|
2008
|
|
|
Zehaztu dezagun, ordea, euskaraz, sintagma motari baino kasuari erreparatzen zaiola gehiago, besteak beste, sintagma motek, ingelesez ez bezala, ez dutelako posizio des berdinetan funtzio desberdinen berri ematen. Esan beharrik ez da, laguntzaile mota zehaztea ere garrantzitsua dela oso,
|
hauek
aditzaren oinarrizko osagaien berri ematen digutelako euren presentzia beharrezkoa izan gabe esaldian.
|
|
|
Aditz sintagmaren ardatz elementua aditza da eta honek hartzen ditu bere inguruan hain bat osagarri, osagarri
|
hauek
aditzarekin batera osatzen duten egituraren konplexutasuna behar bezala aztertzeke dagoela oraindik
|
|
2014
|
|
|
Perpaus nagusiko aditzaren argumentu diren TZE perpausak (subjektu, osagarri zuzen, zehar osagarri). Perpaus
|
hauetan
aditzak artikulua darama t (z) e atzizkiaren ondotik, eta betetzen duten funtzioaren arabera, ergatiboaz (7a), absolutiboaz (7b) edo datiboaz (7c) markaturik gauzatzen dira.
|
|
2019
|
|
|
Esaldi
|
hauen
aditzak: (1) esaldia gure taulako laguntzailearekin gauzatua da; (2) esaldia, Baztango ahalezko aditzarekin; eta (3) esaldia, aditz trinkoaren bitartez lortutakoa.
|
|
|
erakusleak aztertzean ikusi dugu NOR NORK aditzen eta oinarrizko da adizkiaren eskutik zetozela, eta beti, ez ahaztu, gauza bati loturik. Bada, ildo beretik jarraituz, erran dezakegu adberbio
|
hauek
aditzen eskutik eta leku bati loturik datozela, beti hiztunaren ikuspuntua erreferentziatzat hartuz, doike: geldi hor!.. eseri hemen!.. utzi han!..
|
|
|
lana egin ahala, konturatu gara, lehendabizi, HI eta NI pertsona izenordainak asmatu zituztela, eta, gero, GU eta ZU.. Bada, elementu
|
hauek
aditz konjugazioa asmatzeko izan duten eragina gure hizkuntzan oso garbi geratu da.
|
|
2020
|
|
|
Erranaldi
|
hauen
aditz laguntzaileak orainaldian dira. Berridatz itzazu iraganaldian eta geroaldian ezarriz.
|
|
|
Testuko bi erranaldi
|
hauetako
aditzak azpimarra itzazu eta galdeei erantzun:
|
|
2021
|
|
|
Honetan ere bat hitz elkartuen erreferentzia generikoarekin. Esapide
|
hauetako
aditzak ere, egin batez ere, aditz arinak direla esaten da, berezko esanahi sendorik gabeak; izenari aditz balioa ematea dute eginkizun nagusi. Izenarekin elkartuaz osatzen da aditz esapide hauen esanahia (§ 23.2.1.3h, § 23.2.1.3i).
|
|
|
6 Azken bi
|
hauek
aditz jokatuaren errepikapena dute oinarri.
|
|
|
‘bazirela sumatu nuen’, ‘beren hotsa entzun nuen’.. Osagarri predikatibo
|
hauek
aditzak eskatzen ditu, eta predikatuaren zentzua osatzen dute; aditzarekin batera zehazten dute harekin erlazionatutako argumentu (ar) en paper semantikoa, eta batzuetan esan daiteke predikatu konplexu bat osatzen dutela. Era honetako egiturei bide ematen dietenen artean izaten dira hautemate aditzak (Haserretuta ikusi nuen udaltzaina; Nekatuta sumatu nuen zuzendaria) edo nahia/ desioa/ beharra adierazten duten aditzak (Ontziak ondo garbituta nahi ditut; Lan hau amaituta behar dut biharko) 6 Horrelako adibideetako moduzko perpausak nahitaezko bigarren mailako predikatuak dira.
|
|
|
Egarri da/ Egarri dira. Agian, gorputzaren egoera adierazten duten itzuli
|
hauetan
aditza ikusi behar genuke gaur egun, besterik gabe, bere garaian banaturik baziren ere: egarri izan.
|
|
|
badituzte morfologiako egituren ezaugarriak, baina baita sintaxi egiturenak ere (Zabala 2004). Predikatu konplexu
|
hauetako
aditzen eduki semantikoa murriztua izan ohi da: aditz arinak (egin) edo lotura aditzak (izan, egon, ibili) izaten dira.
|
|
|
23.2.1.3.1d Baina lokuzio hauek badituzte aditz elkartuetatik bereizten dituzten ezaugarriak ere; Hitz Elkarketa/ 3 lanean jaso zituen Euskaltzaindiak (1991) funtsezko ezaugarriak. Mota
|
hauetako
aditz lokuzioak aztertu dituzten hizkuntzalariek ere (besteak beste, Mitxelena 1977d; Azkarate 1990b; Zabala 2004; Martinez 2015) hainbat ezaugarri nabarmendu dituzte: partitiboa hartu ahal izatea, izena lekuz aldatzeko aukera, edo elipsia koordinazio egituretan.
|
|
|
23.2.1.3.2d Lokuzio
|
hauetako
aditzen esanahia, funtsean, eman eta hartu aditzen esanahi bera da (edo oso gertu dago, behintzat). Hortaz, ezin esan dezakegu eginen pareko aditz arinak direnik.
|
|
|
Predikatu
|
hauetako
aditzak eduki semantiko osoa du (ezin da esan aditz arina denik), baina osagaien morfologia berezia da eta, batez ere, esanahia gehienetan ez da konposizionala. Izan ere, determinatzaile sintagmak ez du aukerarik ematen plurala hartzeko (edo singularrean azaltzeko plurala bada), edo erakusle determinatzailea hartzeko(* begi horiek josi).
|
|
|
23.2.1.3.4e Predikatu
|
hauetako
aditza, izan (da zein du), ia laguntzaile soila da; izenak ematen du esanahia eta aditzaren aspektu balioak adierazteko euskarria baino ez da izan: maite izan dut, maite izaten dut, maite izango dut (ikus § 26.5).
|
|
|
23.2.1.3.4g Izan aditzaren laguntzarekin osatzen diren predikatu
|
hauek
aditz eratorria dute askotan ondoan: beldurtu, maitatu, gosetu, egarritu, lotsatu, damutu, gorrotatu, higuindu, zaletu...
|
|
|
Bost liburu baino gehiago irakurri ditut esaldian, esate baterako, zenbatzailea daraman ‘bost liburu’ sintagma da konparaziorako erreferentzia. Ez da erraza sintagma horretan perpausa ikustea; gehienaz ere, ‘bost liburu (diren) baino gehiago irakurri ditut’ gisako zerbait proposa daiteke, baina kontua da sintagma
|
hauek
aditzik gabe ematen direla beti, hau da, perpaus izaerarik gabe.
|
|
|
35.2.4j Osagarri
|
hauek
aditza lagundu ohi dute({ Duela ∼ orain dela} bi urte gertatu zen), baina izena ere lagundu dezakete, eta esapideak ko atzizki adnominala darama({ Duela ∼ orain dela} bi urteko gertaera). Denbora adierazpena zehazten duten postposizioak ere onartzen ditu esapideak:
|
|
|
(Atxaga). Nolanahi ere, ohart gaitezen adibide
|
hauetan
aditzaren aspektuaren aldetik molde desberdinak ageri direla; eta lehenengo juntagaian batzuetan aditza azaltzen dela, eta beste batzuetan ez.
|
|
|
Euskaraz aldi oposizio hau a/ e (n) morfemen arteko oposizioaren bitartez gauzatua da adizki jokatuetan. Morfema
|
hauek
aditz erroaren aitzinttoan kokatzen dira, eta adizkiak bi multzo nagusitan banatzen dituzte. Lehenik, amorfema dutenek orainaldiko eta geroaldiko formak eratzen dituzte (dakar; etortzen zara; etorriko zara —orainaldiko laguntzailea izanagatik ere, egiturak geroaldia adierazten du—).
|