|
2017
|
|
|
Galdera egiteko era honek hurrengo pausoan lagunduko digu, bilaketa estrategia burutzen, hain zuzen ere. PICO txantiloiaren bidez, gako hitzak antzemango ditugu eta
|
haien arteko
konbinazioak errazago ikusiko ditugu (konbinazio hauetarako eragile boolearrak deiturikoak erabiliko ditugu). Ondoren bilaketa estrategia hau erabiliko dugu datu baseetan erreferentzia egokiak topatzeko (http://www.cebm.net/finding the evidence using pico to formulate a search question/).
|
|
|
Piperazinak Estatu Batuetako merkatuan agertu ziren pasa den mendeko 1990eko hamarkadan. Hamar urte beranduago Europan sartu ziren eta
|
haien
kontsumoa izugarri hazi da azken urteotan. Party pills, A2, Nemesis, Legal X edo herbal pills ezizenez merkaturatu dira.
|
|
|
Substantzia hauen ekintza mekanismoa konplexua da, baina guztiek dute eragin estimulatzaile edo pizgarria. Oro har, serotonina eta dopaminaren askapena bultzatzen dute, haren birxurgapena ere inhibitzen dute, eta
|
haien
kontzentrazioa handitzen dute tarte sinaptikoan. Ahoaren bidez hartzen dira pilula moduan.
|
|
|
Hartu ondoren, eragin pizgarriak eragingo dituzte.
|
Haien artean
, euforia, kitzikapena, urduritasuna, hipertentsioa, takikardia eta dardarak agertuko dira. Intoxikazioa anfetaminek eragindakoaren antzekoa da (13).
|
|
|
Helburu erlijioso edo ohitura zaharrei jarraituz, landare eta onddo batzuk aspaldidanik hartu izan dira kultura ezberdinetan
|
haien
eragin psikoaktiboaz gozatzeko. XXI. mendeko mundu globalizatuan substantzia horien kontsumoa hedatu egin da eta gizarte garaikideetara heldu da.
|
|
|
Eragin disoziatzailea, eragin haluzinatzailearen antzekoa izango litzateke eta glutamatoaren NMDA hartzaileetan eraginda sortzen dute. Substantzia berriak direnez, oso informazio gutxi heldu zaigu
|
haien
eragin toxiko akutuei buruz: poztasuna, enpatia, lasaitasuna, ikusmen haluzinazioak, sentimenen pertzepzioaren areagotzea eta norbere gorputzarekiko disoziazioa.
|
|
|
Espainiako Estatuan bada Droga Berrien Detekzio Goiztiarrerako programa (SEAT) daraman erakundea, zeina 2013 urtean eratu zen Europar Batasunaren agindupean. Erakunde horren funtzioa substantzia psikoaktibo berriak detektatu eta
|
haien inguruko
informazio fidagarria banatzea litzake. Haren arabera, 2013 urtean 18 substantzia berri detektatu ziren, 2014an 17 eta 2015 urtean 35?
|
|
|
Oro har, feniletilaminek neuronen neurotransmisoreen askapena bultzatzen dute
|
haien
lekua ordezkatuz (9). Substantzia hauek kontsumitu ondoren, gehiegizko askapenaren ondorio gisa serotoninaren eta dopaminaren gabezia gertatzen da.
|
|
|
Egundaino ezagunak diren drogak, heroina kasu, legez kanpo daude eta
|
haien
eraginak ezagunak dira. 2005 urtetik hona, ehunka droga berri jarri dira merkatuan eta gehienen egitura kimikoa ezaguna bada ere, kasu askotan hori da haiei buruz dugun informazio guztia.
|
|
|
Egundaino ezagunak diren drogak, heroina kasu, legez kanpo daude eta haien eraginak ezagunak dira. 2005 urtetik hona, ehunka droga berri jarri dira merkatuan eta gehienen egitura kimikoa ezaguna bada ere, kasu askotan hori da
|
haiei buruz
dugun informazio guztia. Droga horiek sintetizatzen dituzten laborategi klandestinoen helburua ohiko drogen eragina imitatzea da, baina eragin ezezaguneko substantziak ekoizten dituzte.
|
|
|
Oro har, barne sistema kannabinoidean dute eragina eta neurotransmisio sistema horren hartzaileak aktibatzen dituzte. Hala ere,
|
haien
afinitatea CB1hartzaile kannabinoidearekiko? 9 THC ak duena baino 20 aldiz altuagoa izatera hel daiteke. Beraz, kalamuaren antzeko eraginak izango dituzte (euforia, kitzikapena, barrea, gose eza?), baina efektua askoz indartsuagoa izango da.
|
|
|
2012ko azaroan eta abenduan, listeriosi taldekatze bat agertu zen bi haurdun eta
|
haien
jaioberrien artean.
|
|
|
Ondorioa, hau izan da: foku ezezaguneko sukarra duen haurdunean hemokultiboak egin behar direla listeriosi kasu posible bat deskartatzeko eta
|
haien
emaitzaren zain antibiotikoa ezarri.
|
|
|
Denbora horretan, zuzeneko interakzioa jasan zuten 5 minutuko 3 saiotan, eta saio batetik besterako tartean, eraso fisikoetatik babestuta egon ziren zulatutako metakrilatozko bereizle batekin, zeinak kontaktu sentsoriala mantentzea ahalbidetu zuen. Gainera, saguen arteko elkarrekintzak grabatu ziren,
|
haien
jokabidea ebaluatu eta saguak talde aktibo edo pasiboetan sailkatzeko.
|
|
|
Zitokinek depresioan eragiteko erabiltzen dituzten mekanismoak aztertzea: horretarako, hipokanpoko eta nukleo estriatuko serotonina (5 HT), haren aurrendaria den triptofanoa (TRIP), eta
|
haien
metabolitoak; azido 5 hidroxiindoleazetikoa (5 HIAA), kinurenina (KIN) eta 3 hidroxikinurenina (3 HK) zehaztea da helburua.
|
|
|
Gaixo eleaniztunek haluzinazioak hizkuntza batean baino gehiagotan eduki zitzaketela deskribatu zuen, baina orokorrean, ahots mehatxagarriak «atzerriko» hizkuntzan aditzen zituztela ondorioztatu zuen, eta ahots «onak» edo «babesgarriak» ama hizkuntzan. Hala ere,
|
haien
jaioterriko egoera politikoaren arabera ere ezberdintasunak zeudela hauteman zuen.
|
|
|
Malo eta besteek 1991n (12) 4 gaixo euskaldun zaharrek osatutako kasu sorta batean entzutezko haluzinazioen fenomenologia deskribatu zuten.
|
Haietariko
hiruren kasuan eskizofreniaren agerraldi akutu bat dela-eta agertu ziren haluzinazioak; laugarrenean, ordea, alkoholaren abstinentzia sindrome baten ondorioz. Lau gaixoek euskara hutsean hitz egiteko ohitura bazuten ere, haluzinazioek, lau kasuetan, eduki mehatxagarria zeukaten eta gaztelania hutsean agertzen ziren, eduki mehatxagarria are arrotzagoa sentiaraziz.
|
|
|
Azkenik Brown eta Weisman de Mamani k 2017 urtean (20) ikerlan biren emaitzak azaldu zituzten. Alde batetik, eskizofrenia edo nahasmendu eskizoafektiboa zeukaten 222 gaixo aztertu zituzten BPRS galdetegia erabiliz,
|
haien
lehen edo bigarren hizkuntzan. Lehen hizkuntzan aztertutakoek «pentsamenduaren nahasmendu» faktorean, hau da, haluzinazio eta delirioak bezalako sintoma positiboak barne hartzen zituen faktorean, puntuazio esanguratsuki altuagoa lortu zuten; ez, ordea, desorganizazio sintomak aztertzen zituen faktorean.
|
|
|
Horrekin loturik, Oquendok (23) psikoterapian bigarren hizkuntzaren erabilera bikoitza azaldu zuen hizkuntza independentziaren kontzeptutik abiatuta. Azaldu zuen moduan, oroitzapenak eta
|
haiei
lotuta dauden emozioak aldi berean hizkuntza bati lotuta egoten dira. Oroimen esanguratsu eta goiztiarrenen kasuan, normalean, ama hizkuntzari lotuta.
|
|
|
Azken aipamen moduan, gure gizarte gero eta pluralago honetan, ama hizkuntza gisa ez euskara ez gaztelania daukaten ez diren pertsonak topa ditzakegu, eta garrantzitsua litzateke interpretazio zerbitzu egokiak edukitzea
|
haien
beharrizanei ere aurre egiteko.
|
|
|
Garrantzitsua da ospitale edo ESI bakoitzak bere protokolo egokitua izatea, Larrialdi, Erradiologia, Laborategi, Kirurgia Orokor, Digestio Aparatu eta Zainketa Intentsiboen Unitateetako espezialistek osaturiko lantalde batekin, nazioarteko gidek gomendatzen duten moduan (10). 1 irudian paziente hauen arreta jasoko lukeen diagrama deskribatzen da,
|
haien
ospitaleratze osoan zehar.
|
|
|
2 taulak tabakoaren azturaren berri ematen digu lagineko amen haurdunaldian. Haurdunaldiaren hasieran% 21ek erretzen zuela adierazten zuen; bigarren hiruhilekoan% 13ra jaitsi zen eta hirugarren hiruhilekoan% 12ra; eta
|
haien artean
12 zigarro egunean gehienez erretzen zutela aipatu zuten (tauletatik kanpoko informazioa). Gernu kotininari dagokionez,%?
|
|
|
Haurdunaldian tabako kontsumoarekin lotu izan da hainbat ikerketatan, baina lotura kausal hori ondo finkatu gabe dago gaur egun. Ikerketa honen helburua zera da: emakume haurdunen tabako aztura eta
|
haien
haurdunalditik jaiotako 4 urteko umeen ADHNa ikertzea. ADHNari buruzko 323 umeren informazioa jaso zen.
|
|
2018
|
|
|
Asko dira depresioan hanturak duen papera indartzen duten datuak. Depresio nagusidun pazienteek erantzun inflamatorio baten ezaugarri guztiak erakusten dituzte odol periferikoan eta LZRan, hala nola zitokina proinflamatorioen eta
|
haien
hartzaileen espresioaren igoera, fase akutuko erreaktiboen mailen igoera edo atxikipen molekula disolbagarrien mailen igoera. Literaturako meta analisien arabera, depresiodun pazienteetan, odol periferikoan IL?, IL, TNF eta C proteina erreaktiboa (CRP) (hantura mailaren adierazle goiztiarra) hanturaren biomarkatzaile fidagarrienak direla ondorioztatu daiteke (19).
|
|
|
Gainera, gizakietan egindako aurkikuntzetako batek adierazi duenez, periferian erantzun inflamatorio eta immune bat ematen denean, TNF, aren aktibazio akutuak garuneko zitokina proinflamatorioen mailak kronikoki igotzen ditu. Horretaz gain, beren buruaz beste egindako pertsona talde baten garunetan burututako analisiek frogatu dute makrofago peribaskular eta
|
haien
aktibazioarekin eta zelula immuneen lekualdatzearekin lotutako faktore inflamatorioen gene espresioa handituta dagoela. Datu hauek periferiako ehunetan ematen diren erantzun inflamatorioek hantura garunera bidera dezaketela eta, ondorioz, depresioa ager daitekeela dioen ideia indartzen dute (8,19).
|
|
|
Bestalde, azido kinolinikoak, mikrogliak jariatutako zitokinek eta oxigenoaren espezie erreaktiboek astrozitoetan kaltea eragiten dute, eta, ondorioz,
|
haien
funtzionamendua oztopatu. Aipatutako faktoreekiko gehiegizko esposizioak astrozitoek kontrolatzen duten glutamato neurotransmisore kitzikatzailearen askapena handitzen du, horren birxurgapena inhibitzearekin batera.
|
|
|
Hainbat ikerlanek beste ikuspuntu batetik aztertzen dute teoria hau. Neurotransmisoreen sistemen desorekaz gain,
|
haien
hartzaileen erregulazioaren desoreka bat ere proposatzen dute. Adibidez, noradrenalinak (NA) bere jariapena kontrolatzen du berak eragiten duen feedback mekanismoaren bitartez.
|
|
|
Horretaz gain, kortisolaren bidezko feedback negatibo murriztua legoke, ardatzaren hiperaktibazioa indartuz. Feedback mekanismoen disfuntzioa hartzaile glukokortikoideen desentsibilizazio posible batengatik gertatuko litzateke,
|
haien
funtzioa galtzea eragingo lukeena, adibidez, neurotransmisio monoaminergikoa kaltetuz. Bestalde, kortisolak sistema immunea inhibitzeko eragiten duen feedback negatiboa ere hondatuta legoke, zitokinak bezalako hantura faktoreen jariapena igoz.
|
|
|
Horiek nerbio sistema zentralera igaro eta HPAardatza aktibatuko lukete, inflamazio prozesua kronifikatuz. Gainera, zitokinek zuzenean eragingo lukete kaltea neuronetan eta
|
haien
komunikazioetan, garunaren funtzionamendu egokia oztopatuz.
|
|
|
Glukokortikoideen hartzaileak, aipatu bezala, zelula barneko hartzaileak dira. Behin
|
haien
ligandoei lotuta, transkripzio faktore moduan aritzen dira, gene espresioa kontrolatuz; hau da, promotor geniko induktore edo inhibitzaileen gain eragiten dute eta haien gisa ere aritzen dira. GRek glukokortikoideekiko afinitatea dute soilik, eta egoera fisiologiko normaletan partzialki beteta daude.
|
|
|
Glukokortikoideen hartzaileak, aipatu bezala, zelula barneko hartzaileak dira. Behin haien ligandoei lotuta, transkripzio faktore moduan aritzen dira, gene espresioa kontrolatuz; hau da, promotor geniko induktore edo inhibitzaileen gain eragiten dute eta
|
haien gisa
ere aritzen dira. GRek glukokortikoideekiko afinitatea dute soilik, eta egoera fisiologiko normaletan partzialki beteta daude.
|
|
|
Oinarrizko prozesu psikologikoak eta
|
haien
garapena, Psikologia Fakultatea, Donostia. Euskal Herriko Unibertsitatea (UPV/EHU)
|
|
|
Bi bider ohikoagoa da depresioaren diagnosia emakumeengan gizonezkoetan baino, eta, ondorioz, baita farmako antidepresiboen erabilera ere. Hala ere, estresarekin lotutako nahasteen eta
|
haien
tratamenduaren inguruko ikerketa gehienak animalia arretan egiten dira, eta ikerketetako emaitzak gizon nahiz emakumeetara orokortzen dira gero. Ildo horretatik, antsietatearen eta depresioaren aurkako tratamenduen eraginkortasuna sexuaren araberakoa da, berezitasun biologikoak izaki.
|
|
|
Jokabide hori saguek bata bestearen muturreko bibrisak hortzekin moztean datza (ikus 2 irudia). Saguen muturreko bibote edo bibrisek berebiziko garrantzia dute saguen biziraupenerako,
|
haien bidez
inguruko bibrazioak jaso eta inguruko informazioa prozesatzen baitute. Barbering jokabidea antsietatearekin eta hierarkia soziala finkatzeko lehiarekin erlazionatzen da sagu emeetan (16).
|
|
|
Lehendabizi, Osakidetzako familia medikuak patologia zehatz batzuk pairatzen zituztenei programaren nondik norakoa azaltzen zien eta interesatuta zeudenei errezeta moduko bat ematen zien, kirol zentroko medikuarengana hurbiltzeko. Mediku horrek elkarrizketa bat izaten zuen
|
haiekin
, haien arazoak zeintzuk ziren ezagutzeko eta era horretan haien patologia kontuan izanik, talde batera edo bestera bideratzen zituen. Programa horren helburuak hauek izan ziren:
|
|
|
Lehendabizi, Osakidetzako familia medikuak patologia zehatz batzuk pairatzen zituztenei programaren nondik norakoa azaltzen zien eta interesatuta zeudenei errezeta moduko bat ematen zien, kirol zentroko medikuarengana hurbiltzeko. Mediku horrek elkarrizketa bat izaten zuen haiekin,
|
haien
arazoak zeintzuk ziren ezagutzeko eta era horretan haien patologia kontuan izanik, talde batera edo bestera bideratzen zituen. Programa horren helburuak hauek izan ziren:
|
|
|
Lehendabizi, Osakidetzako familia medikuak patologia zehatz batzuk pairatzen zituztenei programaren nondik norakoa azaltzen zien eta interesatuta zeudenei errezeta moduko bat ematen zien, kirol zentroko medikuarengana hurbiltzeko. Mediku horrek elkarrizketa bat izaten zuen haiekin, haien arazoak zeintzuk ziren ezagutzeko eta era horretan
|
haien
patologia kontuan izanik, talde batera edo bestera bideratzen zituen. Programa horren helburuak hauek izan ziren:
|
|
|
Mazalin, Protulipac, Sonicki eta Reiner ek (2015) baieztatu zuten arrisku faktoreen ezagutza izatea erabakigarria zela gaixotasun kardiobaskularrak ulertu eta prebenitzeko (16). Horretaz gain, American Heart Association ek (AHA) nabarmendu zuen subjektuen hezkuntzaren garrantzia
|
haien
osasuna eta bizi kalitatea hobetzeko (17). Hala ere, subjektuek arrisku faktoreen eta beren patologien inguruan duten ezagutzaren inguruko publikazioak urriak dira gaur egun.?
|
|
|
Ikerketa honetan nutrizioarekin erlazionatutako lau aldagai aztertu ziren: garrantzia, ezagutzaren inguruan zuten pertzepzioa,
|
haien
elikaduraren inguruko iritzia eta HTA zutenei gatzaren erabileraren inguruan galdetu zitzaien.? –
|
|
|
|
Haien
patologietan elikadurak zuen garrantzia galdetzean kopuru adierazgarri batek erantzun zuen ez ziela axola, garrantzi gutxi zuela edo noizbehinka axola ziela. Deigarria da ikerketa honetako parte hartzaileek nutrizioari ematen dioten garrantzirik eza, kontuan izanda horrek gaixotasun kronikoekin duen garrantzia, zeren pisu egoki batean mantentzeak gaixotasun kroniko eta minbizi batzuk saihesten baititu (18).
|
|
|
Alde batetik, posible da pertsona horiek hitz hori ez ezagutzea. Adibidez,
|
haiekin
harremana zuten medikuek edo erizainek hitz hori ez zutelako erabiltzen. Eta bestetik, arazoa egon daiteke odoleko glukosa maila eta haren garrantzia zein den ez dakitelako.
|
|
|
Eta bestetik, arazoa egon daiteke odoleko glukosa maila eta haren garrantzia zein den ez dakitelako. Gure ustez datu horiek pentsatzera eraman behar gaituzte, batez ere mota horretako pertsonekin lan egiten dugunok, zeren kasu askotan erakutsi nahi diegu, adibidez, nola eragiten duen jarduera fisikoak
|
haien
patologian, baina garrantzitsuagoa da haien patologia ezagutzea (14).
|
|
|
Eta bestetik, arazoa egon daiteke odoleko glukosa maila eta haren garrantzia zein den ez dakitelako. Gure ustez datu horiek pentsatzera eraman behar gaituzte, batez ere mota horretako pertsonekin lan egiten dugunok, zeren kasu askotan erakutsi nahi diegu, adibidez, nola eragiten duen jarduera fisikoak haien patologian, baina garrantzitsuagoa da
|
haien
patologia ezagutzea (14).
|
|
|
Ikerketa honetan egunerokotasuneko ohitura batzuk aztertu ziren,
|
haien
ezagutza praktikara nola eramaten zuten jakiteko.? –
|
|
|
Interesgarria izango litzateke ikertzea ea gizonezkoek beste ariketa fisiko edo kirol mota bat egiten duten edo sedentarioagoak diren, zeren ikusi baita obesitatea duten pertsonen artean gizonezkoak sedentarioagoak direla. Beraz, agian programa edo aktibitate desberdinak eskaini lirateke
|
haien
jarduerarik eza gutxitzeko.? –
|
|
|
Bestetik, eguneroko bizi ohituren eta
|
haien
ezagutzaren artean izugarrizko desoreka ikusi zen. Arrazoi hori dela, eta, oso garrantzitsua da nutrizio eremuko heziketaren, jarduera fisikoaren eta osasunaren inguruaren dauden programak hobetu eta jarraipena izatea, batez ere patologiak dituzten pertsonen artean.?
|
|
|
Beraz, kontuan izanik patologiak dituzten pertsonek beren patologia ez dutela behar beste ezagutzen,
|
haiekin
harremanetan dauden espezialistek hori kontuan izan lukete eta ahal den neurrian denbora pixkatxo bat eskaini beren patologia gehiago ezagutu dezaten.
|
|
|
Jarduera fisikoa erregulartasunez praktikatzea eta nutrizio egoki bat izatea beharrezko bi tresna garrantzitsu dira gaixotasun askoren tratamendu eta prebentziorako. Gaixotasun horiek pairatzen dituzten pertsonek
|
haien inguruan
beharrezko ezagutza izatea ezinbestekoa da beren bizi ohiturak era egokian aurrera eraman ditzaten. Lan honen helburua, jarduera fisikoko programa bateko parte hartzaileek nutrizioaren, jarduera fisikoaren eta beren patologien inguruan duten ezagutza deskribatzea eta ezagutza hori beren egunerokotasunean praktikara eramaten duten edo ez aztertzea izan da.
|
|
|
Diabetesaren Ameriketako Elkarteak (DAE) jarduera fisikoak pertsona diabetikoengan duen garrantzia azpimarratzen du, horrek dakartzan onurak direla-eta.
|
Haien
gorputzaren konposizioan aldaketak sorrarazten ditu, esaterako, masa muskularraren gehikuntzak koipearen kantitatea gutxituz, eta, horrela, gaixotasunen garapena garatzeko aukerak gutxituz. Gainera, zelulari glukosa sartzen laguntzen dio, eta intsulinaren errezeptoreen sentsibilitatea handituko luke (8).?
|
|
|
Aldagai askeen (gurasoen ezaugarri soziodemografikoak, tabako kontsumoa eta GMIa aldagaiak; umearen sexua, haurdunaldi adinerako txikia edo handia eta pisu hazkundea azkarra) eta mendeko aldagaiaren (umeen GParen) arteko erlazioa ikertzeko odds ratioak (OR) kalkulatu genituen
|
haien
% 95eko konfiantza tarteekin(% 95KT), erregresio logistikoa erabiliz, arrisku faktoreen loturaren indarra kalkulatzeko.
|
|
|
Osasuneko Eragile Sozialen Batzordeak (Commission on Social Determinants of Health) azaltzen du mekanismo sozial, ekonomiko eta politikoek maila sozioekonomiko jakin batzuk sorrarazten dituztela. Horien bitartez gizartea mailakatzen da
|
haien
diru sarrera, hezkuntza, lanpostu, genero, etnia eta beste faktore batzuen arabera. Aldi berean, eragile horiek osasun egoera baldintzatzen dute, gizarte hierarkian dauden lekuaren arabera banakoek esposizio eta ahultasun desberdinak dituztelako (4).
|
|
|
Hala ere, eragozpenez beteriko esparrua dela argi dago. Hori dela-eta, oztopoei aurre egin eta SUen garapena indartzeko ezinbestekoa da dagozkien talde guztien, hau da, pazienteen eta
|
haien
familien, paziente elkarteen, sustatzaile farmazeutikoen eta medikamentu agentzien arteko elkarlana.
|
|
|
Gipuzkoako Trauma Batzordea 2010 urtean sortu zen Orduz geroztik, hainbat ekimen bultzatu ditu paziente traumatikoaren atentzioa hobetzeko asmoz. Hilero biltzen dira partaideak Donostia Unibertsitate Ospitalean, eta, datuak aztertzeaz gain, gure sistema eguneratua mantentzeko azkeneko argitalpen eta joerak eztabaidatu eta
|
haien
ezartzea baloratzen du. Halaber, programak garatu eta ikastaroak antolatzen ditu, sistemaren parte diren profesional guztiei zuzenduak, adostutako jarraibideak eta protokoloak ezagutarazi eta haien betetzea ziurtatzeko.
|
|
|
Hilero biltzen dira partaideak Donostia Unibertsitate Ospitalean, eta, datuak aztertzeaz gain, gure sistema eguneratua mantentzeko azkeneko argitalpen eta joerak eztabaidatu eta haien ezartzea baloratzen du. Halaber, programak garatu eta ikastaroak antolatzen ditu, sistemaren parte diren profesional guztiei zuzenduak, adostutako jarraibideak eta protokoloak ezagutarazi eta
|
haien
betetzea ziurtatzeko.
|
|
|
2002 urtean, aldiz, 5.747 istripu gertatu ziren Gipuzkoako errepideetan, 65 hildakorekin; aldiz, 2016 urtean 3.529 istripu izan ziren, eta 14 hildako bakarrik (7). Bestetik, milurteko berriaren hasieran gaixo traumatiko larrien% 70 inguru trafiko istripuen ondoriozkoak izaten ziren eta, gaur egun,% 50ean kokatzen da
|
haien
kopurua(% 40 artean finkatu da portzentaje hori azken bosturtekoan). Horrez gain, gaixo hauen hilkortasuna Jatorrizko artikuluak nabarmenki jaistea lortu dugu azken urteotan, milurtekoa hasi aurretik, traumatismo larrien ondorioz ospitalean hiltzen zirenen% 60 gainditzen baitzuten trafiko istripuek, eta gaur egun% 25era bakarrik ailegatzen dira.
|
|
|
Aldiz, ustekabeko erorketak garrantzia geroz eta handiagoa hartzen ari dira. Alde batetik,
|
haien
maiztasuna igotzen ari da eta, bestetik, pertsona adinduen artean gertatzen dira bereziki, hilkortasuna handia izanik talde horretan. Izan ere, 70 urtetik aurrera, hauxe da traumatismoen ondoriozko heriotza arrazoi nagusia mundu mailan (1).
|
|
|
Aipatu bezala, Trauma Sistema batek zenbait osagai ditu, eta horiek bildu, lotu eta koordinatzen dituen lantaldea da Trauma Batzordea. Azken horrek, baliabide guztiak izan behar ditu estrategiak garatzeko, eta eskumena horiek ezartzeko, betiere landutako programen jarraipena ziurtatuz eta
|
haien
betetze egokia bermatuz (14) (15). Beraz, Trauma Batzordearen lan esparrua ez da asistentziara bakarrik mugatzen, prebentzioan ere parte hartze aktiboa izaten baitu.
|
|
|
Maskuriaren muskulu detrusorearen nahigabeko uzkurdurak inhibitzea da
|
haien
helburua. Espainian erabilgarri ditugunak hauexek dira:
|
|
|
ebakuntza denbora, ospitaleko egonaldia eta eguneroko ekintzetara bueltatzeko beharrezko denbora laburragoak. Badaude
|
haien
konplikazioetan ezberdintasun batzuk: huste disfuntzioa maizago agertzen da Burch en teknikarekin, eta maskuriaren zulaketa, xingolarekin (1 EM) (11).
|
|
|
Xingolen inguruan badira ikerketa ugari
|
haien
emaitzak aztertzeko. Eraginkortasunari dagokionez, biena antzekoa dela dirudi.
|
|
|
Urodinamia. Gernu maskurian eta uzkian presioa neurtzeko zundak kokatzen dira eta bestalde zunda batekin maskuria urez betetzen da; presio eta bolumen aldaketak eta
|
haien
erlazioa aztertuz gernu puxikaren funtzionamendua uler dezakegu.
|
|
|
Zoru pelbikoko muskuluen (ZPM) osotasuna guztiz garrantzitsua da gernu kontinentzian, horregatik
|
haien
entrenamendua funtsezko prebentzio neurri bat da. ZPMen uzkurdura aktiboaz ariketa erregularra egitean datza.
|
|
|
Emakumezkoetan gernu inkontinentzia (GI) sarritan agertzen den osasun arazo bat da,
|
haien
bizi kalitatea sendo asaldatzen duena; halere, lotsa edota informazio faltagatik ia erdiek ez dute kontsultatzen. Gernu inkontinentzia mota ezberdinak daude eta horien artean bi dira nagusiak:
|
|
|
|
Haien
bizi kalitateari eragiten dioten nahigabeko gernu galera edota txizaren inguruko arazoez galdetzeak ginekologoaren egunerokotasunaren parte bat izan behar du.
|
|
2019
|
|
|
RWDekin erantzun behar den galdera zehaztu behar da eta hipotesia sortu (PICO metodologia, adibidez). RWEa sortzeko erabiliko diren datuak eta metodologia egokia izan behar dira, baina hori ez da nahikoa; interes taldeek RWE onartzeko aukera gehiago edukitzeko (gero
|
haiek
erabaki politiko edo klinikoak hartzeko), beharrezkoa da aurretik interes taldeekin eztabaidatzea jarraituko den metodologia galderei erantzuteko.
|
|
|
Pazienteen eta zaintzaileen eskura dauden diagnostiko eta tratamendu medikoak gero eta gehiago dira; alabaina,
|
haien
efektibitateari buruzko ezagutza, batik bat, efektibitate konparatiboari dagokiona, ez da hein berean handitzen. Horren atzean aldaketa tasa dago, hein batean, baina baita profesionalen lanbide trebakuntza ere, guztiz garatu gabea eta zatikatua izan ohi baita, eta horren ondorioz, lanean desberdintasunak, eraginkortasun eza eta bat ez etortzeak gertatzen dira.
|
|
|
Geroz eta ikerketa gehiagok uzten du agerian partikula organiko kutsagarriek zein tabakoaren keak tiroidearen funtzioan eragiten dutela, dela jaioberrietan dela helduetan (2), (3), (4), (5). 2017an argitaratutako lan batean (6), hain justu, suspentsioan dauden 2,5 mikra baino gutxiagoko partikulen eta zilbor hesteko hormona tiroideoen arteko asozioazioa aztertu zuten; eta 2018an argitaratu berri den beste batean (7), berriz, bigarren hiruhilekoan PM2.5 en eraginpean egon ziren haurdunen eta
|
haien
jaioberrien T4 kontzentrazioen artean erlazio positiboa ikusi dute.? –
|
|
|
Lan hau, aipatu helburua duen lehen azterketa epidemiologikoa da, Euskal Herrian, oraingoz, bakarra. INMA proiektuari esker, ehunka laguneko lagina dugu (n= 467) eta
|
haiei buruzko
informazio andana; horiek lagungarri dira aldagaien arteko benetako erlazioa aztertzeko.
|
|
|
muturrean poliA isatsa dute eta gehienek introiak dituzte, moztitsasketa alternatiboa ohikoa izanik. Azkenik,
|
haien
adierazpena transkripzio faktore ezagunen bidez erregulatua eta ia esklusiboki ehun espezifikoa izan ohi da (7, 10).? –
|
|
|
LncRNAen taldean ezaugarri ezberdineko RNA klase ugari aurki daitezkeenez,
|
haien
sailkapenerako terminologia konplexua garatu da (9). Orokorrean, kontserbazio urria dutela eta funtzio oso ezberdinak bete ditzaketela kontuan izanda, sailkapenerako gehien erabilitako metodoa haien kokapen genomikoan oinarritzen da.
|
|
|
LncRNAen taldean ezaugarri ezberdineko RNA klase ugari aurki daitezkeenez, haien sailkapenerako terminologia konplexua garatu da (9). Orokorrean, kontserbazio urria dutela eta funtzio oso ezberdinak bete ditzaketela kontuan izanda, sailkapenerako gehien erabilitako metodoa
|
haien
kokapen genomikoan oinarritzen da. Sailkapen horren arabera, lncRNAk kategoria orokor hauetan sailka daitezke:
|
|
|
Orain arte identifikatutako lncRNAen kopuru handiak eta
|
haien
heterogeneotasunak zelularen barruan ezinbesteko funtzio ugari bete ditzaketela adierazten du. Alor honetan burututako ikerketek erakutsi dute orokorrean lncRNAen funtzio nagusia geneen adierazpena erregulatzea dela.
|
|
|
LncRNAen adierazpen akastun hori gene kodetzaileen kasuan bezala alterazio genomikoen, erregulazio epigenetikoaren, transkripzio faktoreen edo egonkortasunean eragina duten faktoreen jardueraren ondorioa izan daiteke. Hau da, lncRNAek gene kodetzaileen adierazpena erregulatu ahal duten bezala,
|
haiek
ere zorrozki erregulatuak dira, orain arte zelularen barruko prozesuen erregulazioaren inguruan jakina zenari konplexutasun maila
|
|
|
Zalantzarik gabe, emaitza hauek minbiziaren garapenean lncRNAek duten paper kritikoa deskribatzen dute, alor honetan
|
haien
ikerketak duen interesa azpimarratuz. Ildo horretatik, lncRNA identifikazioak eta orain arte ikertutakoek zelularen barruan funtzio garrantzitsuak betetzen dituztela ezagutzeak orain arteko genomen, transkriptomen eta gene adierazpenaren erregulazioaren inguruko ikuspegia aldatzea eragin du.
|
|
|
Lehen emaitza hauek etorkizunean aurkikuntza zirraragarri ugari egingo direla aurreikusten badute ere, oraindik lncRNA hauen ikerketaren hastapenetan gaude eta ikerketa asko dago egiteko. Hasteko, lncRNAen eta
|
haien
adierazpen patroien identifikazio eta anotazio sistematikoa eta publikoa behar da. Orain arte identifikatutako lncRNA kopurua oso handia bada ere, haien adierazpena oso ehun eta baldintza espezifikoa denez, ehun ezberdinetan eta zelula estimulu ezberdinen aurrean jartzean (gaixo/ osasuntsu, farmakologikoki tratatua/ kontrola?) adierazten diren lncRNAen deskribapena ezinbestekoa da.
|
|
|
Hasteko, lncRNAen eta haien adierazpen patroien identifikazio eta anotazio sistematikoa eta publikoa behar da. Orain arte identifikatutako lncRNA kopurua oso handia bada ere,
|
haien
adierazpena oso ehun eta baldintza espezifikoa denez, ehun ezberdinetan eta zelula estimulu ezberdinen aurrean jartzean (gaixo/ osasuntsu, farmakologikoki tratatua/ kontrola?) adierazten diren lncRNAen deskribapena ezinbestekoa da. Horrez gain, gene kodetzaileek bezala, lncRNAek ere transkripto ezberdinak eman ditzakete mekanismo ezberdinen ondorioz, transkripto horien guztien identifikazioa eta haiengan eragiten duten mekanismoen ezagutza beharrezkoa izanik.
|
|
|
Orain arte identifikatutako lncRNA kopurua oso handia bada ere, haien adierazpena oso ehun eta baldintza espezifikoa denez, ehun ezberdinetan eta zelula estimulu ezberdinen aurrean jartzean (gaixo/ osasuntsu, farmakologikoki tratatua/ kontrola?) adierazten diren lncRNAen deskribapena ezinbestekoa da. Horrez gain, gene kodetzaileek bezala, lncRNAek ere transkripto ezberdinak eman ditzakete mekanismo ezberdinen ondorioz, transkripto horien guztien identifikazioa eta
|
haiengan
eragiten duten mekanismoen ezagutza beharrezkoa izanik. Era berean, lncRNAek zelulan betetzen dituzten funtzioak ezagutzeko ezinbestekoa da ikerketa funtzionalak egitea.?
|
|
|
Giza gaixotasunei dagokienez, horietan identifikatutako lncRNAk
|
haien
diagnostiko goiztiarrerako biomarkatzaile gisa, pazienteen pronostikorako edo gaixotasun horiei aurre egiteko itu terapeutiko gisa erabili daitezkeela frogatzen duten ikerketak ezinbestekoak dira (7). Zentzu horretan, klinikara eramatea lortu den lehen lncRNA prostatako minbiziaren detekzio goiztiarrerako erabiltzen den PCA3 (Prostate Cancer Antigen 3) lncRNA da.
|
|
|
posizioan metil talde baten ezarpenean datza (m5C). Gutxienez 57 RNA metiltransferasa identifikatu dira giza zeluletan,
|
haietatik
5 behintzat m5C aldaketan eragin zuzena dutenak; NSUN1/ 2/ 3/ 4/ 6/ 7, NSUN5a/ b/ c, DNMT2 (RCMT metiltransferasak) eta TET familiako proteinak hurrenez hurren. NSUN2k hainbat RNA ez kodetzailetan 5 zitosina metilatu dezakeela ikusi da, eta horrek zelula amen garapenaren erregulazioan eta minbizi zelulen garapen eta metastasian garrantzi handia duela deskribatu da.
|
|
|
Bestalde, lncRNA gehienen funtzioa oraindik ezezaguna da, eta hori gutxi balitz, RNAren modifikazioek ere beste konplexutasun maila bat ezarri dute RNAren funtzio biologikoen erregulazioan (24). Horrez gain, lncRNAn edo RNAn ezarritako marka hauekin elkarri ekiten dioten faktore eta entzima zehatzak ezagutzea ere premiazkoa da
|
haien
funtzioa guztiz ulertzeko (27). Horrela, RNAren biologiaren aspektu ezberdinetan egindako ikerketa integratzea funtsezkoa izango da berari buruzko ulermena hobetzeko eta lortutako ezagutzak arlo klinikora eraman ahal izateko (26).
|
|
|
Azterketa honetan minbiziaren inguruko ikuspegi proteozentrikoaz haratago joan nahi genuke, gene ez kodetzaile hauek eta
|
haien
adierazpenaren erregulazioak tumoreen garapenean izan dezaketen garrantzia azpimarratuz. Erregulazio hori maila ezberdinetan eman daiteke eta esan bezala protagonista ugarirengan izan dezake eragina.
|
|
|
Paradoxa badirudi ere, osasun profesionalen genero isuriaren ikerketak berak ere, genero isuria erakutsi du bere baitan. Izan ere, medikuei edo medikuntzako ikasleei soilik pasa zaizkie genero kontzientziaren inguruko galdetegiak eskuarki (40, 43, 44), erizainak ere osasun profesionalak direla eta
|
haien
aurreiritziek ere pazientearengan eragin zuzena dutela ahaztuz. Lanbide feminizatua izaki, erizaintza zainketak historikoki emakume zaintzailearen irudiarekin erlazionatu dira, eta erizaintza medikuntzaren pean egon da.
|
|
|
errotutako genero isuria ezabatu, eta Osasunaren Mundu Erakundearen arabera, ertz asko ditu emakumezkoetan desabantailak eragiten dituen fenomeno horrek (1): . Emakumezkoak eta gizonezkoak ezberdinak dira
|
haien
biologian, gizarteak esleitutako roletan eta familia eta komunitateko posizioan. Horrek eragina izango du beren osasuna hobetzeko egiten duten esfortzuan, baita osasun sistemak beren beharrei erantzuteko duen moduan ere?.
|
|
|
Gaur egun berezitasun sexualak zelula mailatik hasi eta hodi sistema edo arnas aparatua bezalako egitura konplexuetara heltzen direla jakin badakigu ere, osasun zientzien eraikuntza historiko androzentrikoak gaur egungo praktikan eragiten du. Hori dela-eta, osasungintzan emakumezkoak, konplexu, tzat edo, ezegonkor, tzat hartu izan dira, eta
|
haien
sintomatologia, atipiko, tzat, haien gaixotasun prozesua sarri ez gidaliburuekin bat, azken horiek gizonezkoetan oinarrituak baitira (2).
|
|
|
Gaur egun berezitasun sexualak zelula mailatik hasi eta hodi sistema edo arnas aparatua bezalako egitura konplexuetara heltzen direla jakin badakigu ere, osasun zientzien eraikuntza historiko androzentrikoak gaur egungo praktikan eragiten du. Hori dela-eta, osasungintzan emakumezkoak, konplexu, tzat edo, ezegonkor, tzat hartu izan dira, eta haien sintomatologia, atipiko, tzat,
|
haien
gaixotasun prozesua sarri ez gidaliburuekin bat, azken horiek gizonezkoetan oinarrituak baitira (2).
|
|
|
Bularreko minbizia gainditu duten emakumeen osasun egoeraren inguruko ikerketak egin badira ere, lan gutxik aztertu dituzte aldagai fisiologikoak eta psikologikoak batera, eta are gutxiago
|
haien arteko
lotura. Hori dela-eta, ikerketa honen helburua hauxe da:
|
|
|
2Oinarrizko prozesu psikologikoak eta
|
haien
garapena saila, UPV/EHU
|
|
|
Lan honen helburua da egoera terminalean dauden gaixo pediatrikoekin eta
|
haien
familiarekin erizainak izan beharreko komunikazioa deskribatzea.
|
|
|
Bestalde, haurra edo nerabea bere heriotza gertu dagoela sentitzen doan neurrian, iraganean izandako bizipenak errepasatzen hasi ohi da eta bizipen horiekin lotura duten jarrera desberdinak adierazten ditu. Ohikoa izaten da, esaterako, iraganarekin lotutako ametsak izatea, txikiagoak zireneko ipuinak irakurtzeko eskatzea, postura fetalean jartzeko beharra izatea eta gurasoen besoetan denbora asko igarotzeko edota
|
haiekin
lo egiteko nahia azaltzea. Beraz, jarrera horiek kontuan hartzeak haurrak edo nerabeak heriotzaren inguruan duen kontzientzia baloratzen lagun diezaioke osasun profesionalari (30, 31).
|
|
|
Haurrak edo nerabeak gaixotasun terminal bat duela diagnostikatzeak inpaktu handia eragiten du familiako kideengan. Familiaren bizitzan aldaketa ugari gertatzen dira,
|
haien
helburu nagusia gaixoaren zainketetan zentratzea izaten delarik (33). Familiako kideen lana baldintzatu egiten da, bereziki zaintzaile nagusiaren kasuan, zeina gehienetan ama izaten den.
|
|
|
Gurasoei kezka handia sortzen die haurra edo nerabea minez egon daitekeela edo sufri dezakeela pentsatzeak eta ohikoa izaten da kulpa sentimendua agertzea (2, 8). Beraz, garrantzi handia izango du gurasoei babesa eskaini eta
|
haien
beldurren eta sentimenduen inguruan hitz egitea ahalbidetzeak (2,9).
|
|
|
Horregatik, gaixoaren senideei egoeraren inguruko informazioa eskaini eta
|
haiek
ere zainketen parte egitea ezinbestekoa da (9, 12, 25, 33). Bakoitzak jaso nahi duen informazioa adinaren eta ulertzeko gaitasunaren arabera egokituz eskaintzeak heriotza prozesura egokitzea, senideak agurtzea eta jarraian datorren dolu prozesua errazten ditu (10).
|
|
|
Zainketa aringarri pediatrikoetan, familiari eskaini beharreko arreta eta
|
haiekin
izan beharreko komunikazioa ez da gaixotasunaren fase terminalean amaitzen, heriotzaren ondorenean ere arreta eskaintzean oinarritzen da (4). Gaixoa hil ondorenean, familiako kideek dituzten sentimendu eta emozioak azaleratzen lagundu behar zaie (4, 9).
|
|
|
Lan hau aurrera eramateko topatu den muga nagusia, gaiaren inguruko informazioaren urritasuna izan da. Artikulu eta ikerketa ugari baztertu dira, medikuen komunikazio gaitasuna eta
|
haiek
landu beharreko komunikazio teknikak jorratzea helburu zutelako. Horretaz gain, hautatu diren ikerketa gehienek osasun profesionalen inguruan orokorrean dihardute.
|
|
|
Amaitzeko, pediatriako gaixoen berezitasunak kontuan izanik,
|
haiekin
komunikatzeko erizainei formakuntza espezifikoa eskaintzea ezinbestekoa den arren, gure inguruan gaiaren inguruan formatzeko dauden aukerak urriak dira. Horregatik, formakuntza saioak sustatu eta gaiari dagokion garrantzia ematea komeni dela ikusi da.
|
|
2020
|
|
|
MAPak (Microtubule Asociated Proteins) tubulinekin parte hartzen duten proteinak dira.
|
Haien
funtzioa erregulatu eta garraioa modulatzen dute. Proteina motorrak, dineinak eta kinesinak ere MAP kontsideratu daitezke, baina orokorrean haien izen propioa erabiltzen da izendatzeko.
|
|
|
Haien funtzioa erregulatu eta garraioa modulatzen dute. Proteina motorrak, dineinak eta kinesinak ere MAP kontsideratu daitezke, baina orokorrean
|
haien
izen propioa erabiltzen da izendatzeko. Barrabilean MAP batzuk aurkitu dira, printzipioz manchette a eratzen duen mikrotubuluzko sarearekin erlazionaturik.
|
|
|
Linfozitoak eta makrofagoak dira horien ekoizle nagusiak, baina leukozito polimorfonuklearrak, zelula endotelialak, epitelialak, gantz zelulak, miozitoak eta ehun konektiboko zelulek ere ekoiztu dezakete. Inflamazioa erregulatzea da
|
haien
helburu nagusia. Zitokinak modu errekonbinantean sortu daitezke laborategian eta horrek erabilera terapeutikoa erraztu, batetik egoera puruan lortzen direlako eta bestetik kantitate mugagabean ekoiztu daitezkeelako (29).
|
|
|
Bideragarria zen, ikerketan parte hartu zuten paziente guztiek erantzun zituztelako ondorio kaltegarrien galdetegiak, eta gehiago edo gutxiago, denek erabili zutelako ezarritako komunikabide berria kontsultak egiteko.
|
Haiek
hautemandakoaren arabera, Osasun Karpeta baliabide aproposa zen konfidentziala eta segurua baitzen, eta erabiltzeko ez baitzen zaila.
|
|
|
Erabilgarria ere bazen, pazienteak jasotako zerbitzuarekin pozik gelditu zirelako,
|
haien
osasunarazoetan farmazialariaren inplikazioa sentituz. Galdetegietan adierazitakoaren arabera, FA telematikoari esker hobeto ezagutu zituzten gerta zitezkeen elkarrekintzak eta ondorio kaltegarriak.
|