|
2004
|
|
|
—Zinez egun pollita iragan dizut, Mo —hasten da pozik, kriskitin kraskatan—, aspaldidanik beinuen burrasoen ikusteko gogoa. Baina zoin pena eta xangrina adio erraiteko tenorean, Mo —jarraitzen du— Bi orenetan elhestan ari garelarik, eta
|
gero
juan behar. Eta badakizua?
|
|
|
Gauzak hola, areagotu egin zen nik Balantzategiko etxe ondoan aurkitzen nuen gozotasuna.
|
Gero
eta nagiago, gero eta gozoago, La Vache nire laguna ia erabat joan zitzaidan burutik. Bera oso gutxitan azaltzen zen ukuilutik, Genovevak disko bat jartzen zuenean eta holako aldi berezietan, eta gurekin hitzik gurutzatu gabe betetzen zuen aldi hura.
|
|
|
Gauzak hola, areagotu egin zen nik Balantzategiko etxe ondoan aurkitzen nuen gozotasuna. Gero eta nagiago,
|
gero
eta gozoago, La Vache nire laguna ia erabat joan zitzaidan burutik. Bera oso gutxitan azaltzen zen ukuilutik, Genovevak disko bat jartzen zuenean eta holako aldi berezietan, eta gurekin hitzik gurutzatu gabe betetzen zuen aldi hura.
|
|
|
Ama superieurek egin dudana jakiten badu, larriki pagaturen deitzut. Hilabeteko penitentzia ezarriren deitazu bederen —esan zien Pauline Bernardettek lorategiko belaze polit bateraino eraman eta
|
gero
. Gazteek baietz egin zuten buruaz, eta denda antolatzen hasi ziren.
|
|
|
Gauera arte ez zen ezer pasa, zeren ez baitziren ezer, niretzat behintzat, dendatik aldian behin sortzen ziren algarak. Baina
|
gero
, ilunbistarekin, kanpora atera eta eroarena egiten hasi ziren. Gereziak hartzeari ekin zioten, oso modu baldarrean, bi ale hartzeko adar osoak hautsiz eta horrela.
|
|
|
Horixe nuen kezka.
|
Gero
eta urduriago nengoen, gero eta gehiago kostatzen zitzaidan txabolan gelditzea.
|
|
|
Horixe nuen kezka. Gero eta urduriago nengoen,
|
gero
eta gehiago kostatzen zitzaidan txabolan gelditzea.
|
|
|
Edo non sartuko gintuzten gu, banketea gorriei egokitzen zitzaien egunean.
|
Gero
eta piztuago, gero eta urrutiago euli izpiritutik, galde egin nion neure buruari:
|
|
|
Edo non sartuko gintuzten gu, banketea gorriei egokitzen zitzaien egunean. Gero eta piztuago,
|
gero
eta urrutiago euli izpiritutik, galde egin nion neure buruari:
|
|
|
Gehien gehiena Bizkarrokerri entzuten zitzaion, gerra hitza behin eta berriro aipatuz: gerran hil zen Serapiok, gerra galdu eta
|
gero
, gerra irabazi zutenek... baina kosta egiten zitzaidan beren jardunaren haria hartzea. La Vachek ere adi entzuten zuen salatik zetorrena, baina hala eta guztiz ere, nahiz bera eta biok izan ukuiluan esna geunden behi bakarrak, nahiz nik berarekin hitz egiteko gogo izugarria eduki, ez nintzen beragana joatera ausartu.
|
|
|
Behi makalen konpainia uzten dut, eta horrek desertura eramaten nau. Chevrolet kamioiak
|
gero
eta pentsu gehiago ekartzen du.
|
|
|
Ez dakit, baina asko. Nahiz basurdeak aurrera segi eta mendian ezkutatu, nahiz eguzkia
|
gero
eta biziagoa izan eta beroak gure zauriak mindu, berak hantxe eduki zituen begiak itsasita, bost basurdeak azaldutako tokian. Bere onera etorri zenean, niregana egin eta petral samar jarri zen:
|
|
|
Nik bere egonezin hura izan banu, auskalo zer jokaera maltzur hartuko nuen... Konprenitu edo ez konprenitu, ordea, han irauten zuten suaren mihi beltzek, eta
|
gero
eta beltzago, gainera. Gure mendiko bigarren urtean sartu ginenerako, ia eguneroko kontua izaten zen bere petralkeria.
|
|
|
—Leku on batean, hori seguru. Nahi luke, hemen egin dituzten lapurreta guztiak egin eta
|
gero
. Basorik ere ez dute utzi ia.
|
|
|
Halere, harkaitz inguruko punttak jatearekin konformatzen nintzen.
|
Gero
eta argalago nengoen.
|
|
|
Kalean behi bat etzaten bada, ez du inork altxako, ez dio inork kentzeko esango, baizik eta zain geldituko dira denak harik eta behiak altxatzea erabakitzen duen arte. Eta bitarte horretan guztian, jendeak ukitu egiten du behi hori, eta
|
gero
bere eskua kopetara eraman errespetu seinaletzat. Eta entzun azkenekoa:
|
|
|
Baina horiek aspaldiko kontuak dira, mundua izugarri alfa zen garaietakoak. Baina
|
gero
aldatu egin ziren gauzak. Munduak bere omegarako bidaiari ekin zion, eta behiok argitara atera ginen.
|
|
|
" Mendian behera abiatuko naiz, eta
|
gero
gerokoak", esan nion neure buruari, eta bidatzurrez betetako parajeetaraino jaitsi nintzen. Orduan, bidatzur haietako bati jarraituz, beste bidatzur lodiago bat aurkitu nuen, eta horren hurrena are eta lodiagoa zen beste bat.
|
|
|
—Nik ere ez —esan nion. Izan ere, mendi mendian hainbeste denbora pasa eta
|
gero
oso gutxi nekien bizitzaz.
|
|
|
Pentsakor gelditu zen une batez. Eta
|
gero
:
|
|
|
Urritu ordez, galderak biderkatu egiten dira, eta larritasunak sakondu. Gu behiok sagarrak bagina, adarrean ondo ondo heldu eta justu orduantxe eroriko ginateke lurrera, galdera guztiak erantzun eta
|
gero
. Baina ez gara sagar, ez gaude inoiz heldu eta osatu, eta, adarretik erortzean, gurekin izaten dugu berdetasunaren lotsa.
|
|
|
—Bai, egia da —aitortu nuen, eta gogoratzeak berarekin dituen nekeak aipatu nizkion
|
gero
. Nire memoriok ez dutela egia guztia esaten, eta horretaz gainera kezka eta galdera besterik ez didatela sortzen— Horregatik nabil erorixea —bukatu nuen.
|
|
|
—Eta
|
gero
, hil egin al zen? —jakin nahi izan nuen.
|
|
|
Behi makalen konpainia uzten dut, eta horrek desertura eramaten nau. Chevrolet kamioiak
|
gero
eta pentsu gehiago ekartzen du. Balantzategiko sekretu batez jabetzen naiz 85
|
|
|
Nik ez dakit zer, baina zerbait gertatzen zaie. Eta
|
gero
, badakizu, asko ibiltzen dira teilatuetatik eta hori ezin daiteke serioa izan. Esandakoa, ni ez naiz nor katuei buruz aritzeko, baina aukeran, nahiago dut behi izan.
|
|
|
Antiaju berde eta bere laguntzaileak. babelgo dorrearen kontuak. La Vache qui Rit izeneko behiak salbatu egiten nau, eta gerra bukatu berriaren albistea ematen dit
|
gero
.
|
|
|
Honek hirurogei bat urte zituen, eta —azal txurikoa, aurpegi edo lepoko zaintxo urdinak agerian uzten zizkiona— botila kristalarekin eginak ziruditen antiaju berde batzuk zeramatzan. Bai egun hartan eta bai
|
gero
, halaxe ikusiko nuen beti, antiaju berde haiekin, begiak ezkutatuta.
|
|
|
Baina horren ordez harat honat hasi zen komentuko lorategian, begi zabalik orduan ere, eta gutxienez ordu erdia pasa zuen modu hartan.
|
Gero
esan zuen:
|
|
|
Duda egiten zuen, agian fedea galtzeko zorian ere bazegoen. Eta fedea galduz
|
gero
, joan egingo zen komentutik. Horixe besterik ez nuen behar, halako segalari paregabea galtzea.
|
|
|
—Zeozer bada —komentatu zuen. Baina, berriro ere, bere burua beste norabaitera joan zitzaion, eta isildu egin zen— Oso jende gaiztoa, errotako jende hori —hasi zen
|
gero
, buruan zein pentsamendu zerabiltzan erakutsiz— Gaiztoak hortzaundiak, eta askozaz ere gaiztoagoa beste zahar hori, antiaju berdeekikoa. Nire barruko ahotsak berak, den borrokazalearekin, zahar horrengandik apartatzeko esaten dit.
|
|
|
—Begira, lagun. Bideak, herri inguruetan zabal eta sendo direnak, mehetu egiten dira auzoetara iritsitakoan, eta mehetu ez ezik hil ere bai auzoko azken etxearen atea jo eta
|
gero
. Baina, guztiak hiltzen al dira?
|
|
|
La Vache ez nuela berriro ikusiko, hori zen dena. Hain lagun izan eta
|
gero
! Elkarrekin hainbeste arrisku pasa eta gero!_
|
|
|
Hain lagun izan eta gero! Elkarrekin hainbeste arrisku pasa eta
|
gero
!_
|
|
|
Baina baldarki, trakeski eta itsuski erantzuteko eskubidea, hori, lagun, ez daukazu. Aurrena edukazioa, eta
|
gero
gerokoak.
|
|
|
Eta beste zomorroak? Ez daude inon, zeren ihes egin baitute, lur barrurantz ihes,
|
gero
eta barrurago ihes, eta auskalo non dauden honezkero koldar horiek guztiak, apika lurraren erdi erdian. Eta zer esan belar artean ibili edo, ibili baino gehiago, irristatu egiten ziren suge eta ziraunez?
|
|
|
Egoera hain fastikagarrian ez aurkitzera, agian zerbait bururatuko zitzaidakeen. Baina egoera oso fastikagarria zen,
|
gero
eta gehiago. Egiten nituen ahaleginak, nondik eta nola iritsia nintzen haraino, non kokatzen zen etxea, nolakoa zen bidea, baina buru gainean sentitzen nuen harlauza batek erantzun guztiak zapuzten zizkidan.
|
|
|
Ausardiaz eta bi aldiz pentsatu gabe, otsoei buruz jiratu eta elurra jaten hasi nintzen, lasai eta gogotsu, aho parean neukana elurra ez eta ailorbe sortak izan balira bezala. Koxkorrak, hura ikusiz, harritu edo egin ziren, eta gelditu ere bai, aurrena bat eta
|
gero
gainerako guztiak. Belarridunak eta begidunak ziren.
|
|
|
Pendizaren ertza berrogei bat metrora zegoela eta, korrika hasi nintzen isatsa galdu beharrean, korrika laukoan, korrika arboletako abarren elurra banatuz; eta ni korrika eta otsoak ere korrika, eta ni arnaska eta otsoak ere arnaska; eta nire arnasaren lurruna haize hotzean galtzen zen, eta otsoen arnas lurruna, berriz, ez zen haize hotzean galtzen, baizik eta aitortuko ez dudan nire gorputzeko toki batean.
|
Gero
eta lurrun gehiago sentitzen nuen toki hartan, baina arboladiaren bukaera ere gero eta hurbilago zegoen.
|
|
|
Pendizaren ertza berrogei bat metrora zegoela eta, korrika hasi nintzen isatsa galdu beharrean, korrika laukoan, korrika arboletako abarren elurra banatuz; eta ni korrika eta otsoak ere korrika, eta ni arnaska eta otsoak ere arnaska; eta nire arnasaren lurruna haize hotzean galtzen zen, eta otsoen arnas lurruna, berriz, ez zen haize hotzean galtzen, baizik eta aitortuko ez dudan nire gorputzeko toki batean. Gero eta lurrun gehiago sentitzen nuen toki hartan, baina arboladiaren bukaera ere
|
gero
eta hurbilago zegoen.
|
|
|
Airean tarte bat egin eta
|
gero
, zilipurdika jaitsi nintzen, eta piririka ere egin nuen azken aldera. Elurrik ez egotera, seguru hezur bat baino gehiago hautsiko nuela.
|
|
|
Desertuan aurrera,
|
gero
eta bakartiago, gero eta aspertuago, lehenengo erorialdiak nozitu nituen, eta sufrimendu handia eragiten zidaten indarrak egin behar izaten nituen Balantzategiko ukuiluaren epelera ez itzultzeko; ukuiluaren epelera eta ukuiluaren musikara, zeren nenbilen bezala, behi makalengandik bereizita eta beste, galdu egiten bainuen Genovevaren diskoak entzuteko txanda. Baina ez nuen nolanahiko behia izan nahi, eta itzuli ordez, denbora pasatzeko modu berriak asmatzeari ekin nion.
|
|
|
Desertuan aurrera, gero eta bakartiago,
|
gero
eta aspertuago, lehenengo erorialdiak nozitu nituen, eta sufrimendu handia eragiten zidaten indarrak egin behar izaten nituen Balantzategiko ukuiluaren epelera ez itzultzeko; ukuiluaren epelera eta ukuiluaren musikara, zeren nenbilen bezala, behi makalengandik bereizita eta beste, galdu egiten bainuen Genovevaren diskoak entzuteko txanda. Baina ez nuen nolanahiko behia izan nahi, eta itzuli ordez, denbora pasatzeko modu berriak asmatzeari ekin nion.
|
|
|
—Lagun on ona —entzun nuen orduan, eta aspaldiko partez entzun ere— Orain arte ez dizut ezer esan nahi izan, zeren uste baitut zure bizitza osoa markatu, kutsatu eta bideratuko duen bolada honetan zeuk egin behar duzula aurrera, zeure ahalez, inoren laguntzarik gabe. Baina hainbeste proba pasa eta
|
gero
, eta kontuan harturik, gainera, negua korrika ttikian datorrela, beste denbora pasa bat proposatu nahi dizut. Eta estudioa da hori.
|
|
|
|
Gero
eta neure buruaren jabeago, behi beltzok egindako banketea gogoratu zitzaidan, eta egun hartan gertatutako guztia: menditik jaitsitako zaldiak, zaku kargaketa, Genovevak eta Bizkarrokerrek mendiko haiei eman zieten afaria.
|
|
|
harroputz eta basatitzat aipatzen ninduten, La Vacheren pareko eginez eta erakutsiz, hein berean, noraino nengoen aldatua. Eta, atarian istant batzuk zain egon eta
|
gero
, egun hartako banketea ere neure kolorekoentzat zela jakin nuenean, tente jarri eta harro harro sartu nintzen barrura.
|
|
|
|
Gero
zaldiak kargatu zituzten, eta handik ez askora, Genovevaren salan afaldu eta mendira itzuli ziren berriro. Eta ez zen falta izan, bigarren bankete hartan ere, nire Setatsuaren kexua:
|
|
|
Pentsu horrek ez du ematen oso elikagai digeritzen erraza, eta hobe lehenbailehen lokartzea. Agian
|
gero
ezinezkoa izango zaizu.
|
|
|
Eta jakin genuen, horixe jakin genuela, eta uste baino azkarrago gainera, zeren negu hura, beste lekuetan isila eta geldia bezala, builosoa gertatu baitzen Balantzategin. Iduri izan zuen gurpil handi bat, ordu arte lokatzetan frenatuta egondako gurdi gurpila, libratu egin zela eta jiraka hasi, eta
|
gero
eta abantada handiagoan. Eta, jiratzen zuenarekin batera, gurpil hark —Sekretuen Gurpil Handiak, noski—, bere lokatz izpiak botako zizkigun; lokatz izpi on onak, gure galderei erantzun eta Balantzategiko egiaren forma hartuz joango zirenak.
|
|
|
—Betikoa. Nahikoa da errota inor gabe gelditzea Genoveva guri deika hasteko —esan zidan negu hartako hirugarren edo laugarren deia entzun eta
|
gero
.
|
|
|
Bitartean, beste gurpil batek ere, Denborarenak, aurrera egiten zuen, eta udaberriko eguzkiak
|
gero
eta gehiago berotzen zituen bazterrak. Den dena bizi bizirik zegoen, eta lehen euli bat, zizare bat edo barraskilo bat egondako lekuan, ehun euli, ehun zizare edo ehun barraskilo ikus eta zapal zitezkeen orain.
|
|
|
teilatutik erortzen zen uraren txirraia, besterik ez zen entzuten. Eta, ur huraxe bezala, denbora bera ere pixkanaka eroriz joan zen, gauerantz, udaberriko gau ilunean
|
gero
eta gehiago barruratuz.
|
|
|
Baina etxeko txokoetan hautsa besterik ez zuten ikusi, eta basokoetan, berriz, zomorroa besterik ez. Antiaju Berde
|
gero
eta haserretuago zegoen:
|
|
|
Gainera, konturatzen nintzen ni ondo, bere arazoa ez zen delako makaldadea, baizik eta bere basurde bihotz hura. La Vachek
|
gero
eta gutxiago pentsatzen zuen Balantzategiko gauzetan. Bakarrik gelditzen zen bakoitzean, bere pentsamendua mendi elurtuetara edo baso itxietara joaten zen.
|
|
|
|
Gero
eta urduriago, lanturuak heldu ziren laster. Itxura batean, behi makalek asko sufritzen zuten.
|
|
|
Artean gaztea izan, artean baboa izan, artean zentzurik gabea izan, eta desio hura azaldu. Eta
|
gero
, zoritxarrez, desio hura bete.
|
|
|
Baina, zer izaten diren itxurak eta itxurondoak, gure parera ailegatu eta, ziztu batean, soka lodi bat estutu ziguten lepoan. Aurrena La Vacheri eta
|
gero
niri.
|
|
|
—Eraman egin dizkiagu, bai —etsi zuten gazteek azkenean.
|
Gero
, dirua atera eta ordaindu egin zioten hortzaundiari.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, eta memoriak idazten ari naizenez
|
gero
, saiatu egingo naiz zerbait gehiago kontatzen. Eta horretarako, Pauline Bernardetteren istorio bat baliatuko zait.
|
|
|
Hauxe zen Pauline Bernardettek kontatu eta nik gogoratu nahi nuen istorioa. Eta agian orain, Eutropio haren berri izan eta
|
gero
alegia, hobeto ulertuko da La Vachek eta biok festan sentitu genuena. Bai, festan sartzea marmita batean sartzea bezalako zerbait izan zen, eta aingeruaren esperantzarik gabe:
|
|
|
Hartan, musika intziri batzuk sentitu genituen jendearen marmarraren gainetik,
|
gero
eta hurbilago, gero eta sarkorrago. Luze gabe, gure ukuiluko hormaz bestaldean jotzeari ekin ziotenean —tronpetak, klarineteak, danborrak— berotasun lika bat sentitu genuen gure gorputzetan, ordu arte ezezaguna zitzaiguna.
|
|
|
Hartan, musika intziri batzuk sentitu genituen jendearen marmarraren gainetik, gero eta hurbilago,
|
gero
eta sarkorrago. Luze gabe, gure ukuiluko hormaz bestaldean jotzeari ekin ziotenean —tronpetak, klarineteak, danborrak— berotasun lika bat sentitu genuen gure gorputzetan, ordu arte ezezaguna zitzaiguna.
|
|
2010
|
|
|
Edo hobeto esanda, derrigorrez konpartitu beharreko egia bakarraren eredua. Erlijioaren izaera ez zen askorik aldatzen; are gehiago, erlijioak
|
gero
eta garrantzi handiago zeukan hainbatentzat, haien bizitzaren ardatz bihurtzeraino. Ingalaterratik Ameriketara joan ziren lehen kolonoak, edo Herbehereetatik Afrikako hegoaldera joandakoak, haien erlijiositatea modu zintzoago eta sakonago batean bizitzera abiatu ziren leku ezezagun horietara.
|
|
|
Esklabotzaren gaia ez zen, hala ere, aho batez erabaki zen afera izan. Eliza askotan (presbiterianoak, metodistak eta baptistak) banaketak egon ziren ipar hegoa mugak(
|
gero
gerra zibilean iraungo zuena) zedarriturik.
|
|
|
Irteera praktikoa arrazoi teologikoz edo utilitarioz janzten da.
|
Gero
etorriko da filosofia haiek birkokatzea.
|
|
|
Sekularizazio prozesua pasa ondoren beste funtzio sozial batzuk hartu ditu erlijioak, eta funtzio identifikatzailea ez da gutxienekoa. Samuel Huntingtoek 1993eko artikulu ezagun batean(
|
gero
izen bertsuko liburu bihurtu zen The Clash of Civilizations and the Remaking of the World Order, 1996) historiaren interpretazio berri bat eman zuen. Komunismoa erori ondoren erlijioarekin lotutako zibilizazioek indar berezia hartuko zuten, eta estatu nazionalek jada ez zuten historiaren joana gidatuko.
|
|
|
Elizen eta sekten kopurua handituz doa etengabe, 1.500 izendapen (honela deitzen zaie ofizialki erlijio guztiei) daude, hauetatik 900 kristauak. Talde erlijiosoen eta elizen partaideen kopuruak gora egin du hamarkadaz hamarkada eta talde erlijioso hauen parte hartze politikoa
|
gero
eta handiagoa da.
|
|
|
Bere garaian, Alexis de Tocqueville aristokrata ere konturatu zen fenomeno honetaz, eta zorrozki aztertu zuen erlijioak AEBetan zuen funtzio soziala. Alexis de Tocquevillek 1831n bederatzi hilabete igaro zituen AEBetan, hango kartzelak aztertzeko asmoz,
|
gero
Frantziakoak erreformatzekotan.
|
|
|
Tocquevillek alde horretatik jarrera errealista proposatu zuen erlijioekiko. Nahiz eta ezertan ez sinetsi, estatuaren egonkortasuna jokoan izanez
|
gero
, edozein erlijio besarkatzeko keinua egin behar zen, egonkortasuna lortu nahi bazen. Tocquevillek azalpen bat zeukan erlijioaren eragin historiko honentzat:
|
|
|
AEBetako beltzek esklabotzaren sofrikarioak edota diskriminazioaren mingotza leuntzeko abesten zuten, eta hortik erritmo zirraragarri zein alai horiek.
|
Gero
zuriek hori saltzen jakin izan dute, ez askoz gehiagorik. Bigarrena, ekarpen guztiak ez dira onuragarriak izaten, kultura eta erlijio batzuen hainbat ohitura basatiak lekuko.
|
|
|
Eduki moral hau ongizate orokor bat bultzatuko lukeena litzateke; nork bere ongiaren ideia gauzatzeko erraztasunak emango lituzkeen antolaketa hobetsi litzateke. Razen ustez, autonomia morala gizaki orok onartuko lukeen zerbait da; autonomia hori bultzatzuz
|
gero
, nork bere bizitza egitasmoa garatzeko aukera ematen baita, edozein dela ere.
|
|
|
AEBetan, Frantzian eta Ingalaterran istiluak izan direnean bigarren eta hirugarren belaunaldiko etorkinak izan dira poliziaren aurrean. Urteak pasatu eta
|
gero
, lehen migratzaileen ondorengoak ez dira gizarte berrietako partaide integratuak sentitzen. Beltzek, magrebiarrek edo asiarrek nahimen berezituak gorpuztu dituzte mendebaldeko gizarteetan eta ez dute bat egin bertako gizartekideekin, ez politika migratzaileek nahi duten heinean, bederen.
|
|
|
Borroka homosexuala, feminismoak, minoria arrazialak, nazio minorizatuen eskariak... honelako mugimendu sozialek ekarri dituzte langilearen mugimenduaz geroztik aldaketa sozialik handienak. Orain, eta hemendik aurrera
|
gero
eta gehiago, etorkinen oinordekoen aldarrikapenak ugaritu egingo dira eta horiei irteera egokia ematea izango da erronka. Adibidez, Nafarroako etorkin hegoamerikarrek laster, botoa ez ezik, etxebizitzarako laguntza, edo egiten ari diren lantegi sozialaren aitortza berezia, edo kultura hegoamerikarren promozioa ere eska dezakete, denborak esango du.
|
|
|
Talde nazionalen eskakizunak ezin dira ase eta talde etniko eta erlijiosoenak eztanda egitear daude. Bestalde, nazioarteko antolaketa estatuen eskumenetan horzkada handia egiten ari da aspalditik; zer esanik ez, subiranotasun ekonomikoari buruz hitz eginez
|
gero
. Gaur egungo estatu gehienek subiranotasun murriztua dute eta beren gizartea kontrolatzeko besterik ez dute erabiltzen.
|
|
|
odol isurketak ezin zuen jarraitu.
|
Gero
oinarritze teologikoak eta politikoak etorriko ziren eta, askoz beranduago, filosofikoak. AEBen sorreran ere sekta muturrekoen arteko demak estatuaren akonfesionalitatea argitu zuen, ezinezkoa baitzen erlijioaren aferetan beste inolako akordiorik.
|
|
|
beldurra, jakin mina, egoismoa, miresmena, inbidia, mespretxua, indiferentzia... Sentimendu hauek,
|
gero
, isla soziologiko bana izan ohi dute, bat batekoak zein antolatuak. Honen guztiaren ondoren, sarritan dezente beranduago, elaborazio intelektual justifikatzaileak sortzen dira, gehienak zuritzaile hutsak, gutxi batzuk sentimendu horietatik harantzago doazenak.
|
|
|
Horrengatik, historian zeharreko pluralismo kasuetara begiratu bat emanez
|
gero
, ikaspen politak atera ditzakegu. Aurrenekoa:
|
|
|
" Paris bien vaut une messe" esan omen zegoen. Boterea lortze aldera ez dago jada koxka erlijiosorik, eremu hau atzean geratzen hasi baitzen;
|
gero
eta gehiago, indiferentziak jota, eremu politiko ukiezinaren indarpean.
|
|
|
Nagusiki kezkatzen zuen akatsa hauxe zen: nonbait teoria gauzatu nahi izanez
|
gero
, guztien onarpenari derrigorrezkoa iritziz, bere teoriak ezin zuela halakorik erdietsi, teoria kantiarraren gonapean gehiegi zegoelako. Rawlsen proposamenak, ordea, edozein teoria metafisiko edo erlijiosoren adostasuna lortu nahi luke
|
|
|
Adostasun honen lehen edukia berak irudikatutako lehen printzipioa izango da, hau da, guztiek ahalik eta askatasunik handienak izatea.
|
Gero
denborarekin beste batzuetara hel liteke, besteak beste, gizaki guztiek gutxieneko bitarteko materialak izan ditzatela, adibidez. Hemen dirau oraindik ere askatasuna eta berdintasuna uztartzeko hasierako kezka teorikoak.
|
|
|
Etxeparek Larresoroko seminarioan egin zituen ikasketa ertainak, eta mediku ikasketak Bordelen, non doktore tesia aurkeztu baitzuen 1901ean.
|
Gero
, 1905an Aldudera doa mediku, eta bertan iraungo du 1930era arte. Kanbon hil zen 1935ean, enbolia batek jota.
|
|
|
—Egia bera; frogatua duk orai gure lehen aita chimino sorthu zela eta
|
gero
, emeki emeki, hobetuz eta abilduz gizona, hein huntarainotu dela.
|
|
|
Hainbertze eta halako lur mokorrek lotsa bat sortzen dauzute barnean. Jakintsu hanitzek baitiote Lurra ez dela Iguzkiak noizbait airez aire aurdiki ziliporta bat baizik, hastapenean su zarionetik emeki emeki azalez hoztua, daukat etzela iguzkiaren errai samurretarik arroltzearen idurirat osoki biribil eta leun jauzi pikorra, bainan ba ordukotz dena zimur eta konkor, guneka; gune hotan, azala gogortu zelarik behin, eta
|
gero
euriteekin zonbait menderen buruko gozatu, zela egin, hanitzez berantago ez dakigu nola Biziaz amatzeko, orai gabiltzan Gipuzkoako eskualde maitea".
|
|
|
Edozelan ere, badirudi Lafittek ez zituela" auzi horiek" guztiz ebatzi, artean Jean Etxepare bizi zelarik, Uztaritzeko apaizgaitegian asteazkenero zeuzkaten elkarrizketetan. Ematen du Etxepare zendu eta
|
gero
ere, bien arteko eztabaidak luzaro iraun zuela Lafitteren gogoan, eta noiz eta 1952ean Lafittek bigarren erantzun hau luzatu zion Beribilezko pasarteari," Aphez eskualdun batek behar luken kulturaz" hitzaldia aitzakia hartuta:
|
|
|
Ordizian jaio zen Bizente Aizpuru Agirrezabala, 1889ko apirilaren 2an. Bergarako seminarioan eta Lekarozeko ikastetxean amaitu eta
|
gero
, Suitzako Friburgon lortu zuen nekazaritza ingeniariaren titulua, ikasketak lau urtetan burutu ondoren. Suitzako egonaldi horrek izpiritu kritikoa bizkortu zion; izatez, Thomas Huxley ren irakurle amorratua eta miresle zintzoa egin zen bertan, eta baita agnostiko.
|
|
|
Badakigu HMS Beagle itsasontzia 1835eko irailaren 15ean iritsi zela Galapagos artxipelagora eta inguru horretan gelditu zela urriaren 20ra arte, izan ere, Darwinen beraren egunkariko xehetasunez gainera, ezagunak baitira FitzRoy kapitainarenak ere. Beagle itsasontziaren misioa, izatez, Patagonia eta Tierra del Fuegoko kostaldeetako nabigazio mapak egitea zen, eta, 1831ko abenduan itsasoratuta, 1836ko urrian moilaratu zen berriro Ingalaterran, ia bost urteko periploa burutu eta
|
gero
. Hiru eguneko egonaldia egin zuten Floreanan, hain zuzen irailaren 24tik 26ra, bai itsasaldea zein lehorraldea miatuz.
|
|
|
Hau da, lehiakideekiko abantaila damaiten ezaugarriak dituzten organismoek, hain zuzen ezaugarri horiek transmitituko dizkiote hurrengo belaunaldiari, eta ostera, abantailabako ezaugarriak ez dira arrakastatsu suertatuko. Hurrengo belaunaldietan, hortaz, ezaugarri abantailosoak metatuz joango dira, hots, ingurunera
|
gero
eta hobeto moldatuz. Leku desberdinetako baldintza jakinetara doituko dira.
|
|
|
Oso ezagun bihurtu da Huxley-ren erantzuna: " Txotxoloa neu
|
gero
, horrelakorik niri ez otutzea ere!" How extremely stupid not to have thought of that!.
|
|
|
Abiapuntuko gizon gazte sinestuna, fedebakoagoa bilakatu zen urteak aurrera joan ahala, eta, ohartzeke, Huxley lagunak asmatutako" agnostiko" berba esanguratsuan hartu zuen aterpe, zeren eta, emazte maite eta sintsarekiko begiruneagatik, oso gogor egiten baitzitzaion" ateo" erabiltzea bere buruaz aritzeko. Hala izanik ere, zituen erlijio usteak argitzean, Darwinek bere autobiografia adierazgarrian idatzi zuenez, hautespen naturalaren legea aurkitu eta
|
gero
" ez dirudi diseinu handiagorik dagoenik izaki organikoen eraniztasunean eta hautespen naturalaren jardunbidean, haizeak putz egiten duen norabidean baino".
|
|
|
Gizon hori Ezpeletan jaioa zen, eta, zer esanik ez, Parisetik bueltan Lapurdiko herri horretaraino ere hurbildu zen gurasoak eta haurrideak ikustera, euron artean atseden hartzera, hainbeste urtez urruneko lehorretan ibili eta
|
gero
. Armand David Haltsuet naturalista handia
|
|
|
1826an jaio zen, eta Larresoro eta Baionako seminarioetan ikasi ostean, Parisera jo zuen 1848an eta apaiztu egin zen 1850ean.
|
Gero
hamar bat urte eman zituen Italiako iparraldean, Savonan, natur zientziak irakasten, harik eta Txinara bidali zuten arte.
|
|
|
Gertaera hauetan eta beste askotan oinarrituta, pentsatu al daiteke, aldamenekoak baina bestelakoak diren espezieen kopuru hain handiak leku berberetan eta gaitasun eta antolakuntza berberekin ab origine kreatuak eta kokatuak izan direla munduko gainerako lekuak hutsik utzita? Ez litzateke arrazonagarriagoa izango, ba, onartzea ezen, behin eta animalia eta landareen tipo nagusiak lurrazalean agertu eta
|
gero
, Kreatzaileak gogokoen izan zuen erara zeina gizakiarentzat beti misterio bat izango baita zalantza gabe, oinarrizko tipo horiek aldaketa astitsuak jasan dituztela, arrazak, barietateak, espezieak, generoak... eratuz, zeintzuok jatorrizko guneetatik hurbil hedatzen segitu baitute. Horrela izanez ulertu ahal dugu zer dela-eta bizi diren Ameriketan laurehunetikgora kolibri espezie, eta bat bera ez Afrikan, Indian, edo Australian, hainbeste lore eduki arren, eta eta abar, eta abar".
|
|
|
Kontua da Leon Uthurburu 1853 aldera itzuli zela Frantziara, eta 1855 inguruan Barkoxera. Baina, sorte rritik kanpo hainbeste urte igaro eta
|
gero
, arrotz sentitzen da gaztetako lagunen artean eta faltan sentitzen ditu Guayaquil aldean utzi dituenak. Bestalde, guztiz aberastuta bueltatu arren, hainbat arazo etsigarri tartekatu zitzaizkion itsasoaz bestaldera gelditu funtsak kudeatzeko.
|
|
|
—Eskuara ken, zer zuzenez? Eta
|
gero
azkenean, kenduz, ez othe ginezake irabaz baino gehiago gal?
|
|
|
Antieboluzionista agerikoa dugu Jose Antonio Laburu Olaskoaga josulagun bilbotarra (Bilbo, 1887 Erroma, 1972). Farmazia ikasketak egin zituen Zaragoza eta Madrilen, eta
|
gero
Jesusen Lagundian sartu zen 1906an. Biologia irakaslea izan zen hainbat urtetan hainbat tokitan, hala Oñan nola Erroman, eta makina bat aldiz zeharkatu zuen itsaso zabala Ameriketako hainbat unibertsitatetan jarduteko:
|
|
|
Darwinismoaren etorrera nekosoa ilustratzeko, urte horietako beste episodiotxo bat kontatu nahi dizut labur zurrean. Protagonista modura Jose Migel Barandiaran() ekarriko dut, alegia, Jose Migel Barandiaran gazte eta itxuraz moderno bat, 1914an Gasteizen apaiztu eta
|
gero
Europatik makina bat ikasketa bidaia egin zituena, Telesforo Arantzadi antropologoarekin batera. Jose Migel Barandiaran euskal kulturaren patriarka gisa aurkezten digute beti, eta badakizunez antropologia eta etnografiaren alorrak jorratu zituen urte luze luzetan.
|
|
|
Ameriketarako bidea hartu zutenen gaineko datuak ez datoz bat, autorerik autore aldatzen dira, baina denek erakusten dute gauza bera, alegia, Euskal Herriaren odolustea. Izatez, azken bost mendeetan Euskal Herria izan da Europako emigrante haztegirik emankorrenetarikoa, baina, XIX.ean zehar benetako hemorragia bihurtu zen joakin horien isuria,
|
gero
eta larriagoa gainera. Egonezin handia zabaldu zen arazo horren inguruan, eta hainbatek eta hainbatek kontra egin zioten emigrazioari.
|
|
|
Aita Arbelbide, Hazparneko misionisten burua, zeharo kezkatuta zegoen fenomeno hori dela-eta, eta euskaldunek ameriketarat joaiteko duten errabiaz mintzo zitzaigun 1895ean. Joandako euskaldun horiek Montevideo eta Buenos Airesera iristen ziren gehien bat,
|
gero
Rio de la Platako eskualde osoan zehar barreiatzeko, Uruguai eta Argentinako hala hirietan nola kanpañan.
|
|
|
Unibertsitate aurrekoa ikasteko zerrategian bildu ginenon lehen argazkia daukat eskuetan, 1966eko urriaren 27an egina bere atzealdean idatzitako oharrak dioenez. Victoria, Joseba eta Susana besotik hartuta daude, zutik, ezkerretara;
|
gero
, erdian, eserita, Redin —monsieur Nestor— eta Cesar irakasleak; hurrena, eskuineko aldean, Adrian, bera ere eserita, eta ni neu bere atzean zutik. Egon zukeen argazkian Paulinak ere, baina, nahiz Josebaren aitak, egileak, behin baino gehiagotan eskatu, berak ez zuen gurekin jarri nahi izan.
|
|
|
Puntu hartan, zabaldu eta lasaitu egiten zen. Kilometro bat beherago, mendi maldetatik iristen zitzaion ur guztia bildu eta
|
gero
, beste erreka bat ematen zuen, indartsua eta zabala. Halaxe pasatzen zen zerrategiaren paretik, eta halaxe jarraitzen zuen itsasoaren bila Urtza izeneko presa hartan geldiune bat egin ondoren.
|
|
|
Denboraren errotarriak ezin zuen atxikimendu hura desegin. Aitzitik, alea —maitasunaren hazia—
|
gero
eta handiagoa zen.
|