|
2009
|
|
|
Eta egia da Muñozen nobelak ez duela sermoirik botatzen ongiaz eta gaizkiaz, eta bere meriturik handienetakoa altxamendua gertatu eta hurrengo hilabeteetan Nafarroan hil ziztuzten hiru milen memoriari gorazarre egitea izan dela, euskal imajinarioan epikarik merezi izan ez duten horiei, hain justu (154). Oroimen leku kontsidera genitzakeen
|
hainbat
elementu eta objeturen inguruan antolatzen da narrazioa, dela Sorollaren koadroa, dela Jesusen lagunarteari egindako argazkia, baina hori bakarrik ez, Donostia berri bat begitantzen zaigu eleberrian, ohiko hiri turistiko edo ederraz oso bestelakoa.
|
|
|
Kontua da liburu xume baina ederra bilbatu duela:
|
hainbat
tokitara eta hainbat girotara garamatza, arin eta atseginez irakurtzen delarik, baina azkenean erresumin apur batekin uzten zaitu, itxura batean ez digu-eta XIX. mendeko Lazarragarik mahaigaineratu, kasurako Pantzeske Astibia Onintze olerkari sinbolista aurkeztu badigu ere.
|
|
|
Kontua da liburu xume baina ederra bilbatu duela: hainbat tokitara eta
|
hainbat
girotara garamatza, arin eta atseginez irakurtzen delarik, baina azkenean erresumin apur batekin uzten zaitu, itxura batean ez digu-eta XIX. mendeko Lazarragarik mahaigaineratu, kasurako Pantzeske Astibia Onintze olerkari sinbolista aurkeztu badigu ere.
|
|
|
Bi biok idazten zuten euskaraz, orduko Donibane turistiko guztiz euskaldunean. Baina, oso sarritan, mende amaierako kroniketan ikus daitekeenez, paparra kondekorazioz beteta egiten zieten harrera aristokrazia goreneko bisitariei, tartean
|
hainbat
errege erreginari. Ez zuten inoiz horretaz fantaseatuz ezertxo ere idatzi euskaraz?
|
|
|
Une errebelatzaileetan, gizakion isolamendu eta beldurrak adierazten asmatzeko gaitasuna. Ildo horretan kokatzen ditut Zalduaren
|
hainbat
narrazio.
|
|
|
Euzkaldunak Inc. elkartearen oroitarri gabeko hilobien egitasmoa benetan «jarduera eskuzabala» izan zen; hala deskribatzen dute egunkari, eliza, hileta zerbitzu eta hilerriko artxiboak arakatzen
|
hainbat
arratsalde eta asteburu igaro zituzten boluntarioek. Milia ugari egin zituzten atzera eta aurrera, gora eta behera, hilobi lerroak kurrituz eta, nahiz eta markaturik ez egon, hilkutxa bat egon zitekeen lekuko lurrean arrastoak bilatzen saiatuz.
|
|
|
Boiseko komunitateak hamarkadetan zehar frogatu du badituela asmamena, baliabideak bilatzeko ahalmena eta betebeharraren zentzua, arbasoak eta batak bestea artatzeko. ...n hasieran ostatuen eta sorospen elkarteen sistema bat, eta euskal ospakizunen egutegi bat, hizkuntza, dantzak, sukaldaritza, lagunak eta ezkontza endogamikoak mantentzeko, 1949an euskal etxe bat (Euzkaldunak Incorporated) eta, geroago, Euskal Museo eta Kultur Zentroa (Basque Museum and Cultural Center), Euskal Kulturarako Cenarrusa Fundazioa (the Cenarrusa Foundation for Basque Culture) eta beste
|
hainbat
euskal elkarte eta fundazio, euskara sustatzeko eta euskal kultura amerikar publiko orokorrari ezagutarazteko.
|
|
|
Horretaz gain, egonaldian zehar denbora nahikoa izatea eskatu zuen, norbere eginkizun moduan, Morris Hill hilerrian zetzan aitonaren hilobia bisitatzeko aukera izateko. Dolores Totoricak [Totoricagüenak] hainbat dei eta egun behar izan zituen hilobia bilatzeko, baina konturatu zen ez zegoela gizon honen oroitarririk eta, are gehiago, Morris Hilleko artxiboek erakusten zutenez, ehorzketa batzuetan hilarria erosteko diru faltan,
|
hainbat
euskaldun oroitarririk gabeak zirela. Dohaintza emaile anonimo batek ordaindu zuen premiazko azkartasunez enkargaturiko hilarria, eta Iñaki Goikoetxetak ehorzte gunean geratu eta gogoeta egin ahal izan zuen.» (Totoricagüena, 2004:
|
|
|
Heriotza ziurtagiriek batzuetan informazio nahikoa zeukaten hildakoaren familiari buruz, betiere, Boisen baten bat baldin bazegoen zendutakoari buruz zekiena, eta hark artxibo ofizialetarako informazioa eskain bazezakeen. Askok bazuten osaba edo lehengusu bat, eta hark emango zituen hildakoaren jaioterria, adina, gurasoen izenak, etab. Zoritxarrez, meategietan eta artzaintzan arituriko
|
hainbat
euskaldun bakarrik etorri ziren Idahora, eta inork ere ez zekizkien haien gurasoen izenak, edo nola kontaktatu Euskal Herriko ahaideekin. Norbait egoera horretan hiltzen zenean, Boisetik Euskal Herrira bidaltzen zen gutunean hildakoaren izena ematen zen? «halako honen familiari»?, eta pertsona horren herrira igortzen zen gutuna.
|
|
|
Horretaz gain, egonaldian zehar denbora nahikoa izatea eskatu zuen, norbere eginkizun moduan, Morris Hill hilerrian zetzan aitonaren hilobia bisitatzeko aukera izateko. Dolores Totoricak [Totoricagüenak]
|
hainbat
dei eta egun behar izan zituen hilobia bilatzeko, baina konturatu zen ez zegoela gizon honen oroitarririk eta, are gehiago, Morris Hilleko artxiboek erakusten zutenez, ehorzketa batzuetan hilarria erosteko diru faltan, hainbat euskaldun oroitarririk gabeak zirela. Dohaintza emaile anonimo batek ordaindu zuen premiazko azkartasunez enkargaturiko hilarria, eta Iñaki Goikoetxetak ehorzte gunean geratu eta gogoeta egin ahal izan zuen.» (Totoricagüena, 2004:
|
|
|
Mateo Arreguiren bilobak, Liz Dick Hardestyk, onartu zuenean Euzkaldunak Inc. erakundean oroitarri gabeko hilobien proiektuaren erantzukizuna bere gain hartzea, aitonak eta berau lako
|
hainbatek
bi belaunaldi lehenago eginiko antolakuntzaren azken xehetasunak ari zen ixten. Aitxitxek Boisera iritsi eta bertan geratzen ziren euskaldunak babestu zituen moduan, Lizen ardura bilakatu zen haiek munduan igarotako denbora iraunkorki markaturik uztea.
|
|
|
Behar beharrezkoa du legeak, hortaz, hitza, eta, hitzarekin batera ere, ustea eta pentsamendua, hortik baitator zuzenbidearen bigarren hari luzea, alegia, zuzenbideak berak literaturarekin ematen duen aukera zabala,
|
hainbat
alorretan mamitu dena, aldiak aldi, literatura unibertsalean. Izenak erraz eta ugari bilatu daitezke.
|
|
|
Ezaguna da, literatura unibertsalean, jujeenganako eta justiziarekiko mesfidantza, alderdi baten mendean eta esanetan lerratzen direlakoan; orobat, aurreko aldietan, azken judizioa itxuratzeko behin eta berriro erabili izan diren lur honetako judizio aldiak eta horren protagonistak. Zer esanik ez, administrazio eta burokrazia ez dira salbu geratu, batik bat, aske eta libre ibili nahi izan duten pertsonaia literarioetatik
|
hainbaten aurrean
.
|
|
|
Etxeparek berak legearen eta justiziaren gogortadak pairatu zituen, beste euskal idazle batzuen modura. Era berean, legearen eta justiziaren ministroak izan ziren euskal idazleetatik
|
hainbat
. Izenak aipagarri direnik ezin uka:
|
|
|
Western generoko nobelek eta pelikulek beste era bateko protagonistak erakutsi izan dituzte. Baina horretan ere, beste
|
hainbat
arlotan bezala, ez zuen familiarik osatu, bere meatzearen atarian altxatutako etxetxo hartan bizitzen jarraitu zuen, ez zuen jaioterrira itzultzeko asmorik izan?, bere gisakoa izan zen Pete Aguereberry. Miretsi egiten zuen Heriotza Ibarreko paisaia munduz kanpokoa.
|
|
|
Peteri galdetu genion ea nolatan ez zuen bere partea saldu. Bagenekin
|
hainbat
eskaintza izan zituela.
|
|
|
euskalduna.
|
Hainbat
urtetako ahaleginaren ondoren, Etcharrenek eta bere sozioak, Jack Keane irlandarrak, urrea topatzea lortu zuten Heriotza Ibarreko Funeral Mendietako maldetan 1903ko abenduan. Albistea zabaldu zelarik, 1904ko maiatzerako bostehunen bat urre bilatzaile bazebiltzan inguru haietan.
|
|
|
Nik, lehen begiratuan, ez nizkion ikusi. Eta besoa ez ikuste horrek nire irudimenean
|
hainbat
sentimendu sortu zituen. Poema bat irakurtzean sortzen zaizkidan emozioak bezala.
|
|
|
Geografian bidaiatzea hain erraza denez, bulegoko horman dagoen mundu mapari begira jarri eta aise imajina dezaket edonora noala etxetik autoz hamar minutura dagoen aireportutik. Badira oraindik arrotz edo helezin diren leku batzuk, edota latzak edo abegi eskasekoak?, hala nola Siberiako eremu zabal izoztuak, Groenlandia edo Ipar Kanada, baina ni sekula izan gabeko beste
|
hainbat
eta hainbat herrialde hurbil eta ezagun egiten zaizkit film, dokumental, liburu edota irudimen eta esperientziaren arteko nahasketa batengatik, eta ezin errazagoa zait nolakoak diren irudikatzea.
|
|
|
Geografian bidaiatzea hain erraza denez, bulegoko horman dagoen mundu mapari begira jarri eta aise imajina dezaket edonora noala etxetik autoz hamar minutura dagoen aireportutik. Badira oraindik arrotz edo helezin diren leku batzuk, edota latzak edo abegi eskasekoak?, hala nola Siberiako eremu zabal izoztuak, Groenlandia edo Ipar Kanada, baina ni sekula izan gabeko beste hainbat eta
|
hainbat
herrialde hurbil eta ezagun egiten zaizkit film, dokumental, liburu edota irudimen eta esperientziaren arteko nahasketa batengatik, eta ezin errazagoa zait nolakoak diren irudikatzea.
|
|
|
The Independent, Granta, The New Statesman, The Boston Globe eta El País Semanal agerkarietan argitaratu ditu lanak. 1996an JWP ekoiztetxea sortu zuen (www.jwproductions.tv), eta BBC, Arte, TV3 Cuatro, Al Jazeera eta beste
|
hainbat
telebistatan ikusi ahal izan diren dokumentalak egin ditu politikaz, arteaz eta kulturaz. Batzuk aipatzearren:
|
|
|
Grinaz eta pasioz betea. Pausoz pauso, estrategia batzuk eraiki behar izan nituen beste testuinguruetatik hartutako
|
hainbat
hitz, esamolde, formula eta konparazio erdi galdu neurera ekartzeko. Baita tartean tartean hitz berriak sortzeko ere.
|
|
|
Niretzat idaztea ez da istorioak kontatze hutsa. Hizkuntza bat daukat, eta hizkuntza horrek,
|
hainbat
eragozpen izateaz gainera, baditu abantaila egundokoak ere. Eragozpenen tripetan maiseatu eta abantailak ikertzea gustatzen zait.
|
|
|
Hona zer uztartu behar nituen jario natural batean: alde batetik, euskara batua; bestetik Erdi Aroko jardun halako baten itxura hartuko zuen hizkera bat; hirugarrenik, literatura unibertsaleko
|
hainbat
ereduren eitea. Nik sinesgarri gisa eraikitzen nuena, sinesgarri behar zuen irakurleak ere.
|
|
|
Zumetaren txoriak erreferentzia bat izan ziren guretzat. Nik uste dut txoriak, oro har, oso inportanteak izan direla Mikelentzako,
|
hainbat
arrazoirengatik. Berak txikitako anekdota bat kontatzen zuen, beti pixka bat tristea iruditu zaidana.
|
|
|
M.B.: Egun hartan zuk proposatu zenion elkarrizketa bat egitea berak aukeratutako
|
hainbat
objektu edo gauzaren inguruan.
|
|
|
Egin duen lan eskergaren ordain,
|
hainbat
sari eta merezimendu jasoa da. Horrela, esaterako, 1984an Honoris Causa doktore izendatu zuen UPV EHUk.
|
|
|
EHU/ UPV, 2002). Betekizun dago, hala ere, Sweet Promised Land en
|
hainbat
maitalek nahiko lukeena. Izan ere, liburu eder hori ez da oraindik erabiltzen Euskal Herriko eskoletan.
|
|
|
|
Hainbat
objekturen eta haien
|
|
|
Ezin dugu gure hizkuntza aukeratu, gure familia aukeratu ezin dugun bezala. Kutxatila horren ildotik,
|
hainbat
objekturen eta haien jabeen zerrenda egingo dut.
|
|
|
Bere begi erorien zirrikituetatik begiratzen ziola, aitak gezi burua jasotzeko aitonaren atzera jo, eta prozesua errepikatu zuen. Azkenean, mendi maldan
|
hainbat
aldiz gauza bera egin ondoren, Aitatxi bere suhiak gezi burua utzitako tokira hurbildu, esku ahurrean pixka batez eduki, bizkarra jaso, eta bakeroen txanpon poltsikoan gorde zuen. Aitona hil ondoren, idazmahaiko paper eta ebakin eta zirriborro artean topatu genuenean, osorik eta akatsik gabe zegoen artean.
|
|
|
Sinistuta nago gaztetako trebatze garai hori erabakigarria izan zela bere sinbolismo hautaketa bere aitarenetik, aitonarenetik, bereizteko. Sinbolismo gutxiago; gehiago aztarna multzo bat krimena gertatuko tokian jasoa,
|
hainbat
froga haren kontra indarkeria erabili dela erakusteko, eta oraindik existitzen dela testifikatzeko.
|
|
|
bizirik irauteko bitartekoa duela. Ingurumenak?
|
hainbatetan
arerioak, egiten gaituela nor erakutsi dio Itsasoak Agureari.
|
|
2010
|
|
|
Adiskidearen heriotzaren aurrean bakarrizketak. Eta izan ere, liburuaren abiapuntua Bitoriano Gandiagaren obrari eta izaerari buruzko interpretazio bat bada ere, Azurmendiren luma trebe eta eruditoa beste
|
hainbat
gaitaraino lerratzen da, eta bidean mila eta bat ohar eta irakurketa eskaintzen dizkigu gogoetarako sorta ederrean, hala nola, heriotzaz, bizitzaz, Jainkoaz, mitoaz, fedeaz, zentzuaz, herriaz, naturaz, balioez, eta nik zer dakita.
|
|
|
Esango nuke Azurmendi filosofia irakasle izateak eragin nabarmena duela testu honen taxuan. Izan ere Altonagak dioen legez, Azurmendiren liburuan
|
hainbaten
esanak eta argudioak aurki genitzake, zegamarraren «beraren benetako ustea» jakitera iritsi gabe. Izan ere, egilea filosofia irakaslearen saio librea da liburua, aurkibiderik, egitura gidoirik edo genero didaktikoen ardatzik gabe eratua.
|
|
|
Herria nobelarekin beste horrenbeste gertatu zait. Zinez interesgarria iruditu zait gaia?
|
hainbat
urtez Parisen bizi ostean sorterrira itzultzen denaren testigantza?, baita haren tratamendua ere. Darrieussecqek ez ditu ezkutatzen protagonistak itzuleraren inguruan dituen beldurrak eta kezkak, eta aurre egiten dio sorterriaz eskaini ohi zaigun irudi idiliko/ nostalgikoari.
|
|
|
Izatez, liburuaren tituluak dioskunez, Egunkaria eta Berria kazetetan Alberto Barandiaranek plazaratutako bost kronikaren «berridazketa» da, osotua eta birpentsatua. Bost kasu, beraz, lehen argitarapenean
|
hainbat
hutsunez eta ganoraz erantzun gabeko galderez agertu zirenak. «Liburu hau galdera horien erantzuna berriz ere bilatzeko ahalegin obsesiboaren emaitza da».
|
|
|
Izan ere, egilea filosofia irakaslearen saio librea da liburua, aurkibiderik, egitura gidoirik edo genero didaktikoen ardatzik gabe eratua. Hizpidera etorri bezala esanak daude heriotzaren eta ezerezaren, kristatuasunaren edo Jainkoaren aurrean ernetzen diren galderak, Gandiagaren belaunaldikoek planteaturiko nortasunaren eta kezka espiritualen, sozialen edo kulturalen ingurukoak, eta beste
|
hainbat
hausnargai.
|
|
|
Autokarabana, Fermin Etxegoienek idatzitako nobela. Liburuan zehar
|
hainbat
kontu findu litezkeen arren (erredakzioa bera, esaterako), azken garaiotan atera den eleberri kitzikagarrienetako bat iruditu zait, gurean gisa horretako lanak ez baitira oso ohikoak eta nolabaiteko aire freskoa dakarrela uste baitut. Autokarabana bizirik dago, emozioa du, korapiloak sortzen ditu urdailean, alde egiten du literaturan, oro har, gero eta gehiago zabaltzen ari den idazkera onbera horretatik.
|
|
|
Uste dut ipuinen sarea estuagoa dela komunikazio faltaren inguruan; era bateko eta besteko pertsonaiek komunikazioari jartzen dizkioten trabez dihardu gehienbat. Itxurakeriak, hipokrisiak eta nork bereari eusteko grinak duen funtzioaz
|
hainbat
oker ulerturen eta ondoriozko inkomunikazioaren sorreran. Pertsonen arteko hartu emanen konplexutasuna eta lehia ditu aipagai, baina ipuinok mahai gainera ekarri soilik egiten dituzte garapen handiagoz askoz esanguratsuagoak izango liratekeen istorioak.
|
|
|
Kontua da argumentuaren hariarekin batera, hainbeste jazokuneren artean, gogoetarako makina bat aukera eskaintzen dizkizula ezari ezarian, gure historiaren eztabaidarako eta desmitifikaziorako oso baliagarriak diratekeenak. Horrekin batera, ezin gustagarriago suertatu zitzaidan nobelaren orrialdeetan euskal letren Parnaso txikiko
|
hainbat
lagun hezur haragituta ikustea, protagonismo nabarmenarekin zeregin desberdinetan. Hasieran bertan, Pedro Agerrek. Axularrek?
|
|
|
aritzen dela ikus entzunezko
|
hainbat
hedabidetarako, eta zeregin horretatik datorkio
|
|
|
Beharbada, horren arrazoia liburuaren estiloa da, idazkera. Lourdes Otaegik arestian azaldu dizkigu liburuaren egiturari eta protagonistei buruzko
|
hainbat
argibide, eta besteak beste diosku estiloa «deigarri soila» dela, «bizia eta gaur egunekoa». Nire gusturako, hain zuzen ere horrexek lorrindu du liburua.
|
|
|
Erakusten digu, ispilurik krudelena bailitzan, gugandik urrunago nahi genukeen jende bat, baina geure baitan dagoena. Eta gero liburua da hausnarketa handi bat,
|
hainbat
gairen gainekoa: edertasuna, desira, gizabanakoen arteko komunikazioa.
|
|
|
Bazkalosteko adiskide giro horretan amodioari buruzko eztabaidan murgilduko dira, solasean maitasunaren eta bai sexuaren inguruko
|
hainbat
ikuspegi azalduz. Ez dago esan beharrik, horrelakoak debeku ziren euskaraz 1910ean.
|
|
|
Inguruan indarrean zeudenak ez bezalako kantuak entzunez, paisaia musikala zabaltzeko aukera paregabea izan zen. Everly Brothers, Sam Cooke, Brenda Lee, Cliff Richard and The Shadows, Donovan eta beste
|
hainbat
, garaiko puntakoren artean, 60ko hamarkadan barnatua jada, Dublineko pub batetik jalgia bailitzan, musika alaia egiten zuen taldea indartsu azaltzen hasi zen uhinetan: The Dubliners.
|
|
|
beretan zebilen Paddy Moloney pipe jolearen eraginez. Beste
|
hainbat
kantari eta talde on ere indarrean zeuden jada 70eko hamarkadan irlandar paisaian: Planxty, Christy Moore, Van Morrison, Rory Gallagher?
|
|
|
Literaturaren lehen oroitzapena, bestalde,
|
hainbati
gertatu bezala, Jonathan Swiften Gulliverren Bidaiak liburuari lotua da, genero bateko erreferente. Baina irlandar presbiteroak poesia, satira politikoak eta bestelako lanak ere idatzi zituen.
|
|
|
Hendaiatik 19an abiaturik, lehenik Parisera eta, Londresen barna, 21ean iritsi ziren Dublinera. Bidean bat egin zuten Kongresura zihoazen
|
hainbat
euskaldunekin (Carmelo Leizaola eta Maria Jesús Eskubi senar emazteak, honen ama Pepita Ellakuria, Bidaurrazagatarrak, Barrueta notarioaren alabak?). Txomin Epalza gaztea ere bertan erantsi zitzaien, gazte bizkaitar zenbaiten antzera, Ingalaterran baitzegoen Cambridgen ikasketak egin ondoren.
|
|
|
Txomin Epalza gaztea ere bertan erantsi zitzaien, gazte bizkaitar zenbaiten antzera, Ingalaterran baitzegoen Cambridgen ikasketak egin ondoren. Orobat zituzten ezagutu beste
|
hainbat
herritako jendeak; Hernandorenak nabarmentzen zuenez, bretoiak, hauek ere euskaldunen antzeko xedeekin baitzihoazen; apezpiku bat edo beste. Ajacciokoa eta Venezuelakoa aipatzen zituen, euskaldunen alde nabarmendu zirelako?, eta abar. Dublineko geltokian zain zeuzkaten Irish Handball eko Council eko Michael Lennon lehehendakaria eta Mac Donnel idazkaria.
|
|
|
Juan San Martinena. OtsalarGiro gori Tiempo ardiente izenordeaz sinatu zituen olerkiak
|
hainbat
urtetan zehar, 1954 eta 1977 urte bitartean. Gero, 1998an, Euskal Herriko Unibertsitateak lan poetiko guztien bilduma argitaratu zionean() goitizen horren nondik norakoa azaldu zuen harako hitzaurre hartantxe:
|
|
|
Tertulia gidatzen duen gazteak egilea aurkeztu du, gaingiroki. Bere lanen
|
hainbat
izenburu ere aipatu ditu. Bat egin zaio iheslariari deigarri:
|
|
|
Bere margoekin, eta bere erritualekin. Bada hor espiritu oinazetsu bat,
|
hainbat
dinamita tonak eragindako leherketa etengabeen hautsa eta zarata direla kausa. Museo bikainenetako batetik oso metro gutxitara.
|
|
|
Iruña Veleiako indusketena, alegia. Hasiera batean hortxe azaldu ziren politikari, agintari eta
|
hainbat
aditu, esanez leku horretan aurkitutakoak guztiz bitxi eta apartekoak zirela. Aurkikuntza deigarri eta harrigarrienak euskararen alorrera zetozen, bertan aurkitutako ostrakek iraultza osoa zerkarkiotelako euskararen historiari.
|
|
|
Trena mugitzen den gisan mugitzen zait oroimena ere. Neska tipia izan nintzeneko kontuek tenore bereko bertze
|
hainbat
dakarzkidate jarraian, orduko haiek baino samurragoak, zorionez, baina haiek bezain ahanzteko zailak. Nolabait, zorionekoa izan naiz, ez baitut pentsatu nahi ere zer zitekeen nire bizitza, luzeago segitu izan bazenu zurean.
|
|
|
Baina inork ez du guztiz ahanzten ahal.
|
Hainbat
kontu, ongi kukutu arren, kukutzera saiatu denarengana bihurtzen dira, goiz edo berandu. Hainbat kontu eta hainbat lagun orobat.
|
|
|
Hainbat kontu, ongi kukutu arren, kukutzera saiatu denarengana bihurtzen dira, goiz edo berandu.
|
Hainbat
kontu eta hainbat lagun orobat. Hala itzuli zinen nire bizitzara, Tafallatik alde egin eta, zehazki, hamaika urtera.
|
|
|
Hainbat kontu, ongi kukutu arren, kukutzera saiatu denarengana bihurtzen dira, goiz edo berandu. Hainbat kontu eta
|
hainbat
lagun orobat. Hala itzuli zinen nire bizitzara, Tafallatik alde egin eta, zehazki, hamaika urtera.
|
|
|
Neure burua defenditu beharrak odolez zipriztindu irudiak erakusten zizkidan: aizto, labana, ganibet eta bertze metalezko
|
hainbat
tresna zorrotz ikusi ohi nituen neure eskuetan. Zu agertu eta erabili beharra izanez gero, erabili eginen nituen.
|
|
|
Ez horixe. Baina zenbat eta kontu hura buruan gehiago erabili,
|
hainbat
eta nahasiago nengoen, hainbat eta urduriago. Zerbait egin behar nuelakoan, ez nekien zer egin.
|
|
|
Ez horixe. Baina zenbat eta kontu hura buruan gehiago erabili, hainbat eta nahasiago nengoen,
|
hainbat
eta urduriago. Zerbait egin behar nuelakoan, ez nekien zer egin.
|
|
|
Neure buruari oroitarazi behar izaten diot zeinen latza izanen zen harentzat zu eta bion arteko sekretutxoa; areago, zeinen zaila, zeinen ezinezkoa izan behar zitzaion bere Iñakik egin izugarrikeriaren irudikatze hutsa ere. Bere bihotzeko semeak egin izugarrikeria, eta hura
|
hainbat
urtez luzatzea, batik bat.
|
|
|
Orain, adibidez, txapelketa nagusiak iraun duen bitartean, azken hiru hilabete hauetan esan nahi dut, ezin izan dut lerro bakar bat idatzi literaturan. Beste
|
hainbat
lan idatzi dut, baina nik nahi dudan horretan ezin izan dut ezer aurreratu, nire idazteko moduak patxada eskatzen didalako. Garaika funtzionatzen dut eta ez da kasualitatea hain juxtu Aulki bat elurretan Gipuzkoako Txapelketaren aurretik idatzi izana.
|
|
|
Egia da asko bertsoak direla, baina poematzat har daitezkeenak ere badaude eta istoriotxo edo ipuin labur kontsidera daitezkeen lanak ere badaude tartean». Mikel Urdangarin, Anari, Gozategi, Imuntzo eta Beloki, Soziedad Alkoholika eta beste
|
hainbat
dira Maiaren hitzak musikatu dituztenak.
|
|
|
Hasieran, gehienok nahiago genuen Whitmanen poesia haizetsua eta kanporakoia, aire fresko bafada bat zirudien, Dickinsonen murmurio labur eta juxtuen ondoren?, baina ikastaroak aurrera egin ahala, Walten lana hotsandikoa eta puztua hasi zitzaigun iruditzen, eta Emilyren poema laburrak, berriz, gero eta aberatsagoak, esanahi putzu sakonak, hainbesteraino non haren poema bakar batek ordubeteko analisi eta eztabaida kontzentratura eraman ahal gintuen. Eta sarritan konturatu gara, eta hau denon esperientzia da agian,
|
hainbat
urte lehenago irakurritako lan batera itzultzea, gaztetan irakurritako batera agian, oso esperientzia desberdina suertatzen dela askotan. War and Peacen, lera ibilaldi zoriontsua, gure gaztetako pertsonak arrazoi osoz gogoratua, zurbil geratzen da orain beste material askoren parean, esate baterako, Pierre Platonekin topatzen deneko unea presondegian edota Nikolai Bolkonsky Printzearen heriotza; Anna Kareninan, Annaren eta Vronskyren arteko harremanak ez dirudi agian duela berrogei urte zirudien bezain erromantikoa, baizik eta suntsitzailea eta itogarria, eta Levin, bere huts guztiak gorabehera, argi positibo, are heroiko batean agertzen zaigu; Don Kixotek subertsiboagoa dirudi duela urte batzuk aurrenekoz irakurri genuenean baino, irakurlea ohartzen baita, batik bat bigarren atalean, Cervantes ez dela Kixotez eta Santxoz trufatzen ari, baizik eta haiek topatzen duten jende ustez «sanoaz».
|
|
|
War and Peacen, lera ibilaldi zoriontsua, gure gaztetako pertsonak arrazoi osoz gogoratua, zurbil geratzen da orain beste material askoren parean, esate baterako, Pierre Platonekin topatzen deneko unea presondegian edota Nikolai Bolkonsky Printzearen heriotza; Anna Kareninan, Annaren eta Vronskyren arteko harremanak ez dirudi agian duela berrogei urte zirudien bezain erromantikoa, baizik eta suntsitzailea eta itogarria, eta Levin, bere huts guztiak gorabehera, argi positibo, are heroiko batean agertzen zaigu; Don Kixotek subertsiboagoa dirudi duela urte batzuk aurrenekoz irakurri genuenean baino, irakurlea ohartzen baita, batik bat bigarren atalean, Cervantes ez dela Kixotez eta Santxoz trufatzen ari, baizik eta haiek topatzen duten jende ustez «sanoaz». Benetan, nobelak bere freskotasun eta modernotasunagatik harritzen du orain, eta are modernismoaren
|
hainbat
alderdiren aitzindari izateagatik. Izan ere, egon al da inoiz halako narratzaile ez fidagarririk?
|
|
|
Gaitasun eta prestakuntza literarioa behar da, hauetaz gainera: memoria, lotura analogikoetarako gaitasuna, lexikoaren eta sintaxiaren gutxieneko ezagutza, pentsamendu logikoa, hutsarteak eta isiltasunak betetzeko eta
|
hainbat
estrapolazio eta hipotesi egiteko gaitasuna. Eta kritikaria baldin bazara, fobiak eta filiak unean uneko listutoki edo pixontzian uztea.
|
|
|
Belaunaldi bat zinez markatu du sasi gerla horrek. Hor izan direnek ez dute
|
hainbat
aipatzen, nik are gutiago, egonaldi atipikoa egin baitut. Garai hartan Frantziako gobernuak Sahararen aljeriartasuna zalantzan ezartzen zuen.
|
|
|
musika baita
|
hainbat
lagunentzat.
|
|
|
aipaturiko
|
hainbat
. Aspaldian hiltzat emanak gehienak
|
|
|
1909an, bestalde, Mortuko
|
hainbat
aldetako gerlariak Sagiet el Hamra aldera doaz, Ma el Ainine xeika9 dutela gidari, frantziar armadaren aurka borrokara akaso. Lallak isiltasuna eta batez ere askatasuna daramatza barruan, harea muinoetan barrena doala:
|
|
|
Breadun olanaz eginak, arraunekin mugitzen zirenak, gilarik gabekoak, errazak ziren gobernatzen, baina baita hauskorrak ere ekaitz handien aurrean. Batzuetan ezbeharra gertatu eta,
|
hainbat
ontzi hondoratu ondoren, beren eskifaia ito eta desagertu egiten zen. Ekaitzaren ondotik barealdia etortzen omen da eta itotako arrantzaleen gorpuak hondartzetara itzultzen ditu itsasoak, batzuetan ezagutu ezineko eran.
|
|
|
60ko hamarkada hasi berria zen eta folk musika modan jarriko zen. Artean ezezagun ziren
|
hainbat
gaztek (Peter, Paul & Mary, Joan Baez, Tom Paxton, Bob Dylan?) White Horse tabernan kantatzen zuten, Allen Ginsberg beat poeta ere tartean zegoela. Clancy anaiek disko ugari grabatu zuten, maiz ibili ziren kantari atzerrian ere eta ospe handia lortu zuten.
|
|
|
|
Hainbat
proposamen URREZKO LIBURUTEGIA osatzearen alde
|
|
|
Pauso hori ez da urteetan eta orrialde pilo batean zehar luzatzen,, formazio nobelaren? izendapena jaso duten obra nagusi horietako
|
hainbatetan
bezala, hilabete eta are egun gutxi batzuetan baizik, tamaina ertaineko liburu baten baitan, baina horrek ez dio eraginkortasunik kentzen egilearen zio nagusiari. Stevensonek argi uzten du hori altxorraren bilaketa bera bluff bat dela ikusarazten digunean, nobelaren XXXII. eta XXXIII. kapituluetan:
|
|
|
Nik dakidala, oraingoz ez dago Panchatantraren euskarazko bertsiorik, baina makina bat aldaera topa daitezke Europako beste
|
hainbat
hizkuntzatan, gehienbat ingelesez. Arthur W.
|
|
|
Biktoriano Iraola() pasai donibandar idazle polifazetikoa da hona ekarri gura dudan bigarrena. Batez ere antzerki lanei esker ezaguna izan arren, Biktoriano Iraolak 1913 urteetako Euskal Esnalea aldizkarian pare bat dozena txori aurkeztu zituen bertsotan, hala nola txioa, txantxangorria, martin arrantzalea, errexinola, edota karnaba, espezie bakoitzari
|
hainbat
ahapaldi umoretsu eskainiz, gehienetan bost zortzi artean. Esan gabe doa, gaiaz landara ezer gutxi dute komunean Abadiaren eta Iraolaren idazlanok, izan ere, bataren helburu praktiko instruktiboak eta bestearen gogo ederzaleak emaitza erabat bestelakoak plasmatu zituzten, bai azalari eta bai mamiari begira.
|
|
|
Ez da hori izan, adibidez, Armand David() misionista ezpeletarraren kasua. Armand Davidek
|
hainbat
urte eman zituen Txina aldean, baina ataza ebanjelikotik liberatu zuten, lan naturalistikoetan murgil zedin. Kontua da panda maitagarriaz gainera beste espezie asko deskubritu eta aztertu zituela.
|
|
2011
|
|
|
Afrikako hizkuntzak dira era horretako garapenaren premia gorrian daudenak, ez frantses eta ingeles sobera landuak. Ikerketa dezente ari dira egiten, esate baterako, Afrikako
|
hainbat
hizkuntzaren egituraz, baina ia ez da horren erabilerarik egiten ari sormenezko literaturan, denok ere lanpetuegi gaudelako Europako literaturaren topikoen kontrako borrokan. Hizkuntzalaritzak horrenbesteko kemena eta arreta eskaintzen badie Afrikako hizkuntzei beren eremu mugatua eta tribala gorabehera, zergatik ez du ausartu behar norabide horretan irudimenezko literaturak, benetan herritarren kultura aberasteko aukera gehiago izaki?
|
|
|
«Zenbatenaz den Zuria motzago,
|
hanbatenaz
ergelago zaio Beltza.»
|
|
|
Aita, zuzenbide fakultateko irakaslea. Ama, Normandian
|
hainbat
jauregi dituen familiakoa. Seme bakarra.
|
|
|
jomugan baditu ere, tradizioa bera baino gehiago hura ulertzeko modu hertsi eta itxiak kritikatzen ditu lanak. Izan ere, erbestean
|
hainbat
urte igaro arren, Txurik bezain euskaldun izaten jarraitzen du Gorrik. Baina, Txurik ez bezala, Gorrik gizartearen presioari men ez egiten ikasi du.
|
|
|
Ildo beretik, errelatoa egitearen justifikazio gisa, editorearen eskaera bat dela aitortzen du, Inazio Mujika Iraola eta Iñaki Aldekoa editore eta lagunek eskatu ziotela Panpinen Erreinua (2006) liburuari idatzi zion «Epilogo autobiografiko sentimentala» hedatzeko. Hala, «oroitzapen apetatsuen» modura aurkezturiko testu honek autobiografiak idatzi dituzten
|
hainbat
egilerekiko harremanetan jartzen du. Urrutira joan gabe, adjektibo hori bera baliatu duen Enrique Vila Matasen Autobiografia caprichosarekin, esate baterako.
|
|
|
Hain ezaguna den eraztun salatzailearekin batean, zikinarekin identifikatzearena edota, kristau gurutzearen, nahiz nazio, demokrazia eta neutrotasunaren aurkako identifikazioak hartzen ditu mintzagai. Horiek psikolinguistikaren arloari lotuak direnez, atzemangaitzago dira eta interpretagarriagoak ere bai, liburuko beste
|
hainbat
bezala. Susaren web orrian irakurri nuen lehenik, baina nire liburuen artera ekarri dut gerora, zeren gutako bakoitzak egin beharreko irakurketa sakonagoa eskatzen duten erreflexioei ematen die bidea.
|
|
|
Mikel Hernandez Abaituari bere Azukre xehea, gatz larria memoria liburuan gizonei berrogeita hamargarrenetara heltzen garenean sarri gertatzen zaiguna gertatu zaio, hau da, idatziz plazaratu nahi izan dituela bere gomutak. Horrela, bere bizitzaren
|
hainbat
pasarte kontatzen dizkigu liburuan, eta, egia esateko, interesgarria izan daiteke jakitea egileak nola bizi izan duen bere iragan ez hain hurbila. Interesgarritasun hori irakurle desberdinentzat desberdina izango da, noski.
|
|
|
Irakurri, Lourdesek gomendatzen duen moduan, gutxika gutxika egin daiteke, eta metroan zein trenean zein autobusean (hau da, jende askoren arteko isolamenduan), zein asteburu batean, modu jarraituan. Batera zein bestera egin, irakurketak ez gaitu indiferente utziko, jakitunago egingo gaitu, zeren eta
|
hainbat
gairen gaineko erreflexioak geure egingo baititugu.
|
|
|
Heterodoxiaren aldeko aldarria da Sarrionandia (poeta) ren saio hau, eta gogoratu, Unamunorentzat, «poesiaren mundu espirituala heterodoxia hutsarena» dela (137 or.). Marokoren kolonializazioaren gainean idatzi diren saioen artean gutxi izango dira liburu honek erakusten duen sakontasuna dutenak. Baina hori bakarrik ez, Pedro Hilarion Sarrionandiaren amazigeraren gramatika ezagunaren aitzakian hasten den ibilbide honek, espainiar kulturan (eta euskaldunean ere) hain estigmatizatuta dagoen moroaren errepresentazioa berreraikiz,
|
hainbat
ardatzen inguruan antolatzen du bere jarduna. Gure kulturaren eta literaturaren etorkizuna, euskal nazioaren lekua, literatura txikiak eta globalizazioa, espektakuluaren kultura?
|
|
|
Zelan txirikordatzen dira elkarregaz?
|
Hainbat
hari mutur luzatuko dizkigu egileak, eta, horietatik tiraka istorio pusketak lortuko dituzula, bitartean intrigatuta zauzka. Istorio batetik bestera jauzi eginez, eta denboran aurrera eta atzera joz, nobela ederra egituratu du Aranbarrik.
|
|
|
Gainera, Manuel Iturriozen oroitzapenak izan arren, egiatan abentura liburu batekoak dirudite bertan irakurriko dituzunek, eta, dena esateko, azkenerako harritu ere ez zaituzte egingo, hainbesteren ostetik usatu egin zara-eta neurri batean. Mikelete izandako horren ibilerak makina bat gizon emakumeren bizitzekin gurutzatuko dira, eta testuan barrena
|
hainbat
izen ezagun aurkituko dituzu, esaterako, Pio Baroja, Manuel Bago Agirre, edota Melitón Manzanas.Laburbilduz, Manuel Iturrioz. Borrokalari baten bizipenak nire ustez liburu gomendagarria da, eta eskertzekoa ere bai, zeren bere oroitzapenek memoria pixka bat eskaintzen baitiote, gutxienez, historiarik ez omen duen Euskal Herriari.
|
|
|
Barkatu, lagunok,
|
hainbat
egunez isilik egotea, gaixorik nabil. Sukar eta guzti.
|
|
|
Nik neuk 1987ko edizioan irakurri nuen. Guztiz harrigarri deritzet horko aitzinsolasean mahai gaineratutako
|
hainbat
iritziri. Esate baterako, hor aurkituko duzu Jean Etxepare «bere literatur apustuaren mailarik beherenean» dabilela, eta, areago, «ahanzmenetik gordetzearren errealitatea ozta ozta galbahetzen duen kronikariaren paper hutsak dira Beribilezen orrialdeak».
|
|
|
M. Le Dr. Etchepare» artikulua paratu zuen, hainbat eta
|
hainbat
laudorio plazaratuz, tartean Beribilez «une oeuvre éternelle» dela, eta bai ere Etxepare jaun medikua zela euskal idazle gazteen maisua, idazten. Horiez gainera, Lafittek liburuaren laburpena egin zuen, sei bat orrialdekoa, hasieran bertan argi eta garbi adieraziz, Beribilez itxuraz bidai liburu gisara agertu arren, mila eta bat gogoetarako aitzakia dela.
|
|
|
«Lasserren etcheko mutchurdinak aldiz, etzaundan halako begitarterik egin: garajatik ez omen da
|
hanbat
igitu Beribilez. Irri egin nuen gogotik, baitakit aspaldian eskualzaleen bihotzeko eta, erran behar dut ere?
|
|
|
M. Le Dr. Etchepare» artikulua paratu zuen,
|
hainbat
eta hainbat laudorio plazaratuz, tartean Beribilez «une oeuvre éternelle» dela, eta bai ere Etxepare jaun medikua zela euskal idazle gazteen maisua, idazten. Horiez gainera, Lafittek liburuaren laburpena egin zuen, sei bat orrialdekoa, hasieran bertan argi eta garbi adieraziz, Beribilez itxuraz bidai liburu gisara agertu arren, mila eta bat gogoetarako aitzakia dela.
|
|
|
Agintariak ere asaldatuta baitzebiltzan auto sorgindu haiek zirela medio, bazterretan gerta zitezkeen istripuekin kezkatuta eta herritarrek izan zezaketen jarreraren beldur. Beste
|
hainbat
lekutakoek bezala, Gipuzkoako agintariek ere arau zorrotzak kaleratu zituzten maiatzean zehar, lasterketak eragin zitzakeen kalteak ahalik eta txikienak izan zitezen.
|
|
|
Ordura arte egin duen lanak ez du aparteko oihartzunik izan.
|
Hainbat
erakusketa egin ditu, baina susmoa du ez dela bere lanean asmatzen ari. Zirriborro batek erakarri du begirada.
|
|
|
Ikonografia aldetik, dudarik ez. Irudi luke, adibidez, Lichtensteinek marraztutako
|
hainbat
pertsonaiak Tea party batera gonbidatu behar gaituztela, hain dira [wasp!]. Baina begiak zorroztu ondoren ñabardurak eta ezkutuko keinuak sumatuko ditugu, funtsean, Roy Lichtenstein artista klasikoa baita.
|
|
|
Santu, beato, apaiz, moja eta moral katolikoaren ikuspegitik beneragarriak ziren beste
|
hainbaten
biografiek osatzen zuten Vidas ejemplares (Bizitza ereduzkoak) delakoaren lehengaia. Modu egokian komikiraturik, sekulako aurkikuntza izan ziren.
|
|
|
Orain dela ehun urte hasi zen auzia, 1884an Europako botere kapitalistak Berlinen eseri eta anitz herriz, kulturaz eta hizkuntzaz osatutako kontinentea
|
hainbat
koloniatan zatitu zutenean. Itxura batera, bere etorkizuna Mendebaldeko metropolietako negoziazio mahaietan erabakitzea izan da betidanik Afrikaren patua:
|
|
|
Ni, ikasle hutsa, bilkuran partaide izan nintekeen bi ipuin argitaratuak nituelako, «The Fig Tree» (Mugumo) ikasle aldizkari batean, Penpoint en, eta «The Return» aldizkari berri batean, Transition en. Ez, ordea, Shabaan Robert, garai hartan Afrikako Ekialdeko poeta bizi handiena, kiswahiliz idatzitako
|
hainbat
poesia eta prosa libururen egilea; ezta Chief Fagunwa nigeriar idazle handia ere, yorubaz hainbat titulu argitaratuak zituena. Haiek ez zeukaten parte hartzerik.
|