
|
moduan
jokatzen dute neurri handi batean: garena ez ezik, izan nahi genukeena ezagutzeko aukera ematen dute.
|
|
|
Antza denez nik ere heredatua dut komunikatzeko
|
modu
hori. Saio hau idazten ari naizela, Nevada jaioterritik eta han dudan familiatik urruti naraman auto bidaian, aldameneko eserlekuko kutxatilaren pisua antzematen dut.
|
|
|
Izan ere, mendian zenbat denbora igarotzen duen kontuan izanda, logikotzat jo genezake artzain batek mendi ingurua etxetzat jotzea. Dena dela, ohar bedi irakurlea Laxaltek «hills» hitza
|
modu
zehazgabean erabiltzen duela, ez duela hizpide dituen mendien kokapenari buruzko inolako daturik ematen. Artzainei mendi guztiak antzekoak iruditzen zaizkien seinale ote?
|
|
|
Homi Bhabhak esango lukeen bezala, bitarteko espazio batean existitzen da Dominique, eta bitarteko espazio horrek ez du mugarik ametitzen. Hain zuzen, bitartekotasun hori iraultzera dator errealitatea
|
modu
eskematikoan (singularrean) antzematen duen «begi gaiztoa»; a bihurtu dugun horren aurrean paratzeak ikusarazten digu berdintasunaren barruan dagoen ezberdintasuna (Bhabha 83). BESTE
|
|
|
Mendiak mugako elementua dira; batu eta, aldi berean, bereiztu egiten dituzte lurraldeak. Bere barruan, euskaldun izaten jarraitzen du Laxalt zaharrak, baina euskalduntasuna ulertzeko bere
|
modua
ez da Zuberoan utzitako familiak duen bera. Geografia, esaterako, ez zaio hain erabakigarria iruditzen.
|
|
|
Gure hiri eta herrietako gune naturalak desagertzen diren
|
modu
eta azkartasun berdinean agertzen da bakardadea.
|
|
|
Ikurrina
|
modura
erabili behar dudan hitz horrengatik ez balitz, hobeto esanda, hitz horrek niretzat esan nahi duenagatik ez balitz, nuke jarraitu, gaur egun oraindik iluntasunean bizi beharra dudalako ditudan arazo askorengatik, alaitasunez eta indarrez begirada aurrerakoi batekin begiratzen bizitzari.
|
|
|
Borrokak amodioa hala nola herra sorrarazten dizkio, borrokatu daiteke maitasunez hala nola aiherkundez. Borroka du bizirauteko
|
modu
bakarra, borrokak duina izan behar du alabaina.
|
|
2010
|
|
|
Baina gaiaren inguruko bibliografia oparotasunak ez dio ezer kentzen Barandiaranen liburuari, alderantziz, eta bere liburuaren orijinaltasuna azpimarratu nahiko nuke. Xede etiko argia duen tradizio literarioan idazten du, idatz daitekeen
|
modu
bakarrean, hilen artean aurrera eginez, Eliotek esan bezala. Anonimoak ziren hilotzak begitandu dizkigu Barandiaranek, eta argazki horien irakurketan La Chambre Claire (1980) liburuaren zenbait pasartek eragin zidaten bihotzondokoa sentitu dut, Lutxiren eta Nicolasaren gaineko narrazioak irakurrita.
|
|
|
Barandiaran generoen fronteran dabil nahitara: genero informatiboa den kronika eta erreportajearen baliabideak nahiz jokamodeak darabiltza, baina, era berean, kronika horien making off kontatzen digu, gertakariekiko begirada osatzeko fokatze puntu etikoa gogoan hartuta, kontaketaren disposizioa eta hautemateko
|
modua
nabarmenaraziz. Betirako ahanzturan galdu baino lehenago gertakariak azaleratu beharrak estutzen duela transmititzen du.
|
|
|
Indarkeria historikoa eta garaikidea, maila indibidualean, kolektiboan eta unibertsalean,
|
modu
narratibo eta dinamikoan hartu ditu mintzagai: bortizkeria politikoaren desneurria eta, kazetaritzatik harantzago dagoena, kazetariaren ofizioaren inguruko hausnarketa iradokitzailea.
|
|
|
Uxue Alberdiren Aulki jokoa irakurtzea gustatu zait. Ipuin luze hau ondo kontatuta dago eta hori, gauzak ondo kontatzea, nik, irakurle
|
moduan
, asko eskertzen dudan puntu bat da. Lehen parteak, 80 orri inguru gutxi gorabehera, eszenatoki kostunbrista bat osatzen du:
|
|
|
liburua irakurtzeko erraztasunaren arrazoiak dira. Gustatu zaidan baliabidea zera izan da, pertsonaiaren izena bukaeraraino zein den ez agertzea, pertsonaia ez identifikatzea, pertsona «nor»
|
moduan
ez ikustea, distantziatzea. Gainera, gaurko zenbait arazo interesgarri aipatzen ditu:
|
|
|
Ohar txiki bat egin nahiko nioke,
|
modurik
adiskidetsuenean, Jacintori. Ados nago Aulki jokoaz esaten dituzunekin, bereziki, Alberdiren lehen eleberri honek egin digun inpresio onarekin.
|
|
|
«Kostunbrista» hitza erabili banuen, gehiago izan zen Lourdesek aipatzen dituen «iraganaren oroitzapenak (haurtzaroa eta gaztaroa hiru protagonisten ahotik)» era nolabait dokumentalean aurkeztuta daudela ikusten dudalako eta ez gurean egon den kostunbrismoa ikusi dudalako. Une honetan ez zait otutzen
|
modu
hoberik adierazteko.
|
|
|
Lau nobela aipatu ditugu orain arte, eta bosgarren bati toki egin nahiko nioke nik, eranskin
|
modura
edo: Marie Darrieussecqen Herria (Xabier Payak euskaratua).
|
|
|
SPrako tranbiatik hona gutxi aldatu da Elorriagaren estiloa, hots, aipatu lan horretan bezala, Londres kartoizkoa da nobelan absurdoaren «langue»ra jo du berriro. Eta «langue»z ari naizenean, Saussure-ren terminologia dut buruan, alegia, «langue» kode
|
moduan
ulertuta, horixe iruditu baitzait Londres kartoizkoa da, kode bat esanahian (parole) sakontzera iristen ez dena. Aukerak egon bazeuden:
|
|
|
Aukerak egon bazeuden: zenbait irudi (herriko nagusiek gazteentzako grabazioak pres tatzeko zuten joera, Liburu Brodatuko sarreretako batean azaltzen den bezala, edo teilatuetan asanbladak antolatzearen kontua) arras iradokitzaileak dira eta asko esan zitekeen haien inguruan, baina liburua antolatuta dagoen
|
moduan
anekdota bitxi besterik ez dira. Laburrean esanda, iruditzen zait forma edukiari gailendu zaiola.
|
|
|
Juan Rulfo eta Julio Cortazar aipatu izan badira Elorriagaren orain arteko idazle erreferentziazkotzat, kasu honetan ez legoke soberan, Marijok egin bezala, Eugene Ionesco ekartzea hona, liburuko zita bat ere badena. Eleberriaren bigarren kapituluan, bestalde, Agatha Christieri eta sokako idazleei egindako omenaldi
|
modura
edo, detektibe nobelaren traza duen testua aurki dezakegu. Aipagarriak dira horiek guztiak.
|
|
|
Fikzioa eraikitzeko osagaiak
|
modu
eraginkorrean erabilita daude eta kontatzeko trebezia aski naturala, berez bezalakoa du Alberdik. Eguneroko bizitzaren zertzelada txikiak esanguratsu bilakatzen ditu selekzio irizpideaz harantzago doan kiribiltzerik eragin gabe.
|
|
|
iruditzen zait pertsonaia batzuengan lortu duen sakontasun psikologikoa eta kontakizunak eskatzen zuena ez direla erabat ongi ezkontzen. Gerra garaian gazte zirenen barne gatazkaren korapiloak
|
modu
estilizatuan ikusten ditut liburuan. Inoiz sakonago ere bai, hala nola, Teresari plazaren erdian ilea mozten dioteneko eszenaren dramatismoa islatzean, baina ez da maila berean ari beste une batzuetan.
|
|
|
Testu iradokitzailea da, egitura aldetik biribiltasuna bilatzen duena. Narratzaile aldaketak nahiz denbora jauziak baliatuz,
|
modu
sinesgarrian adierazten dira pertsonaia femenino bakoitzaren izaera eta ezinegonak. Dudarik gabe, emaitza interesgarria eleberrigintzan lehenengo pausoa eman duen egile batentzat, istorioak kontatzen badakiela erakutsi baitu Alberdik.
|
|
|
Gustura irakurri dut nobela. Bizi bizia iruditu zait hasiera, harrapatu egin nau, eta hortik aurrera, gorabehera txikiren batekin, orrialderik orrialde aurkitu dut zeozer, ideiaren ideiaren bat, esateko
|
moduren
bat, adi eta gogotsu eduki izan nauena, eta pena moduko bat sentitu dut amaierarantz hurbiltzean.
|
|
|
Tankera berezia hartzen zaio liburuari, zeren Gandiagaren idazle izaera eta pertsona tarteko, hontaz eta hartaz gogoeta egiteko abadagunea hartzen baitu, ardatz tematiko ugari batera darabiltzalarik. Espiralean
|
moduan
hartu eta berrartu egiten ditu argudioak norabide eta perspektiba sarri aldatuz, iritzi edo autoritate gehiago eta gehiagoren ekarpena eginez.
|
|
|
Bosgarrenean, kazetariak zelako inplikazioa behar duen eta nola erantzun behar duen gogoetatzen du, Madrileko trenetako sarraskiaren aurrean dagoela. Baina, bestalde, erreportajeak idazteko
|
modua
daukagu. Nik uste, Barandiaranek asmatu egin du horretan ere.
|
|
|
Horrek baieztatzen du kazetaritza eta literatura arteko genero baten aurrean gaudela. Eta horretaz ari garela, ezinbestean etortzen zaigu Ryszard Kapuscinski ren izena gogora, poloniarra maisu izan baitzen kasik nobela baten
|
modura
irakurtzen ziren kazetaritza lanak idazterako orduan. Bestalde, beste kontu bat iruditu zait azpimarragarri, liburuak kazetaritzaz egiten duen hausnarketa.
|
|
|
Ezagun egiten zaigu, gertuko, identifikatuta ere sentitzen gara, edo senti gaitezke. Eta tramak ezer gutxi du berezitik, aipatu morroiaren ibilerak (egunerokoak, lanekoak, maitasunezkoak) kontatzen ditu
|
modu
lineal eta ohikoan, baina gatazkatsua da nobelaren irakurketa, bertako ideien joan etorria, berri edo gutxienez diferente baitira, aho bilorik eta zuzentasunik gabeak, pentsa bezala idatziak. Eta horien artean nabarmentzen dira euskaraz, euskalduntasunaz, gure herriaz egiten diren hausnarketa ugariak.
|
|
|
Batzuek lehentasuna ematen diote narrazioaren borobiltasunari, irakurgarritasunari eta leun, argi eta sendo joateari; beste batzuek, berriz, aurreikus ez ditzaketen istorioak, klixerik gabeak, irakurleari eginiko erronkak atsegin dituzte. Horren arabera, hobetsi dute batzuek Karmele Jaioren narrazioa,
|
modu
aski koherentean garatzen duelako protagonista den Elena emazte xaharraren barne diskurtsoa. Ezaugarri horiek berak, ordea, bestela epaitzen dira, protagonista horren jardunari koherenteegi iritziz, ondorioz, kontakizuna aurreikusgarriegia begitantzeraino.
|
|
|
Beste muturrean dago agian Ugarteren istorioa, eta ez dakit Estibalitz hortik zihoan, baina iruditzen zait bere liburuak espero ez dituzun gertakariak, eta ezein kontalarik azaltzen edo esaten ez dizkizun gorabeherak integratzen dituela. Irakurleak atera behar ditu bere kontuak, ahal duen
|
moduan
. Bat nator liburuaren gehiegizko soiltasunak eraman gaitzakeela pentsatzera zerbait handiagorako materialak izan zitezkeela.
|
|
|
Airean geratzen dira eskegita batzuen eta besteen kantu horiek, bizitza bera desagertu eta gero ere, haren izpirituaren adierazle bihurtzen dira, bizitza errepikagarritasunaren eta aldagarritasunaren lekuko. Izenburuak ematen du irakurketa horretarako oinarria, eta, Jacintok arestian esan bezala, musika horiek entzunaraztea da Jaiok hautatu duen kontatzeko
|
modu
berezia.
|
|
|
«Hazia», esaterako, interesgarria da gai aldetik, baina tratamenduan huts egin du idazleak. Zaila da bigarren pertsona
|
modu
eraginkorrean erabiltzea, kontatu beharrekoa errekriminazio zerrenda bihurtzeko arriskua baitago, eta inpresio hori izan dut «Hazia» irakurtzerakoan.
|
|
|
Emakumeak zer paper hartzen duen, edo hobe, gizarteak zer paper ematen dion erditu ondorengo emakumeari, ama izan denari, nola bilakatzen duen lugorri, akasdun, tabu ia, gizabanakoa merkantzia gisa tratatzen duen jendarteak, arren neurrira egindakoak. Ama baten testigantza ezin gordinagoa iruditu zait «Hazia», purrustada traza har dezakeena, baina probokazio gisa bada ere, ideia trafiko
|
modura
, nirekin funtzionatu duena. Adibide bat baino ez, erditu berriaren ahotan:
|
|
|
aurkeztea. Eta gustatu egin zait gaia eramateko
|
modua
, denboran eta espazioan, pertsonaietan eta hizkuntzan. (Agian ez da hau lekua, baina, pentsatu al duzue literatura hitzak, edo nobela hitzak?
|
|
|
Gerra garaiak dira, guztiak bezalatsu, Kubakoak, XIX.a bukatzen ari da, Canovas garbitu berri dute, eta hiru morroiok Angiolilloren itzala luzatu nahi dute, dinamita, norbait itzulipurdikatu, arrain potoloren bat.
|
Modu
ez oso heroiko batean egingo dute aurrera baina, joan etorrian, dena bukatzen bada ere, bukatzeko indar nahikorik egiten ez dutela. Garai ezezaguna gure literaturan (ez bertsolaritzan, «Hil da Canovas, fuera Canovas»; Txirrita aipatzea ez da debalde), gozatua da eleberriaren irakurketa, idazkera, egitura, Soteroren ahotik entzuten ditugun ibilerak; bat egiten dute hemen Lourdesek lehentxeago aipatzen zituen bi bideek, narrazio borobila da, irakurgarria (idazkera, berriz, nabarmentzekoa), eta hala ere uxatzen ditu klixeak, erronka zaio irakurleari.
|
|
|
Egia esan, nahiko aurreikusgarri iruditu zait eleberria, ezer berririk kontatu ez balit bezala. Gutxienez
|
modu
berezi batean kontatua balego. Hari nagusia bera ezaguna zaigu, bizitzaz aski duen edadekoa, bizitzaren zamak azpian harrapatu duena; badakigu zaintzailearen etorrerak inflexio puntu bat eragingo duela (onerako, ustez), liburuko afera batzuk (lagun minaren alabarena, nagusien artean) nola konponduko diren, narrazioak etsaigo zaharraren konpontzea izango duela helmuga.
|
|
|
Labur esateko, nire ustez Musika airean liburu gomendagarria da zeharo. Uste dut
|
modu
gustagarrian dagoela idatzita.
|
|
|
Loreak moztearen aldekoen artean kokatzen dut nire balizko burua, nahiz eta gero Nerudari arrazoi apur bat eman. Baina udaberriarekin akabatzeko
|
modu
gehiago dago. Zorionez.
|
|
|
Azken esaldi hori
|
modu
bitara irakurri duzu, ezkerrean jatorrizkoa, Etxeparek eman bezala, eta bestean Piarres Lafittek zentsuratutakoa. Konturatu al zara berba aldaketaz?
|
|
|
Orduan, ezizena hartzea ez zegoen ondo ikusia. 1977ko Euskal idazleak gaur en Joseba Irazu
|
moduan
azaldu nintzen».
|
|
|
Literatur arrazoiei lotuago dago Edorta Jimenezek erabili izan duen ezizena, Omar Nabarro. Idazle honek bere olerki lanak izenpetu ditu
|
modu
horretara. Lehenengo liburua bindikapena izan zuen, Susaren bidez aterea.
|
|
|
Duela urte eta erdi hil zen David Foster Wallace idazle estatubatuarrak zioen XXI. mendean artista onak ez daukala «gustu oneko kleptomanoa» izan beste aukerarik. Hots, jada dena dago asmatua, ezin da ezer berririk gauzatu, beraz sortzeko
|
modu
bakarra besteek egindakotik han eta hemen hartzea izango da. «Lapurreta» artearen motor bezala batetik, eta norbere esperientzia (intimitatea?
|
|
|
Ez dut esan nahi zure ahotsa bertsotan eta narratiban berdina izango denik, baina seguru nago ezaugarri komunak izango dituela. Ahotsa diodanean munduari begiratzeko
|
modua
, adierazteko modua, imaginarioa esan nahi dut. Literaturak denbora asko eskatzen du, barrura asko begiratzea, gelditzea eta egotea.
|
|
|
Ez dut esan nahi zure ahotsa bertsotan eta narratiban berdina izango denik, baina seguru nago ezaugarri komunak izango dituela. Ahotsa diodanean munduari begiratzeko modua, adierazteko
|
modua
, imaginarioa esan nahi dut. Literaturak denbora asko eskatzen du, barrura asko begiratzea, gelditzea eta egotea.
|
|
|
Orain, adibidez, txapelketa nagusiak iraun duen bitartean, azken hiru hilabete hauetan esan nahi dut, ezin izan dut lerro bakar bat idatzi literaturan. Beste hainbat lan idatzi dut, baina nik nahi dudan horretan ezin izan dut ezer aurreratu, nire idazteko
|
moduak
patxada eskatzen didalako. Garaika funtzionatzen dut eta ez da kasualitatea hain juxtu Aulki bat elurretan Gipuzkoako Txapelketaren aurretik idatzi izana.
|
|
|
Mundu mailan zerbait izan bagara, odisea horri esker izan gara. Gai hori baztertuta dago edo
|
modu
akademikoan tratatzen da eta guk abenturaren eta historiaren arteko nahasketa gisa aurkeztu genuen. Espedizioaren kontzeptua bera ere munduan bakarra izan zen.
|
|
|
Nik ez dut eten luzerik egin literatura idazteko. Nire lan egiteko
|
modua
ere horrelakoa da, oso ipurtarina naizelako beharbada. Eseri eta altxatu ibili ohi naiz etxean eta idatzi ere modu horretan egin ohi dut, tarteka».
|
|
|
Nire lan egiteko modua ere horrelakoa da, oso ipurtarina naizelako beharbada. Eseri eta altxatu ibili ohi naiz etxean eta idatzi ere
|
modu
horretan egin ohi dut, tarteka».
|
|
|
Gaur egungo kulturan, irakurtzen dugunak sarritan funtzional hutsa eta erraz ahaztekoa (probatzekoa besterik ez) dirudien honetan, gure irakurtzeko
|
modu
mantso eta hausnarkaria kulturaren lehenagoko aldi batera itzultzea bezala da, liburu bakan eta preziatu bat entzule liluratuen aurrean ozenki irakurtzen zen garaietara jotzea bezala. Halaxe, gure bilera bakoitzean, kideren batek pasarteren bat edo poemaren bat irakurtzen du ozenki, besteok arretaz entzuten dugun bitartean.
|
|
|
auto ikasketarako gustu «protestante» bat, gutako inork ez baitu irakasle batek irakasterik nahi (irakasle erretiratu gehiegi dago gure artean!).
|
Modu
pasiboan ikastea espero duten kideek laster etsi eta taldea utzi edo heziketa partekatuaren eskakizunetara moldatzen dira. Eztabaidaren eta debatearen bitartez esploratu nahi ditugu literatura lanak, geure kabuz jakin nahi dugu zer pentsatzen dugun orain beharbada duela hogeita hamar edo berrogei urte azkarregi edo azaletik irakurritako lanei buruz, baita guretzat guztiz berriak diren liburuei buruz ere.
|
|
|
Ez alferrik, ezagutu dut,
|
modu
berean, beste giroa, gehiengo handiarena, eta egiaztatu ahal izan dut zein urrun bizi diren horiek guztiak euskaltasunetik. Teoria eta kontsigna ezagunetatik haratago, nahikoa duzu larunbat arrunt batean emaztearekin mugaz bestaldera afaltzera joatea, esaten dudanaren froga garbia jaso ahal izateko.
|
|
|
Penaz, baina ezetz esan nuen. Ni ez nengoen nire paisaia
|
modu
horretara defendatzeko prest, beste errespetu bat nion Iparraldeko paisaia hari, beste errespetu bat nire oroitzapenei, eta, gauzak horrela, ez nintzen jokoan sartu.
|
|
|
Krisia irakurtzeko
|
moduan
|
|
|
Honakoa esaten da: krisiaz mintzatu behar badugu, berez, krisian dagoena ez dela irakurketa, baizik eta irakurle identitatea eta irakurtzeko
|
modu
jakin bat, zeina ez baitator bat irakurketaren urrezko aroarekin, garai hartan irakurtzea ariketa konplexua eta dotorea baitzen, eta ez dago dudarik intelektual batzuek, tartean Steiner, haren nostalgia salbaezina sentitzen dutela. Dena dela, hori hala izanik ere, Steinerrek hamaika argudio ematen ditu justifikatzearren zergatik gaitzesten duen gaur eguneko irakurtzeko modua; zenbaiten irakurtzeko modua, hobeki esanda.
|
|
|
krisiaz mintzatu behar badugu, berez, krisian dagoena ez dela irakurketa, baizik eta irakurle identitatea eta irakurtzeko modu jakin bat, zeina ez baitator bat irakurketaren urrezko aroarekin, garai hartan irakurtzea ariketa konplexua eta dotorea baitzen, eta ez dago dudarik intelektual batzuek, tartean Steiner, haren nostalgia salbaezina sentitzen dutela. Dena dela, hori hala izanik ere, Steinerrek hamaika argudio ematen ditu justifikatzearren zergatik gaitzesten duen gaur eguneko irakurtzeko
|
modua
; zenbaiten irakurtzeko modua, hobeki esanda.
|
|
|
krisiaz mintzatu behar badugu, berez, krisian dagoena ez dela irakurketa, baizik eta irakurle identitatea eta irakurtzeko modu jakin bat, zeina ez baitator bat irakurketaren urrezko aroarekin, garai hartan irakurtzea ariketa konplexua eta dotorea baitzen, eta ez dago dudarik intelektual batzuek, tartean Steiner, haren nostalgia salbaezina sentitzen dutela. Dena dela, hori hala izanik ere, Steinerrek hamaika argudio ematen ditu justifikatzearren zergatik gaitzesten duen gaur eguneko irakurtzeko modua; zenbaiten irakurtzeko
|
modua
, hobeki esanda.
|
|
|
Kritikarien gaitasun profesional ezin txarragoak eta irakurle arruntaren gaitasun literario eskasak aldi berean uzten dute agerian badagoela irakurtzeko
|
modu
bat irakurtzeko ekintzaren betekizunei jarraitzen ez diena. Irakurtzeko ekintza konplexua baita (com plexus), aski korapilatsua, tolesez betea.
|
|
|
Bizi izandako garai batera eraman banau, kontakizun zoragarria da. Liburuko ideiak bat baldin badatoz nireekin, halaxe egiten du, ezinbestean, haurren
|
modura
, Félix Romeo kritikariak?, orduan liburua eta idazlea gustatzen zaizkit, bikainak dira, bestela ez.
|
|
|
Alberto Manguelek, aspaldi, irakurle onaren mapa egin zuen, hari, gutxi gorabehera, hirurogei ezaugarri berezi erantsiz. Eta kartografia hark argi erakusten zuen ezinezkoa zela irakurle on bat zer den definitzea, eta, hori bai, irakurleek, irakurle onek, irakurtzeko
|
modu
asko eta desberdinak dituztela, betiere Manguelen ustez. Adibidez,
|
|
|
Zergatik? Nire lagun best sellerzaleen irakurtzeko
|
modua
eta irakurtzeko modu literarioa desberdinak direlako. Liburu bat ona dela justifikatu nahi dutenean idazle horiek ongi idazten dutela entzuten diet. Eta hori entzun, eta horrekin zer esan nahi duten galdetzen diedanean, orduan, ez atzera ez aurrera hasi, eta ohiko edozein esaldirekin desenkusatzen dira.
|
|
|
Zergatik? Nire lagun best sellerzaleen irakurtzeko modua eta irakurtzeko
|
modu
literarioa desberdinak direlako. Liburu bat ona dela justifikatu nahi dutenean idazle horiek ongi idazten dutela entzuten diet. Eta hori entzun, eta horrekin zer esan nahi duten galdetzen diedanean, orduan, ez atzera ez aurrera hasi, eta ohiko edozein esaldirekin desenkusatzen dira.
|
|
|
Irakurtzeko
|
modu
erabat desberdin horren arrazoiak jakin nahi dituenak, irakurle literarioarekin batere ikustekorik ez duen modu horren arrazoiak jakin nahi dituenak, Steinerren El lector infrecuente kapituluan aurkituko ditu (Pasión Intacta5 liburuan).
|
|
|
Irakurtzeko modu erabat desberdin horren arrazoiak jakin nahi dituenak, irakurle literarioarekin batere ikustekorik ez duen
|
modu
horren arrazoiak jakin nahi dituenak, Steinerren El lector infrecuente kapituluan aurkituko ditu (Pasión Intacta5 liburuan).
|
|
|
Lanturu hauen artean, beharrezkoa eta ilusionagarria da oroitzea irakurleak hezi egiten direla, gustu literarioa ere hezi egiten dela, eta, beraz, jaun eta jabe den hezkuntza eta kultur sistemak berariazko erantzukizuna duela: irakurtzeko
|
modu
zorrotz eta kontentagaitza bultzatzea, gaur egun gailentzen ari den irakurle kanonaren eredu begirunegabe eta axalekoekin konformatzen ez dena.
|
|
|
Hezkuntza sistemak, beraz, testuak literarioki irakurtzeko
|
moduak
eskaini behar ditu, eta, beharrezkoa bada, oroimenaren muskulu sorgortuak esnarazi, ikasleek maila altua edo tartekoa erdietsi dezaten informaziorako edo literaturako gaitasunean, eta ez konduktismo atsegingarri merke samarretan.
|
|
|
Hezkuntza sistemak prestakuntza literarioa eskaintzeko erantzukizuna bazter uzten duenean, bide ematen du ezartzen ari den irakurtzeko
|
modua
gero eta urrunago egon dadin ekintza sortzailearen eskakizunetatik.
|
|
|
Sistema sozial eta kulturalak, hedabideetan literatura eta literariotasuna zer den legitimatzen duten zenbait kritikarik ordezkatua? ausartagoa izan luke, edo zintzoagoa, eta literaturaren merkantilizazioa salatu, horrek irakurtzeko
|
modu
bat baitakar berekin, Merkatuak gogorki inposatua, eta, ez dezagun ahaztu horretan elkar hartuta daudela argitaletxe eta idazle batzuk ere, haietako bakarren bat garrantzi handikoa, Cervantesen leinuaren pareko aurkezten duena bere burua.
|
|
|
Irakurtzeko beste
|
modu
baten erakusgarria izan behar luke kritika literarioak. Eta hori ere ez du lortzen.
|
|
|
|
modu
literarioaren alde
|
|
|
Gutako zenbat gaude prestaturik azentuazio edo neurri akats agerikoenari erreparatzeko, nahiz eta halako astakeriaz eta errakuntzaz josiak egon edizio moderno ospetsuenak? Eta
|
modu
zuzenagoan zerbait, irakurri digutenean, edo orrialde batzuk indar handiagoz barneratu zaizkigunean, gutako nork hartzen du, atsegin hutsagatik eta buruz ikasi nahian, haiek transkribatzeko lana, haiek idazteko lana?»
|
|
|
Alde horretatik, itzulpen literarioa bide emankorra eta atsegingarria izaten zait gehienetan. Zenbait gauza sakon sentitzeko bidea, mezu edo irudi edo gogoeta batzuekin identifikatzeko
|
modua
, euskararen baliabideak ikertzeko eta, igual, zerbait erabili eta proposatzeko era ere bai.
|
|
|
irakurri du hogeita hamabost urtez beherako euskal irakurle batek? 9 Liburua, fikzio
|
modu
hegemonikoa izateari utzi eta gero, ezagutza metatzeko eta transmititzeko modu hegemonikoa izateari uzten ari zaio? 10 Uzten ari bazaio, zerk ordezkatzen du, teknika eta zientzia alorrekoa ez den guztian?
|