|
2013
|
|
|
Euskal Herrian bertan gutxienez lau biblioteka publikotan aurkitu daitekeen arren (Azkue Biblioteka, Deustuko Unibertsitatekoa, Nafarroako Unibertsitatekoa eta Baionako Udal Liburutegia), ez da, dena dela, eskuratzeko erraza. Hala ere, hura atzeman eta irakurtzeko lana hartzen duenak nekez esan ahal izango du denbora alferrik galtzen
|
ibili
denik, liburu zinez ederra baita alderdi guztietatik, ondoren erakusten saiatuko garen bezala.
|
|
|
Urte haietan topo egin nuen Txillardegi, Aresti, Mirande eta Xabier Kintana adiskidearekin eta abarrekin; orduan egin nuen Ermuko Zina eta Batasunaren Kutxaliburuko proposamenei atxiki nintzaien, 1968an Euskaltzaindiak batasunerako lehen urratsak emango zituen etengabe bide hartatik
|
ibiliz
, etorkizuneko euskara lantzeko Jakin, Anaitasuna, Zeruko Argiaeta abarretako artikuluetan. Ordura arteko idazkuntzaren bidea aski zalantzakorra zen, zeren eta idazle sonatuenen lanetan aldaerak ugari samarrak baitziren eta kosta egiten zen orrialde bat hasi eta bukatu era koherentean egitea.
|
|
|
Arrantzuan
|
ibilita
|
|
|
Halako egun baten, gure amak Eskolapean eukan dendan agertu jakun Eusebio. Dendari laguntzaile
|
ibilten
nintzan oporretan, ordu pare bat egunero, bainu-jantzien eta arropa meheen sasoian. –Zeu zara Pedro Mariren lobea?
|
|
|
hegan ez
|
dabil
, kikilik dago udazkeneko eulia.
|
|
|
Etxe ondoan
|
ibilten
ziran oraintsurarte oiloak,
|
|
|
larran
|
ibili
zaitezen
|
|
|
Izan ere, frankismoak euskarari eman dion egitekoa oso bazterrekoa da, folklorikoa, familia barnekoa, hilzorian dagoen gizataldeek bakarrik erabiltzekoa. Euskara ez da hirian, pulpituan edo eskolan
|
ibiltzeko
hizkuntza, beraiek esan ohi zutenez. Jokabide horren funtsa ezin argiago adierazi zuen Donostiako La Voz de España egunkariak (1937.4.13):
|
|
|
Lekuko askoren ahotan
|
dabil
Antonio Arrueren izena. Arrue karlista eta abokatu ezaguna zen, Asteasun jaio eta Donostian bizi izan zena.
|
|
|
Aurrera jarraitu aurretik, adierazpen horietatik honako esaldi hauek gogoan har ditzagun: Lekuko askoren ahotan
|
dabil
Antonio Arrueren izena(...). Asteasuko beltza, zuen gaitzizena(...) eta bereak dirudite txosten batzuek (Torrealdai, 2000).
|
|
|
Erregimenaren zutoinak zein diren argi adierazten da: lehenik, Eliza, kontuz
|
ibili
behar da elizgizonak ez gogaitzeko?; bigarrenik, politika, hots, Francoren erregimenaren aurkakorik ez egotea, eta hirugarrenik ere politika, oraingoan Sabino Aranaren politikaren aurka, jelkideen aurka.
|
|
|
Orrela esaten dit Amillaitz' ek [Nemesio Etxaniz] ta berak dionez bestaldekoak izan arren euskeltzale benetakoak omen dira. Ba dakizue Arrue au Asteasu' ko legegizon bat dala eta karlisten arten buru
|
ibili
izandu dana. Uste dut Parma' tar Pantzeska Xabier' en idazkari izandu zala.
|
|
|
–Zuek, orko euskaldunen iguiña dezue... Guk, zer esango ote degu, emengo EUSKALTZAINDI' ko zenbait jauntxoei buruz?... Nere zorioneko METODOA ba dakizue noiztik
|
dabillen
erditu eziñik. Emen dira zezenak!
|
|
|
Emen dira zezenak! Eztakizue asko, nola
|
dabiltzan
Metodo ori galdu naian. Ezta berealakoan azalduko, gauzak horrela ba dijoaz.
|
|
|
gure gizaldiak euskerari eragin dion aurrerapena, ondatzea. Ba al dakizu Arrue' tar Antonio, (Asteasu' ko Beltza du lendik gaitz izena), nolako setati
|
dabillen
nere Metodo ori aurrera pasa ez dedin. Nik, rr?
|
|
|
–Ba al dakizu Arrue' k egin didan azkenengoa? Irrati lanen leiaketa sortu zuten, eta neri eman bear, ba, aurrenengo saria, ta or
|
ibilli
dira erabakirik eman nai ezik. Azkenean, desierto?
|
|
|
Uztapide aitortu zuten, Basarri' ren gain, txapeldun. Ta eztakizu, errietatik nola
|
ibilli
dan jendea, txartel eske barrura sartu nairik. Baiña Centro de Atracción y Turismo' a ta gure Arrue ta abar ziran tartean, eta egundoko zikinkeria izan da txartel kontu orretan.
|
|
|
Mari Handirena. Mari Handi misterioa baita hasieratik bukaera arte, eta horren peskizan
|
ibiliko
da irakurlea. Beraz, pertsonaia eleberri honetan, gaiari dagokionez, berrikuntza Gorrik ekarriko du; halaber, Mari Txuriren hizkerari darion sintaxi neurtua aitzakia literario bihurtuko du Urretabizkaiak, ohituta gaituen kontatzeko era natural eta zuzena eskaini ahal izateko.
|
|
|
Txuri, alargun geratu da laurogei urteen atarian; beste nobela batzuetan, halako egoera gertatzen denean, pertsonaia atzera begira jartzen da, eta behin eta berriro memoriaren inguruan bueltaka
|
ibili
ohi da, errota bailitzan. Urretabizkaiak, ordea, beste ibilbide bat eraiki dio Txuriri.
|
|
|
Handirekin osatzen zuten gaztaroko adiskide triangelua. . Txuri eta Gorri guztiz desberdinak dira, bata errotuta dago, landare bat bezala; bestea munduan zehar
|
ibili
da eta beti dago egitasmo berriak pentsatzen, geldirik egotea ezinezkoa izango balitzaio bezala. Jakin badakigu Txuriren bizitzan gazi gozoak daudela, bizipozak izan dituela, eta hutsune nabarmen eta mingarriak?
|
|
|
zioen Txomin Agirreren Garoako (1912) Joanes artzainak, eredugarrietan eredugarriena den euskal eleberrigintzako pertsonaia nagusiak. Ondorengo eleberrigintzan bada pertsonaiarik Joanes zuzen
|
zebilela
erakutsiko duenik. Hala, Toma Agirreren (Barrensoro) Uztaroko (1937) Malentxoren kezka eta larritasunek hiria dute jatorri; izan ere, Donostian hasi zen egiten etxekoek onartuko ez zituzketen gauzak:
|
|
|
Bilbon, behin edo behin Donostian... agertzen da Araibar konkistatzailea. Aldaketa, konkistaz konkista
|
ibiltzea
behin betiko alboratzea, udatiarrak erakartzen dituen leku batean gertatzen da: Atxagan, hain justu.
|
|
|
Gizonekin, soin jokoan?
|
ibili
eta ezkondu gabe haurdun suertatu den Loli Mena zigortzen duen kontalariak, aldiz, ezkondu gabe, emakume desberdinekin, soin jokoan, ibili den Manu Araibar bere ezkontza bizitzan zoriontsu uzten du.
|
|
|
ibili eta ezkondu gabe haurdun suertatu den Loli Mena zigortzen duen kontalariak, aldiz, ezkondu gabe, emakume desberdinekin, soin jokoan?
|
ibili
den Manu Araibar bere ezkontza bizitzan zoriontsu uzten du. Arras amaiera desberdinak batarentzat eta bestearentzat.
|
|
|
Leturiak nahi zehatza du, zoriona eskuratzea, eta nahi hori asetzea bilatzen du. Bila eta bila
|
dabil
, aurkitu uste bakoitzaren ondotik (HBn) porrot eginez, azken ahalegina eta gero, hil dela dioen berria idatzi duen egunkariaren transkribatzaileak jaso arte. Nahia asetzea ezinbesteko xede bihurtuta, oinazetan egindako bilaketa da berea; (HB:) porrot bakoitzak hondoa jota uzten du.
|
|
|
Esamesak
|
ibilli
dira(...) novela onen inguruan. Batzuek gordinkeriren bat edo beste arkitzen omen zioten, eta eztakit azkenik pixkaren bat orraztu ez dizkioten.
|
|
|
Marik baiezko mutua ematen dio, gero zurrupada bat urari. Eskolan zegoenean aldizkari modelo gisa
|
zebilen
dagoeneko. Nerabeentzako aldizkariak, badakizu, neskatoentzako kontuak.
|
|
|
Ziur zama handia dela ahizpa nagusi hain deigarria izatea. Dena den, zertan
|
dabil
hemen zu bezalako neska bat gauerdian noraezean. Ni bezalakoa?
|
|
|
Ni gaztetxoa nintzela, Deustuko Unibertsitateko ikasle hain zuzen, ezagutu nuen Eusebio. Labayru Ikastegian
|
ibili
nintzen eskolak ematen, eta gero Mikel Zarate Literatur Mintegian sartu nintzen, literaturarako zaletasuna neukala eta. Han enkargu bat eman zidaten, Eusebio Erkiagaren Txurio txoriaizeneko nobelari sarrera idazteko.
|
|
|
Idazten hasteko arrazoietako bat euskara erabiltzea da, gure hizkuntza zabaldu eta landu behar da. Gogoan hartu Eguna, euskarazko lehenengo egunkarian ere
|
ibili
zela kazetari.
|
|
|
–Olerkari handien asmo eta burutapen zorrotzik ez dago hemen. Poesi goitarreko zelai hurbilean ez naz
|
ibili
. Sentimentu agerpena, eguneko eta tokian tokiko persona, gauza eta jazoerak kantatu ditut.
|
|
|
Txomin Agirreren nobeletako giroa ageri agerian dago Erkiagaren nobeletan ez ezik olerkietan ere. Hainbat deskribapenetan Bilintx eta Xenpelarren moduan
|
dabilela
esan daiteke. Aipatu ditugu Lizardi eta Loramendi ere, baina Arrese Beitiaren zantzua ere badago testu batzuetan.
|
|
|
Joskera aldetik nahiko osoa da, nekez jaten du aditz edo lotura ezaugarririk. Horregatik, adierazkorrena izanda ere, gozatsua egiten da, ez da trinko ulertezina, nasai arina baino, zirrikituetatik
|
ibili
barik.
|
|
|
Ordura arte beste inon jasota ez zegoena hor aurkituko dugu, eta adibidea sarri sarri Erkiagaren idatzietatik aterata. Bazekien Aita Lino Akesolok gure idazlearen zehaztasunaren berri, bere hiztegirako lanean
|
ibili
zenean. Euskal Herri osoko euskara moduak, eredu zahar eta berrietako ezaugarriak, denetarik darabil Erkiagak.
|
|
|
–an
|
ibili
gara kallerik kalle?,
|
|
|
–harat hunat
|
dabila
sukaldean?.
|
|
|
–kale luzeetan goiti ta beiti
|
ibilli
giñen?,
|
|
|
–kalean
|
ibili
zen batera bestera?,
|
|
|
–kallean gora ta bera
|
ibili
gara?,
|
|
|
–karrikan alde batetik bertzera
|
ibili
gara?,
|
|
|
–karrikan goiti ta beiti
|
ibili
gara?,
|
|
|
–karriketan gainti
|
dabiltza
–,
|
|
|
–plazan an
|
ibilli
ziran goiti ta betti!,
|
|
|
–Somera kallean
|
ibili
naz batera ta bestera?.
|
|
|
Ez dagokit niri liburu honen kritika egitea?. Bide batez esan dezagun ez duela hitzaurrean itzulpenari buruzko oharrik egiten; egileaz, obraz, egilearen hizkuntzaz eta liburuaz
|
dabil
.
|
|
|
Ingelesezko bertsioan hitzaurrerik ez dela eta berak nahitaezkoak baino ez dituela aipatuko; irakurleari zuzenean zuzentzen zaio. Liburuaz eta itzulpenaz baino ez
|
dabil
.
|
|
|
Jai, kultural? hauek bereziki garrantzitsuak izan ziren euskal letretan
|
zebiltzan
idazle eta olerkariak mugiarazteko parada bikaina ekarri zuten neurrian. Idazle horietakoa da, ikusiko dugun bezala, Antonio Arruti.
|
|
|
Aitzolek ere ontzat ematen zuen Lizardiren poesian sentimentalkeriarik ez egotea: horren ordez fantasia eta gogoeta daudela dio Aitzolek eta, bere irakurketa poetikoa literaturatik harago badoa ere, Lizardiren poesiaren ezaugarrien deskribapenean zuzen
|
dabil
Aitzol: –Fue preocupación de Lizardi el imprimir a sus poesías la idiosincrasia del espíritu vasco.
|
|
|
Bere iritziz, larria da euskaldunentzat ordua, bai baitirudi euskaldunak gauza zaharrekin amaitzeko lan egoskorrean(, lelo zorua? dio)
|
dabiltzala
. Baina Arruti ez da negarrean geratzen, itxaropen oihu bat jaulkitzen da haren ahotik:
|
|
|
Eta funtsezkoa suertatu bazen ahalegin haien ondorioz elementu poetikoa kulturaren barneko gune eta motibo nagusi bilakatzea, are garrantzitsuagoa izan zen harekin erdietsi zuen literatur produktu normalaren estatusa. Izan ere, ordura arte ahozko ekoizpen hutsa zena idatzizko bilakatuz eta eredu berriak xerkatzeko formulak bultzatuz, bertsolaritzaren monopoliotik aterarazi eta bere kaxa
|
ibiltzeko
autonomia eta kemena eskaintzen zitzaizkion poesiari. Lasagabasterrek dioen legez, literaturaren instituzionalizazioaren hasiera izango zen harako hura (2002:
|
|
|
Motela edo oso motela izan denean, nola jokatu? Esaterako, non egin litzaieke leku XIX. mendeko alegiei, Neoklasizismoari eratxikitako denbora tartea amaitutzat emanik Erromantizismoarenean
|
dabiltzanean
inguruko literaturak eta euskal literaturan bertan ere izpiritu erromantikoak agerrera egina duenean?
|
|
|
Dana dala lan izugarria ta bear bearrezkoa Aita Onaindiak egin diguna, atsandiko lana gaiñera. Nola gure elertia beztu ta murriztu
|
ibili
zaizkigu erdal idazleak eta aien besotik euskal idazle ez gutxi (erderaz idazten duten aietakoak esan nai dut). Unamunok esan zula, urliak idatzi zula, eta guzien gaiñetik, Menendez Pelayok ialki zula?
|
|
|
ari zela, de facto?: . Ez naiz, gaiñera eder billa bakarrik
|
ibili
; nire lenbiziko saioa ori zan arren, iñoren esanari ekin diot gerora, ta euskal elertiaren edesti antzera egiteko esan didate, gure olerkari, edo behintzat geienen bertsoak aldiz urren aukera ta sarturik: horrela egiten ahalegindu naiz?
|
|
|
sorkuntza garaikidea integratzeagatik, ez da hauturik egiten ahal. Orduan, denak ezartzen dira historiaren orrialdeetan, oker
|
ibiltzeko
orde.
|
|
|
Aldi honetakoak dira Dorothy Sayersen Harriet Vane, Patricia Wentworthen Miss Silver eta Gladis Mitchelen Miss Bradley. Sasoi honetan, Torrijosen berbetan, detektibe maskulinoa klasista eta aristokrata zen, eta emakumezkoa, afizionatua, inoiz ez profesionala, inteligentzia erabil zezakeena, baina inoiz ez zena delituan nahastuko eta finkatutako arauetatik aterata
|
ibiliko
ez zena.
|
|
|
E. M. Azkue irakaslea izan zen ogibidez, seme alaba ugari izan zituen eta ez zuen olerkirik argitaratu (bat edo beste izan ezik), baina XIX. mendearen bukaeran Manterola eta Resurreccion Maria Azkue haren poemak argitaratzen hasi zirenetik haren ospea gora goraka joan zen, batez ere Pizkunde giroan. Bestalde, E. M. Azkueren bertso edo olerkiak sakabanatuak
|
zebiltzan
, harik eta A. Astigarragak eta J. Bijuescak bildu zituzten arte (Eusebio Maria Azcue koa. Euskarazko vertsoak, 1990).
|
|
|
16). Uriarte komentu batetik bestera
|
ibili
zen. 1856 urtean hasi bide zuen bere bilduma eta bizitza osoan osatzen joan zen (Kortazar. Billelabeitia 1987:
|
|
|
Bertso horiek atera edo zabaldu zirenean (1837) E. M. Azkue gerran
|
zebilkeen
, baina enuntziazio moduari ohartuta, gerratik kanpoko batek idazten ditu bertsoak, euskaldun soldaduei zuzentzen baitzaie zuek erabiliz:
|
|
|
klixearen kalkoa (Ilustrazioaren arabera, hori zen politikaren helburua). Ez da erraz sinestekoa E. M. Azkuek, bera ikasten egon zen tokian zabaldu ziren Gabon kanta horietako klixe bakan hori ikasi eta erabiliko zuela gerran
|
zebilela
. Ohargarria da, bestalde, dontsutu, zoriontsu egin?
|
|
|
Alper da, Alper
|
gabiltz
|
|
|
Tradizio hori azaltzen dabertso moldeetan (batez ere Bizkaiko zortzikoa) eta jostura bereko adierazmolde edo klixeetan. Hala bada, bera baino lehenagoko B. Mogelen Gabon kanten ildo beretik
|
dabil
E. M. Azkue, edo B. Mogelen eragina du.
|
|
|
bertsoen, Bilboko Gabon kanten nahiz Mogel neba arreben ustezko edo balizko bertsoen kasuak adierazten du transmisioaren katean etenak izan ditugula XIX. mendean, eta arazoak ditugula orduko poesiagintza ezagutzeko. Mogel neba arrebek baino oinordeko leialagorik izan zuen E. M. Azkuek, batez ere bere seme Resurreccion?, baina, Mogel neba arrebek bezalaxe, desertuko bakardadean
|
ibili
behar izan zuen Eusebio Maria Azkuek erebere garaian, ia poemarik argitaratu gabe hil baitzen, eta, eskuizkribuak zabaldu zituen arren, eskuizkribuok sakabanatzean ez baitakigu zehazki hari edo beste nori egotzi olerki hau edo bestea. Beraz, hutsune ugari nabari dira oraindino XIX. mendeko euskal idazleen ezagutzan, eta dugun ezagutza partziala osatzen lagundu behar dute arlo desberdinetako ikerketek (biografia, pentsamoldea, bertsoen harrera, testuingurua, bertsogintza, estiloa, testuartekotasuna, testu kritika, etab.).
|
|
|
Adibideak: PBDV 563 Alper
|
gabiltz
, A B 496; PBDV alper dira(...) aleguiñac, A B 346(= PB 334);. Moguel ta Characa?, A B 290 Ta alper eraguin jaquen/ Boticaco drogai.
|
|
|
Euskal literaturaren antologia bat osatu nahian
|
gabiltza
batzordeko kideok. Berez, jada amaituta dago lehen liburukia:
|
|
2014
|
|
|
dagokionez. Egia zor du kritikoak, hots, gogoan bata eta ahoan bestea duela ez
|
ibiltzea
.
|
|
|
dagokionez. Egia zor du kritikoak, hots, gogoan bata eta ahoan bestea duela ez
|
ibiltzea
.
|
|
|
Gauza da ohatzerat eraman behar izaten genuela hiruzpalauren artean, jostetak edota liskarrak alde baterat utziz, gu beti geurean
|
ibiliz
ere jainko eta jainkosen istorioak txunditurik uzten baikintuen, hein batean bedere, ez baikenion sobera konprenitzen. Pentsalari sakon batentzat geneukan guztiok osaba idazle filosofoa.
|
|
|
Ameriketako euskaldunek apezak izatea. Behin baino gehiagotan entzun dute beneditar zenbaitek nola zaldiz
|
ibiltzen
ziren hango fraideak Pampa zabalean zeuden Euskaldunen ebanjelizatzen. Horietarik batek zien erran Euskaladunei haien bekatu nagusia zela, azeri gorriak izatea, erran nahi baita, bekaizkeria.
|
|
|
Nire ustez, ordea, hobe da beti azalpen funtzional batez hornitzea definizioa; besterik ez bada, erabiltzailea sarrera batetik bestera
|
ibiltzera
ez behartzeko. Ondo saihestu da definizio morfosemantikoen arriskua (adibidez:
|
|
|
Aipatzekoa da, era berean, neurri handi batean fenomeno hiritarra izan zela hori ere: Kursaalgo sotoetan erne zen Ez Dok Amairu, Donostian zuten kuartel nagusia Lur eta Jarrai koek, Bilbon zegoen kokatuta CINSA, hantxe ari zen Aresti ere bazterrak astintzen, hantxe
|
zebiltzan
Kriselukoak, hiztegigintzan zein gau eskoletan zihardutenak, Iker taldekoak?
|
|
|
Udaletatik heldu zitzaien babesa, salbuespenak salbuespen, mugatua izan bazen ere, 1990eko lehenengo urteetan bazirudien haizeak hizkuntzaren alde jotzen zuela: euskaltegietan aurreko hamarkadan baino jende gutxiago
|
zebilen arren
milaka ziren urtero urtero izena ematen zutenak, Egunkariabera ere irakurleak irabazten eta bere lekua egiten ari zen, Bilbo erdian Kafe Antzokia leku erreferentzial bihurtu zen?
|
|
|
Orain bai, horrela bai merkataritzara zuzendutako kanpaina: oharkabean izan arren, mezu horrekin euskara desatsegin bat ere bazegoela aditzera eman zuen Udalak, eta, horrez gain, euskara sustatzeagatik barka eskean
|
zebilela
ematen zuen); bestetik, herri ekimenetik jaiotako hiruzpalau proiektu independente, euren arteko koordinazio bakoak eta, desberdintasunak desberdintasun, eragin mugatukoak. Horren ondorioak begi bistan daude:
|
|
|
Era berean, aurrera begira jarrita, norako posible batzuk ere zirriborratu ditugu. Bideak egon badaude, bertatik abiatzeko prest dagoenik ere bai (ibilian
|
dabiltzanak
ere ugari dira dagoeneko). Zer falta zaigu orduan?
|
|
|
URKIZU, Urtzi, 2014ko azaroaren 13a,. ETB 2n euskara sartzeko bidea?
|
ibili
ahala, egingo dutela agindu dute?, Berria.
|
|
|
Orotara datuek erakusten dute ikasleen %49k gainditu zuela froga eta %51ekez. Ereduka eginik analisia, ikusten da ereduko ikasleen %39k gainditu zuela froga, eta ereduan
|
ibiliriko
ikasleen %67k ere eman zuela emaitza on hori. Beraz, erran daiteke ereduko %33k ez zuela froga, gainditu?, eta ereduko %61 ere gelditu zela nahi den mailatik beheitiago.
|
|
|
1) hiru konpetentzia maila bereizirik (hasierakoa, erdi maila eta aurreratua), aurkezturiko hiru ebaluazio horietan, ikasleen heren bat gutienez gelditu da beti hasierako mailan euskaraz; gaztelaniaz, hasierako maila horretan, %15 baino gutiago egon da beti; edo beste alde batetik begiratuta: erdi mailakoak eta maila aurreratukoak batean bilduta, gaztelaniaz ikasleen %85 dira gutienean, baina euskarazkoak, multzo horietan, ikasleen %65 inguruan
|
dabiltza
; 2) maila aurreratuan, gaztelaniaz, %30etik hurbil kokatzen dira hiru urteetako probetan; euskaraz, berriz, %20tik pixka bat gora.
|
|
|
Euskal Herriko Ikastolak Euskaltzaindia, 2010, Ikastola mugimendua.
|
Dabilen
herria. Ikastola eredua Bilbao:
|
|
|
Eta, jakina, harreman horiek tokiko harreman bertikalen gainetik, bestelako elkartasun bat ernatu zuten, koroa baten mende estatus bera zutenen arteko elkartasuna. Merkataritza sareetan
|
ibilitako
hiritarrek eratu zuten, hala edo nola, elkartasun hura. Eta beraiek ere, dirua eta boterea eskuratu arau, titulurik gabeko botere legitimazio bat bilatzen hasi ziren.
|
|
|
Aurrera jarraitu aitzin, ohar bat egin nahiko nuke. Faltsukerietan
|
dabil
hiria eta herria, askatasunak eta loturak, aniztasuna eta bakantasuna, zibilizazioa eta basakeria, modernitatea eta tradizioa... kontrajartzen dituen Hiriaren ideologia. Faltsukeria horietan zutitzen eta legitimatzen du bere burua estatu hirigintzak eta horrela ere ezkutatzen du nola hiriburuek, estatugintzako sorgune izan diren hiriek, antolatu, egituratu, arautu, ustiatu eta, hitz batez, kolonizatu dituzten inguruko herrialdeak eta jendeak.
|
|
|
Errenazimentuan, edo hobe esan Europa modernoa sortu eta eratuko zuten erlijio gerren garaian izan zuen aukera bat: gorte bateko korridoreetan
|
ibili
zen estatu modernoak sortzen eta trinkotzen hasi ziren garaian. Gorte hura guztiz periferikoa zen, ordea, eta euskara periferia horren periferia xume bat besterik ez.
|
|
|
Hura da, beharbada, hipermodernoena. Esan legez, hiri hipermodernoan igarotze logika nagusitzen ari da, ez soilik hara hona
|
ibili
behar dugulako etengabe, harremanetan eta eguneroko praktiketan jauzika ibili behar dugulako ere: antza denez, aldi berean egon beharra dugu bai sare telematikoetan bai leku fisikoetan (eta behar hau gero eta nabariagoa eta naturalagoa izango zaigu, erabat osagarriak dira dagoeneko), eta horrez gain, leku edo egonaldi behartuek behartutako harreman ez hautazkoetatik hautazkoetara igarotzen saiatzen gara.
|
|
|
Hura da, beharbada, hipermodernoena. Esan legez, hiri hipermodernoan igarotze logika nagusitzen ari da, ez soilik hara hona ibili behar dugulako etengabe, harremanetan eta eguneroko praktiketan jauzika
|
ibili
behar dugulako ere: antza denez, aldi berean egon beharra dugu bai sare telematikoetan bai leku fisikoetan (eta behar hau gero eta nabariagoa eta naturalagoa izango zaigu, erabat osagarriak dira dagoeneko), eta horrez gain, leku edo egonaldi behartuek behartutako harreman ez hautazkoetatik hautazkoetara igarotzen saiatzen gara.
|
|
|
Hiri bizipenak bezala, leku jakin batean bizi beharrez sortzen den jendartekoak bainoago, hizkuntza praktikak fluxuetakoak bilakatzen ari dira. Oraingoz, hala ere, hizkuntza praktikak egote eta igarotze logiken bizipenak mutur banatan izango lituzkeen continuumbatean paratuko bagenitu, hara hona
|
genbilzke
: alde batean bizi komunitateei loturik dauden praktiketan eta bestean, berriz, fluxuei loturikoetan.
|
|
|
Agidanez, euskalgintzak badu bertute soziogenikorik, alegia, harreman eta elkartasun loturak sortzeko gaitasunik, zeren eta euskaldunak batzeko ahaleginetan
|
dabilenak
nahita edo nahi gabean harremanak sortu, landu eta ugaldu egiten baititu. Alde horretatik ere, badirudi euskalgintzak Hipermodernitatearen jaugin nagusi batzuen kontra diharduela:
|
|
|
lurraldeak kontzentraziorako tokiko biziguneak galduko ditu ezarian. Udal askok egin nahi dio aurre galera horri, biziguneak berariaz antolatzen eta paratzen
|
ibiltzen
dira eta jendeak berez betetzen eta animatzen ez dituenean hartarako amuak prestatzen dituzte: ikuskizunak, azokak, jaialdiak...
|
|
2015
|
|
|
edo han zebilenesan zegún, hantzebilen? ahoskatu behar delaafrikazio hau egiten duten hizkeretan (Alberdi 2014, 28); zuzen
|
dabil
egilea, afrikatze berri hau ez baita eskualde orotakoa. Hego Euskal Herrian badira nafarrak egoera zaharrari eusten diotenak, aditz nagusia eta laguntzailea biltzen diren sandhi horretan afrikaziorik egiten ez dutenak:
|
|
|
Ipar Euskal Herriko egungo euskara transkribatzen denean, ekialdeko euskarak berak izan ditzakeen ñabardura bereziez landa, frantsesaren eragina ere aintzat hartu behar da, euskara estandarretik urruntzen diren ahoskerak entzuten ditu dialektologian
|
dabilenak
, horrelako eremuan lan egiten du eta bokalen eta kontsonanteen ñabardurak islatu behar ditu... Datu biltzea eta transkribatzea ez dira atzo goizeko fenomenoak Euskal Herrian, tradizio sendoa dute bi jardun hauek; hona euskal geografian gaindi ahozko datu bilduma eskerga bildu duten lau egitasmo:
|
|
|
Dialektologian
|
gabiltzanok
grabazioa egin ondotik ahoskera albait leialen entzuten eta emaitza aztertzen ordu ugari ematen dugu, baina hotsak transkribatze hori buruhauste bilakatzen da inoiz; hotsekin borrokan ari behar du batek eta ez daiteke uka zertxobait sufritzen dela. Bandan grabatu dena transkribatu behar izaten da eta continuumbat haustea edo neurbideetan marra bat irudikatzea bezalakoa da transkribatzea, interpretazio bat egitea da:
|
|
|
Funtsean kasu gehienetan transkribatzeko IPA. International Phonetic Alphabet? eredua
|
ibiltzen
da: IPAbaliatuz, baina Euskaltzaindiaren EHHAeuskal atlasaren jokaerari jarraikiz ere bai.
|
|
|
Mehaineko eta Behauzeko ene lekukoek maite zuten katiximako euskara, hori izan zen hein batez arauturik ezagutu zuketen bakarra, eta Baionako apezpikutegitik etorri ohi ziren liburuetan mintzamolde hori ageri da, Lapurdiko euskararen kutsua duten liburuetan. Bestalde, duela ez aspaldi arte misionestak herririk herri
|
ibiltzen
ziren kristau fedea hedarazten eta sendotzen; dakigunez, eskualdean misioak egiten zituzten apez edo fraideak Hazparneko egoitzatik joaten ziren eta horixe da egun Amikuze alderdian euskaldunek gehien estimatzen duten euskal mintzoa, Hazparne alderdikoa; iduri luke mintzoen estimuaren gaian arrazoiek eta ondorioek elkar elikatzen dutela.
|
|
|
Baigorriko euskaran usu idordura sumatzen zuen, urduritasuna eta lastertasuna, laburduretarako joera; idazkeratik urruntzen ari den mintzoa zekusan Baigorrikoa (73). Ez da atzo goizekoa iritzi ezkor hau; duela mende bete Jean Etxepare Bidegorri mirikuak 1915ean Lapurdi eta Nafarroa Beherea aurkaritzan ezarri zituen, hain segur orduan ere iritzi hau nagusi
|
zebilelako
: Etxeparek zioskun Sarako lapurtarraren handitik, nola Garaziko baxenabartarraren xehetikematen zuela Jean Hiriart Urruti idazle hazpandarrak; ikus Charritton (1984, 172).
|
|
|
ta geo, to, etxea, etxea, ihil?
|
ibil
–, etxe zaharra beigindien han, bena etxea in lehenik hor (Zohota)
|
|
|
Lekukoekin lan egiteak erakusten du ahoskeran franko eratako bihurrikeriak gerta daitezkeela; esate batera, Zuberoa Amikuzeetan nagusi den hogeialdaera zaharragoaren ondoan (cf. ...arroa Behere eta Lapurdi gehienean legez, baina Amikuze eta Arberoako mugari hurbil den Ostankoa herrian, halako batean, hiztunak o hogeiahoskatu zuena hogoiidentifikatzen nuen nik grabazioa entzutean, baina ez nengoen ziur; grabazio bereko beste adibide batean hiztunak hogeieman zuen garbi eta jabetu ahal izan nintzen Amikuzeko gainerateko herrietan bezala, Ostankoan ere hogeialdaera gordetzailea
|
ibiltzen
dela, baina lehen adibidean ez nuen batere garden entzuten eta hogoiizan zitekeela iruditzen zitzaidan, hori entzun uste zuen ene belarriak. Amikuzeko mugako herria da Ostankoa, Landibarreri begira bizi dena, nahiz badakigun Landibarren hogeiematen dutela, baina, esate batera, Irisarrin eta Armendaritzen (h) ogoi?.
|
|
|
(397) ere. Bonaparteren 1869ko Le verbe basque en tableauxiturrian oinarriturik, Mitxelenak diosku ipar mendebaleko Zuberoako Domintxaine eta Ithorrotze Olhaibin ere m, h, edo m, h, hitzetan bokal hauek baliatzen direla (1977, 48), baina XXI. mendearen hasieran Amikuzen
|
ibili
ondotik, adieraz dezaket amikuztarrek ere bokal sudurkariak ahoskatzen dituztela, Zuberoan bezain nabarmen entzuten ez badira ere. Zuberoa eta Amikuzeko bokal sudurkarien gaia aurkeztu aitzinetik, ordea, beste ikergai berri bati heldu nahi diot.
|
|
|
7.8 Alderdi fonikoan anitz gertatzen diren aldetik, berrikuntzek sekulako lotura dute ahoskerarekin. Arberoa ibarreko Mehaine herriko lekuko batek ziostanez, lehenago berak beti ezartenaldaera
|
ibiltzen
zuen, baina orain ezartzenbaliatzen du: orai uste dutuntsa dela ezartzen; euskara zuzenagoa deritzo bederen.
|
|
|
Ezer baino lehen, zoriondu nahi dut Euskaltzaindiaren Ahoskera Batzordea hamazazpi urteko isilaldi luzea eten eta jardunaldi hau antolatzeagatik: profesional asko
|
gabiltza
, komunikazioaren alor guztietan, irizpide eta gidaritza premian.
|
|
|
Genero berezia da: eskatzen du ahozko hizkeratik oso gertu
|
ibiltzea
. Naturaltasuna bilatu behar da eta testuak esan erraza izan behar du.
|
|
|
Eta horren arabera
|
ibiltzen
naiz bertsioa berridazten behin eta berriz, testua egokitzen, eszenan sortzen diren jolas eta proposamen berrietara.
|
|
|
Garai hartan Itzulidatz lantaldean
|
nenbilen
, eta Idazkuntzaren inguruko formazioa ematen ari ginen Bilboko Ulibarri euskaltegiko irakasleei. Eta Patxi Agirregomezkorta euskaltegiko zuzendariarekin batera Esatearen Ederraizeneko ikerlan proiektu bat aurkeztu genuen Jaurlaritzan.
|
|
|
Handik aurrera, beste hamar urte egin ditut Donostiako Arte Eszenikoen Tailerrean, Esatearen Ederra metodoa hezurmamitzen eta eskolako hiru ikasturteak programatzen. Lehen sei urteetan bakarrik, nik ematen bainituen eskolak hiru mailetan; baina 2010ean ekipoa osatu nuen EATn bertan ikasle
|
ibilitako
bi aktorerekin: Xabi Ormazabal eta Kepa Errasti.
|