|
2003
|
|
|
Harenbeldurgaitzanuen.Arrasgoizikadituabide nakon
|
haurrer
dagolaixilikegoiteajende larrienaitzinean, guzizjatekotenorean; ezen, urrunerathautemaitennuenber, ixilikjartzennintzan, erdi ahalge, erdi izitua.Behatzeraereeznintzokenausarta.Hainbarnasarthuaukandut zainetan, ttipidanik, aitarenalderatekobeldurhorinon, gizonduta, jarraikibaitzaut, halakouzkur eta, zernahitaratabianindadien, huts egitekoikharabatjauzaraztenzaundala...
|
|
|
Hauda, PierreBuruzainParisenabertzaletuzen, etaorobat, Parisen euskaltzaletu, eta horrexek damaiosasoihorretakoIparraldekoidazleetan nekezaurkidaitekeenikuspegizorrotza, eraberritzailea, iraultzaileaia. Horretazohargaitezen, ikus, kasurako, 1913anLacomberiidatzitakolerro
|
hauek
, harenpentsaeranahikoaondolaburtzendutenak:
|
|
|
Beribilezneukaneskuartean.Unehorretan JeanEtxepareetaberelagunakLoiolara iritsidiraia, aurrekokapituluanTolosa, BidaniaetaErreziletikpasatuetagero.Loiolakokomentuaberadeskribatzenhasiaurretik, inguruazirriborratukodizuEtxeparek:. Aurkintzehauzinezxoragarriada. Beheititurikgordetzeradoaniguzkiakurreztatzenduoraino zeru xokobat, garaitikoeremuguzia...?. Etatanpez, bigarren pasarteanEtxeparek, cientziacoi duen laconismoz, izkribatukodituondokolerro, sugotzle?
|
hauek
:
|
|
2006
|
|
|
–Etxekoguztiei: Aita, Ama, Arreba, Anaiak, Emaztea...ukituaksartzenlagundu didatelako?. Berdabioren bertso
|
hauetan
ere, ukitu guziaketxekousariokoakdireladirudi.
|
|
2007
|
|
|
Kontestu honetan, propopogra, aren bidetik11 abiatuko gara Piarres La, tteren lagunarte intelektualeko kideen berri emateko. Horretarako, honako helburu
|
hauek
bete nahi izango genituzke:
|
|
|
Micheu Puyouk garaiko alderdi frantziarren sailkapena eskaini digu, eskuindar, zentro eta ezkertiar alderdietan banatuz. Eskuindar eta eskuindar muturrekoak alderdi
|
hauek
lirateke: Bonapartiste, > Entente> Républicaine> Démocratique, > Extrême> Droite, > Fédération> Républicaine, > Indépendant, > Indépendant> Républicain, > Monarchiste, > Parti> Rápublicain> de> la> Liberté, > Rassemblement> du> Peuple> Français> eta Union> Républicaine> Démocratique; alderdi zentro eskuindarrak:
|
|
|
1920 eta 30 hamarkadetan honako
|
hauek
izan ziren Sociétéko arduradunak: Lehendakariak:
|
|
|
Ostera, buruzagiez gain, kide bakan batzuk baino ez ziren azaldu bileretara (harrigarria da 1923ko alean adierazitakoa, hau da, 80 partaide baino gehiago izan zirela bileretan): Edouard Casedevant 24 bider, Joachim Labrouche 23, Duvot 19 eta F. Lefort 18 Maiz joan ziren
|
hauek
ere: Henri Gavel 17 bider, Louis Dours eta A. Larrieu 17 bider eta Elie Bousquet 15 Piarres La, tteri dagokionez, ez dugu Sociétéren bileretan parte hartu zuenaren berririk.
|
|
|
Michel Elissamburuk, adibidez, Frantzian izan ziren hiru Errepubliken kontra idatzi zuen Frantziako> hirur> Errepubliken> historia> laburzqui> liburuan102 Elizaren alde agertu ziren
|
hauek
ere: Jean Pierre Arbelbide103, Emmanuel Inchauspe104, J. M. Menjoulete105, P. Soubielle106, Jean Pierre Duvoisine107, Jean Martin Hiribarrene108 eta Ed. Puyol109.
|
|
|
Jean Pierre Arbelbidek (Zaro Nafarroa Beherea,) lan
|
hauek
argitaratu zituen: Bokazionea> eta> Jainkoaren> Deia> eta> Erlisionea.> Eskual> Herriari> dohazkon> egiarik> beharrenak.> Heren> ordreko> chehetasunekin> eta> Meza bezperen> othoitzekin> 1890an, Heren> Ordrea 1890ean, Igandea> edo> Jaunaren> Eguna> 1895ean eta Archives> des> Missionnaires> de> Hasparren> 1898an.
|
|
|
Emmanuel Inchauspek (Zunharreta Nafarroa Beherea,) San Mateoren Ebanjelioa eta Apokalipsia zuberera itzultzeaz gain, Luis Luciano Bonapartek eskaturik, honako lan
|
hauek
argitaratu zituen: Jincoac> giçonari> eguin> patoac> 1851ean, Le> Verbe> Basque> 1858an, Le> Peuple> Basque> 1893an, Maria> Birjinaren> hilabetea> 1894an, Kantika> Saintiak> 1897an eta Etude> sur> lorigine> bayonnaise> de> Sainte> Eurosie, > Vierge> et> Martyre, > et> sur> les> Boiens> ou> Boiates> 1888an.
|
|
|
Gerra garai hartako Eskualdunak, herritarrak adoretu zituen gehiago produzitzeko eta aurrezteko (Produire et épargner sont les devoirs de larrière169). Beste aldetik, Soldaduen egitekoa goraipatzearekin batera170,
|
hauen
egoera eta premiak azaldu zituzten, hala nola, Jean Elissalde Zerbitzari k; Jean Etcheparek eta Jean Saint Pierrek Eskualduna> soldaduei bidal ziezaien eskatu zuten: Etchean irakurtu eta igorazazue Eskualduna soldadoeri171 Iheslariak gaitzetsi egin zituen172; horrela, Gobernu frantziarrak desertzioa zigortuko zuen legea kaleratzera zihoanean, Eskualduna> lege horren alde agertu zen:
|
|
|
82 artikulu argitaratu zituen Saint Pierren bost urtetako zuzendaritzapean. La, tteren garai hartako lankideak
|
hauek
izan ziren: Laurent Apestéguy, Jean Barbier, Louis Dassance, Dominique Dufau, Pierre Duhour, Jean Elissalde Zerbitzari, Jean Etchepare, Goyheneche, Julien Héguy, Michel Iriart, Gratien Istilart, Leon Léon, Jules Moulier Oxobi eta Maurice Otacéhé179 Garai emankorra izan zen produkzio idatziari dagokionez, orduko Bloc> de> gauche> elkartasun politiko ezkertiarrak erlijioari kontra egin ziolako Eskualdunako idazleak erlijioaren alde idaztera bultzatu zituen.
|
|
|
Arotçarenaren garaiko Eskualduna> Francoren alde agertu zen190 Horrela, Frankistek Bilbo hartu zutenean, honako lerro
|
hauek
argitaratu zituzten astekarian:
|
|
|
Hendaiako bileran erabaki zuten moduan, Sabino Arana arduratu zen Hondarribirako deialdia egunkarietara bidaltzeko. Idazkia bidali zuen honako
|
hauek
sinaturik: Gratien Adéma buruak205, Arturo Campionek eta Aranak berak, buruorde bezala azken biek?, Guilbeau idazkariak eta kide batzuk:
|
|
|
Federazio literarioa sortu bai zuten, ostera, Eskualzaleen Biltzarra deituko zutena. Honako kide
|
hauek
ziren Zuzendaritza Batzordea osatu zutenak: Gratien Adema zuzendaria, Arturo Campion eta Sabino Arana buruordeak, Martin Guilbeau idazkari orokorra, Jean Baptiste Diriart diruzaina eta Jean Baptiste Daranatz idazkari adjuntua; aholkulariak:
|
|
|
Guk Eskualzaleen Biltzarrak kaleratutako urte
|
hauetako
aldizkaritxoaren zenbakiak kontsultatu ahal izan ditugu: 1905, 1906, 1908, 1910, 1911, 1912, 1913, 1919, 1920, 1921,
|
|
|
Eskualzaleen Biltzarraren araudiak berrituak izan ziren 1926an. Urte hartako Batzordearen kideak
|
hauek
izan ziren: Ustaritzeko Louis Dasssance lehendakaria; Maurice Amestoy Kanboko koronela eta Albert Constantin, Atarratzeko doktorea, lehendakariordeak; Jean Elissalde, Léginagako apaiza, idazkaria; Jules Moulier, Hiriburuko bikarioa, idazkari adjuntua; Jean Baptiste Diriart, Donapaleuko notarioa, diruzaina; aholkulari hauek aukeratu zituzten:
|
|
|
Urte hartako Batzordearen kideak hauek izan ziren: Ustaritzeko Louis Dasssance lehendakaria; Maurice Amestoy Kanboko koronela eta Albert Constantin, Atarratzeko doktorea, lehendakariordeak; Jean Elissalde, Léginagako apaiza, idazkaria; Jules Moulier, Hiriburuko bikarioa, idazkari adjuntua; Jean Baptiste Diriart, Donapaleuko notarioa, diruzaina; aholkulari
|
hauek
aukeratu zituzten: Mauleko Laurent dAndurain de Maytie, Ustaritzeko Maurice Souberbielle doktorea, Hazparneko Jean Lissar doktorea, Senpereko Dominique Dufau notarioa, Mauleko Henri Heugas industrilaria eta Aldudeko Jean Etchepare doktorea.
|
|
|
Beste aldetik, ezagunak ziren Eskualzaleen Biltzarraren atsedenaldiak, eguerdi aldera Maurice Souberbielle kidearen Porto-ko arnoa dastatzen zutenean (Ez dut erranen, arno harek, edo bertze zerbaitek ez dituela noiztenka baztertzen Dassance buruzagiaren sail hertsitik; bainan ez gira karrikarat atheratzen233). Dena dela, bilerak aurrera jarraitzen zuen, hainbat gai jorratuz;
|
hauetariko
batek Louis Dassancek Euskaltzaindiaren parekoa Iparraldean sortzeko asmoa zuelako susmoa sorrarazi zuen Etcheparerengan:
|
|
|
Eusko Ikaskuntzak Boletín> de> la> Sociedad> de> Estudios> Vascos.> Eusko> Ikaskuntzaren> Deia> hiruhilabetekaria argitaratu zuen272 Aldizkari horrek elkartearen Batzar Iraunkor zein Batzar Nagusien bileren berri eman zuen; 1920 eta 1935 urteen artean burutu zituen 71 bileretan honako
|
hauek
izan ziren maizen parte hartu zuten kideak:
|
|
|
Pentsamoldeari dagokionez, Eusko Ikaskuntza Hegoaldeko mende berriko intelektual beharrei zegoen egokiturik euskaltzaleen. Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> aro berriko pentsalari frantziar positibistek eratu zuten; intelektualak ziren
|
hauek
ere, baina ez ziren bereziki arduratu euskal gaiez. Azkenez, Eskualzaleen Biltzarra pentsalari euskalzaleek sortu zuten, Eusko Ikaskuntza bezala, baina modernotasunari aurre egiteko.
|
|
|
Azkenean, 1919an honako euskaltzale
|
hauek
izendatu zituzten euskaltzain oso: Jose Agerre, Domingo Agirre, Jean Blaise Adema, Pierre Broussain, Juan Bautista Eguskiza, Ramón Intzagarai, Pierre Lhande290 eta Raimundo Olabide; aranazaleen nahiak Olabideren alde nagusitu ziren, beraz.
|
|
|
Piarres La, tterekin batera, Gure> Herrian honako lankide
|
hauek
idatzi zuten:
|
|
|
Laurent Apestéguy, Jean Barbier, Edmond Blazy. Gure> Herriaren administratzaile kudeatzailea zena?, Louis Dassance, Dominique Dufau, Jean Elissalde, Jules Moulier, Jean Saint Pierre eta Emmanuel Souberbiellek.
|
Hauekin
batera batzarrean izan ziren Louis Colas, Jean Baptiste Daranatz, aita Donostia, Mayi Elissalde, Henri Gavel eta Albert Léon lankideak. Politika gizonak ere Gure> Herriak prestaturiko bilerara joan ziren:
|
|
|
Huna bertze berrehunbat geroztik eskuratuak. Aithor dezagun haatik ez daukutela,
|
hauk
, lehengoen lana galdetu: gutxi gehienak, P. La, tte jaun aphezak ekharri dauzkit etcherat.
|
|
|
Era berean, Jules Moulieren istorioak irakurtzeko gomendioa egin zien umeei Laurent Apestéguyk: Bertsua zalhu derabila Oxobik, solasa lerden, labur, eta
|
haurreri
ez lakiokete kalterik egin, bertze zorokeria batzu utzirik, holakoen buruan hartzeak442.
|
|
|
Kritikariei dagokienez, Piarres La, tte izan zen kritika gehienak egin zituena; ulergarria da, zeren eta kritika
|
hauek
argitaratu zituen aldizkariaren idazkaria baitzen La, tte. Jadanik aipatu dugu La, ttek 1930 hamarkadan izan zuen gorakada intelektuala islatu zuela Gure> Herriak, laukiak eskematikoki erakusten duena; izan ere, La, ttek garaiko hainbat intelektualen lanez agertu zuen ezagupidea:
|
|
|
Gure> Herrian agerturiko kritika, pentsalari eta sorkuntza intelektualei buruzko aipamenei amaiera ematearren, honako bi lauki
|
hauek
osatu ditugu, iritziok bil ditzan:
|
|
|
Laukiak erakusten duen moduan, Resurrección Mª de Azkue, Jean Barbier, Louis Colas, Jean Baptiste Daranatz, Pierre Lhande, Julio Urquijo, Philippe Veyrin eta Julien Vinsonez.
|
Hauek
ere ez ziren edonor euskal Herriko aktibitate kulturalean; izan ere, Colas eta Vinson ezik, gainerakoak kargudunak ziren elkarte kulturaletan. Ulergarria da, beraz, kritikak jaso zituzten horiek, Julio Urkijok ezik, Gure> Herrian ere idatzi izana, beste aldizkariren baten ere argitaratzeaz gain; salbuespena Louis Colas da berriro, karguduna ez izateaz gain, gutxi idatzi zuelako aldizkarietan eta konkretuki Gure> Herrian artikulu bat ere ez.
|
|
|
Iparraldekoak izatea. Harrigarria da, ostera, protagonista ugari atzerrikoak izatea, hala nola Colas, Gavel, Veyrin, Vinson..., aldizkaria euskalduna izan arren; jakina, idazle horien maila intelektual altuak justi, katzen du
|
hauen
parte hartzea Ipar Euskal Herriko sare kulturalean, bertokoak izan ez arren.
|
|
|
Ikusten dugun legez, elkarte baten ordezkari izateak
|
hauei buruzko
iritziak ematera eragin zituen kritikariak. Azkue euskaltzainburuak eta Lhande euskaltzainak onespen eta arbuiozko komentarioak jaso zituzten; gainontzekoek onezpenezkoak baino ez.
|
|
|
Eskola libroetan erakusle diren Begiralek ez ditzatela ahantz Jaun Aphezpiku ohiak eskuarari buruz eman manamendu bereziak; Gobernuko eskoletakoak orhoit ditela halaber beren erreglamenduko 15 garren artikuluaz. Hunek zuzena emaiten dute eskolan
|
haurreri
erakusteko nola itzuli behar den frantsesa eskuaralat eta eskuara frantseserat, Begiraleak, Aintzina, 1934ko azaroa.
|
|
|
...onibane Lohizuneko Begiraleen taldea Madeleine de Jaureguiberryk berak sortu zuen, 1935ean560 Jeanne Salhak561 adierazi digunez, bi anderekin elkartu zen Madeleine, Elise Arramendy562 eta Madeleine Bribetekin; elizako gela bat Gure Etxea deitu zuten563 eta teatroa euskaraz egiten hasi ziren, des> tableaux> deitzen zena564 Komediak, poema liriko eta klasikoak antzeztu zituzten, honako
|
hauek
idatzitakoak: Hillau emakumea, Leon Léon, Domingo Soubelet, Jean Barbier, Xabier Diharce, Pierre La, tte, Pierre Larzabal, Ttanpik eta Elise Arramendyren iloba zen Janick Arramendyk (Otegi izengoitiaz) 565 José Eizagirre apainketa lanean ari izan zen566 eta Lebout, Donostia eta Lertxundik lan egin zuten musika alorrean.
|
|
|
Hillau emakumearen honako lan
|
hauek
antzeztu zituzten: Egiazko> eskualdunak> eta Au> Pays> Basque; > Dominique Soubeleten Churiket> egile> lakariak; La, tteren Amerikanoa, > skalduna> menderez> mende> eta Maritchuren> kondaira; > Jean Barbierren Kauserak> edo> ruchpetak; Xabier Diharceren Ithurria, > Arrapallu, > Itsasora, > Eguerri, > François> Xavier, > Eguerri> rtzain> ttikiena, > Mortutik> oihu; Ttanpiren Katicharen> phesta; Leon Léonen Haurren> azken> hitza; Pierre Lotiren Ramuntxo; Janick Arramendyren Hautsaren> azpian; Begiraleak>... aipatu liburua, 17 orr.
|
|
|
Jacques Mestelan Piarres La, tteren laguntzailea izan zen Menditarrak taldearen antolaketan, hamabost urte baino ez bazituen ere. Taldeko partaideak izan ziren
|
hauek
ere: Xabier Diharce570. Pierre eta Michel bere anaiak zaharragoak ziren?, Jean de Jaureguiberryren bi semeak. Saint Louis de Gonzaguen ikasle zeudenak?, Tito eta Maurice Lissarague, Michel Limonaire, Auguste Bapseres eta Hirigoyen571 Piarres La, ttek etsipenez adierazi ei zion Mestelani euskaldun gutxi zegoela Menditarrak gazte taldean:
|
|
|
Eskual> Herriaren> Alde.> Court> commentaire> du> programme> eskualerriste> à> lusage> des> militants, > Baiona, > La Presse, 1933 Egitarauan honako puntu
|
hauek
landu zituzten: I. Berechkundea, II. Erlisionea, III. Lege Zaharra, IV. Gobernia Otso, V. Nor bederaren zuzenak:
|
|
|
lehenengo solairuan irakurtzeko gela, ping pong jolasteko gela eta sukaldea. Goiko solairuko lau geletan Aintzina> aldizkaria prestatzen zuten, bilerak eta hitzaldiak burutu, sindikatuak antolatu, etab601 Euskal Etxearen zuzendaritza batza honako
|
hauek
osatu zuten: Laulie burua, Léon Arretz buruordea, Joseph Haira idazkaria eta Jean Duboscq diruzaina602.
|
|
|
1934ko abenduan berriro elkartu zen talde euskaltzalea. Batzarrera honako
|
hauek
deitu zituen Pierre Amoçainek: Chapelet, Pierre Héguy eta G. Mendiboure, azken hau Donibane Lohizuneko udal kontseilaria618 Hala ere, ez Chapeletek619 ezta Pierre Héguyk ere ezin izan zuten batzarrean parte hartu620 Mendibourek, ostera, baietz esan zuen621.
|
|
|
1933ko otsailean Goyhenechek Eskual Ikasleen Biltzarra eratu zuen Parisen (Je voudrais ici réorganiser les étudiants basques652), Bilboko Euzko Ikasle Batzari atxikirik. Eugène Goyheneche buru izendatuz653 Pariseko partaide euskaltzaleak honako
|
hauek
izan ziren: Bilboko Julian de Ajuriaguerra, Otero eta Luis de Basabe; Iruneko Elosegui; Zumaiako Etcheberria; Hazparneko Pierre Madré654, Edouard Harriague eta Lartigue; Baigorriko Jean Etcheverry Ainchart eta Baionako Berrondo, Jean Fagalde, François Mihura, Bernard Gaudeul655 eta Jean Orgogozo656 Xipri Arbelbidek beste bi kide gaineratu dizkio zerrendari:
|
|
|
Andiazabalek dituen La, tteren eskutitzetan ikusi ahal izan dugun bezala, honako irakurle
|
hauek
adierazi zuten Aintzina> jaso nahi zutela: Goyhenechek Parisetik, A. Etcheberryk Angersetik, Jaucine jaunak (propaganda jaso zuen), Justomari Mocoroak Iruñetik, Martin Istilartek Podensactik, Francisco Mª de Berazalucek Donostiatik, Jesús de Basozabalek Mundakatik, Miren de Lopeteguik Sondikatik, Andoni Iralak Bilbotik, Lucio García Echeverriak Gasteiztik, Pierre Puchuluk Ustaritzetik, Bernard Insoussarryk (Apezgaitegi Txikiko irakaslea), Jose A. Mugicak Logroñotik, Pedro de Olazabalek Donostiatik, Jean Harambourek Baigorritik, Julian Ormaecheak Bilbotik, Dominica Pagolak Lekeitiotik, Francisco Barandiaranek Bilbotik, J. E. Goenagak Bilbotik, Léon Lassallek (Aintzina> eskatu zuen Aguerre izeneko batek elizan sal zezan), Eusko Ikaskuntzako Pedro Garmendiak (euren aldizkariarekin truke egiteko), Maria Ariztiak Saratik Bouda jaunaren izenean, J. Abandok Londresetik, Canon Beholak (propaganda jaso zuen), Etcheparek Atarratzetik, José Aguerrek Irunatik, Jaureguiberry doktoreak, Bilbao Nicolasek Donibane Lohizunetik, Goyhenek Atarratzetik, Mendiondok Atarratzetik, Larramendik Donostiatik, Urrutigaray emakumeak Atarratzetik, Pierre Echeberryk Mauletik, Jauretchek Baionatik, Jean R.
|
|
|
Horrela, eliza batzuetako erretoreek Etxegarairen eskutitza jaso zuten. Baina
|
hauetariko
batek Apaizgaitegiko Candau buruari eman zion eskutitzaren berri738, baita Candauk Apaizgaitegiko nagusiekin hitz egin ere Apaizgaitegian argitalpenak argitaratzea debekaturik dagoela abisatzeko. Narbaitz eta Larralde irakasleek ardura hartu zuten apaizgaiei errieta egiteko739.
|
|
|
Euskaltzaletasuna> ta> Euskal> Kultura> ta> Ohiturak> atalean idazle
|
hauek
ageri ziren: Xabier Diharce (Jean Lohitzun752), Roger Etchegaray (Alur753), Emile Hirigoyen (Emile Navarre754), Madelaine de Jaureguiberry (Mari Kachkarot755), Michel Labéguerie (Mediku gaia756), Marc Legasse, eta Pierre Narbaitz (Ttun Ttun757).
|
|
|
Eskualdun Gazteen Batasunaren Kontseilu Teknikoari dagokionez, honako
|
hauek
osatu zuten: Piarres Xarritton Hizkuntza eta Historia alorreko arduradun bezala, Michel Limonaire eta Jean Hastoy koreogra, a eta musikarena788, Pierre Lartzabal gai sozialena, Idiartegaray itsasgizonena, Bernard Mendisko irakasleena, Michel Labeguerie koruena, Jacques Legasse gai ekonomikoena eta Mayi Diharce Begiraleen ordezkariak789 Michel Limonaire idazkari izendatu zuten eta Lucienne Haitze diruzain.
|
|
|
Bileretan landutako gaiei dagokionez, 1943ko apirilaren bileran honako erabaki
|
hauek
hartu zituzten:
|
|
|
Laburbilduz, Eskualdun Gazteen Batasuna folklore federakuntzak oso bizitza laburra izan zuen, 1943 eta 1944ko urteen artean baino ez baitzuen iraun. Ordezkaturiko herriak eta haietako arduradunak honako
|
hauek
izan ziren: Jean Cabillon Baigorrin, Coco Chapar Biarritzen, Jean Duboscq Uztaritzen, Paco Eizagirre Ezpeletan, Javier Epalza Haltsun, Gosterratxu abatea Itsasun, Emile Hirigoyen Larresoron, Michel Labéguerie Bordelen, Larzabal apaiza Hazparneko Patronatuan, Christiane Rosier Baionan, Jean Vivier Milafrangan, Poupou Oyhamburu Parisen, Pascassio apaiza Kanbon eta Piarres Xarritton Hazparneko Kolegioan793.
|
|
|
|
Hauetariko
batzuk 30 hamarkadan sortu berri zen Gure Herria elkartearen kide bilakatu ziren, hala nola René Cuzacq, Michel Etcheverry, Pedro Garmendia, Gilberte Guillaumie Reicher, Hillau, Jean eta Madeleine de Jaureguiberry, Leon Lassalle, Picochet, Puchulu, Dominique Soubelet Emmanuel eta Maurice Souberbielle. Piarres La, tte Gure Herria elkartearen batzarkide ere bilakatu zen eta bilera guztietara joanez, harremanak izan zituen aipatu berri digutun intelektualekin.
|
|
|
Baina 1930 hamarkadan La, tteren sare intelektualean lehenengoz parte hartu zutenen artean, baziren lankide bereziak izan zirenak. Hain zuzen ere,
|
hauek
La, tteren sarekide bilakatu ziren La, ttek sorturiko Euskaltzaleak mugimenduaren partaide izan zirelako: Blainville, Chapelet, Michel Diharce, Mendiboure, Maurice Olphe Galliard eta Félix Ospital; hauekin lan egin zuen La, ttek mugimendu abertzale bat garatzeko burutu zituzten bileretan.
|
|
|
Hain zuzen ere, hauek La, tteren sarekide bilakatu ziren La, ttek sorturiko Euskaltzaleak mugimenduaren partaide izan zirelako: Blainville, Chapelet, Michel Diharce, Mendiboure, Maurice Olphe Galliard eta Félix Ospital;
|
hauekin
lan egin zuen La, ttek mugimendu abertzale bat garatzeko burutu zituzten bileretan. Era berean, La, ttek beste ekintza euskaltzale batzuk garatu zituen. Menditarrak, Begiraleak eta Aintzina> aldizkaria?, zeinen bidez pertsonaia berriak bilakatu ziren aztertzen ari garen sarekide.
|
|
|
Laburbilduz, 1940 hamarkadako Iparraldeko sare intelektualean baditugu hemeretzi kide, bigarren Aintzinan argitaratze lana egin zutenak;
|
hauetatik
bi sarekide arituak ziren jada 1930 hamarkadan. Hemeretzi horietatik zortzi Eskualdun Gazteen Batasunaren kideak ere baziren.
|
|
|
Hemeretzi horietatik zortzi Eskualdun Gazteen Batasunaren kideak ere baziren. Baditugu 1940 hamarkadan bakarrik Eskualdun Gazteen Batasuneko kideak izan zirenak ere, sei lagunkide guztira;
|
hauetariko
lau jadanik sarekideak ziren 1930 hamarkadan. Lagunkide berri ugari, beraz, 1940 hamarkadan, gehienak La, tteren jarratzaileek sustaturiko ekintza kultural euskaltzaleei esker.
|
|
|
Ondorio
|
hauei
amaiera emango diegu esanez 1920tik 1944ra bitartean sare kultural mamitsua osatu zela Iparraldeko euskal eremu kulturalean. Era berean, baiezta dezakegu tesi honen bidez frogatu ahal izan dugula lanaren hasieran azalduriko adierazpena, hain zuzen ere, Piarres La, tte sare horren partaide esanguratsua izan zela.
|
|
|
Herria ezagutu, Kasu
|
haurreri
, Mlle. Kinkanputz,.
|
|
2008
|
|
|
Pello> bileran> gorri> jarri> zen.> Gorri> kendu ko bagenu, ez genuke, seguruenez, esaldia ulertuko (testuingururik gabe). Adberbioen kasuan ez bezala, ordea, adjektibo
|
hauek
kasu absolutiboz osatuak direla esan ohi da (mugagabea askotan), izenki predikazioa osatzen dutelarik; hala izanik, kasudun sin tagmak genituzke. Zabalak bere tesian (Predikazioaren> teoriak> Gramatika> Sortzailean> (Euskararen> kasua), > 1993) sakon aztertzen ditu predikazio harreman oro, eta hainbat proposamen egiten ditu erlazio hori gauzatzen duten elementuei dagokie nez.
|
|
|
Hemen aipatu dugun adibidean (alegia, adjektiboaren kasuan), eta baita izenenen kasuan ere, erlazio hori zenbaki komunztaduraren bidez edota komunztadura ageririk gabeko ø atzizkiaz osatzen dela esaten digu. Guk, ordea, komunztadura
|
hauek
kasu ra mugatuko ditugu, numero ageria (singularra eta plurala) nahiz ageria ez dena (guk mugagabe gisa ulertuko duguna), absolutibotzat hartuz. Hala, gure sisteman bi abso lutibo aldi barean agertzea onartuko dugu horrelako erlazioen berri ematen duten neu rrian.
|
|
|
1, 2, 3?
|
Hauetako
taula bakoi tzak, iturri bezala erabili ditugun adibideentzako lekua izango du, bai eta interesgarri
|
|
|
Bi markaketa
|
hauetatik
, hortaz, bi sarrera izango genituzke: bata. DA+ abs abl?
|
|
|
Hautatu dugun sistema, Macintosh ordenagailuetan baliatzen den FileMiker delakoa da, honek modu erraz eta txukun batean uzten baitigu bi taulen arteko lotura egiten, eremu bakoitzeko balioak definitzen, eta eremu
|
hauei
dagozkien balioak errazki aukeratzen.
|
|
|
Ikus daitekeenez, ez dago osagai bat baino gehiagoko aditzik (lo> egin, > egon, > re> egin?). Hau, alde batetik, aditzen artean hautaketa egiteko irizpidea ere izan da nolabait, baina batez ere gure tresna automatikoek, orain dik unitate lexikal gisa analizatzeko dituzten zailtasunek eraman gaituzte
|
hauek
baz terreratzea. Esan behar dugu, halere, taldean badirela hitz anitzeko unitate lexikalen inguruko azterketak, eta dagoeneko urrats batzuk ere emanak ditugula (Aduriz et al.,
|
|
|
Sailak proposatzeaz gain,
|
hauek
aurkezten dituzten sail aldaketak definitzen dituzte, nahiz eta azken batean nor eta nor nork saileko azpimota batzuetara mugatu:
|
|
|
zein, ergatibo? terminoak mantentzearen alde egiten du, argumentu bakarreko aditz iragangaitz
|
hauen artean
bi motatakoak topa daitezkeelako: batetik, iragankor nahiz iragangaitz modura joka dezake tenak (sartu>), eta bestetik, iragangaitz hutsak direnak (etorri>).
|
|
|
Gramatikak, beraz, hiztegiari uzten dizkio aditz sailak eta
|
hauen
izaera seman tikoa zehaztearen ardura.
|
|
|
Eta horien jarraian etorri dira Jackendoff (1990b) eta Pustejovsky (1995) bezalako autoreen proposamenak. Autore
|
hauek
sistema konple xuak lantzen dituzte erlazio honen berri emateko; oro har, primitibo semantikoen des konposaketan oinarritutako sistemak dira, gero primitibo horiek mekanismo sintakti ko konplexuen bidez azaleratzen direlarik.
|
|
|
Azpimarratu behar da, halere, Levinen lanean ez dela esplizituki ageri oinarriz ko egitura horiek zehazteko zehatz mehatz zertan oinarritzen den. Besterik gabe, oinarrizko egitura
|
hauek
zedarritutzat ematen ditu, eta sail bakoitza IS eta PS jakinez
|
|
|
Aipatu baliabide sintaktikoak hautatzeko, oso funtsezkoa izan da gaur egun gure baliabide automatikoek eskain diezaguketena kontuan hartzea. Sarreran esan dugun bezala, egun eskura ditugun tresna automatikoek, corpusean ageri diren esal dietako sintagmak analizatzen dituzte,
|
hauei
dagokien informazio morfosintaktikoa
|
|
|
Zehaztu dezagun, ordea, euskaraz, sintagma motari baino kasuari erreparatzen zaiola gehiago, besteak beste, sintagma motek, ingelesez ez bezala, ez dutelako posizio des berdinetan funtzio desberdinen berri ematen. Esan beharrik ez da, laguntzaile mota zehaztea ere garrantzitsua dela oso,
|
hauek
aditzaren oinarrizko osagaien berri ematen digutelako euren presentzia beharrezkoa izan gabe esaldian.
|
|
|
Horiexek izango ditugu aztergai 4.1 puntuan. Behin baliabideak hautatu ditugula, aditzen erabilerak bereizteko, bi ezaugarri
|
hauen
aldi bereko konbinazioa erabiliko dugu. Hau da, aditz batek aditz laguntzaile mota jakin batekin aldi berean onar ditza keen kasuak markatuko ditugu, eta aldi bereko laguntzaile eta kasu konbinazio des berdin bakoitzeko erabilera desberdin bat markatuko dugu.
|
|
|
Bigarrenaren kasuan, berriz, bi elementuren presentzia derri gorrezkoa da, eta hori pluraltasunaren bidez adierazten da; hau da, adizkia plurala da, erreziprokotasunean parte hartzen duten entitateak sintagma berean daudelako nola baiteko pluraltasuna adierazten (numero plurala edota kopulazioa, esaterako). Hortaz,
|
hauetan
ere bi funtzioak bi elementu horien bidez adierazten direla dirudi.
|
|
|
Erreflexibo eta erreziprokoei dagokienez, berriz, gauzak ez ditugu hain garbi ikusten. Etxeparek, A> grammar> of> Basque> (2001) liburuan
|
hauen inguruko
azterketa interesgarria aurkezten du. Bertan irakur dezakegunez, erreflexibotasuna adierazteko euskarak bi baliabide erakusten ditu:
|
|
|
Batetik, elkar> izenordaina egitura iragankor arrunt batean erabiliz; eta bestea adizki iragan gaitzez. Halere, bi jokamolde
|
hauekiko
joera ez da aditzek erreflexibotasuna adieraz teko erabiltzen dutenaren parekoa. Alegia, erreflexiboa adizki iragangaitzez egin dezaketen aditz orok ez du erreziprokotasuna adizki iragangaitzez egiten.
|
|
|
Horren aurrean, gure erabakia izan da, erreflexibotasunarekin bezala, errezipro kotasuna ez inola ere markatzea; honenbestez, laguntzaile iragangaitzez eginiko erre ziprokoak DA laguntzaile motakoak izango dira eta elkar> izenordainez osaturikoak, DU laguntzaile motakoak. Ohar gaitezen, jadanik aipatua dugun bezala, erabilera erreziprokoetan adizki plurala erabiliko dela, eta hor bagenukeela nolabaiteko marka desberdintzailea; halere, aukera hori bazter batera utziko dugu eta
|
hauek
ere, besterik gabe, DA laguntzaile motakoen artean kokatuko ditugu.
|
|
|
Bi balio
|
hauetan
, datiboa, besterik gabe, egitura batetik bestera erantsi egiten dela dirudi, DA motakoa dena ZAIO bilakatuz, eta DU motakoa dena DIO. Alegia, DA erabilerako kasu konbinazio berean datiboa txertatzen da eta oro bat DU motako konbinazio berean datiboa txertatzen da.
|
|
|
Balio
|
hauen
guztien aurrean, gure hautua izan da datiboa markatzea bakarrik, batetik, eransketa hutsa ez denean, bestetik, datiboa onartzen denean bakarrik, eta azkenik, ia beti datiboa erabiltzen denean; azken hauetarako corpusari begiratuko dio gularik bereziki, hau da, corpusean bakarrik datiboaz agertzen bada, markatu egingo dugu; aldiz, ez bada hala, ez dugu markatuko.
|
|
|
Balio hauen guztien aurrean, gure hautua izan da datiboa markatzea bakarrik, batetik, eransketa hutsa ez denean, bestetik, datiboa onartzen denean bakarrik, eta azkenik, ia beti datiboa erabiltzen denean; azken
|
hauetarako
corpusari begiratuko dio gularik bereziki, hau da, corpusean bakarrik datiboaz agertzen bada, markatu egingo dugu; aldiz, ez bada hala, ez dugu markatuko.
|
|
|
horrek markatzen duen, ager daiteke? zentzua, kasu
|
hauetan
oso jakina da: agertzen ez denean, elipsiaren ondoriotzat ulertu behar da (pro drop fenomenotzat).
|
|
|
Segidan, azpikategorizazioaren azterketak izan dituen gorabeherak eta haietan topatu ditugun hutsuneak jarriko ditugu argitan. Ondoren, hutsune
|
hauei
irtenbide emateko, azken joera linguistikoek proposatzen duten bidea, sintaxia eta semantikaren arteko elkarreragina, alegia, izango dugu hiz pide, bereziki B. Levin en English> verb> classes> and> alternations> (1993) lanaren plan teamenduari erreparatuko diogularik. Lan horretan ikusi dugunetik ateratako ondo rioetan oinarrituta, gure lan prozeduraren berri emango dugu hurrengo atalean, horre tarako hartu ditugun baliabide sintaktikoak, aurrerabakiak, eraikitako datu basea, eta hautatutako aditz zerrenda aurkeztuko ditugularik.
|
|
|
nalak, ahal duen neurrian, hizkuntzalaritza orokorretik edan eta gero hori guztia kon putazionalki tratagarri izango den modu batean jartzen du. Ahal duen neurrian diogu, izan ere, hizkuntzalaritza konputazionalak corpus> errealen> gainean> (hau da, gure eguneroko jardunean topatzen ditugun euskarazko testuen gainean) egiten du lan, eta corpus erreal
|
hauek
ezagutu eta analizatu ahal izateko beharrezkoa den sistematiza zioaren bila jotzen duenean, behin baino gehiagotan topatzen du agor hizkuntzalari tza orokorraren iturria, askotan baliabide automatikoen eskaerei erantzuteko nahikoa suertatzen ez delarik. Puntu honetan, automatizazio prozesua, hizkuntzalaritza oro korraren lagungarri bihurtzen da, eta fenomeno linguistiko jakin bat definitzerakoan beharrezko diren ezaugarri eta prozedurak, gizakiok gure kabuz beharbada errepara tuko ez genizkienak, argitan jartzen dizkigu.
|
|
|
Zentzu horretan, perpausa, hitz kate jarraitu bat baino ez da, eta hala izanik, lehendabiziko eginkizuna hitzen osaera aztertzea bilakatzen da. Bata bestearen jarraian doazen hitz
|
hauek
, ordea, beti tes tuinguru jakinetan agertzen dira, eta hortaz, hitz bakoitzak besteekin harremanetan izan ditzakeen interpretazio guztiak aurreikusi beharra dago. Adibide batera joaz,, iritzi?
|
|
|
Aztertzen den anbiguotasun mota bakarrak, egitura sintaktikoen barruan gertatzen direnak dira, esaterako, bi izenlagu nez osaturiko sintagma batean izenlagun bakoitza zein zatiri laguntzen dion zehazte rakoan (adib., gure> ren> agutza> [gure munduaren] [ezagutza] edo [gure] [munduaren ezagutza] izan daiteke). Hizkuntzalaritza konputazionaleko zenbait sis tematan, berriz, horrelako anbiguotasun kasuetan baten alde egin ohi da,
|
hauen
des anbiguazioa ez delako testuinguru linguistikoetan bakarrik oinarritzen, askotan. Horra hor, hizkuntzalaritza konputazional eta teorikoaren arteko beste alde nabari bat.
|
|
|
Desanbiguatzea, batzuetan testuinguru hurbileko hitzetan eta
|
hauek
dakarten infor mazio morfosintaktikoan oinarrituz egin daiteke, baina beste batzuetan, ezinezkoa gertatzen da aditzei dagokien informazio lexikala edo azpikategorizazioari dagokio na izan gabe.
|
|
|
batetik, bi argumentuz osatutako aditzak egongo dira, azalean subjektu eta objektuaz gauzatzen direnak eta horrexegatik aditz iragankorrak deituak; eta bestetik, argumentu bakarreko aditzak.
|
Hauen artean
, batetik izango dira azalean subjektua eta aditz morfologia zein markaketa iragankorra erakusten dutenak, hau da,
|
|
|
Aditz sintagmaren ardatz elementua aditza da eta honek hartzen ditu bere inguruan hain bat osagarri, osagarri
|
hauek
aditzarekin batera osatzen duten egituraren konplexutasuna behar bezala aztertzeke dagoela oraindik
|
|
|
Jakina da ere, aditzek gehien gehienetan denborari erreferentzia egiten dioten osagai sintagmatikoak onar ditzaketela, eta zentzu hori hainbat kasuk eman dezake tela aditzera, hala nola, inesiboak, ablatiboak, adlatiboak, instrumentalak eta baita soziatiboak ere (gauean, > ra, > ratsaldez, > rekin?). Jakin badakigu denborazko erreferentzia
|
hauek
normalean ez dutela aditzari dagokion
|
|
|
Esan dugun bezala, azken urte
|
hauetan
iraultza izugarria gertatu da gizartean: teknologia berriak munduko txokorik txokoenera ere heldu dira, baita Administraziora ere, jakina.
|
|
|
Beste batzuetan, ostera, A eta B ren artean nolabaiteko kontrastea edo aldea gertatzen da, nolabaiteko aurkaritza. Adibidez, (3) kasuan, edota beste
|
hauetan
:
|
|
|
Gure testuetara itzuliz, errepikapenei honako funtzio pragmatiko
|
hauek
errepara dakizkieke:
|
|
|
Ondorengo baieztapenak ez dirudi burugabekeria: uste dugu hipotesi
|
hauek
ez direla hemen aipatu ditugun gertakarietara bakarrik mugatzen, ahozko hizkuntzaren beste batzuetara ere aplikagarri izan daitezkeela.
|
|
|
esanahi duen indoeu roperazko* ta/ t, errotik eratorriak izan dira. Eta etimologia
|
hauen
alboan Vennemann ek ez zituen euskal etimologia alternatiborik asmatu, bere hipotesi for mal hutsaren lagungarri izan zitekeena. Hori egin beharrean, tipologiazko eta egitu razko arrazoiak aipatu zituen, hala nola euskararen aglutinazioa, hizkuntza atzizkila ria izatea, a > bokalaren ugaritasuna, batez ere hitz hasieran, eta azaleko beste ezaugarri batzu.
|
|
|
Lakarra, jatorrizko euskal hitzen egitura aztertu ondoren, TVTV egituraren fal taz jabetu zen, hau da bide> moduko hitz zaharrak oso urriak zirela eta ez zegoela bate re arrazoirik* daba,* degi,* bego eta antzeko hitzen falta horrentzat, ez baldin bazi tzaion behintzat aurreko fase bateko erroari baldintza zehatz batzuk ezartzen. Kontuan harturik monosilaboetan ere ezin zirela hitzak kontsonante leherkariz amaitu, zile gizko kontsonante bakarrak sonanteak zirelarik, pentsatu izan zuen aitzin euskal erro kanonikoaren egiturak bi baldintza
|
hauek
bete behar zituela: a) monosilaboa izan eta b) CV (W) (R) (S) itxurako distribuzioa eduki.
|
|
|
Traskek uste du bisilaboetan ai, > ei, > oi, > > au, > eu> diptongoez gain beste edozein bokal elkarren ondoan agertzen baziren (esa terako* bear edo* ao hitzen kasuan) aspirazioa sartzen zela modu automatiko batean bokal horien artean (> > r, >). Baina gauzak hala izan balira, ez da ulertzen zer gatik dauzkagun ondoko bikote
|
hauek
: sehi>/ haur> edo ondoko beste adibide hauek:
|
|
|
Baina gauzak hala izan balira, ez da ulertzen zer gatik dauzkagun ondoko bikote hauek: sehi>/ haur> edo ondoko beste adibide
|
hauek
: nahi, > gehi, > behi, > lohi, > zohi, > ehun, > mihi, > e.a.
|
|
|
Izenak zerrendatu ondoren bertan aurkitzen ditugu akitaniar antroponimian oso ezagunak eta euskararen aldetik ongi azalduak dauden izenak, hala nola Sembus, > Andossus, > Sembedo, > Belex, > Bonxus, > e.a.
|
Hauen ondoan
badaude beste batzuk, galiar jatorrizkoak izan arren, Akitanian ere usuko zirenak, Donnus> eta Taurus, besteak beste, eta azkenik etimologia garbirik ez dutenak, baina Akitaniako izen askorekin gertatzen den bezala, akitaniar jatorrizkoak izateko batere eragozpenik ez dutenak: Salixus, > Carerdo, > Banbix, > Berexe> e.a.
|
|
|
Izen
|
hauek
erakusten duten lehenengo ikasgaia zera da: Untermannek (1963) sorturiko. Namenlandschaft?
|
|
|
Soilik urrats
|
hauek
eman ondoren pentsa dezakegu akitanierazko Seni > eta honen eratorkiek, sehi, esan nahi dutela edo, sehi?
|
|
|
Aurkikuntza
|
hauek
baino lehen hutsaren hurrekotzat jo zitekeen hitz hasierako X horren lekukotasuna. Orain, ordea, askoz ere zerrenda txikiago batean bi izen, batere ilunak ez direnak, gainera, X batez hasten dira:
|
|
|
ostera, ezaugarri formalak besterik ez dituzte erakusten:
|
hauetarik
inportanteena aspi razioa da (Dusanharis> Sofuentesen, > Valpalmasen eta] eihar> Botorritako latinezko brontzekoa), baina aipatzekoak dira baita azken morfemetako afrikatuak (Selatse) zein sudurkari geminatuak ere (Itsacurrinne) (Jimeno et al. 1998, Velaza,
|
|
|
Izen
|
hauek
agertu diren eremuan iberiar jatorrizko izenak ere aurkitzen dira, Geseladin, > Turciradin, > Gurtaanbas, > eta Ascoliko brontzean segienses> herri izenaren azpian zerrendatzen direnak: Sosinaden, > Urgidar, > Nalbeaden, > Umargibas, > Luspangibas, > e.a.
|
|
|
Nolanahi ere den izen bakoitzaren azalpen etimologikoa, garbi dago multzoaren ezaugarritasun nabarienak euskara zaharraren eta akitanieraren eskutik azaltzen dire la. Baina Alemaniako zilarrezko xaflen aldean, Soriako lekuko
|
hauek
ondorio histo riko sakonagoak eduki ditzakete. Historiagileek ez dakite zergatik agertu diren Alemanian, bere sorterritik hain urrun, akitaniar xafla eta izen horiek, Akitaniako jen deak eramanak izan ziren edo germiniarrek hemen ostuta (noiz?) harantzako bidean galdu edo nahita uretako jainkoei eskaini zieten1, baina inork ez du uste han bertan egiten zen hizkuntzaren frogatzat har daitezkeenik.
|
|
|
1 Xafla
|
hauen gainean
argibide gehiago nahi duenak ikus dezake Revue> Aquitania> 19 (2003), 25 aldizkarian argita ratu dudan lana.
|
|
|
Beste aldetik, Baskoien eta Akitaniako leku izenak azter tzerakoan deigarri egin zaigu euskaldun ziren eremuetan euskal toponimoak horren urriak edo zalantzazkoak izatea. Leku izenen eta pertsona izenen arteko desadostasu naren arrazoia nolanahikoa ere den, uste dut iturrietan somatzen den euskal toponi miaren eskasiak ezin duela besterik gabe lurralde
|
hauen
euskalduntasuna ukatu.
|