|
2009
|
|
|
Kontakizunak egiaren zati bat bakarrik azaleratzen duela esaten zaigu (57 or), eta egia horiek antzemateko, literaturak ñabardunak jaso behar dituela. Horregatik dute hainbesteko pisua eleberri honetan autofikzioak eta metaliteraturak (155 or.), eleberria nola idazten duen etengabe aipatuz, familia bateko
|
hiru
belaunaldiei buruz idazten baitu narratzaileak. Artisten, autofikzionalizatutako egilearen?
|
|
|
Nago itxaropenerako bigarren gune eta une bat egon daitekeelakoan. Hain zuzen XIX. mendeko azken hamarkada berebizikoa izan zen Donibane Lohizunen, urte horietan euskal kultura distiratsu agertu baitzen bertan,
|
hiru
biltzar eder eta arranditsu antolatu zirelarik. Martin Guilbeau eta Albert Goienetxe izan ziren loraldi horren bultzatzaile nagusiak.
|
|
|
Eta egia da Muñozen nobelak ez duela sermoirik botatzen ongiaz eta gaizkiaz, eta bere meriturik handienetakoa altxamendua gertatu eta hurrengo hilabeteetan Nafarroan hil ziztuzten
|
hiru
milen memoriari gorazarre egitea izan dela, euskal imajinarioan epikarik merezi izan ez duten horiei, hain justu (154). Oroimen leku kontsidera genitzakeen hainbat elementu eta objeturen inguruan antolatzen da narrazioa, dela Sorollaren koadroa, dela Jesusen lagunarteari egindako argazkia?
|
|
|
Gaia aldatuz, uda honetan irakurri ditudan
|
hiru
nobela aipatu nahi nituzke orain: Kirmen Uriberen Bilbao New York Bilbao, Anjel Lertxundiren Zoaz infernura, laztana eta Jokin Munozen Antzararen bidea.
|
|
|
Kirmen Uriberen Bilbao New York Bilbao, Anjel Lertxundiren Zoaz infernura, laztana eta Jokin Munozen Antzararen bidea. Nobedadeen kategorian sar genitzake
|
hirurak
, azken bi urteko epean argitaratuak izan baitira. Nobedade izate horrek bultzatu nau haiek hautatzera, baina bestelako arrazoiak ere izan dira tartean.
|
|
|
Nobedade izate horrek bultzatu nau haiek hautatzera, baina bestelako arrazoiak ere izan dira tartean. Esaterako, egileen aldetik apustu bat suposatu dute
|
hiru
lanek. Uriberen kasuan, Bilbao New York Bilbao bere estreinako narratiba lana izateaz gainera, narratibak berak eskaintzen dituen aukeren gaineko azterketa lan bat dugu.
|
|
|
Artxiboen datuen arabera, hortaz, 1913ko maiatzaren 24an, heriotza gertatu eta
|
hiru
urte geroago, 118 dolar ordaindu ziren, baina eskuz idatzia egonik ez da argi geratzen Mateo Arreguik eskaera egin ondoren bera izan ote zen ordaintzailea («paid by same») ala semeak ordaindu zuen («paid by son»). Baliteke Maleschevarriak semea izatea eta hark ordaintzea hiletaren gastu guztiak hiru urte geroago, baina ez zuen oroitarririk ordaindu.
|
|
|
Artxiboen datuen arabera, hortaz, 1913ko maiatzaren 24an, heriotza gertatu eta hiru urte geroago, 118 dolar ordaindu ziren, baina eskuz idatzia egonik ez da argi geratzen Mateo Arreguik eskaera egin ondoren bera izan ote zen ordaintzailea («paid by same») ala semeak ordaindu zuen («paid by son»). Baliteke Maleschevarriak semea izatea eta hark ordaintzea hiletaren gastu guztiak
|
hiru
urte geroago, baina ez zuen oroitarririk ordaindu. Ez dago ebidentziarik frogatuko duenik Maleschevarriak semerik bazuen ala ez.
|
|
|
2000ko uztailean Juan José Ibarretxe lehendakariak Boise bisitatu zuenean, Hardestyk hilerrian zehar eraman zezan eta egitasmoa azal ziezaion eskatu zuen, baita bisita horretaz profitatu ere. Liz Hardestyren aitonak, Mateo Arreguik, bere maizterrak bizitzan nahiz heriotzan zaintzen zituen moduan, bilobak haien oroimen iraunkorra ziurtatu zuen,
|
hiru
urte eman zituelarik artxiboak arakatzen eta ikertzen, espezialistei elkarrizketak egiten, eta boluntario talde bat gidatzen. Nekaezin egin zuen lan, euskaldun haiei eman dakien Idahon igarotakoa eta lur honi ekarririkoa gogoraraziko duen oroigarri bat.
|
|
|
Ez dakigu aitona horiek inoiz elkartu ote ziren, baina badago aukerarik hori gerta zedin.
|
Hiru
bilobek partekatu dute euren arbasoak errespetatzeko, esker emate zirkulu bat burutzeko, eta oroitzapen iraunkor bat osatzeko desira, eta azpimarragarria da nola modu berean ulertu dituzten, batetik, elkarren arteko historiaren mantentzea eta, bestetik, jatorrizko herrialdetik kanpoko euskal identitatea.
|
|
|
Liz Dick Hardesty garai hartan lanean ari zen zuzendaritza batzordean eta, Totoricak egitasmoa aurkeztu zuenean, ekimena zuzentzeko prest agertu zen, betiere, aste gutxi batzuetako jarduera izanez gero. Hala ere,
|
hiru
urteko borondatezko lana egin behar izan zuen, harik eta, azkenik, oroitarririk gabeko 130 euskaldun hauteman zituen arte. Alabaina, narrazio honen xehetasunak askoz ere antzinagokoak dira, izan ere, duela ia ehun urte hasten dira.
|
|
|
Artzaintzan zirauen 1894an, estatu hartan ezagututako urterik lehorrenean, belarra ihartu, iturburuak ahitu, eta ardi nagusiek 200.000 buru galdu zituztenean. Bere nagusiak ere lur jo zuelarik, Petek 10 dolar jaso zituen
|
hiru
urteko lanaren truke. Gero meatzari izan zen, beste euskaldun batek Maderan (Kalifornia) zeukan French Liquour Store delakoan egin zuen lan, San Frantziskora itzulita esnea kalez kale saltzen zuten gurdietan ere enplegatu zen?
|
|
|
Frontoi batean izan zuen lehenengo lana, hura zaintzen, eta tanto politak egiten jendea erakartzeko; bai erakarri ere, apalki onartu zigunez. Baina
|
hiru
hilabeteren buruan eskuko lotailuak zeharo handituta zeuzkan eta ezin izan zuen horretan jarraitu. Norbaitek gizon bat behar zuen zaldi basatiak menderatzeko?
|
|
|
Ez nekien zer zen azpiak ateratzea, baina saiatuko nintzela esan nion. Handik
|
hiru
astera meatzea itxi egin zen. Ordurako ikasia nengoen, azpiak ateratzen?.
|
|
|
«Leku desertuetan egin ditudan miaketa guztietan,
|
hiru
gauza ez ditut sekula ikusi: galdutako meatzea berriro topatu duen gizona, kriskitin suge4 baten hozkagatik hildako baten oinordekoak, eta artzain erotu bat».5
|
|
|
Eta
|
hiru
Manxmen darrak
|
|
|
Ritak hirurak ulertzen ditu, baina hitzak eta hotsak nahasten ditu mintzatzean. Juliaren bidetik datorrenez, luze gabe
|
hirurak
bereiziko ditu. Oraingoz Juliak gehiago egiten dio ingelesez katalanez baino.
|
|
|
Bai misteriotsuak gure ikasteko gaitasun inkontzienteak! Hizkuntza bakar batekin harrigarria da, baina areago
|
hirurekin
. Julia alboko dendara eramaten dudanean, herriko andreak miraturik geratzen dira.
|
|
|
Juliak so egiten dit eta ingelesez mintzo da, amari begira eta katalanez hitz egiten du, eta ezagutzen ez duen ume batekin topo egiten duenean jolastokian lehen hitzak gaztelaniaz esaten ditu, badaezpada ere. Ritak
|
hirurak
ulertzen ditu, baina hitzak eta hotsak nahasten ditu mintzatzean. Juliaren bidetik datorrenez, luze gabe hirurak bereiziko ditu.
|
|
|
Harik eta
|
hiru
urte bete zuen arte, ez zen ohartu hizkuntza ezberdinak mintzatzen ari zela. Rita jaio zenerako, Julia hasia zen bere hitzak asmatzen, zentzugabeko mintzaira berezi eta propioa, eta gehienbat herriko norbaitek, berari entzutearren, ingelesez hitz egiteko eskatzen zionean erabili ohi zuen.
|
|
|
Laster garbi ikusi nuen hizkuntzek askoz gehiago nahasten gaituztela helduok, umeak baino. Juliari ez datorkio nahasmena edo harridura
|
hiru
hizkuntza hitz egitetik, aitak bi baino ez erabiltzetik baizik. Edota ikustetik jende askok bat baino ez duela egiten.
|
|
|
Ulertu, ederki ulertzen dut eta, behar izanez gero, haren pidgin bertsio bat ere erabil nezake. Gure etxean
|
hiru
hizkuntza bizi dira elkarrekin: ingelesa, gaztelania eta katalana.
|
|
|
ingelesa, gaztelania eta katalana.
|
Hirurok
erroak egin dituzte eta haziz doaz gure baratzeko bugainbileak bezala, han hemenka nahasiz, baina bakoitzak bere eremua atxikiz eta garatuz nekez aurreikusitako osasun eta kemenarekin. Hizkuntz hostaila honetan nolabaiteko ordena atxikitze aldera, kontuz landatu behar izan genuen geuk ere.
|
|
|
Beheko solairura gindoazela gogora etorri zitzaidan nola kezkatu ginen hizkuntzei buruz Julia jaio zenean. Berak topatuko zituen
|
hiru
mintzairak
|
|
|
Ordu arte egundo elkar ikusi ez duten hitzak elkarrekin jartzeak ekar lezakeen efektua aztertzen dut. Denbora asko pasa dezaket esaldi baten barnean
|
hiru
silabako hitz bat baztertu eta bi silabako baten bila. Bestalde, aurrez erabakitako musika jakin bat eta pintura mota edo pelikula bateko argi konkretu bat bidelagun ditudala ekiten diot lanari:
|
|
|
Euskal Herrian zehar ibili gara izugarri, eta Bartzelonara joan gara, Mallorcara, seme alabekin, txakurrarekin, eta kontzertuetara ere bai. Mikel Iñaki Salvadorrekin hasi zenean, 1984an, nik laguntzen nien eta
|
hirurok
joaten ginen kontzertuetara, eta Mikelek beti esaten zuen nik mania bat neukala, justu bidegurutze batera ailegatzean gai inportante bat ateratzen nuela. Jakina, gai hori buruan, berak beti hartzen zuen bide okerra, beti aldrebes.
|
|
|
Zorionez, garai hartan, juxtu orduan, penizilina komertzializatzen hasi zen estatu frantsesean, eta Frantziatik hona pasatzen zuten. Jose Antonio Barandiaran, praktikantea, bere etxean gelditzen zen lotan,
|
hiru
ordutik hiru ordura Mikeli injekzio bat jartzeko. Azkenean, salbatu zen, aurrera atera zen.
|
|
|
Zorionez, garai hartan, juxtu orduan, penizilina komertzializatzen hasi zen estatu frantsesean, eta Frantziatik hona pasatzen zuten. Jose Antonio Barandiaran, praktikantea, bere etxean gelditzen zen lotan, hiru ordutik
|
hiru
ordura Mikeli injekzio bat jartzeko. Azkenean, salbatu zen, aurrera atera zen.
|
|
|
Oso artisau famatua zen Manuel de la Chica, Mikelek asko maite zuen. Bada argazki bat, Beran 1967aren inguruan hartua, nahiko ezaguna, uste dut, eta daude Lourdes Iriondo, Xabier Lete eta Mikel,
|
hirurak
. Lourdes gitarra batekin dago.
|
|
|
Kantanteak ere ezagutu zituen Mikelek.
|
Hirurekin
izan dugu hartu eman berezia: Raimon, Pi de la Serra eta Lluis Llach.
|
|
|
Eta gero, kontenporaneoa, rock eta jazz? Baina bat aukeratzekotan, Bach.1963an ekarri nuen nik Londresetik Bachen Pasioa San Joanen arabera,
|
hiru
diskoak ekarri nituen. Hor goian ditut.
|
|
|
Juerga izugarria izan omen zen, gaupasa izugarria, gosaldu zituzten baratzetik ekarritako letxugak, oso onak eta hola. Kanta asko entzun zituen egun hartan, baina
|
hiru
kanta gelditu zitzaizkion gogoan. Txundituta geratu zen haiekin.
|
|
|
Urteak pasa ziren, eta esan zion Xabier Larralderi: grabatu behar dizkizut
|
hiru
kanta haiek, gogoratzen zara juerga hartan?, ba hango hiru nahi ditut; ikusten ditut kantutegietan publikatuta, baina zuen bertsioa askoz gehiago gustatu zitzaidan. Eta hiru kanta horiek ziren Kantuz, Gaztetasuna eta zahartasuna eta Lore sortu orduko.
|
|
|
Urteak pasa ziren, eta esan zion Xabier Larralderi: grabatu behar dizkizut hiru kanta haiek, gogoratzen zara juerga hartan?, ba hango
|
hiru
nahi ditut; ikusten ditut kantutegietan publikatuta, baina zuen bertsioa askoz gehiago gustatu zitzaidan. Eta hiru kanta horiek ziren Kantuz, Gaztetasuna eta zahartasuna eta Lore sortu orduko.
|
|
|
grabatu behar dizkizut hiru kanta haiek, gogoratzen zara juerga hartan?, ba hango hiru nahi ditut; ikusten ditut kantutegietan publikatuta, baina zuen bertsioa askoz gehiago gustatu zitzaidan. Eta
|
hiru
kanta horiek ziren Kantuz, Gaztetasuna eta zahartasuna eta Lore sortu orduko. Kantutegietan azaltzen ziren, baina Mikelek maite zuen askoz gehiago beste bertsioa.
|
|
|
Herrixka hartako kale zolatu gabea harri-txintxarren artean turkesa txintxarrez zipriztindua zen. Gogoan dut haren sukaldeko ekonomikaren egur errearen usain berezi gozoa,
|
hiru
solairuko etxe osoan zabaltzen zena, eta ezko oihalez estalitako mahaian katilu zuri sendo batean jaten nituen zopak. Goizean, etxean egindako ogiz, kafez, esnez eta azukre mordoaz betetzen zidan katilua.
|
|
|
Inork ez zuen azkarrago kraskatzen oilasko baten lepoa, odolustu aurretik. Behin, gaua pasatzera gelditu nintzenean,
|
hiru
lagunekin Unibertsitateko ikasketak bukatu eta gero herrialdean barrena egin genuen bidaia batean, hantxe zegoen amama goizean goiz jaikita ekonomikan oilaskoa frijitzen, nahi adina eta gehiago, autoan guk gero eraman ahal izateko. «Sekula jan dudan oilasko frijiturik onena da», errepikatzen zuen lagun batek etengabe Kaliforniarako bidean, eta besteak ados ziren.
|
|
|
Ez baitidazue ukatuko kontu honek ez daukala grazia izugarririk:
|
hiru
pertsona diferente, baina benetako Jainko bakar bat. Bada, nire liburu gogokoenekin gauza bera gertatzen zait.
|
|
|
Bada, nire liburu gogokoenekin gauza bera gertatzen zait.
|
Hiru
dira, baina, azkenean, bat besterik ez da, Hirutasunaren kide horiek bezalaxe.
|
|
|
|
Hiru
liburu hauek bat bakarrean biltzen dira: Savinio ren Entziklopedia Berria, zeini buruz hurrengo batean hitz egingo dudan.
|
|
|
Anek arrautza gutxiegi du patata guzti horientzat eta, esne botila hutsik dagoenez, gosarian sobratu zaion kafesnea isuri du tortillara, lehorregi geratu ez dadin. Ia
|
hiru
urte pasa dira Esteban hil zenetik eta orain hasi da agertzen.
|
|
|
Mozkorrak bere istorioa jaurti nahi du Aneren belarri zulora, zigarro kearekin batera gorputzetik atera. Erosketak egiten ari zela sinetsita nengoen bitartean, sozio indioarekin jo zidan,
|
hiru
hilabetez. Baina barnean ondo itsatsita geratzen den horietakoa da.
|
|
2010
|
|
|
Baina informazio objektiboari atxikirik emandako bestelako azalpen adierazgarriek ezinbestez bultzatzen dute irakurlea sakonagoko ondorioetara. Hala gertatu zait, esaterako, Zaragozan fusilaturiko Nicolasaren jertse zuriko
|
hiru
tiro zuloetatik odolik ez zuela isurtzen dioen konfesorearen lekukotza jasotzen duenean, lurrak ez zuelako haren odol errugabea xurgatzerik. Dokumentuaren zehaztasuna baino gehiago da jertsearen zuritasunak, tiro zuloetatik odolik ez isurtzeak edo handik bost urtera ustelgabe irauteak konnotatzen dutena.
|
|
|
Oraingo honetan irakurtzeko eduki ditugun bost liburuetatik
|
hiru
fikziozkoak izan dira eta bi ez fikziozkoak. Bostak interesgarriak, eta estiloaren aldetik iruzkin bat merezi dutenak; edozelan ere, esan behar dut nik ezin ditudala era berean irakurri:
|
|
|
Orain beste aldea. Narratzeko era (esaterako, paragrafoak bi edo
|
hiru
lerrokoak), situazioaren hurbiltasuna (giro erdalduneko euskaldunarena), egunerokotasuna (lana, pertsonen arteko harremanak), liburua irakurtzeko erraztasunaren arrazoiak dira.
|
|
|
Ez da nire gogoa inor asaldatzea. «Kostunbrista» hitza erabili banuen, gehiago izan zen Lourdesek aipatzen dituen «iraganaren oroitzapenak (haurtzaroa eta gaztaroa
|
hiru
protagonisten ahotik)» era nolabait dokumentalean aurkeztuta daudela ikusten dudalako eta ez gurean egon den kostunbrismoa ikusi dudalako. Une honetan ez zait otutzen modu hoberik adierazteko.
|
|
|
Idazle gazte baten lehen eleberria da hau, baina bere adinekoen errealitatetik aldendu eta gerra garaian gazte zirenen belaunaldiari eskaini dio arreta liburu honetan.
|
Hiru
emakume edadeturen bizitzaren ibilbidearen testigantza ematen du liburuak, iraganaren oroitzapenak ekarriz (haurtzaroa eta gaztaroa hiru protagonisten ahotik) eta elipsi handi bat eginez, zahartzaroko kafetegiko solasaldien bidez. Lehena, iraganekoa, barne bakarrizketaren bidez emana da; bigarrena, orainaldikoa, aldiz, istoriotik kanpo dagoen kontalari estradiegetiko batek kontatzen du, maitasu...
|
|
|
Idazle gazte baten lehen eleberria da hau, baina bere adinekoen errealitatetik aldendu eta gerra garaian gazte zirenen belaunaldiari eskaini dio arreta liburu honetan. Hiru emakume edadeturen bizitzaren ibilbidearen testigantza ematen du liburuak, iraganaren oroitzapenak ekarriz (haurtzaroa eta gaztaroa
|
hiru
protagonisten ahotik) eta elipsi handi bat eginez, zahartzaroko kafetegiko solasaldien bidez. Lehena, iraganekoa, barne bakarrizketaren bidez emana da; bigarrena, orainaldikoa, aldiz, istoriotik kanpo dagoen kontalari estradiegetiko batek kontatzen du, maitasunez, sentiberatasunez begiratzen duten begi batzuek kontatzen dute.
|
|
|
Eulali, berriz, gorra da, memoriarik gabe libre sentitzen dena.
|
Hirurek
jokatzen dute, eleberriaren izenburua parafraseatuz, aulkien jokoa, heriotzarena, alegia, eta kafetegian dituzten enkontruek antz gutxi dute Saizarbitoriaren eleberriko agureek Hanbren, nola ez gogoratu Hanbre, dituztenekin. Samuel eta besteak gudari ohiak ditugu, gerraren drama («lerdokeria», Samuelen hitzetan) bizi izan dutenak eta drama horren memoriari ihes egin ezin diotenak.
|
|
|
Horrexegatik labur laburrak suertatu zaizkit, laburregi, orrialde gehiagoren guraz utzi naute. Beste tonu batekoak dira protagonista Ignacio duten
|
hirurak
: gainerako ipuinekin tartekatuta doazelarik, sorpresa hartzen duzu, halako batean konturatzen zarenean lehenagoko ipuin baten beste episodio batean zabiltzala, eta historia osoa biribiltzen duzu hirugarrena amaitutakoan.
|
|
|
Baina proiektu honek idazle anbiziotsua begietaratu dit. Idazteak berez dituen era askotako zailtasunei Epaltzak beste
|
hiru
erantsi dizkie: dokumentazio historikoaren lan idorra, garai haietarako hizkuntzaren egokitzea eta arnasa luze luzeko idazlan bati ekitea.
|
|
|
Aipamen soilean besterik ez bada, hona ekarri nahi dut Ez obeditu inori, Mikel Perurenak argitaratu duen lehen eleberria. Hasteko, istorioa bera da bizigarri,
|
hiru
pertsonaia biltzen dituen mataza: Sotero, nagusia, bertso jartzen aritzen den langile apala, analfabetoa, baina astoa erreginaren izenez bataiatu duena; Frantsesa, ahoa bete iraultza, luzamendutan ibili dabilen poeta; eta Estudiantea, bizargabea, gonak ezagutu berria, burua hemen baino gehiago han daukana.
|
|
|
Sotero, nagusia, bertso jartzen aritzen den langile apala, analfabetoa, baina astoa erreginaren izenez bataiatu duena; Frantsesa, ahoa bete iraultza, luzamendutan ibili dabilen poeta; eta Estudiantea, bizargabea, gonak ezagutu berria, burua hemen baino gehiago han daukana. Gerra garaiak dira, guztiak bezalatsu, Kubakoak, XIX.a bukatzen ari da, Canovas garbitu berri dute, eta
|
hiru
morroiok Angiolilloren itzala luzatu nahi dute, dinamita, norbait itzulipurdikatu, arrain potoloren bat. Modu ez oso heroiko batean egingo dute aurrera baina, joan etorrian, dena bukatzen bada ere, bukatzeko indar nahikorik egiten ez dutela.
|
|
|
Elenak egiten duen narrazioa, jarioa?
|
hiru
lau orrialdetik behin apurtu egiten da, arindu egiten da eta horrek narrazioari beharrezkoak diren kanpo elementuak eta euskarriak ematen dizkio. Honekin batera iruditzen zait nobelak daraman erritmoa ona dela, argumentuaren bilakaera egokia dela?
|
|
|
pilota hori. Bidexkan,
|
hiru
beilari Numazuko pausu lekura buruz. Ez nezake erran hiruak elkarrekin diren ala ez.
|
|
|
gizona, konoha tengu jainko sudurluze baten maskara handia bizkarrean. Numazutik urrun den Shikoku irlara doake (edo doazke
|
hirurak
–). Han diren 88 tenpluetarik batera.
|
|
|
Señorita bi egon zirean, ta
|
hiru
krieda. Kozinerea ixin zen Gernikekoa, ta ni eroateko, kozinereak ezkondu egin bear euen, ta halantxe joan nitzen ni; kozinerea ezkondu zen orduen ni joan hara.
|
|
|
Guk dueña esaten geuntson orduen, berbarako, kozinerea, ezta? Bat edo bi edo
|
hiru
dueña egoten zian, bata bestea laguntakoak edo, eztozu aituten. Oin eztait zelan esate dotsien; baia beiñepeñan guri geure denporan dueña esaten geuntsan.
|
|
|
Pilota partida deritzon saioan, izenburuak dioskun bezalaxe, Lekornen jokatutako esku huskako partida antologiko bat kontatzen digu Etxeparek, alegia, idazle batek nekez aurki lezake zer edo zer garbiagorik gaitzat hartzeko. Herriko jaietan beraz,
|
hiru
hazpandar eta hiru lekondar arituko dira norgehiagoka, eta Etxeparek horixe marraztu digu bere luma zoliarekin. Partida amaitutakoan, kontakizunaren azken esaldian, han doaz hazpandarrak Hazparnerako bidean:
|
|
|
Pilota partida deritzon saioan, izenburuak dioskun bezalaxe, Lekornen jokatutako esku huskako partida antologiko bat kontatzen digu Etxeparek, alegia, idazle batek nekez aurki lezake zer edo zer garbiagorik gaitzat hartzeko. Herriko jaietan beraz, hiru hazpandar eta
|
hiru
lekondar arituko dira norgehiagoka, eta Etxeparek horixe marraztu digu bere luma zoliarekin. Partida amaitutakoan, kontakizunaren azken esaldian, han doaz hazpandarrak Hazparnerako bidean:
|
|
|
Argazkiak. Txikitan etxean
|
hiru
geneuzkan. Amamaren gurasoena, amamaren osabarena eta amamaren izekorena.
|
|
|
Familian guztiek hijaba eramaten ez badute ere, orain dela
|
hiru
urte Alsaneak eta ahizpak eramatea erabaki zuten «gure fedearekiko atxikimendua adierazteko. Eta Estatu Batuetan izan ditudan esperientziek sendotu egin naute nire sinesmenean.
|
|
|
Harrisonek Something abesti famatua idatzi zuen Pattierentzat. Eric Claptonek
|
hiru
abesti eskaini zizkion, zein baino zein ederragoak hirurak: Bell Bottom Blues, Layla eta Wonderful Tonight.
|
|
|
Harrisonek Something abesti famatua idatzi zuen Pattierentzat. Eric Claptonek hiru abesti eskaini zizkion, zein baino zein ederragoak
|
hirurak
: Bell Bottom Blues, Layla eta Wonderful Tonight.
|
|
|
Gauzak ez zitzaizkion, ordea, batere ondo atera, eta berehala damutu zen lehenengoaren besoak utzi izanaz; izan ere, Harrisonekin baino okerragoa baitzen Claptonekin bizitzea. Pattiek aldatzea erabaki zuen garaian, Harrisonek orduak eta orduak ematen zituen kantuan bere etxeko ganbaran eraiki berri zuen tenplu budistan,
|
hiru
Hare Krishna familiara bertara ekarriak zituen, eta Ringo Starren emazte Maureenekin ohea partekatzen zuen. Pattie Boyd Claptonenera joan zenean, berehala ohartu zen zer nolako gizon motarekin berregin nahi zuen bizitza:
|
|
|
Hortik eskizonimo bat (eskizofrenia baten adierazpide den ezizena) asmatu izana, Jon Iriberri, eta gero
|
hiru
poema liburutan eutsi. Atxagaren etsenpluak ere izango zuen eragina, baita Pessoaren heteronimo andanak ere.
|
|
|
Aitarenean elkartu ginen, zu Alemanian
|
hiru
urtez ikasten egon eta gero. Asteburuetan izan ezik, han egoten nintzen, medikuntza ikasle.
|
|
|
Besta abiarazten zuen txupina jaurtiki aitzin lekutu ginen Iruñetik. Aita, haren orduko neska lagun Elena eta
|
hiru
anai arrebok geunden. Goizean bortzak ibiliak ginen mendian, baina bazkalondoan Izabara joan ziren aita, Elena eta Maddi, erosketak egitera, eta zure kontu utzi ninduten ni.
|
|
|
Koplak kantatzen hasi eta bertso afari batean ordubeteko saioa egitera iristea handia da. Bertsotan hasi eta
|
hiru
urtera Gipuzkoako Txapelketan kantatu nuen eta ondoren bi urte eman ditut urtean 80 saio eginez eta inoiz baino estankatuago sentitu naiz. Ez nuen ikusten zertarako egiten nuen bertsotan.
|
|
|
«Bietan ez dakit ehuneko ehunean egoten eta garaika funtzionatzen dut, hasi zitzaigun bere esperientzia kontatzen?. Orain, adibidez, txapelketa nagusiak iraun duen bitartean, azken
|
hiru
hilabete hauetan esan nahi dut, ezin izan dut lerro bakar bat idatzi literaturan. Beste hainbat lan idatzi dut, baina nik nahi dudan horretan ezin izan dut ezer aurreratu, nire idazteko moduak patxada eskatzen didalako.
|
|
|
«Txapelketak gauza on asko ematen dizkigu, baina beste gauza asko galarazten dizkigu. Nik bertsotan izan ditudan bezala, idazle gisa sei txapelketa izan banitu azken
|
hiru
urteotan, idazle gazteen lau txapelketa, Gipuzkoako bat eta Euskal Herri mailako beste bat, seguru asko ariketa jakin batzuetan orain baino hobea izango nintzatekeen, baina horrek ez du esan nahi idazle hobea izango nintzenik».
|
|
|
Xabier Amurizaren biografia ez da nolanahikoa. Abade,
|
hiru
espetxealdi, bertsolari txapeldun birritan, parlamentari Gasteizko Legebiltzarrean eta kazetari, 2006an jubilatu eta lan erraldoi bati ekin zion arte. «Joan ziren» zikloaren hirugarren liburukia atera zuen abenduan:
|
|
|
Dena den, ez gatzaizkio ikastaro akademiko bati jarraitzen. Kideek beraiek hautatzen dute, eztabaidatuz, zein liburu irakurri, eta
|
hiru
txandako egitaraua antolatzen da aldez aurretik. Hala, esate baterako, joan den udazken honetan Madame Bovary eztabaidatu dugu (5 aste) Anna Kareninarekin batera (5 aste); Urte Berrian, Hamlet eztabaidatuko dugu (5 aste) eta baita The Tempest ere (5 aste); eta udan Eneida Robert Fagles en itzulpenean (10 aste).
|
|
|
|
hiru
postal hurbiltasunetik
|
|
|
Nondik heldu garen? Badituzu bi edo
|
hiru
urte, Maddi Oihenartekin hizketan ginen Maulen. Zuberoan gaindi diren botz ederrak aipatu guk eta, berak, lehen ere izanak direla kantari loriagarriak hemen.
|
|
|
Bost ginen etxean:
|
hiru
anaia, bi arreba. Bigarrena niz ni.
|
|
|
Zenbat urte uste düzü badudan?
|
Hiruretan
hogeita hamalau ingürütara ari niz, e?. Badira kantari gazteak, eta gazteetan bada onik ere!
|
|
|
Francoren denbora zen. Ezkondu berria nintzen,
|
hiruretan
hogei eta bost aldean zen, baina, hala ere, «Goazak!», Etxekopar eta biok. Bazkaldu genuen Aurrera hartan eta, gero, lurpean ezarri gintuzten, han.
|
|
|
Nik han kantatua da hori. Arratsaldea iragan genüen han eta goizean bi edo
|
hiru
orenetan etxean sartu. Izan ginenean hotel Aurreran, arratsaldea pasatu genüen eta ilundu zen eta istorio.
|
|
|
Oraino ere Etxahunek egin kantuak kantatzen dütüe hemengo jendeek. Eta, aldiz, orai düela
|
hiru
, lau urte gazteek egin kantuak, biga hiru aldi kantatu, eta fini!
|
|
|
Eta, aldiz, orai düela hiru, lau urte gazteek egin kantuak? biga
|
hiru
aldi kantatu, eta fini! Hala da, bai!
|
|
|
Guti da ene istorioa. Kantuz ari izan niz, baina lanean behar balin bada, astelehenetan
|
hiru
egunetan ferietarat partitzen eta?, ez da posible etxea igandeetan kurri, ez da posible.
|
|
|
Orduan heldu zen Urepeleko alde horretarik zaldi eta zernahi, ferietan ezartzen zuten, eta libro zen, libro ginen. Frantziako aldean finitu zen hori
|
hiruretan
hogeita hamabost aldean.
|
|
|
Denera 9 urtez jardun nuen irakasle eta beste lauzpabost egin nituen eskolan, bestelako lanetan. Gogoan dut Tangerretik
|
hiru
kilometrora zegoela eskola, eta oinez joan behar izaten nuen. Batzuetan, autobusa hartzeko dirurik ere ez nuen:
|
|
|
Nire ustez, ez dago idazketarik zuzenketarik gabe. Ez da behin idazten, bi eta
|
hiru
aldiz baizik. Baina Rostros?
|
|
|
1968ko abuztuan ezagutu nuen Jean Genet. Nik Edward Roditi ezagutzen nuen eta lagunartea osatu genuen
|
hirurok
. Roditi alaia zen, eta Geneti ez zitzaion gustatu.
|
|
|
Dena dela, erbesteratzea ez dadila betikotu, orduantxe akabo bestela, inspirazio iturri beharrean, neurri gabeko zigor izango da. Baina, gainerakoan, bi,
|
hiru
, lau urteko erbesteratzea ez da hain txarra ere. Ni neu 17 urtez zentsuratu ninduten hemen, ipuin bilduma batengatik eta El pan desnudo (Ogi hutsa) liburuagatik.
|
|
|
Rifeko gosea, berriz? Rifen,
|
hiru
lau urte iraun zuen lehorteak. Mendi artean bizi ginen eta lehortea izan zenean, akabo animaliak, akabo jendea, akabo mundua, akabo dena.
|
|
|
Bi eta
|
hiru
aldiz deitu nion Iboni, baina ez zidan jaramonik egin. Fruta zurituek ardo usaina hartzen dute eguzkitan beratuz gero, eta agian horregatik irentsi nuen azken udare muturreraino.
|
|
|
Yeatsek, uste zuelarik, esan zuen bezala, «besteekiko gatazkak erretorika bihurtzen ditugu [la], baina geure arteko gatazkak, berriz, poesia», bere azken poema bilduma arte (1936) jarraitu zuen kontraesanezko posizio horien ikerketa dialektikoa eginez. Three Songs to the One Burden obran[
|
Hiru
abesti zama astun batentzat], Pearseren agindu ikaragarria goraipatzen du itxuraz, Ipar Irlandan oraintsu izan den 30 urteko gatazkan izugarrikeriaz gauzatu den hori.
|
|
|
Handik bi egunera eskaini genuen emanaldia Mikel Markezek, Lopek eta
|
hirurok
Rosarioko Euskal Etxean. Eta gau haren amaiera aldera bere etxera gonbidatu ninduen Laurak.
|
|
|
Hurrengo igande goizean esplikatu zigun aitak ulertzen ez genuen sekretua, urtean bitan edo
|
hirutan
erabiltzen zen jangelako mahaiaren inguruan. Zigarro bat piztu ondoren esan zigun handik aurrerakoa sekretupean gorde beharrekoa zela, ezin geniola inolaz ere inori aipatu.
|
|
|
behin, bi aldiz,
|
hiru
aldiz, lau aldiz, etengabe.
|
|
|
Harengana egin behar izan nuen, barre egin nion, xalo, mutu, eskua jasoz zer habil hemen itxuratzeko, «Benito?!», eta ez zidan belarrondokorik eman, bostekoa estutu zidan Eskola Nautikorako malda hasten den horretan, zauriz eta gogorduraz beteriko ahurrean. Handik hilabete gutxira prentsan hogeita
|
hiru
zituela azaldu zen, baina hamasei urteko ginen biok.
|
|
|
ile motzaileak askoz min handiagoa egiten zuen makinilla kamuts harekin, mozteko zirenak erauzi egiten baitzizkion sama atzean. Hortzalariak, gainera, ez zuen galderarik egiteko astirik, aski lan zeukan ahoaren leizean, izerdi tantak ageri zituen kopetan, eta mutikoak ez zuen ahaleginik egin behar izan konprenitzeko, egia esan aspaldi samarrean erabakia zuen arren txandaka erantzutea bai eta txandaka ez, bai bai bai, ez ez, eta gero beste
|
hiru
baiezko jarraian eta gero beste bi ezezko, Morse baten antzera, gero baiezkoak bi eta ezezkoak hiru, bazen aspertzen ez zen jendea. Halakoa zen karrika, jendea presaka eta katu pila bat zapaltzen zuten autoak.
|
|
|
ile motzaileak askoz min handiagoa egiten zuen makinilla kamuts harekin, mozteko zirenak erauzi egiten baitzizkion sama atzean. ...gainera, ez zuen galderarik egiteko astirik, aski lan zeukan ahoaren leizean, izerdi tantak ageri zituen kopetan, eta mutikoak ez zuen ahaleginik egin behar izan konprenitzeko, egia esan aspaldi samarrean erabakia zuen arren txandaka erantzutea bai eta txandaka ez, bai bai bai, ez ez, eta gero beste hiru baiezko jarraian eta gero beste bi ezezko, Morse baten antzera, gero baiezkoak bi eta ezezkoak
|
hiru
, bazen aspertzen ez zen jendea. Halakoa zen karrika, jendea presaka eta katu pila bat zapaltzen zuten autoak.
|
|
|
|
Hiru
mutil zituzten Arturok eta Carmiñak, baina orduan ohartu nintzen aitak ez zuela «hil» esan, «galdu» esan zuela.
|
|
|
Dardara batean hartu nuen oraino mahai gainean zegoen egunkaria, begiak hartan ezkutatzeko. Benito Paíño, hogeita
|
hiru
urteko. Lausotu egin zitzaizkidan letrak, lagunen aurpegiak lausotzen ziren gisan Petrari betaurrekoak kendu eta neronek janzten nituelarik, ergelarena eginez.
|
|
|
Baina, zer pentsatuko zuten bertakoek Charles de Foucauldi buruz? 1902an,
|
hiru
urte soilik lehenago, tuaregen erreboltan, Dag Ghaliko gerrarien erdiak erori ziren, ehunen bat, frantsesen tiropean. Men egin zioten, Frantziaren botereari, ezinbestean.
|
|
|
Moore oso da onartua Irlandan eta bertakoentzat ikono bat da, dudarik gabe.
|
Hiru
aldiz ikusi dut eszenatokian. Oso ondo oroitzen naiz, behin, umoretsu, bere bizileku aldaketa nola azaldu zigun.
|