|
2000
|
|
|
Ezbairik gabe, Iraultzak berak eraturiko Herri Batzarretan.
|
Haiei
egokitu herri subiranotasuna. Bertara ere, legeak egiteko ahalmena.
|
|
|
Isilpeko eragozpena, ustekabeko gertaera,... horrek desegiten du
|
haien
aurrearreta; horretan, alabaina, guraria, itxura eta ezkontzaren izena saritzen dira; gutxiago ederresten da seme alabak zer diren, guraso horiek euren ondorengoentzat duten gogoa eta nahia baino.
|
|
|
Ez gaitezen nahas; eskubide hori ez da eta ezin izan daiteke ere, oinordetza eskubidea; administrazio eta gobernurako eskubide hutsa da hori. Aberastasun pribatuetan oinordetza eskubidea ez da sekula ere izan botere publikoaren ahalmenik; bada, Tazito idazle aipatuak ondutako Agrikola izenekoaren bizitzan ikus daiteke nola, betidanik tiranotzat hartuak izan ziren Erromako enperadore
|
haiek
, hain zuzen, ezinbestekotzat agindu zuten euren buruak oinordekoak izendatzea zati batean, oinordetzaren beste zatiaren usurpatzaileak ez izatekotan. Horren bitartez, Estatua ez da oinordeko, ez dauka beste zereginik oinordetza horien ordena ezartzea baino.
|
|
|
Lau dira, agerian bederen, Frantziako Kode Zibilaren egiletza euren gain hartu zutenak. Portalis, Tronchet, Maleville eta Bigot Preameneu, horiexek dira taldekide
|
haien
izenak. Agerian esan dugun arren, bada bazterretan osterantzeko partaiderik sumatu duenik6.
|
|
|
Lege zibil egokiak dira gizakiek eman eta har dezaketen onik handiena; eurak dira ohituren iturburua, jabetzaren palladiuma, eta bake publiko eta partikular ororen bermea; eurok ere, gobernua bera sortu ez arren, fermuki sostengatzen dute hura; orobat, boterea mugatu eta aldi berean, berorri begirunea gordetzera behartzen dute, Justizia bera balitz bezala. Norbanako guztiak ukitzen dituzte, horien bizitzaren egitate garrantzitsuetan nahasten dira, noranahi jarraitzen diete
|
haiei
: eurok dira, maiz sarri, herriaren moral bakarra eta beti beti horren askatasunaren zatia; azken batean, eurek arintzen diote herritar bakoitzari lege politikoek herriaren zerbitzurako ezarritako zama; berebat, sakon babesten dute herritarra, hala behar duenean, bere izate eta ondasunetan, bera, eta ez beste inor, herri osoa izango bailitzan.
|
|
|
Edozer eginda ere, lege positiboek ezin izango dute bizitzaren zereginetan ordezkatu berezko arrazoimenaren erabilera. Gizartearen premiak anitzak dira, gizakien arteko ezaupideak, aberatsak,
|
haien
interesak eta harremanak modu askotarikoak eta zabalak. Legegileak ezin ditu horiek guztiak aurreikusi.
|
|
|
Alderdiak euren artean adostasun batera iristeko gauza ez badira, zer egin behar du Estatuak? Gai guztietarako legeak ematea ezina dela eta, alderdioi eskaini egiten die magistratu publikoa, halako arbitro ongitsu eta alderdigabea; horren ebatziak eragozten du
|
haien arteko
borroka eta onuragarriago gertatzen zaie alderdiei ebatzi hori auzi luzexka baino, horren ondorioak eta bukaerak aurreikustezinak baitira. Ekitatearen itxura arbitrarioak gehiago balio du, grina guztien berbotsak baino.
|
|
|
Kode zibila lege politikoen babespean dago:
|
haiei
egokitu behar zaie. Gaitz itzela litzateke gizakiak gobernatzen dituzten goiburuak kontraesanekoak suertatzea.
|
|
|
Gizarte bateko gizabanako bakoitzak ekintzarako izan ditzakeen usteak ziren, aldez aurretik egokiro finkatuak eta argumentatuak. Hau da, beti izango ditugu usteak, hau nabarmena da; baina garrantzitsuena
|
haiek
gizarterako komenigarriak izatea da. Usteak finkatzeko moduak, Neurathen ustez, hainbat dira, komenigarri bakarra zientziarena izan arren.
|
|
|
1) Lehenengo eta behin, nazien mundu ikuskerak bere deskribapen arrazistak ‘zientifikoki’ frogatzen zituela ikusita —arrazen existentzia, arrazen arteko hierarkia kognoszitibo eta fisikoak, arrazen arteko gatazkak historian, etab.—, ez da hain zaila ulertzea Zirkuluaren ikusmoldeak
|
haiek
frogantza zientifiko baten menpean jarriko zituela. Eta, argi eta garbi dagoenez egun, nazien tesiak babesteko erabili zituzten baieztapen enpirikoek ezin dezakete azterketa zientifiko zorrotzik gainditu.
|
|
|
Hala, ‘Absolutu’, ‘esentzia’, ‘ego’, ‘berbaitango gauza’, ‘Beeltzebub’ eta beste hainbat gauza predikatzen dituzten enuntziatuak esanahigabeak lirateke zalantzarik gabe. Alde batetik, formalki egiazkoak ez liratekeelako eta, bestetik, esperientzian
|
haiek
egiaztatu edo errefusatzeko ezer ez zegoelako. Asko jota, sentimendu edo bizi jarrera bat adieraziko lukete, baina beti sinesmen justifikagaitzen gainean.
|
|
|
Beren burua hain lausoki adierazten duten filosofoak daudenez, edozein eskola filosofikok bere ikusmolde propioen arabera interpreta ditzake
|
haiek
. Beren ideien pisuaz baino, filosofo askok beren diskurtsoaren iluntasunaz baliatuz lortzen dute izena; uste dut modu zehatzago eta koherenteagoan adierazita egongo balira, ideia horiek beren botere limurtzailea galdu egingo luketela.62
|
|
|
Hots, bi ezagutza mota daude soilik, enpirikoa eta logikoa, hirugarrenik gabe. Diziplina ezberdinak hauetariko batean sartzen ote ziren ikusteko,
|
haiek
aztertu beharra zegoen, ea Vienako Zirkuluak proposaturiko frogak gainditzen zituzten. Eta ez bakarrik metafisika, baita teologia edo etika diziplinak ere; soziologia ere analizatzear zegoen, eta psikologia, ekonomia, historia, denak egiaztagarritasun frogaren azpian kokatuz.
|
|
|
garrantzizkoena, lehen mailakoa, hemen eta orain behagarria dena deskribatzen duten proposizio faktualek osaturikoa zen. Bigarren mailako sistemaren eginkizuna kontzeptu eta proposizioen kasu aktualentzat eta, batik bat, posibleentzat, legeak ematean zetzan, horretarako
|
haiek
, ahal den neurrian, behagarria denarekin lotuz. Sistema horren helburua argitzearena zen batez ere.
|
|
|
Baina, egiaztagarritasunaren bertsio berriak izan zirela-eta, Vienako Zirkuluaren partaide gehienak Lewisen alde jarri ziren.
|
Haien artean
, Carnapen jarrera irekia esanahiaren osagai desberdin batzuk bereizi behar zirela onartzear zegoen. Eta osagai horien artean, nola ez, esanahi teorikoa edo kognitiboa agertzen zen.
|
|
|
Lehenengo eta behin, egiaztagarritasun printzipioa soilik partaide batzuen esku geratu zen, eta berauek ziren printzipio hau beste batzuk baino hobea zela frogatu eta erakutsi behar zutenak. Bestaldetik, Schlicken ‘eskuin alderdiak’ distortsio pragmatisten aurkako iritzia bere egin zuen, zeren, Carnapek
|
haiek
erlatibismopean sartu nahi ez zituen arren, erlatibismo haztegia zen nolabait. Egiazkoa zer zen nahi zuten jakin, zer eta zeintzuk ziren egiazko enuntziatuak edota postulatuak, hau baitzen modu bakarra ezagutzari oinarri finkoa eskaintzeko.
|
|
|
Jakina, metodo eta ikerketa horiek zientziak zeuzkan berberak ziren edo, behintzat, antzekoak. Esan bezala, Zirkuluko partaideak, gainera, zientziaren adar batzuetan adituak ziren,
|
haiei buruz
zehaztasunez mintzatzeko gauza, horrek suposa zezakeen abantailarekin. Zeren, gogora dezagun, Zirkuluan fisikariak, matematikariak eta soziologoak zeuden, besteak beste, filosofoez gain.
|
|
|
Schlickek uste zuenaren aurka, Reichenbachek honako argudio honi eusten zion: orokorpen unibertsalak portaera arauak —hau da, etorkizunean zer egin jakin ahal izateko arauak— bailiran onartzearen ahalegina ez zen bat etortzen zientzia errealak
|
haiek
kontuan hartzen zituen moduarekin berarekin, legeak baieztapen edo asertzioak ez direla adieraztearen antzeko zerbait bailitzateke, eta hau ez dator bat zientzi jarduerarekin. Indukzioa kontzeptualizatu egin behar zen, baina zientziagintzari egokituz, hauxe baitzen nolabait Vienako Zirkuluaren filosofia zientifikoaren gidaria.
|
|
|
alde batetik, berari esker, filosofoak zientzia enpirikoen oinarriez hasi ziren kezkatzen serioski eta, bestetik, zientzialariak euren ikasgaien gain eragina zuten arazo filosofikoez arduratu behar zutela konturatu ziren. Machen ideiak une hartako testuinguru intelektualean hedatuz joan ziren pixkanaka,
|
haietako
batzuk aldez aurretik Helmholtz, Kirchhoff eta beste zenbait zientzialariren lanetan ere suma daitezkeen arren. Horien denen xedea, dena dela, fisiko eta psikikoaren arteko erlazioak garbi eratzean zetzan, Descartesek bi mende lehenago jarritako muga dualista hura gainditu nahian10.
|
|
|
Logikaren proposizioek, analitikoek, esanahi faktualik ez daukatela esateak ez du nahi esan absurduak direnik, metafisikarenak diren bezala. Zer lortzen dugu
|
haietatik
, beraz. Ez informazio enpirikorik, jakina, kontzeptuak eta beren zeinuak erabiltzeko moduaren argitze era bat baizik.
|
|
|
Neurathek ez zituen gustuko Schlicken joera aristokratikoak, eta azken honek jasanezintzat jotzen zuen bestearen antz proletarioa. Baina aldea, beren jarrera sozio-politikoetan ez ezik, urruntasun filosofikoan ere nabaritzen zitzaien, eta inork ezin izan zuen
|
haiek
sekula adiskidetu. Esan behar da, dena den, Neurathen idatzietan Schlicken izena, asko aipatua eta oso objektiboki, beti ongi erabilia agertzen zela.
|
|
|
Datuak biltzearen —beraien sinopsiaren— modu bat besterik ez da azalpen historikoa, garapen hipotesi gisako azalpena. Hau bezain posible da datuak
|
haien arteko
erlazioetan ikustea eta ikuskera orokor batean biltzea, denbora garapenari buruzko hipotesi baten itxura eman gabe.
|
|
|
Liburuaren abilezien artean argazkiak eta ilustrazioak daude.
|
Haiei esker
, mende bukaerako Vienako giroaren ospea eta distira dira nagusi. Didaktikoa oso.
|
|
|
Vienan arreba baten etxea eraikiz lan egin zuen arkitekto gisa Engelmannen laguntzaz. Puchberg eta Otterthalen irakasle zelarik, haurrek hizkuntza ikas zezaten,
|
haiekin
egindako Worterbuch fur Volksschulen (oinarrizko herri eskola hiztegi txiki bat) karrikaratu zuen. Marguerite Respinger ez maiteminduta.
|
|
|
2 Frazerrek hurrengoa dio: " Baina hausnarketak eta ikerketek erakutsi behar ligukete gure jotzen ditugun gauza asko eta asko gure aurrekoei zor dizkiegula, eta
|
haien
hutsegiteak ez zirela burugabekeriak edo eromenaren emaitzak, hipotesi sinpleak baizik, proposatu ziren garaian justifikagarri, nahiz eta esperientzia osoagoak desegoki direla frogatu duen. Hipotesiak banan banan probatuz eta faltsuak arbuiatuz bakarrik ateratzen da azkenean egia.
|
|
|
Izan ere, egia deritzoguna ondoen funtzionatzen duen hipotesia besterik ez da. Horregatik, garai eta arraza gordinagoetako iritziak eta jarduerak berrikustean, hobe genuke
|
haien
hutsegiteak errukiz juzgatzea; nahitaezko estropezuak dira egiaren bilaketan, eta haiei ere eman behar diegu agian guk geuk egunen batean behar izango dugun barkamena: cum excusatione itaque veteres audiendi sunt" (Urrezko abarra, I bol., 356 orr.).
|
|
|
Izan ere, egia deritzoguna ondoen funtzionatzen duen hipotesia besterik ez da. Horregatik, garai eta arraza gordinagoetako iritziak eta jarduerak berrikustean, hobe genuke haien hutsegiteak errukiz juzgatzea; nahitaezko estropezuak dira egiaren bilaketan, eta
|
haiei
ere eman behar diegu agian guk geuk egunen batean behar izango dugun barkamena: cum excusatione itaque veteres audiendi sunt" (Urrezko abarra, I bol., 356 orr.).
|
|
|
Hala, Austria Hungariako Inperioan sortutako artista, zientzialari eta pentsalariak (Freud, Weininger, Schonberg, Webern, Berg, Mahler, Brahms, Strauss, Kokoschka, Schiele, Klimt, Klinger, Kubin, Loos, Otto Wagner, Kraus, Hofmannsthal, Schnitzler, Roth, Trakl, Rilke, Kafka, Hertz, Boltzmann, Kelsen, Schumpeter, Hayek, Mauthner, Vaihinger, Avenarius, Mach, Schlick, Neurath, Godel, Brouwer, Popper, Zweig, Musil eta Kakaniako beste seme alaba batzuk) gizaki modernotik haratago daude, Robert Musilen esanetan, hil ondoko edo hil osteko gizakiak direlako.
|
Haiekin
Aro Berria krisian sartu zen, kultura postkantiarrean, Nietzschek sortutako ildoan, giza gaindikoak zirelako, hori jakin gabe, Habsburgen inperioaren eta jainkoen gainbeheran.
|
|
|
Filosofia ez da natur zientzietariko ezinik ere. (" Filosofia" hitzak natur zientzien gainetik edo azpitik dagoen zerbait adierazi behar du, baina ez
|
haien
albotik).
|
|
|
Baina agian ez duzu ikusiko esanda dagoela liburu honetan. Beraz, orain hitzaurrea eta bukaera irakurtzeko gomendatuko dizut, besterik ez,
|
haiek
baitira liburuaren zentzuaren adierazpenik zuzenena.
|
|
|
Zientzia kulturaren sinonimoa dela eta gainerakoa basakeria eta atzerapen hutsa delakoan daudenak ideologia honen seme alabak dira.
|
Haien artean
, Darwin eta Frazer (eta batzuetan Freud, psikoanalisia erabateko zientzia bilakatzen denean, amets eta hizkuntzaren fisika bat bailitzan) kokatzen ditu Wittgensteinek, dudarik gabe hauen eboluzionismo positibistagatik (ikus liburu honetan euskaratutako Wittgensteinen aldiko oharrak; filosofian darwinismoari beste kritika bat irakurtzeko, ikus Tractatus Logico Philosophicus 4.1122).
|
|
|
Datuak biltzearen —beraien sinopsiaren— modu bat besterik ez da azalpen historikoa, garapen hipotesi gisako azalpena. Hau bezain posible da datuak
|
haien arteko
erlazioetan ikustea eta ikuskera orokor batean biltzea, denbora garapenari buruzko hipotesi baten itxura eman gabe.
|
|
|
Baina zerbait lortzen da izenak gaelikoz jarriz:
|
haiei esker
ikusten dugu herri atzerritar batean gaudela. Dublin ez da bakarrik beste probintzia ingeles bat:
|
|
|
27 Frazerrek hurrengoa dio: " Hemen, Europan, uste zen sorginek ilean zituztela beren ahalmen gaiztoak, eta ezerk ezin ziela inolako arrastorik egin gizatxar
|
haiei
ilea zuten bitartean. Horregatik, Frantzian, sorginkeri salaketa egiten zitzaien pertsonei gorputz osoko ileak moztu ohi zizkieten torturatzailearen aurrera eraman baino lehen".
|
|
2001
|
|
|
Atenas, mundu grekoan, jakinduriaren hiri gisa zen ezaguna, eta horrek harro sentiarazten zuen. Sokratesek, baina,
|
haien
jakinduriagatik entzutetsuenak zirenak ezagutzen zutela esaten zuten horretan benetan ezjakin hutsak zirela erakutsiz agerian utzi zuen azalaren benetako mamia: jeneralek ez dakite adorea zer den, politikariek justizia zer den ere ez...
|
|
|
Baina, orduan, nola da posible trebetasuna unibertsala ez izatea? lonek Homerori buruz asko badaki, horrek Homerok hainbat eta hainbat gauzei buruz esandakoak ulertzen dituela esan nahi du, bestela esanik, Homerok
|
haiei buruz
esandakoak egiazkoak ala faltsuak diren erabakitzeko trebetasuna duela. Eta berdin luke gainerako olerkariekin, hauek gauza berei buruz hitz egiten baitute.
|
|
|
Jainkoren batek hartutako bakanteei gertatzen zaien moduan gertatzen zaie olerkari lirikoen arimei, beraien buruaren jabe ez direnean ibaietatik eztia eta esnea ateratzen dutela, baina beraien buruaren jabe direnean, ez. Hori diote
|
haiek
, bederen. Zeren egiazki esaten baitigute olerkariek guri beraien kantuak ekartzen dizkigutela erleen gisara hegan eginez, Musen baso txikietan eztia isurtzen duten iturrietatik hartu ondoren; eta egia diote.
|
|
|
Rapsoda batek olerkariaren olerkiak ikasten ditu, baita
|
haien
pentsamendua aztertu ere, rapsoda on baten eginbeharra, Sokratesek dioen moduan, olerkarien pentsamendua interpretatzea baita azken finean. lon ados dago Sokratesen rapsoda onari buruzko hitzekin. Horregatik esaten du rapsoda ona dela, paregabea:
|
|
|
Jainkoren batek hartutako bakanteei gertatzen zaien moduan gertatzen zaie olerkari lirikoen arimei, beraien buruaren jabe ez direnean ibaietatik eztia eta esnea ateratzen dutela, baina beraien buruaren jabe direnean, ez. Hori diote
|
haiek
, bederen. Zeren egiazki esaten baitigute olerkariek guri beraien kantuak ekartzen dizkigutela erleen gisara hegan eginez, Musen baso txikietan eztia isurtzen duten iturrietatik hartu ondoren; eta egia diote.
|
|
|
Arrazoi hauengatik jainko honek olerkari
|
haiei
beraien arrazoitzeko ahalmena kentzen die, eta haietaz baliatzen da zerbitzari izan daitezen, jainkoek aukeratutako profeta eta igarleekin ere gertatzen den legez; eta guk, entzuten dugunok, jakin dezagun ez direla haiek, arrazoimena beraiengan ez duten olerkariak, hainbeste estima merezi duten gauza horiek esaten dituztenak, beraien bitartekaritzaz mintzo den jainkoa baizik. Eta argumentu honetarako froga handiena da Kaltzididako Tiniko19, berak inoiz ere ez baitzuen gogoratzeko moduko olerkirik egin, denek ezagutzen duten peana izan ezik, kantu guztietan ederrena agian, berak dioen moduan" Musen aurkikundea" besterik ez.
|
|
|
Arrazoi hauengatik jainko honek olerkari haiei beraien arrazoitzeko ahalmena kentzen die, eta
|
haietaz
baliatzen da zerbitzari izan daitezen, jainkoek aukeratutako profeta eta igarleekin ere gertatzen den legez; eta guk, entzuten dugunok, jakin dezagun ez direla haiek, arrazoimena beraiengan ez duten olerkariak, hainbeste estima merezi duten gauza horiek esaten dituztenak, beraien bitartekaritzaz mintzo den jainkoa baizik. Eta argumentu honetarako froga handiena da Kaltzididako Tiniko19, berak inoiz ere ez baitzuen gogoratzeko moduko olerkirik egin, denek ezagutzen duten peana izan ezik, kantu guztietan ederrena agian, berak dioen moduan" Musen aurkikundea" besterik ez.
|
|
|
Arrazoi hauengatik jainko honek olerkari haiei beraien arrazoitzeko ahalmena kentzen die, eta haietaz baliatzen da zerbitzari izan daitezen, jainkoek aukeratutako profeta eta igarleekin ere gertatzen den legez; eta guk, entzuten dugunok, jakin dezagun ez direla
|
haiek
, arrazoimena beraiengan ez duten olerkariak, hainbeste estima merezi duten gauza horiek esaten dituztenak, beraien bitartekaritzaz mintzo den jainkoa baizik. Eta argumentu honetarako froga handiena da Kaltzididako Tiniko19, berak inoiz ere ez baitzuen gogoratzeko moduko olerkirik egin, denek ezagutzen duten peana izan ezik, kantu guztietan ederrena agian, berak dioen moduan" Musen aurkikundea" besterik ez.
|
|
|
Sok. Pentsatzen dut Homerok esaten dituen baina zuk
|
haiei buruz
ezer ez dakizun gauza horietaz ariko ez zarela. lon. Zein dira nik ezagutu ez baina Homerok esaten dituen gauza horiek?
|
|
|
Esan iezazkidazu orain Nestorrek bere seme Antilokori esaten dizkion bertsoak, Patrokloren omenezko zaldi lasterketan bihurgunean sartu behar denerako neurriak har ditzan nola bultzatzen duen. lon. Baina makur zaitez zu zeu, dio, bi
|
haietatik
zertxobait ezkerretara eserlekuan eta astindu eskuineko zaldia zure oihuez adore emanez, eskuekin aho uhalak lasaitzen dituzun bitartean.
|
|
|
Baina baita Iliada ko pasarte askotan ere, esate baterako harresi azpiko borrokaldian, han ere zera dio: " Zeren igaro nahi zuten
|
haiei
hegazti bat etorri baitzitzaien gainetik, arranoak altu egiten zuen hegan eta jendearen gainera ezkerretik zihoan bere hatzaparretan gorri koloreko suge odoldu bat eramanez. Miraria zen artean arnas hartzen zuen sugea bizirik egotea, eta artean ez zuen borrokarako gogoa galdu, atxikitzen zuenari bularrean sakonki kosk egin baitzion, lepotik hurbil.
|
|
|
Sok. Atenastarrek askotan estratega aukeratu dutena, nahiz eta atzerritarra izan; Androsko Fanostenes20 eta Klatzomeneko Heraklides21, atzerritarrak izanik ere, hiri honek botere militar eta zibil gorenetara igo ditu,
|
haiek
merituak erakutsi dituztelako. Eta agian ez al du Efesoko lon estratega aukeratuko ohoregarria iruditzen bazaio?
|
|
|
Erreala esperientziaren baldintza materialei lotua dagoena da eta, beraz, benetako hautemapen batek ematen digu errealaren irizpidea. Martitzeko biztanleen existentzia erreala
|
haiek
ikusiz soilik baieztatu ahal izango dugu. Adigai soiletatik inoiz ez dugu lortzen ezein gauzaren izatea, hori beti ere hautemapenak emango digu.
|
|
|
Magnetismoa ez dugu zuzenean esperimentatzen, baizik eta berak dituen eraginen bidez, baina sentsuak finagoak edo bestelakoak balira egingo genuke Kanten arabera. Kontua da bere eraginek bere errealitatea erakuts dezaketela,
|
haiek
espazioan eta denboran agertu baitute.
|
|
|
Ideiak, ordea, kategoriak baino askoz urrunago daude errealitate objektibotik; izan ere, ezin da
|
haiek
‘in concreto’ errepresentaraziko lituzkeen ezein agerpen aurkitu. Osotasun jakin bat barnebiltzen dute eta bertara ez da ezein ezagutza enpiriko ahalgarririk iristen, eta arrazoimenak hor batasun sistematiko bat soilik du buruan, eta enpirikoki ahalgarria den batasun hau berari hurbiltzen saiatzen da, inoiz osorik lortu gabe (A567/ B595 (E449)).
|
|
|
Lehenaren arabera, eta Descartesen jarrera litzateke, espazioan dauden objektuen izatea zalantzakorra edo frogaezina litzateke. Bigarrenaren arabera, eta Berkeley litzateke orain,
|
haien
izatea ezinezkoa litzateke. Kantek espazioan dauden objektuen ezagutza zuzena defendatzen du, eta gainera autokontzientziarekin lotura bat ezarriz egiten du:
|
|
|
Estetikan gertatzen zen modura, orain Analitikan ere dedukzio bikoitza dugu: batetik, apriorizko adigai horiek zein eta zer diren aztertzen duen dedukzio metafisikoa, eta, ondoren,
|
haiek
ezagutzaren baldintza gisa duten legeztapena eta baliotasuna aztertzen duen dedukzio transzendental famatua.
|
|
|
Horrela, denborazkotasunaren aldetik sentimenarekin lotura jasotzen du (sentimenaren datu orok denborarekin lotura du), eta determinazio transzendentala izatearen aldetik (a priori denez) adimenarekin lotura. Kategoriak, beraz, denborarekin lotu behar dira nolabait
|
haiek
aplikatu ahal izateko. Eskemak denboraren apriorizko determinazioak dira, denboraren ilara, eduki, ordena eta multzoaren arabera.
|
|
|
Horrela, Filosofia gauzen zientzia edo Ontologia izateari utzi eta adimenaren analitika bihurtzen da. Ez baitago subjektua gauzen menpe;
|
haiek
daude, aitzitik, subjektuaren ekimenak eskatzen dituen baldintzen menpe. Kantek sortzen duen iraultzaren ezaugarri nagusia ezagutza subjektuak burutu beharreko ekimen gisa ulertzea izango da eta ez berez gertatzen den prozesu gisa, edo subjektuak jasan egiten duena.
|
|
|
kritika arrazoimenaren arazo guztien epaimahaia da. Arrazoimen hutsaren erabilera polemikoa bere esakuneen defentsa da
|
haien
ukapen dogmatikoaren aurrean. Adibidea:
|
|
|
Elkartasuna hau da: maitagogo garen denon eta bakoitzaren gogoko izatea beste maitagogoak eta
|
haien
gogoko direnak. Gogo orok duen horren ezaguerak elkartzen eta lotzen gaitu maitagogo guztiok.
|
|
2002
|
|
|
Gainera, neurri latzok herio mantso batera eramaten dituzte presoak eta zigorrak, horrela, zigor kapital baten pareko bilakatzen dira, nahiz ez daramaten izen hori. Ondorioz, bada, botere exekutiboak botere legegileak onartzen ez dituen neurri zorrotz eta latzetara makurrarazten baditu presoak, esan daiteke horien heriotza
|
haien esku
geratzen dela; baina, ostera, legegileak neurri zorrotz eta latz horiek onartzen baditu, nahiz kondena horrek heriotza mantso batera eramango dituen ezinbestean, ez dago esaterik presoak heriotza zigorrera kondenatu dituztenik; nolanahi ere, argi gera bedi neurri horiek zorrotzegiak iruditzen zaizkigula, urte askoan presoek pairatu beharreko sufrimendu luzea bidegabea baita, zalantza izpirik gabe... Horrez gain, presooi ordainarazten zaizkien zigor zorrotzak ez datoz bat, inolaz ere, egindako okerrengatik ordainarazi behar litzaiekeenaren neurriarekin, haietako bakoitzak zigorraren zorroztasuna agoantatzeko agertutako indar eta gaitasunekin baino.
|
|
|
Ondorioz, bada, botere exekutiboak botere legegileak onartzen ez dituen neurri zorrotz eta latzetara makurrarazten baditu presoak, esan daiteke horien heriotza haien esku geratzen dela; baina, ostera, legegileak neurri zorrotz eta latz horiek onartzen baditu, nahiz kondena horrek heriotza mantso batera eramango dituen ezinbestean, ez dago esaterik presoak heriotza zigorrera kondenatu dituztenik; nolanahi ere, argi gera bedi neurri horiek zorrotzegiak iruditzen zaizkigula, urte askoan presoek pairatu beharreko sufrimendu luzea bidegabea baita, zalantza izpirik gabe. Horrez gain, presooi ordainarazten zaizkien zigor zorrotzak ez datoz bat, inolaz ere, egindako okerrengatik ordainarazi behar litzaiekeenaren neurriarekin,
|
haietako
bakoitzak zigorraren zorroztasuna agoantatzeko agertutako indar eta gaitasunekin baino.
|
|
|
Onar dezagun administratzaile desinteresatuak ez direla sekula ez lapur, ez axolagabe izatera iritsiko. Hala ere, konparatzeko modukoak ote
|
haien
lana eta enpresaren arrakasta pertsonalki komeni zaion administratzailearena. Izan ere, on eta txar konparaziozko terminoak baitira.
|
|
|
Halako zerbaiten beharrik balego, ordea, ordain legeak hori eskatzen duelako izango da. Bortxakeriak eta esklabotzak askatasunak eta zuzentasunak baino bide luzeagoa egiten dute, baina hauek
|
haiek
baino zuhurragok dira beren eraginetan. Zein arauk aginduko dio preso bati lau txakur txiki irabaztearen truk bere gorputzak jasan ez dezakeen zama bizkar gainean eraman dezan?
|
|
|
...mota berritzailearen erabilera azaltzen duen" gutun bilduma bat bidali zion Londresen zen bere aita Jeremiah Benthami, horiek argitaratzeko argibide eta guzti7 Hala eta guztiz ere, Benthamen aitak ez zuen Gutunak argitaratzeko prestatzeko enkargua onartu, ezta Benthamen lagun George Wilsonek ere, harengana ere hurbildu baitzen helburu berarekin8 Gutun" azaleko eta nolabait hutsal" 9
|
haiek
oraindik ez zeudela argitaratzeko moduan irudituko zitzaien agian bai Jeremiah Benthami, bai Wilsoni. 1790 arte ez zen Gutun Panoptikoak argitaratzeko aurrerapen gehiago egin.
|
|
|
Gizaki kopuru jakin bati gerta dakiokeenaren jabe izatera heltzeko modua aurkituko bagenu;
|
haiengan
eragin nahi den inpresioa lortzeko, aurkituko bagenu, halaber, gizaki horien inguruan jazotzen den guztiaz jakitun izateko modua; gizaki horien ekintzak zein beren arteko loturak, beren bizi gorabeherak oro, estu lotzeko modua aurkituko bagenu, ezerk ez liguke ihes egingo, ezerk ez lioke kontra egingo bilatzen den efektuari. Bistan da, halakorik ezer aurkituko bagenu, gobernuek helburu larrienak erdiesteko erabiliko luketen tresna ezin indartsu eta baliagarriagoa litzatekeela hori.
|
|
|
Aparteko giroan eta zorroztasun filosofikoa metodo gisa hartuta, gure gizarteari buruzko hausnarketa emankorrak eta aplikagarriak egiteko aukera izan genuen Iruñean. Kartzela eta kontrol soziala gure gizartearen egoeraren indikadoreak dira eta
|
haiei
begiratu genien Benthamen ‘Erabateko Ikuskapenak’ ematen duen perspektibatik.
|
|
|
Arreta eta kontu hartze horiek guztiak ezinbestekoak begitantzen zaizkigu preso ohiak krimenaren eta delituaren sareetan berriro eror ez daitezen. Asko izan dira preso ohiei diru kopuru bat ematearen alde agertu direnak, hartara,
|
haien
gizarteratzea erosoagoa izan dadin eta bizimodu krudelak desesperora eraman ez ditzan. Neurri hau unean unean hartzeko modukoa iruditzen bazaigu ere, ez zaigu komenigarria begitantzen, gerta bailiteke emandako dirua behar ez direnetan xahutzea, eta horrek espetxean egindako lana zapuztuko luke.
|
|
|
Espetxeetako neurri latzenak ere, eskuburdinak eta leotzak kasu, ez dira presoak babesteko baizik erabiltzen.
|
Haien
erreformari dagokionez, berriz, ez zaio oro har arreta nahikorik jarri, dela guztion aldetik egon den axolagabekeria ikaragarriagatik, dela hura lortzeko itxaropena galdu eta, amore emanez, bertan behera utzi dugulako lan hori. Gisa horretako hainbat saiakera ez dira oso zorionekoak izan eta beste zenbait proiektu, berriz, urrats handi samarrak eman beharra eskatzen zutela-eta, bertan behera utzi behar izan dira.
|
|
|
Halatan, bada, espetxeak gaurdaino egoitza higuingarriak eta krimen guztien eskola zein miseria guztien biltoki izugarriak izan dira, ikaraturik baizik bisita ez genitzakeenak; gizatasun apur batez jokatu izan duen batek baino gehiagok ere heriotza jaso izan du inoiz ordainetan. Are gehiago, espetxeetan gertatu izan diren bidegabekeriak oro misterio handienean geratuko ziratekeen baldin eta Howard eskuzabalak, zeina espetxeen aldeko apostolutza egiten bizi osoa pasatu eta gero
|
haien
erreforma defendatzearren martiri hil baitzen, gobernuen axolagabekeriak klase guztietako ustelkeriatara eramandako hainbat eta hainbat dohakaberen berri publikoki eman izan ez balu.
|
|
|
Hemen ez da, baina, dena bukatzen: Panoptikoaren printzipioak izugarri erraztuko du epaile eta magistratuen lana; espetxeetan, horiek gaur egun dauden egoeran egonda, nazka handienaz egin behar izaten baitituzte
|
haiek
garbitasun, gustu eta dotorezia handienez egin lituzketen lanak. Gaur artean ezagutu izan ditugun plan onenetan ere epaile bakarrak banan banan ikusi behar izaten zituen auskalo zenbat gelaxkatan banaturik zeuden presoak, haietako bakoitzarekin egon behar izaten zuen eta bakoitzari galdeketa bera errepikatu behar izaten zion; egun bakar bat ehunka presorekiko lanak egin ahal izateko.
|
|
|
Panoptikoaren printzipioak izugarri erraztuko du epaile eta magistratuen lana; espetxeetan, horiek gaur egun dauden egoeran egonda, nazka handienaz egin behar izaten baitituzte haiek garbitasun, gustu eta dotorezia handienez egin lituzketen lanak. Gaur artean ezagutu izan ditugun plan onenetan ere epaile bakarrak banan banan ikusi behar izaten zituen auskalo zenbat gelaxkatan banaturik zeuden presoak,
|
haietako
bakoitzarekin egon behar izaten zuen eta bakoitzari galdeketa bera errepikatu behar izaten zion; egun bakar bat ehunka presorekiko lanak egin ahal izateko. Gure Panoptiko honetan, aldiz, ez da halakorik beharrezkoa izango, epaileak espetxean sartzearekin batera bere begien bistan edukiko baititu preso guztiak.
|
|
|
Espetxeak bisitatzen dituztenek ongi uler dezakegun nazka sentitzen dute egoitzotako zikinkeria eta usain nardagarria pairatu behar izaten dutenean. Halatan, bada, gero eta beharrezkoagoa izan presoentzat kanpokoen bisita, orduan eta errazago egiten du ihes jendeak
|
haien ingurutik
; gero eta nardagarriagoa izan bertako bizilagunen egoera, orduan eta urriagoak haien bizi baldintzak hobetzeko esperantza; hemen aurkezten dugun printzipioan oinarrituriko zigor etxean, ordea, ez legoke ez nazkarik, ez eta arriskurik ere. Izan ere, zerk dakar infekzioa?
|
|
|
Espetxeak bisitatzen dituztenek ongi uler dezakegun nazka sentitzen dute egoitzotako zikinkeria eta usain nardagarria pairatu behar izaten dutenean. Halatan, bada, gero eta beharrezkoagoa izan presoentzat kanpokoen bisita, orduan eta errazago egiten du ihes jendeak haien ingurutik; gero eta nardagarriagoa izan bertako bizilagunen egoera, orduan eta urriagoak
|
haien
bizi baldintzak hobetzeko esperantza; hemen aurkezten dugun printzipioan oinarrituriko zigor etxean, ordea, ez legoke ez nazkarik, ez eta arriskurik ere. Izan ere, zerk dakar infekzioa?
|
|
2003
|
|
|
Gainerako guztiek ere beren adostasuna adierazi zuten eta Sokratesek egindako gonbidapen ber178 bera egin zuten ere. Aristodemo ez zen
|
haietako
bakoitzak esandakoaz zehatz gogoratzen, ezta ni hark esandako guztiaz; baina gogoangarrien iruditu zitzaidana eta hizlari horietako gogoangarrienen hitzaldia esango dizuet.
|
|
|
— Zure ustez, Sokrates, zein da maitasun eta desio horien zioa? Ez al zara konturatzen zein arraro jartzen diren animalia guztiak ume egin nahi dutenean, lurrekoak zein hegalariak, denak gaixoturik b eta maitasunez beteta lehenik elkarrekin batzearekiko eta bigarrenik jaioak elikatzearekiko, eta berauen alde prest daude baita ahulenak indartsuenekin ere borrokatzeko eta hiltzeko, eta baita gosez irauteko eta beste edozer egiteko ere
|
haiek
elikatzeagatik. Batek pentsa lezake gizakiek hori guztia arrazoituta egiten dutela, baina zein da animaliak maitasunez horrela betetzeko arrazoia?
|
|
|
Eta berandu gabe Altzibiadesen ahotsa entzun zen patioan, zeharo mozkortuta eta ozen oihuka, Agaton non zegoen galdezka eta haren ondora eramateko eskatuz. Eta
|
haiengana
eraman omen zuten, eusten zion flautista eta lagunetako beste batzuekin batera, eta ate ondoan zutik gelditu, huntz eta biolee tazko koroa sarri batekin koroatuta eta izugarri zinta piloarekin buru gainean, eta esan omen zuen:
|
|
|
Bigarrenik gizaki bakoitzaren itxura biribila zen, bizkarra eta saihetsak biribilean zituela; lau esku zituen eta hankak eskuen modura, eta bi aurpegi lepo biribil baten gainean, zeharo elkarren antzekoak, eta 190 elkarri bizkartuta zeuden bi aurpegien gainean buru bakarra, eta lau belarri eta bi sexu organo, eta gainerako guztia batek hauetatik irudika lezakeen moduan. Eta zuzen zebilen orain bezala atzera ala aurrera joan nahi zuenean, eta azkar korrika egitera oldartzen zenean itzulipurdika dabiltzanak bezala zebilen hankak zirkuluan biratzen zutik erori arte, eta orduko zortzi hanka
|
haien gainean
jira-biraka azkar zebilen. Eta honako arrazoi honengatik ziren sexuak b hiru eta horrelakoak:
|
|
|
Nik diot jainko guztietatik, zorioneko izanik, Maitasuna (esatea zilegi eta gaitzespen gabea bada) zorionekoena dela,
|
haietako
ederren eta onena izanik. Eta ederrena da horrelakoa izateagatik:
|
|
|
Eta ni Fedrorekin beste gauza askotan ados egonik, horretan ez nago ados, Maitasuna Krono eta Japeto16 baino zaharrago dela alegia. Aitzitik jainkoec tatik gazteena dela diot eta beti gazte, eta Hesiodo eta Parmenidesek kontatzen dituzten jainkoen inguruko antzinako ekintzak Beharraren ondorioz gertatu zirela eta ez Maitasunaren ondorioz,
|
haiek
benetakoak kontatu bazituzten behintzat. Ez baitziratekeen ebaketak, elkarren atxiloketak eta beste bortxakeria asko izango beraiengan Maitasuna izan balitz, laguntasuna eta bakea baizik orain bezala Maitasuna jainkoen errege denetik.
|
|
|
Sokratesek beraz,
|
haiei
lo eragin ondoren, jaiki eta alde egin zuen, eta berak, ohi zuen bezala, jarraitu omen zion. Eta Likeora35 helduta, garbitu eta besteetan bezala pasatu omen zuen gainerako eguna, eta horrela pasatu ondoren arratsalde aldean etxera erretiratu zen deskantsatzera.
|
|
|
Eta egitez ikasi zuten hori hemengo tiranoek ere. Aristogitonen maitasunak eta Harmodioren estimuak13, finko bihurtuta,
|
haien
agintea eraitsi baitzuten. Horrela, maitaleei atsegin ematea lotsagarritzat ezarrita dagoen tokietan, ezarri zutenen gaiztakeriagatik dago ezarrita, batetik agintarien d handinahiagatik, eta bestetik menpekoen koldarkeriagatik.
|
|
|
— Gizakiengandikoak jainkoei eta jainkoengandikoak gizakiei itzuli eta eramanez,
|
haiengandik
erreguak eta eskaintzak, hauengandik aginduak eta eskaintzen sariak, bien erdian egonik, bete egiten du osotasuna bere buruarekin lotuta egon dadin. Horren bidez pasatzen dira igarkuntza guztia eta eskaintzak, misterioak, konjuruak, igarkuntza guztia eta 203 magiaren inguruko sazerdoteen teknika.
|
|
|
Aipatu adibidearen inguruan, ezin ahantz daiteke ekitate naturalaren beste printzipio batek ere alabei semeekin batera oinordeko izateko aukera kentzen ziela, baina horrekin ez zitzaien kalterik egiten alabei, oinordeko izateko eskubidearen ordez, legeak ezkonsaria ematen zielako; hori ez zuzena izan beharrean, guztiz naturaltzat hartzen zen, ezkonsari horren bitartez nebei utzitako abantailen modukoak aurkitu ahal zituztelako alabek euren familia berrian. Guk ere antzeko eskubideak ikus ditzakegu zenbait probintziatan; halakoetan, alabek ezkonsaria jasotzen dute gurasoengandik, eta horrekin,
|
haien
ondasunen gaineko eskubideei uko egiten diete, are gehiago, ab intestato oinordeko izateko eskubidea ere galtzen dute, batik bat, nebekin batera agertzen badira, edo eskubide horri uko egin badiote.
|
|
|
Ez dago herri bakoitzaren legea aipatu edo uko egin beharrik jakiteko zuzenbide naturalekoa dela neba arrebak eta alboko senideak oinordekoak izatea ondorengorik ez aurrekorik ez direnean; baina eskubide hori desberdin ikusten da toki diferenteetan. Erresuma honen probintzietan, esaterako, ohitura araubide non izan eta bertan odolbidezko oinordekoen eskubidea lege naturalpekoa ikusten da; bide horretatik, ohitura horiek ez dute bestelako oinordekorik aitortzen; areago, leku batzuetan ondasun zati zabalago edo urriagoa gordetzen da eurentzat; ohitura horietan guztietan xedaezineko jarauntsia esaten zaio horri; beraz, ezin xeda daiteke
|
haien
kaltetan, gainerako ondasunetan baino. Baina bestelako probintzietan, zuzenbide idatzia ohituratzat dutenak, bat bederak ere askatasuna du alboko senideak nahiz neba arrebak ondasunetan jaraunsgabetzeko eta arrotzei emateko.
|
|
|
1 Ikusi ohi da, lege naturalak egiak direla, izadiak eta arrazoiak gizakiei erakusten dietenak. Eurek eurenez badute
|
haiek
betetzera behartzen duen justizia eta aginpidea, eta inork ezin du horien betetzea baztertu, euren ezagupide eza dela eta. Nahierarakoak, aitzitik, ez dira besterik gizakientzat ezagungabe diren egitateak baino.
|
|
|
Hortik dator, etorri ere, lege naturalek iragana eta etorkizuna zehazten dituztela eta nahierarakoek, aldiz, etorkizunari buruz dihardutela, soil soilean, iragana beti erabaki behar dutelako aurreko legeek. Ondorio hori sortzeko, idatzi, argitaratu eta erregistratu egiten dira, inork ezin salbuets dezakeela bere burua
|
haien
ezagupide ezaren bidez. Hala ere, bakoitzari beren beregi eurok jakinaraztea erraza ez den neurrian, nahikoa da legearen indarra izan dezaten, jendaurrean agerian jartzea; orduan egiten dira erregela publiko, guztiok bete beharrekoak. Era berean, gizabanako batek ez betetzeak dakartzan okerrak ez dira aurkako arrazoiak, guztiontzat horiek duten onuragarritasuna gutxitzeko.
|
|
|
2 Nahierarako legeek, berez, ezin ondoriorik sor etorkizuneko kontuetan baino; denez ere, horiek agintzen dutena bat badator zuzenbide naturalarekin edo indarrean dagoen beste nahierarako lege batekin, iraganari buruz izango dute indarra eta hori ekarriko du zuzenbide horren edo antzinako beste batzuen araberakoa izateak. Kasu horretan, horiek baliagarriak dira
|
haien
interpretaziorako, aspaldikoek gerogarrenean ezarritakoaren interpretaziorako balio duten modu berean. Hala diote eusten eta elkarri ulertzen, batak besteari, lege guztiek.
|
|
|
Dena dela, Zuzenbide kanonikoan denbora gaiei buruz dagoen guztia ez da nahikoa, elizako botereek horren gaineko xedapenak eman dituztela frogatzeko; alderantziz, Zuzenbide horren hastapenetan, jainkoeta giza legeak bereizten dira, eta bertan esaten da giza legeak direla printzeek ezarritakoak, eta horien bidez, gizakiak eduki dezakeenaren gaineko eskubide arazoak konpontzen direla; horretara, elizaren ondasunak ere lege horien agintearen ondorioz iraunarazi dira, Jainkoak printzeei bakarrik eman baitie denbora gaietan gobernatzeko zeregina. Hortaz, Zuzenbide kanonikoan ezin daitekeenez ezer egon erregela horren aurka, denbora gaiei buruzko lege kanonikoak printzipio horrekin bateratu behar dira; hori errazena da,
|
haien
aplikazioa gaingiroki aztertu ondoren. Horrela ikus daiteke, adibidez, epai ordenari buruzko erregelak elizaren jurisdikzioaren ingurukoak direla; krimen legeek zigor kanonikoak ezartzen dituztela, alegia, elizak gaizkileentzako penitentzia zehazteko finkatu dituenak; kontratu, testamentu, preskripzio eta antzeko gaiei buruzkoak, espiritu arloari lotzen zaizkiela, hala nola, elizgizonei zenbait merkataritza mota gauzatzea debekatzen zaienean, edota erlijioa, zina, konbentzioen erabilpena elizari nahiz eliza gizabanakoei begira, edo antzeko autuak aipatzen direnean; erregela horietarik batzuk aita santuen erantzunak baino ez direla, eurei egindako kontsulten erantzunak, hain zuzen; eta, azken buruan, erregelaren bat denbora erregela hutsa izanez gero, ezin daitekeela horretara ulertu, ezpada Aita Santua aldi berean denbora printzetzat duten estatu pontifizioetako mendekoentzat ezarritako erregela bezala.
|
|
|
4 Lege aldaezinen izaerari buruzko hasierako ideia horrek, dagoeneko, argi utzi du hauxe: lehenengo bi legeek osatzen dute lege aldaezinen jatorria,
|
haien
zabaltzeak baino ez direlako; eta, esaterako, ekitateari buruz aipatu erregela naturalak nahiz horien antzekoak izango lirateke, batetik, bigarren legearen espirituak gizaki bakoitzari bere betebeharren arabera eskatzen diona, eta, bestetik, espiritu horrek betebehar horietan oinarrizkoa eta banaezina dena agintzen duena.
|
|
|
Lege zibilek printzipio horiek guztiak bereganatu dituzte, guraso ahalaren ondorioak, eta gurasoek eta seme alabek elkarrekiko dituzten eginbeharrak arautzeko, gai horiek zuzenbide zibilaren arlokoak baitira. Gai horien artean sartu behar dira, berbarako, legeek eta ohiturek gurasoei ematen dizkieten eskubideak, euren seme alabek hezi eta ondo gobernatzeko, seme alabon ezkontzak baimentzeko, eta
|
haien
ondasunak administratu eta horien gain gozamena izateko. Ildo beretik, beste lege batzuek zigorrak ezartzen dizkiete seme alabei, horiek gurasoei zor zaien obedientzia hausten dutenerako; beste lege batzuek gurasoen edo seme alaben bidegabekeriak zigortzen dituzte, batzuek edo besteek elkarri mantenua ukatzen dietenerako.
|
|
|
Beharrizan horiek guk bizia jasotzeaz batera sortu dira. Horregatik, berezkoa da gurasoak hildakoan seme alabek jasotzea
|
haien
ondasunak, haiengandik bizia hartu dutelako eta bizi horren eranskin gisa ondasunak jaso behar dituztelako.
|
|
|
Beharrizan horiek guk bizia jasotzeaz batera sortu dira. Horregatik, berezkoa da gurasoak hildakoan seme alabek jasotzea haien ondasunak,
|
haiengandik
bizia hartu dutelako eta bizi horren eranskin gisa ondasunak jaso behar dituztelako.
|
|
|
Erregelek tutoreari betebehar hori ezartzen diotenean, maitasunaren ondorioak baino ez dituzte agintzen, tutoreak umezurtza maite behar duelako, horrek ezin duenean bere burua gobernatu. Modu bertsuan, legeek zenbait eginbehar ezartzen dizkiete enplegu eta kargu jakin batzuetan aritu behar direnei; hori ezartzean, legeek errepikatu egiten dute bigarren legeak
|
haiei
eskatzen diena; hori erraz atzeman daiteke, halakoei dagozkien betebeharrak eurak aztertuz gero. Egia da, beraz, elkar maitatzea erregela horien guztien oinarria dela.
|
|
|
Hori dela eta, estimurik txikiena merezi dutenak eta gorrotatzen gaituztenak ere maite egin behar ditugu. Legeak beti indarrean dirau guretzat, nahiz eta
|
haiek
lege hori urratu. Guk, ordea, legea bete behar dugu, batetik, gure itxaropena delako haiek euren senera etortzea eta bide onera ekartzea, eta, bestetik, gure eginbeharrak ezin ditugulako hautsi.
|
|
|
Legeak beti indarrean dirau guretzat, nahiz eta haiek lege hori urratu. Guk, ordea, legea bete behar dugu, batetik, gure itxaropena delako
|
haiek
euren senera etortzea eta bide onera ekartzea, eta, bestetik, gure eginbeharrak ezin ditugulako hautsi.
|
|
|
bigarren legea betebehar orokor nahiz bereziei buruzko beste lege guztien oinarri eta espiritua da; horregatik, ez da nahiko jakitea, basatienek jadanik dakiten bezala, nori berea eman behar zaio, ez zaio inori kalterik egin behar, leial eta zintzo izan behar da eta antzeko erregelak. Horrez gain, aintzakotzat hartu behar da bigarren legearen espiritua, bigarren lege hori baita halako erregelen jatorria eta berak ematen baitie
|
haiek
izan behar duten zabalkunde osoa. Izan ere, maiz sarri ikus daiteke, ideia hori aintzakotzat ez hartzeagatik, epaile askok ez dituztela erregela horiek aplikatzen, baizik eta lege politikoak.
|
|
|
Izan ere, maiz sarri ikus daiteke, ideia hori aintzakotzat ez hartzeagatik, epaile askok ez dituztela erregela horiek aplikatzen, baizik eta lege politikoak. Epaileok ez dute
|
haien
espiritua atzematen, eta espiritu horrek justiziaren funtsezko printzipioa barneratzen du. Epaileek, orobat, ez diete erregela horiei ematen haiei dagokien zabalkundea, eta jasan egiten dituzte hainbat desleialtasun eta bidegabekeria; ez lituzkete, ordea, desleialtasun eta bidegabekeria horiek zigorrik gabe utziko, bigarren legearen espiritua, alegia, gainerako lege guztien oinarria, arau moduan izango balute.
|
|
|
Epaileok ez dute haien espiritua atzematen, eta espiritu horrek justiziaren funtsezko printzipioa barneratzen du. Epaileek, orobat, ez diete erregela horiei ematen
|
haiei
dagokien zabalkundea, eta jasan egiten dituzte hainbat desleialtasun eta bidegabekeria; ez lituzkete, ordea, desleialtasun eta bidegabekeria horiek zigorrik gabe utziko, bigarren legearen espiritua, alegia, gainerako lege guztien oinarria, arau moduan izango balute.
|
|
|
Jatorri horretan bilatu behar dira, hain zuzen ere, legeen printzipioak eta espiritua, legeok betebeharrekin zein lotura duten kontuan hartuta. Ezkontza eta jaiotzatik sortzen diren betebeharren inguruan, jadanik azaldu da zeintzuk diren
|
haien
legeei dagozkien printzipioak. Orain, berriz, gainerako betebeharren printzipioak bilatu behar dira, alegia, beste betebehar horiei zein printzipio aplikatzen zaien ikertu behar da.
|
|
|
Pizgarri hori izan ezean, beste ondasun batzuei erreparatu behar zaie, eta ondasun horiek ezin dira maitatu, nork bere burua maitatzearen indarrez ez bada. Gauzak horrela, norbaitzuek on gorenari zor zaion maitasuna alde batera utzi eta euren lagunak maitatzen badituzte, badirudi lagunok maitatzen dituztela euren merituengatik edo
|
haien
nolabaiteko mesedea egiteagatik. Are gehiago, batzuek euren ondasunak edota bizia lagunengatik ematen dituzte; bada, adiskidetasunaren ondore horietarako ere, nolabaiteko aintza edo gozamena bilatzen dute, edo eurentzat interesgarri den beste gauza erakargarriren bat aurkitu nahi dute, gauza erakargarri hori lagunen interesarekin nahasita dagoela.
|
|
|
Bigarren lege horrek lagun hurkoa maitatzeko agintzen du, eta, beraz, elkar maitatzeko agindua barneratzen du. Eta betebehar berezien ondorioz elkarrekin batzen direnean bigarren legearen espirituak bultzatzen dituen pertsonak, orduan, zalantzarik gabe,
|
haien artean
lotura estua sortzen da, eta lotura hori bat dator elkarri zor dizkioten eginbeharrekin. Pertsona horietako bakoitzak bestearengan aurkitzen baditu lotura estuago bat ezartzeko ezaugarriak, lotura horrek, une horretatik, adiskidetasunaren izaera eskuratzen du.
|
|
|
Nolanahi den ere, azaldutako hori ezin zaio aplikatu neba arreben eta senideen arteko maitasunari. Zinez, izadiak, euren borondatea kontsultatu gabe, loturak sortzen ditu
|
haien artean
, eta, lotura horien ondorioz, elkar maitatzera behartuta daude. Horrek ez du esan nahi, ordea, maitasunak adiskidetasuna ekarriko duenik; aitzitik, adiskidetasuna sortuko da, hori oinarritzeko ezaugarriak izanez gero bakarrik.
|
|
|
1 Oinordetzen hurrenkera finkatzeko, kontuan hartu da gizartearen egoera belaunaldiz belaunaldi iraunarazi eta eskualdatzeko beharra. Hori lortzeko, nahitaezkoa da hildakoen ordez beste subjektu batzuk
|
haien
oinordeko izendatzea; horrela, subjektu horiei eskualdatuko zaizkie oinordekoek eskuratu ahal dituzten eskubide, kargu, harreman eta betebehar guztiak.
|
|
|
Lege zibilek hiru bide erabiltzen dituzte delituei aurre egiteko: lehenik eta behin, egileak zigortzen dituzte; bigarrenik, eta ahal den neurrian,
|
haiek
eragin duten gaitza konpontzen dute; eta, hirugarrenik, kriminalak geldiarazi edo kontrolatzen dituzte, zigorraren eredu gisa. Horiek dira, beraz, legeek erabili dituzten bideak, delitu eta krimenei zigorrak ezartzeko.
|